مقاله تاثیر قرآن و حدیث بر ادبیات فارسی



پیشگفتار
آنچه میخوانید کوشش و پژوهشی است درباره ی باز نمایی جلوه هایی از قرآن وحدیث در شعر فارسی که باز نوشته و گسترش یافته ی یادداشت هایی است که سال ها پیش برخی پژوهشگران، نویسندگان، دبیران و دانشجویان کوشای کلاس های درس " تاثیر قرآن بر ادب فارسی " نوشته اند.
قرآن کتاب دینی و اعتقاد نامه ی همه ی مسلمانان جهان است. قرآن شریف این کتاب حکمت و هدایت نظر به تعالی انسان ها از خاک تا افلاک دارد و اساسا آمده است که آدمیزادگان را از مغاک شهوات پست حیوانی به اوج افلاک و سفر های علوی و آسمانی برساند. کتابی که با گذشت هزار و چهار صد سال، با زندگی آنان عجین شده و گویی با رگ و پوست و خون آنان درهم آمیخته . لذا خواندن ، درک مفاهیم و آموزش این کتاب بزرگ به منزله زیستن و حیات دوباره ما با قرآن است.
همچنین احادیث یعنی سخنان پیامبر (ص) و نیز سخنان دیگر معصومان که دومین چشمه جوشان معارف اسلام است، از سوی مسلمانان هر چند فروتر از کلام خدا اما فراتر از کلام مخلوق شمرده می شود و چون سخنان این بزرگواران همراه با ظرافت بلاغی و زیبایی هنری، یکسره حکمت و معرفت است و شرح بسیاری از احکام و معارفی را در بر دارد که در قرآن به اشاره از آن ها یاد شده است و برای مسلمانان گنجینه گرانبهایی به شمار می آید و باید برای حفظ و گرد آوری آن از هیچ کوششی دریغ نکرد . قرآن این کتاب بزرگ آسمانی و احادیث تاثیرات فراوانی روی همه چیز داشته است . یکی از بارز ترین این موارد تاثیر آن دو بر سروده های شاعران و نوشته های نویسندگان و دبیران است و همه میدانند که بسیاری از ابیات و عبارات این بزرگواران را " اشاره " ، " تلمیح " ، " اقتباس " ، " تضمین " ، " تحلیل آیات " ، " قصص " و " تمثیل " های گوناگون این کتاب مبین و سخنان پیانبر و معصومین تشکیل می دهد و همه ی این بزرگواران خود اغراق کرده اند؛ " هر چه دارند همه از دولت قرآن است ". شاعران مایه هایی از آموخته ها و دانسته های خود را بر می گیرند ، آنها را در کارگاه سرایش خویش با رنگ و آبی از عاطفه و خیال در می آمیزندو از آن ها نقش های رنگین و تابلو هایی را برای خواننده و شنونده می سازند .
از این جاست که ما در سروده های شاعر که بافته هایکارگاه عاطفه و خیال اویند مایه های فزون و فرائانی از اسطوره ، تاریخ ، طب ، نجوم ، فلسفه ، کلام و … یعنی آموخته ها و دانسته های او را می بینیم و می یابیم . بر این بنیاد اگر شاعری از قرآن و حدیث نیز آموزه ها و آگاهی هایی داشته باشد ، بازتاب جلوه هایی از آن ها در سروده های او بس طبیعی خواهد بود . شمس الدین معمه شیرازی یکی از پر رمز راز ترین شاعران ایران و جهان است . وی در دو رشته از دانش های زمان یعنی علوم شرعی و علوم ادبی کار می کرد . قرآن را با توجه به قرآات جهارده گانه از حفظ بود و به همین سبب تخلص " حافظ " را در میگیرند . او بیشتر اشعار خود را بر اساس قرآن و احادیث سروده است . او از همه ی علوم قرآنی ، از قرائت و تفسیر گرفته تا کلام و فلسفه و عرفان ، بهره داشت . حتی شاگرد شاعری و سبک ویژه ی بیان خود را از قرآن کریم آموخته بود و در آگاهی از زیر و بم الفاظ و معانی و مفاهیم از آن الهام می گرفت .
این تحقیق را محدود به اشعار وی کرده و کوشش می شود تا دیگران را با چشمه ای از زیبایی های ادبی جهان که با آیات قرآن و احادیث پیامبران و معصومین آراسته شده آشنا کنیم .

