مقاله:
عملیات بیت المقدس " تصرف آزادی"
فهرست:
آشنایی با عملیات بیت المقدس
اهداف عملیات
منطقه عملیات
استعداد دشمن
طرح عملیات
شرح عملیات
مراحل عملیات
نتایج
میزان انهدام یگان های دشمن
عملیات بیت المقدس (بازپس گیرى خرمشهر، تصرف آزادی)
نیروى هوایى ارتش در حماسه بازپس گیرى خرمشهر
بررسى وضعیت نیروهاى عراقى و ایرانى در منطقه عملیاتى بیت المقدس
پایان سخن
منبع
منابع:
www.irannewspaper.com
www.sajed.com
آشنایی با عملیات بیت المقدس
عملیات بیت المقدس با رمز یا علی ابن ابیطالب (ع) در محور اهواز – خرمشهر – دشت آزادگان به صورت گسترده در تاریخ ۳/۳/۱۳۶۱ به فرماندهی مشترک انجام شد.
اهداف عملیات
مهم ترین اهدافی که در این عملیات دنبال می شد، عبارت بودند از:
– انهدام نیروی های عراقی، حداقل بیش از دو لشکر.
– بازپس گیری حدود ۵۴۰۰ کیلومتر مربع از خاک ایران؛ از جمله شهرهای خرمشهر، هویزه و پادگان حمید.
– خارج نمودن شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از برد توپخانه عراق.
– تامین مرز بین المللی (حدفاصل پاسگاه طلائیه تا شلمچه).
منطقه عملیات
منطقه عمومی عملیات بیت المقدس در میان چهار مانع طبیعی محصور است، که از شمال به رودخانه کرخه کور، از جنوب به رودخانه اروند، از شرق به رودخانه کارون و از غرب به هور الهویزه منتهی می شود.
منطقه مزبور به جز جاده نسبتاً مرتفع اهواز – خرمشهر، فاقد هر گونه عارضه مهم برای پدافند است. همین امر موجب شد تا زمین منطقه – به دلیل مسطح بودن – برای مانور زرهی مناسب، و برای حرکت نیروهای پیاده – به دلیل در دید و تیر قرار داشتن – نامناسب باشد. نقاط حساس و استراتژیک منطقه شامل بندر و شهر خرمشهر، پادگان حمید، جفیر، جاده آسفالت اهواز – خرمشهر، شهر هویزه و رودخانه های کارون، کرخه کور و اروند بود.
استعداد دشمن
تا قبل از آغاز عملیات بیت المقدس، استعداد نیروهای عراقی به ترتیب زیر بود:
– لشکر ۶ زرهی؛ از جنوب رودخانه کرخه تا هویزه.
– لشکر ۵ مکانیزه؛ از غرب اهواز تا روستای سید عبود.
– لشکر ۱۱ پیاده از سید عبود تا خرمشهر – تیپ های ۲۲، ۴۸، ۴۴ مامور حفاظت از خرمشهر بودند.
– لشکر ۳ زرهی در شمال خرمشهر.
با شروع عملیات نیز یگان های دیگری از ارتش عراق به منطقه اعزام شدند که در مجموع تمامی یگان هایی که در منطقه درگیری حضور یافتند، عبارت بودند از:
– لشکر ۵ مکانیزه؛ شامل: تیپ های ۲۶ و ۵۵ زرهی و تیپ های ۱۵ و ۲۰ مکانیزه.
– لشکر ۶ زرهی؛ شامل: تیپ های ۱۶ و ۳۰ زرهی و تیپ ۲۵ مکانیزه.
– لشکر ۳ زرهی؛ شامل: تیپ های ۶، ۱۲ و ۵۳ زرهی و تیپ ۸ مکانیزه.
– لشکر ۹ زرهی؛ شامل: تیپ های ۳۵ و ۴۳ زرهی و تیپ ۱۴ مکانیزه.
– لشکر ۱۰ زرهی؛ شامل: تیپ های ۱۷ زرهی و ۲۴ مکانیزه.
– لشکر ۱۱ پیاده؛ شامل: سه تیپ سازمان ۴۴، ۴۸ و ۴۹ پیاده و سه تیپ تحت امر ۴۵، ۱۱۳ و ۲۲ پیاده.
– لشکر ۱۲ زرهی؛ شامل: تیپ های ۴۶ مکانیزه و ۳۷ زرهی.
– لشکر ۷ پیاده؛ شامل: تیپ های ۱۹ و ۳۹ پیاده.
– تیپ مستقل ۱۰ زرهی.
– تیپ های مستقل ۱۰۹، ۴۱۹، ۴۱۶، ۹۰، ۴۱۷، ۶۰۱، ۶۰۲، ۶۰۵، ۶۰۶، ۴۰۹، ۲۳۸ و ۵۰۱ پیاده.
– تیپ های ۳۱، ۳۲ و ۳۳ نیروی مخصوص.
– تیپ های ۹، ۱۰ و ۲۰ گارد مرزی.
– تعداد ۳۰ گروهان کماندو.
– تعداد ۱۰ قاطع جیش الشعبی (هر قاطع ۴۵۰ نفر).
– گردان تانک مستقل سیف سعد.
– گردان های شناسایی حطین، صلاح الدین، حنین.
– توپخانه عراق نیز از ۵۳۰ قبضه توپ در انواع مختلف تشکیل شده بود که به طور تقریبی عبارت بود از ۳۰ گردان.
طرح عملیات
در طراحی عملیات، تهاجم از طریق عبور از رودخانه کارون و پیشروی به سوی مرز بین المللی و سپس آزادسازی شهر خرمشهر مد نظر قرار گرفته و چنین استدلال می شود که حمله به جناح عراق، که عمدتاً به سمت شمال آرایش گرفته بود، عامل موفقیت عملیات است.هم چنین، شکستن خطوط اولیه عراق و عبور از رودخانه و گرفتن سرپل در غرب کارون تا جاده آسفالته اهواز – خرمشهر به عنوان اهداف مرحله اول و ادامه پیشروی به سمت مرز و تامین خرمشهر به عنوان اهداف مرحله دوم تعیین شدند.بر همین اساس، محورهای عملیاتی هر یک از قرارگاه ها به ترتیب زیر مقرر گردید:
۱- محور شمالی؛ قرارگاه قدس (با عبور از رودخانه کرخه).
۲- محور میانی؛ قرارگاه فتح (با عبور از رودخانه کارون و پیشروی به سمت جاده اهواز – خرمشهر).
۳- محور جنوبی؛ قرارگاه نصر (با عبور از کارون و پیشروی به سمت خرمشهر).
شرح عملیات
سرانجام عملیات بیت المقدس در ۳۰ دقیقه بامداد روز ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۱ با قرائت رمز عملیات بسم الله الرحمن الرحیم. بسم الله القاسم الجبارین، یا علی ابن ابی طالب از سوی فرماندهی آغاز شد. شهید آیت الله صدوقی و آیت الله مشکینی نیز که در کنار فرماندهان سپاه و ارتش در قرارگاه کربلا حضور داشتند، هر یک به طور جداگانه، پیام هایی را به وسیله بی سیم خطاب به رزمندگان اسلام قرائت کردند.عملیات بیت المقدس را به چهار دوره زمانی به شرح زیر می توان تقسیم کرد:
مرحله اول:
در محور قرارگاه قدس (شمال کرخه کور) به دلیل هوشیاری نیروهای عراقی و وجود استحکامات متعدد، پیشروی نیروها به سختی امکان پذیر بود و در این میان تنها تیپ های ۴۳ بیت المقدس و ۴۱ ثارالله موفق شدند از مواضع عراقی عبور کرده و منطقه ای در جنوب رودخانه کرخه کور را به عنوان سرپل تصرف کنند. عدم پوشش جناحین این یگان ها باعث شده بود که فشار شدید نیروهای عراقی برآن ها وارد شود.در محور قرارگاه فتح، یگان های خودی ضمن عبور از رودخانه به سرعت خود را به جاده اهواز – خرمشهر رسانده و به ایجاد استحکامات و جلوگیری از نقل و انتقالات و تحرکات عراق در جاده مذکور پرداختند.در محور قرارگاه نصر، به دلیل تاخیر در حرکت و وجود با تلاق در کنار جاده اهواز – خرمشهر و هم چنین تمرکز نیروهای عذاقی در شمال خرمشهر، نیروهای این قرارگاه نتوانستند به اهداف مورد نظر دست یافته و با قرارگاه فتح الحاق کنند.الحاق کامل قرارگاه نصر با قرارگاه فتح و هم چنین تصرف اهداف مرحله اول قرارگاه قدس در دستور کار عملیات شب دوم قرار گرفت که با انجام آن تا حدودی اهداف مورد نظر محقق شد، لیکن برخی رخنه ها همچنان باقی بود تا این که سرانجام پس از ۵ روز، جاده اهواز – خرمشهر از کیلومتر ۶۸ تا کیلومتر ۱۰۳ تثبیت و کلیه رخنه ها ترمیم شد.