( مقدمه کلی )
سحر با باد می گفتم حدیث آرزو مندی خطاب آمد که واثق شو به الطاف خداوندی
دعای صبح وآه شب کلید گنج مقصود است بدین راه و روش می رو ! که با دلدار پیوندی
حمد باد ملکی را که را که هر دو جهان در تصرف او و باز گشت همه به سوی اوست وصلوات تحیّات بر فرستادگان او به خلق خصوصاً سید ابرار محمد مختار که نبوت را ختم به او کردند وبر درئد وثنا یش سفارش فرمودند .
انسان در این جهان فانی به قرآن واحادیث نیاز فراوان دارد وهمین نیاز او باعث پیوند زندگی با این کتاب آسمانی واحادیث معصومین شده است وهر مسلمانی این را به خود واجب می داند که این دو چشمه ی الهی را درک کند ودر باره ی مفاهیم آن بیندیشد .
ادبیات کهنسال کشورمان چنان مفاهیم گوناگونی را از این سر چشمه های پر برکت الهی وام گرفته که بدون آشنایی با قرآن وحدیث ، آگاهی نسبت به تمامی زوایای سروده ها ونوشته های شعراو نویسندگان ایرانی به امر ی محال مبدل شده است . از طرفی ،این تاثیر پذیری تنها به حوزه مفاهیم محدود نشده وحوزه علوم ادبی وچگونگی به کار گیری کلمات وکیفیت کلام را نیز در بر گرفته است . یکی از این سر مایه های افتخارآمیز ما سروده های شاعران وسخنوران ونوشته ها ی دبیران ومترسلان ونویسندگان و اندیشه های حکیمان و فیلسوفان ایرانی مسلمان است . با نگاهی گذرا به آثار این بزرگان پیدا ست که بسیاری از این کتاب مبین و یا احادیث ائمه معصومین (علیه السلام ) است .
امروز دریچه های تازه ای بر روی شعر فارسی گشوده شده است شعر امروز به افقهای روشنی راه جسته وبهره گیری شاعران فارسی گوی از قرآن وحدیث مانند بهره گیری از هر پدیده ی ادبی دیگر شکل و شیوه های گوناگون دارد و آن گاه آشکار وعیان است وهر کس با این مقولات اندک آشنایی داشته باشد، به آسانی آن ها را در می یابد ، و گاه پو شیده و پنهان است ، به گونه ای که تا کسی با این مقولات آشنایی نداشته باشد به آن ها دست نمی یابد .
دین اسلام تاثیر زیادی در تمام شئون زندگی ایرانیان به ویژه در عرصه ی ادبیات از خود به جای گذاشته تا جایی که اگر بیشتر کتاب های بر جای مانده از پیشینیان را مطالعه بکنیم خواهیم دریافت که کمتر موضوع ادبی است که مایه خود را از مفاهیم قرآنی نگرفته باشد به گونه ای که بیشتر مفاهیم و مطالب آن ها یا به طور آشکار یا غیر مستقیم مانند کنایه و ابهام به بیان نکته ای حکمت آموز کلام خداوند اشاره شده و در این زمینه کافی است به قلم بزرگ مردانی چون مولوی ، حافظ ، سعدی ، فردوسی و دیگر آثار منظوم و منثور نظری کنیم تا دریابیم که چقدر از آیات و اسارات و عبارات ویا نکات و دستورات تربیتی و اخلاقی ، علمی و سیاسی و… آورده و با شعر های خود ذهن بشر را به تکاپو انداخته اند .
این مقدمه را با سپاس و ستایش از خداوندی که ما را در این راه یاری و راه یاری و راهنمایی کرد پایان می دهیم .

مقدمه
آنچه کرد آمده کوشش و پژوهش است درباره ی باز نمایی جلوه هایی از قرآن و حدیث در شعر و ادب فارسی که در این فصل می خواهیم مباحثی را مطرح کنیم که شامل بیان مسئله ، هدف پژوهش ، سوالات و فرضیات و در پایان تعریف واژه ها و اصطلاحات اساسی است که در زیر به صورت نمودار نشان داده شده است .

کلیات تحقیق

بیان مسئله
این موضوع بیان کننده ی مهم ترین اصل در زندگی ما یعنی قرآن و احادیث است و یادگیری آن برای حل مشکلات مسلمین بسیار مفید است . انتخاب این موضوع از دیدگاه ما بهترین راه برای شناخت بیشتر این دو چسمه ی الهی بود و با توجه به اهمیت آن این موضوع را انتخاب کرده و درباره آن تحقیق به عمل آوردیم .