مرحله دوم:
در این مرحله آزاد سازی خرمشهر از دستور کار عملیات خارج و تصمیم گرفته شد که قرارگاه های فتح و نصر از جاده اهواز – خرمشهر به سمت مرز پیشروی کنند و قرارگاه قدس نیز ماموریت یافت تا به صورت محدود برای تصرف سرپل در جنوب کرخه کور اقدام نماید و سپس آن را گسترش دهد. عملیات در این مرحله در ساعت ۲۲:۳۰ روز ۱۶/۲/۱۳۶۱ آغاز شد. نیروهای قرارگاه فتح در همان ساعات اولیه به جاده مرزی رسیدند. یگان های قرارگاه نصر نیز با اندکی تاخیر و تحمل فشارهای عراق، به مرز رسیده و با قرارگاه فتح الحاق کردند.
عراق با مشاهده جهت پیشروی نیروهای ایران به طرف مرز، لشکر های ۵ و ۶ خود را به عقب کشاند. به نظر می رسید این عقب نشینی با دو هدف انجام شده باشد: یکی جلوگیری از محاصره و انهدام این لشکرها، و دیگری تقویت هر چه بیشتر خطوط پدافندی بصره و خرمشهر.در پی این عقب نشینی که از ساعات اولیه روز ۱۸/۲/۱۳۶۱ آغاز شده بود، نیروهای قرارگاه قدس ضمن تعقیب نیروهای عراق، تعدادی از آن ها را که از قافله عقب مانده بودند، به اسارت خود درآوردند و در نتیجه جاده اهواز – خرمشهر (تا انتهای جنوب منطقه ای که توسط قرارگاه نصر به عنوان سرپل تصرف شده بود) و نیز مناطقی همچون جفیر، پادگان حمید و هویزه آزاد شدند.
مرحله سوم:
در این مرحله، قرارگاه نصر ماموریت یافت تا حرکت خود را به سمت خرمشهر آغاز نماید. نیروهای عمل کننده که متشکل از چهار تیپ مستقل سپاه پاسداران و دو تیپ ارتش بودند، در آخرین ساعات روز ۱۹/۲/۱۳۶۱ عملیات خود را آغاز کردند؛ اما به دلیل هوشیاری دشمن و تمرکز نیرو در خطوط پدافندی اش، نیروهای خودی در انجام ماموریت خود توفیق نیافتند. تکرار این عملیات در روز بعد نیز به شکست انجامید. به همین خاطر تصمیم گرفته شد تا برای انجام عملیات نهایی فرصت بیشتری به یگان ها داده شود. هم چنین مقرر شد دو تیپ المهدی (عج) و امام سجاد از قرارگاه فجر نیز در حرکت بعدی استفاده شود.
مرحله چهارم عملیات از ۱ تا ۴ خرداد ۱۳۶۱:
سرانجام در ساعت ۲۲:۳۰ اول خرداد ۱۳۶۱ تلاش برای آزادی سازی خرمشهر با رمز "بسم الله القاسم الجبارین یا محمد بن عبدالله" آغاز شد در برابر تک سریع و غافلگیرانه، نیروهای عراقی دچار وحشت وسرگردانی شدید شدند و نتوانستند واکنش مهمی از خود نشان دهند و ارتباط یگان های دشمن با یکدیگر قطع شد. فرار افسران و درجه داران و سربازان عراقی از منطقه خرمشهر گویای از هم پاشیدگی سازمان یگان های دشمن بود. در روز دوم خرداد نتیجه پیکار بسیار درخشان بود و قرارگاه کربلا به هدف خود که احاطه کامل خرمشهر بود، رسید. تعداد اسرای عراقی در این روز از ۲۸۳۰ نفر تجاوز کرد و یگان هایی از دشمن که در منطقه بین نهر عرایض و شلمچه مستقر بودند، به میزان زیاد منهدم شدند.به وجود حضور گسترده هواپیماهای عراقی در آسمان منطقه، عقابان تیزپرواز نیروی هوایی ارتش در پشتیبانی از یکان های رزمنده، در صحنه عملیات بیت المقدس حضوری فعال داشتند و با بمباران پل شناور عراقی ها بر روی شط العرب و مناطق تجمع آنان در آن سوی رودخانه، نقش ارزنده ای در آزاد سازی خرمشهر ایفا کردند.در اواخر روز دوم خرداد، قرارگاه کربلا پس از بررسی آخرین وضعیت، تصمیم گرفت تا نیروها با ورود به شهر، آنرا از لوث وجود نیروهای عراقی پاک گردانند. و در سه بامداد روز سوم خرداد واحدهایی از رزمندگان ایران به آن سوی رودخانه وارد شدند.از طرف دیگر جمعی از نیروهای عراقی با استفاده از تاریکی شب و قایق اقدام به فرار کردند که تعدادی از این قایق ها توسط تکاوران نیروی دریایی هدف قرار گرفت و سرنشینان آن ها غرق شدند.نیروهای عراقی از ساعت سه و پنجاه دقیقه بامداد تا نیم بعد ازظهر روز سوم خرداد از سمت شلمچه ۳ بار اقدام به پاتک کردند و تلاش نمودند تا از طریق جاده شلمچه – خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشکنند، اما هر بار با پایداری و مقاومت دلاورانه رزمندگان ایرانی مواجه شدند و با دادن خساراتی عقب نشینی کردند.در ساعت ۱۱ صبح روز سوم خرداد در حالی که درگیری شدیدی بین قوای ایرانی و نیروهای عراقی در شمال نهر خین جریان داشت و دشمن در فکر شکستن حلقه محاصره خرمشهر بود، رزمندگان ایرانی از جناح غرب و خیابان کشتارگاه وارد شهر شدند. ناحیه گمرک خرمشهر در کنار اروند اندکی مقاومت کرد که آن هم به سرعت در هم شکسته شد.در ساعت ۱۲ قوای ایران از سمت شمال و شرق وارد شهر شدند و نیروهای متجاوز بعثی که ۲۴ ساعت در محاصره کامل قرار داشتند، راهی جز اسارت یا فرار و یا کشته شدن نداشتند. بدین جهت واحدهای عراقی گروه گروه به اسارت رزمندگان اسلام در آمدند. در ساعت ۲ بعد از ظهر، خرمشهر به طور کامل آزاد شد و پرچم پر افتخار جمهوری اسلامی ایران برفراز "مسجد جامع" و پل تخریب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد. بدین ترتیب این شهر مقاوم که پس از ۳۵ روز پایداری و مقاومت در ۴ آبان ۱۳۵۹ به اشغال دشمن درآمده بود، پس از ۵۷۸ روز (۱۹ ماه) اسارت، بار دیگر به آغوش گرم میهن اسلامی بازگشت و پیکره پاک آن از لوث وجود متجاوزان تطهیر گردید.رزمندگان اسلام در اولین اقدام خود پس از آزاد سازی شهر، نماز شکر را در مسجد جامع خرمشهر اقامه کردند. خبر آزاد سازی خرمشهر به سرعت در همه جا طنین افکند و ملت ایران اسلامی را که مدت ها در آرزوی شنیدن چنین خبر مسرت بخشی بودند، غرق در شادی و سرور کرد. مردم به خیابان ها ریختند و با پخش شیرینی به جشن و شادی پرداختند. در پایان آن روز امت شهید پرور ایران با حضور در مساجد، نماز شکر به جای آورده و با فرا رسیدن شب به یمن پیروزی حق بر باطل بر پشت بام ها ندای الله اکبر سردادند.
نتایج
– طی عملیات بیت المقدس ۵۰۳۸ کیلومتر مربع از اراضی اشغال شده از جمله شهرهای خرمشهر و هویزه و نیز پادگان حمید و جاده اهواز – خرمشهر آزاد شدند. علاوه بر این شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از تیررس توپخانه دشمن خارج گردیدند. هم چنین ۱۸۰ کیلومتر از خط مرزی تامین شد.
– با فتح خرمشهر، برتری نظامی ایران بر عراق مورد تایید کارشناسان و تحلیل گران نظامی قرار گرفت.
– فتح خرمشهر موجب انفعال ارتش عراق شد؛ به گونه ای که نظامیان عراقی تا مدت زیادی نتوانستند از لاک دفاعی خارج شوند.
– عملیات بیت المقدس موجب شد تا کشورهای عرب منطقه به تقویت مالی و نظامی عراق مبادرت ورزند.
– طی این عملیات حدود نوزده هزار تن از نیروهای دشمن به اسارت درآمده و بالغ بر شانزده هزار تن کشته و زخمی شدند.
میزان انهدام یگان های دشمن
– لشگر ۳ زرهی و لشگرهای ۱۱ و ۱۵ پیاده: ۸۰ درصد.
– لشگرهای ۹ و ۱۰ زرهی: ۵۰ درصد.
– لشگر ۷ پیاده: ۴۰ درصد.