اهداف تحقیق
اهداف ما از این پژوهش آن است که با استمداد از عنایت خداوند و همکاری و همراهی استادان و مربیان متعهد و دلسوز و پشتیبانی خانواده ی خویش به مطالعه و تحقیق در باب علوم قرآنی و تاثیر پذیری ادب و شعر فارسی بپردازیم تا علاوه بر بالا بردن سطح آگاهی خود و دیگر علافه مندان به این موضوع توانایی خود را نیز بیازماییم و با بهره گیری از آن خود را با قرآن و احادیث مانوس کنیم .
هدف کلی ما از این تحقیق بررسی سیر تحول در اشعار ساعران است . و هدف جزئی ما تاثیر قرآن و حدیث در اشعار شعراست و می خواهیم با بهره گیری از آن

اهمیت تحقیق
تاریخ ادبیات نشان میدهد که هر چه زمان گذشته است نفوذ معنوی قرآن کریم در ادبیات مردم مسلمان بیشتر شده است تاثیر قرآن در فرهنگ آفرینی چندین تمدن فوق العاده بوده است .
قرآن به عنوان یک کتاب کامل ادبی الگوی الگوی موفق و نمونه ی تاثیر گذاری بر مخاطب است. مردم باید برای درک بهتر قرآن به محتوا و معنای قرآن توجه کنند .بهره گیری قرآن در اشعار شعرا به صورت محتوا و معنایی است . و بهترین روش برای شناخت قرآن مطالعه ی تاثیر پذیری آن در ادب فارسی است . و تحقیقاتی با این موضوع بسیار اهمیت دارد .
در این تحقیق سعی شده است که با سبکی روان که به آسانی قابل استفاده برای همه ی جوانان باشد متنی را با این موضوع در اختیار دیگران قرار دهیم .

سوالات تحقیق
1- نقش آیات قرآن در اشعار حافظ چگونه است ؟
2- استفاده از آیات قرآنی در اشعار به وسیله ی تمثیل چگونه است ؟
3- داستان یوسف (ع) در شعر فارسی چگونه است ؟
فرضیات تحقیق
1- تاثیر اشعار عرفانی حاوی آیات قرآن و احادیث بر مردم بیش از اشعار عاشقانه است .
2- اشعار عرفانی سروده شده در قرن خود کمتر از قرن های بعد تاثیر می گذارد .
3- اشعار عرفانی سروده شده در قرن های بعد بیشتر از قرن خود اثر می کند .
4- بین اشعار سروده شده در قرن سوم و هشتم تفاوت وجود دارد .
5- بین ماه رمضان و اشعار حافظ رابطه وجود دارد .
6- حافظ بیشتر اشعار خود را بر اساس قرآن سروده است .

تعریف واژگان اساسی
" تاثیر قرآن و حدیث بر ادب فارسی "
1- قرآن : قرآن مجید بالاترین سند افتخار مسلمانان و کتاب آسمانی آنان است .
2- حدیث : سخنان پیامبر و دیگر معصومان و دومین چشمه ی جوشان معارف اسلام است .
3- ادب فارسی : زبان محاوره ی فارسی زبانان است و شامل نوشته های منظوم و منثور اساتید و شاعران و اهل هنر است که این محدوده را ادب فارسی گویند .

مقدمه فصل 2
از آن جایی که برای شناختن تاثیرات قرآن و احادیث بر ادب فارسی ابتدا باید خود آن را شناخته و سپس به کاربرد آن در امور مختلف بپردازیم ، بر آن شدیم تا با تحقیق در مورد این موضوع اطلاعات لازم را برای شناختن بیشتر آن کسب کنیم .
ضمن این خواندن پیشینه های عملی و نظری افرادی را که در مورد این تحقیق کار کردند یادداشت کردیم و در این فصل آوردیم .
نمودار زیر آنچه را در این فصل مشاهده خواهید کرد ، را به طور خلاصه نشان می دهد .

پیشینه تحقیق

پیشینه عملی (نقد کتاب )
در کتاب هایی مثل دیوان حافظ توضیح زیادی در رابطه با نوع اثر پذیری داده نشده بود . مثلا در قسمت هایی که شاعر اقتباس کرده دقیق آن را ذکر نکرده است .
در بعضی کتاب ها صحبت درباره ی تاریخچه ی اثر پذیری بود ، در حالی که در بعضی قسمت های آن انواع اثر پذیری آن ذکر شده بود .
مطالبی در کتاب ها وجود داشت که :
1- فهم ما دانش آموزان از آن عاجز بود .
2- بلکه در سطح دانشجویان بود .
3- و نیاز به متخصصین برای تبدیل به زبان ساده تر داشت .