– لشگر ۵ مکانیزه و لشگرهای ۶ و ۱۲ زرهی: ۲۰ درصد.
– تیپ های ۹، ۱۰ و ۲۰ گارد مرزی: ۱۰۰ درصد.
– تیپ ۱۰۹ پیاده: ۶۰ درصد.
– تیپ های ۶۰۱، ۶۰۲، ۴۱۶، ۴۱۹ پیاده: ۵۰ درصد.
– تیپ های ۳۱، ۳۲ و ۳۳ نیروهای مخصوص به میزان زیاد.
عملیات بیت المقدس (بازپس گیرى خرمشهر، تصرف آزادی)
عملیات بازپس گیرى خرمشهر با نام بیت المقدس که از تاریخ دهم اردیبهشت ۱۳۶۱ به مدت ۲۶ روز در جنوب غربى اهواز انجام گرفت یکى از درخشانترین کارنامه هاى عملیاتى نیروهاى مسلح جمهورى اسلامى ایران علیه ارتش عراق به شمار مى رود که افزون برپایان دادن به ۱۹ ماه اشغال نظامى قسمتى از حساس ترین نقاط خوزستان، ضربه اى قاطع به نیروهاى عراقى وتوان ومیل جنگجویى آنان وارد آورد. بى دلیل نبود که بیست روز پس از پایان این عملیات ، صدام حسین تحت تاثیر ضربه کمرشکنى که این شکست برارتش وى وارد نموده وهمچنین به جهت بیم از آسیب پذیرى بیشتر درمقابل تهاجمات گسترده تر نیروهاى مسلح جمهورى اسلامى ایران، در پوشش شعار صلح طلبى ولزوم آمادگى براى نبرد با اسرائیل به مناسبت اشغال جنوب لبنان درآستانه تشکیل کنفرانس سران کشورهاى غیرمتعهد، به صورت یک طرفه اعلام آتش بس داد و دست به عقب نشینى عمومى از سایر مناطق اشغالى زد و شکست خفت بار خودو بویژه از دست دادن خرمشهر را ، یک عقب نشینى تاکتیکى عنوان نمود. جالب اینجاست که صدام پس از بازپس گیرى خرمشهر از شدت ناراحتى بسیارى از افسران وفرماندهان عالى رتبه ارتش عراق را اعدام یا مجازات کرد.اجراى عملیات بیت المقدس بامساحت ۶۰۰۰کیلومترمربع، از نظر وسعت در طول جنگ تحمیلى نظیر نداشت. همچنین گذراندن ۲۶روز عملیاتى زیر حملات مکرر وپاتک هاى سنگین و متعدد دشمن درمراحل مختلف و دفع دلیرانه آنها، نشان دهنده قصد قطعى و اراده استوار براى کسب پیروزى و تامین هدفهاو بویژه آزادسازى خرمشهر بود.از نکات برجسته واستثنایى عملیات ، طرح ریزى واجراى عملیات عبور از رودخانه کارون بود که یکى از مشکل ترین وپیچیده ترین عملیات رزمى است چرا که چه از نظر طرح ریزى، چه از نظر اجرا وچه از نظر نیاز به تدارکات ویژگى هاى خاصى داشت. بویژه آنکه عبور از رودخانه در مقیاس وسیع حدود ۵ لشگر و باوجودمحدودیت ها وکمبود تجهیزات متداول در ارتش هاى جهان مشکل مى نمود. به هرحال درسایه عزم راسخ فرزندان غیور این آب وخاک عملیات بیت المقدس باموفقیت به انجام رسید.دراین عملیات بزرگ افزون برانهدام و به غنیمت گرفته شدن انواع ادوات جنگى ، حدود ۱۹ هزار نفر از نیروهاى عراقى به اسارت درآمدند و بیش از ۱۶هزارنفر کشته و زخمى شدند و دست کم دولشگر پیاده و زرهى عراق منهدم شد.
نیروى هوایى ارتش در حماسه بازپس گیرى خرمشهر
بى شک یکى از بزرگترین افتخارات نیروى هوایى ارتش مربوط به عملیات بازپس گیرى خرمشهر مى شود. نیروى هوایى به منظور تسریع در هماهنگى هاى موردنیاز و پشتیبانى هوایى از عملیاتها، ستاد ویژه عملیات جنوب را در دزفول تشکیل داد. این نیرو براى پشتیبانى هوایى از عملیات بیت المقدس طرح شبح ۳ را تهیه کرد که براساس آن براى عملیات هاى آفندى ۲۰سورتى و براى وضعیت هاى پدافندى ۸ سورتى پرواز پشتیبانى نزدیک هوایى پیش بینى شده بود. همچنین نیروى هوایى آمادگى داشت تا در مواقع بحرانى با تعداد بیشترى به درخواست یکان هاى تک ور پاسخ دهد. دراین طرح همچنین براى عکسبردارى هوایى ، پوشش هوایى منطقه ، حمل آماد و نیرو و تخلیه مجروحین پیش بینى هاى لازم به عمل آمده بود. (هربار برخاستن و نشستن هواپیما با بالگرد را سورتى گویند.دوهفته پیش از آغاز عملیات ، نیروى هوایى فعالیت هاى شناسایى وعکسبردارى از منطقه را شروع و تا ده روز پس از پایان عملیات و آزادسازى خرمشهر ادامه داد. در روزهاى ۱۱ و ۱۲ اردیبهشت ماه ۱۳۶۱ ، نیروى هوایى از عملیات قرارگاه قدس در جنوب کرخه کور و جفیر، پشتیبانى موثرى به عمل آورد و در نوزدهم همین ماه طى چندین ساعت وبه استفاده از هواپیماهاى سنگین ترابرى حدود ۶۰۰۰نفر از افراد بسیجى را از مشهد به منطقه حمل نمود که با توجه به بعدمسافت وتعداد افراد و زمان در نوع خود بى نظیر است.خلبانان شجاع و کارکنان فنى وعملیاتى وستادى نیروى هوایى با ۸۹۰ سورتى پوشش هوایى، ۸۷ سورتى پشتیبانى نزدیک هوایى و ۲۲ سورتى عکاسى و ۸۴۷ سورتى ترابرى هوایى وحمل صدها نفر مجروح وبا مصرف حدود ۴۸هزار پوند مهمات در پیروزى رزمندگان طى عملیات نقش ارزنده اى ایفانمودند. همچنین سیستم پدافند موشکى این نیروبه همراه سایریگانهاى پدافند هوایى حدود ۶۰ فرونداز هواپیماهاى عراقى را سرنگون ساختند.
بررسى وضعیت نیروهاى عراقى و ایرانى در منطقه عملیاتى بیت المقدس
طى مطالعات قرارگاه کربلا، یگان هاى متجاوز ارتش عراق در منطقه عملیاتى بیت المقدس تحت کنترل عملیاتى سپاه ۳ عراق به فرماندهى سرلشگر ستاد صلاح الدین القاضى قرار داشت و عمدتاً شامل لشکرهاى ۶ و ۹ و ۳ و زرهى، ۵ مکانیزه ، ۱۱ و ۱۵ پیاده وتعداد تیپ زرهى، مکانیزه و پیاده مستقل یا مامور از لشگرهاى دیگر وهمچنین یگان هاى ارتش خلق (جیش الشعبى) بود که این واحدهاى نظامى مناطق زیر را پوشش داده بودند:
۱ ـ از جنوب رودخانه نیسان، غرب هویزه و جفیر
۲ ـ جنوب کرخه کور، جنوب غربى اهواز، (از هویزه تا مناطق جنوب پادگان حمید)
۳ ـ جفیر
۴ ـ غرب کارون (منطقه عمومى خرمشهر ـ شلمچه)
۵ ـ غرب جاده اهواز خرمشهر ( از مناطق جنوبى جفیر تا شمال شلمچه)
۶ ـ کرانه جنوبى اروند از فاو تا جنوب بصره
افزون بر مواردیادشده، نیروهاى عراقى براى پدافند از خرمشهر تدابیر بسیار ویژه پدافندى به کاربرده بودند. روش دفاعى دشمن عبارت بود از اتکا به مانع عمده رودخانه کارون در جنوب وشرق که با استفاده از یک خاکریز بسیار مستحکم کاملاً چسبیده به کناره رودخانه واحداث خاکریزهاى متعدد بلند و تقویت شده درزمین هاى باز شمال و غرب این شهر تقویت شده بود.همچنین نیروهاى عراقى باتخریب قسمت عمده اى از ساختمان هاى شهر، به منظور از بین بردن فضا و زوایاى کور که در یک عملیات نفوذى احتمالى و جنگ درون شهرى به زیان او بود، و مین گذارى هاى گسترده درون محوطه هاى تسطیح شده وسنگربندى درون خیابان ها وساختمان هاى باقى مانده و ایجاد خاکریز درداخل شهر، آن را به صورتى دورادور و در رده هاى متعدد به گونه اى سازمان داده بود که تسخیر شهر را امرى غیرممکن و یا حداقل بسیار دشوار وخونین جلوه گر مى ساخت.در خارج از محدوده شهرى، در شرق و شمال آن وتا مسافتى نزدیک ۱۰ کیلومتر، خاکریزهاى متعدد شمالى ـ جنوبى و شرقى ـ غربى براى جلوگیرى از نزدیک شدن نیروهاى تک ور به سمت خرمشهر ایجاد کرده وموانع ضد هوابرد وضد هلى برن را علیه فرود نیروهاى چترباز و هلى برن نیروهاى ایرانى در مناطق اطراف شهر که امکان اجراى چنین عملیاتى را داشت سازمان داده بود، بدین ترتیب که صدها شاخه تیرآهن ومیله هاى گوناگون اعم از چوبى وآهنى یا تیر چراغ برق، که از خیابان هاى خرمشهر کنده بود، ونیز تعداد زیادى خودرو را به طورعمودى در زمین کاشته ودر فواصل آنها مین گذارى نموده بود. ارتش عراق همچنین دراین منطقه ودر امتداد خط مرز بین المللى، خاکریز بلندى احداث نموده وقادر بود با باز کردن سدهاى موجود روى رودخانه هاى دجله و فرات و ازدیاد حجم آب شط العرب و استفاده از کانال هاى مصنوعى موجود، چه درشرق بصره وچه درجنوب هورالعظیم در مناطق مختلف وبسیار وسیعى از شرق بصره، ایجاد آب گرفتگى نموده وپدافند از بصره را به این روش آسان و در مقابل فضاى مانورى معابر ومسیرهاى پیشروى نیروهاى ایرانى را در شرق بصره محدود یا مسدود نماید.یگان هاى ارتش جمهورى اسلامى ایران وسپاه پاسداران انقلاب اسلامى با بهره گیرى از تجربیات عملیات هاى ثامن الائمه، طریق القدس و فتح المبین، همراه یکدیگر در عملیات آزادسازى خرمشهر شرکت نمودند وادغام این نیروها سبب افزایش توان رزمى آنها شد و سرانجام حماسه بازپس گیرى خرمشهر را رقم زد.
یگان هاى ارتش و سپاه و نیروهاى بسیج مردمى در سه قرارگاه مشترک با فرماندهى مشترک ساماندهى شدند:
قرارگاه قدس
قرارگاه فتح
قرارگاه نصر
ارتش جمهورى اسلامى ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامى نیروى به استعداد ۱۹۵ گردان را در عملیات بازپس گیرى خرمشهر وارد عمل نمودند که از این تعداد ۶۱ گردان مربوط به نیروى زمینى ارتش و ۱۳۴ گردان متعلق به سپاه پاسداران ونیرهاى بسیج بود وبدین ترتیب یک توان رزمى نسبى ۲ به ۱ به وجود آمد.راهکارانتخاب شده به وسیله قواى مسلح جمهورى اسلامى که نه تنها براى فرماندهى نظامى عراق، بلکه براى بسیارى از کارشناسان نظامى غیرقابل پیش بینى بود عبارت بود از:"تک به دشمن با عبور از رودخانه کارون و تامین سرپل و استقرار نیروى کافى در غرب رودخانه و ادامه بلافاصله عملیات به منظور انهدام دشمن و آزادسازى خرمشهر و سایر مناطق اشغالى غرب کارون"بدین ترتیب طى تصمیم اتخاذشده عبور از رودخانه برعهده دو قرارگاه فتح ونصر (تلاش اصلى) و درگیر نگه داشتن دشمن در ساحل جنوبى کرخه کور و نیسان با قرارگاه قدس (تلاش پشتیبانى) گذارده شد. خلاصه عملیات بدین ترتیب بود که قرارگاه هاى نصر و فتح پس از عبور از کارون و تامین سرپل، به سمت خط مرز پیشروى نموده و پس از رسیدن به مرز در مناطق محوله خود، تک را به سمت بصره تا کرانه رودخانه اروند ادامه مى دهند و قرارگاه قدس، با درگیر نگاه داشتن دشمن، مانع از این خواهد شد که دشمن از این منطقه برداشت نیرو کرده و علیه تلاش اصلى وارد عمل نماید.بدین ترتیب بود که عملیا ت عبور سریع در مقیاس وسیع (حدود ۵ لشگر) در عرضى حدود ۴۰ کیلومتر و با وجود محدودیتهاى بسیار از نظر وسایل عبور و سایر امکانات متداول در ارتش هاى جهان اجرا گردید به طورى که دشمن کاملاً غافلگیر شد و به همین دلیل عملیات مذکور در مقام مقایسه با سایر نبردهاى پیشین متمایز گردید. نتایج کوبنده عملیات بیت المقدس به همراه ضایعات و خساراتى که طى نبردهاى ثامن الائمه، طریق القدس و فتح المبین به عراق وارد شده بود موجب گردید تا توانمندى ارتش عراق به شدت کاهش یابد و او را از حالت آفندى به حالت پدافندى درآورد. آثار عملیات بازپس گیرى خرمشهر درکاهش توان رزمى ارتش عراق به حدى بودکه متجاوز از ادامه اشغال برخى مناطق خوددارى کرد و از ترس انهدام کامل نیروهایش، آنان را به خط مرز عقب کشید. قواى رزمنده در این عملیات از پشتیانبى هاى بسیار موثر توپخانه، هوانیروز، نیروى هوایى، مهندسى، مخابرات و خدمات رزمى برخوردار بودند. یکى از مهمترین پشتیبانى هاى رزمى، توپخانه صحرایى ارتش بود. گرچه به علت عدم ساخت برخى از انواع مهمات توپخانه در داخل و نیز نیازمندى هاى تعمیراتى، عملیات توپخانه اى را با مشکلات مواجه مى ساخت، با این حال یگان هاى توپخانه اى نیروى زمینى در این عملیات کارآیى و آمادگى رزمى خود را به نحو احسن نشان داده و نقش اساسى و فعال را در پشتیبانى آتش از یگانهاى رزمى ایفا نمودند. در این عملیات، یگان هاى عملیاتى قرارگاه هاى سه گانه با آتش ۳ توپخانه لشگرى و ۲ گروه توپخانه که شامل ۲۹ گردان توپخانه صحرایى با کالیبرهاى مختلف مى شدند پشتیبانى مى شد. این تعداد گردان توپخانه داراى دست کم ۵۰۰ قبضه توپ بودند که همزمان بر روى نیروهاى عراقى آتش مى گشودند.
پایان سخن
آرى ۲۲ سال پیش، خرمشهر با عملیات بیت المقدس و صرف هزینه هاى مادى و معنوى، پشتکار، همدلى، ایثار، تلاش و برنامه ریزى پس از ۱۹ ماه اشغال آزاد شد. اکنون که چند سطرى در یادآورى گوشه هایى از آن تلاش نوشته شد، شاید لحظاتى از آن حماسه در یادها زنده شود. ولى افسوس، پس از ۲۲ سال شاید بسیارى از فرماندهان، افسران، سربازان، رزمندگان، جهادگران و بسیارى دیگر از دلاوران آن روزها در قید حیات نباشند ولى ما چه کرده ایم! پرسش از مسئولان بخش هاى حفظ آثار و ارزشها ى دفاع مقدس این است که چرا پس از گذشت این همه سال، نتوانسته ایم درعرصه تاثیرگذار سینما هیچگاه این عملیات بزرگ تاریخ دفاع مقدس را به تصویر بکشیم. همانطورى که مستحضرید هنوز هم پس از گذشت ۶۰ سال از جنگ دوم جهانى به منظور یادآورى تلاشها و دلاورى، رنج ها و ناراحتى هاى ملل گوناگون درگیر جنگ، فیلم ها و سریالهایى ساخته مى شود که نه تنها در حیطه تخصصى سینما زبانزد مى شود بلکه از نقطه نظر تاریخى و نظامى نیز بى نظیر مى باشد. نمونه هاى نظیر نجات سرجوخه رایان، فهرست شیندلر، نبرد استالینگراد، نبرد مسکو، روم شهر بى دفاع و ده ها فیلم و سریال دیگر که قادر بوده اند بسیارى از موارد مربوط به آن دوران را در قالب فیلمى چندساعته پوشش دهند. اى کاش این برنامه در مورد دلاورمردى هاى فرزندان این مرز و بوم در دوران دفاع مقدس به ویژه درباره عملیات هاى بزرگى همچون بیت المقدس به بهترین نحو به تصویر کشیده مى شد، حتى چنانچه لازم باشد از کارگردانان بزرگ و نامدار جهان دعوت شود تا با تهیه فیلمى مناسب، یاد و خاطره حماسه هاى عملیات عظیم بیت المقدس را سالهاى سال پایدار سازند. به طورى که در زمینه خرمشهر فقط دو فیلم "کیمیا" و "سرزمین خورشید" آن هم درباره سقوط شهر را در کارنامه رسالت تبلیغاتى خود نداشته باشیم.
8