پیشینه نظری
پیشینه ی بهره گیری و اثر پذیری سخنوران پارسی از قرآن و حدیث به آغاز پیدایی و پاگیری شعر فارسی یعنی نیمه های سده سوم می رسد . البته می دانیم که بیشینه ی سروده های پارسی گویان آن روزگار دستخوش آسیب و آفت گشته و جز اندکی از آنها به دست ما نرسیده است .
تاریخ ادبیات نشان می دهد که هر چه زمان گذشته است ، نفوذ معنوی قرآن کریم در ادبیات مردم مسلمان بیشتر شده است . مقصود این است که در صدر اسلام یعنی قرن اول و دوم ، ادبیات عرب آن مقداری که قرآن باید جای خود را باز کند نکرده است ، هر چه زمان می گذرد قرآن بیشتر آنها را تحت نفوذ قرار میدهد .
می آییم سراغ شعر های مسلمانان فارسی زبان ، رودکی که از شعرای قرن سوم است اشعارش فارسی محض است یعنی نفوذ قرآن آنقدر ها زیاد به چشم نمی خورد . کم کم که پیش می رویم به زمان فردوسی و بعد از او که می رسیم نفوذ قرآن را بیشتر مشاهده می کنیم .
وقتیکه به قرن ششم و هفتم یعنی به دوران مولوی می رسیم ، می بینیم مولوی حرفی غیر از قرآن ندارد ، هر چه می گوید تفسیر های قرآن است منتهی از دیدگاه عرفانی .
حال می آییم سراغ تحقیق هایی که امروزه درباره ی این موضوع و شاخه های آن انجام شده است :
تاثیر قرآن بر اشعار و اندیشه های سعدی – نویسنده : سید غلام رضا طغرایی
پژوهشی در شخصیت حضرت یوسف (ع) در قرآن کریم و ادب فارسی – نویسنده : سید جواد جلیلی
تاثیر قرآن بر شعرای مشهور قرن ششم – نویسنده : مریم زیبایی نژاد
تضمین های قرآن در شعر فارسی از قرن ششم تا نهم – نویسنده : علی عبدی

بررسی تفسیر متداول ترین آیات قرآنی در امهات کتاب عرفانی فارسی
سلطانی ، منظر، کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه تربیت مدرس ، استاد راهنما: انصاری ، قاسم ، 1370.
از جمله مضامینی که در ادبیات فارسی ، به چشم می خورد و بدان عمق ببخشیده است ، اندیشه های باریک و بلندی است که از قرآن سرچشمه گرفته است . بدین سبب لازم بود میزان و نوع تاثیر قرآن در متون بررسی شود. برای این منظور، ابتدا کتاب های عرفانی فارسی مطالعه و جدولی تنظیم شد که نشان می داد هر آیه ، در هر کتاب چند بار به کار رفته است . بدین ترتیب ، ایاتی که بیشتر از همه در این کتاب ها به کار رفته بودند، مشخص شدند و تعداد 48 آیه به منزله متداول ترین آیه های قرآنی ، از مهمترین متون عرفانی برگزیده شدند. در مرحله بعدی ، نوع و برداشت عرفا از این آیه ها بررسی و درنهایت دسته بندی شد و به شرح زیر در متن پایان نامه قرار گرفت . ابتدا ترجمه و تفسیر هر یک از آیات ، از متون تفسیری مختلف عربی و فارسی نقل شده و در خاتمه نظر شیخ ابوالفتوح رازی به منزله یک تفسیر عرفانی شیعه آورده شده است تا خواننده بین تفسیرهای عرفانی و عادی نیز بتواند مقایسه ای اجمالی انجام دهد. آنگاه ، مطالب و شاهد مثال های مختلف از آثار عرفانی نقل شده و در نهایت ، نظر عرفا درباره آن آیه ها، بررسی و دسته بندی شد.
بررسی شواهد تشبیه در قرآن
اسماعیل زاده ، ابراهیم ، کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عرب ، دانشگاه آزاد اسلامی تهران ، مرکزی ، استاد راهنما: رنجبر، احمد، 1374.
مباحث این پایان نامه عبارتند از: تعریف بلاغت ، علم بیان و موقعیت تشبیه در آن ، تعریف تشبیه و ارکان آن ، تقسیم تشبیه به اعتبار طرفین ، به اعتبار وجه شبه و به اعتبار ادات تشبیه ، شرح تشبیه مقلوب ، تشبیه ضمنی ، اغراض تشبیه و بررسی شواهد تشبیه در قرآن از سوره بقره تا پایان قرآن .

ضرورت تحقیق
از روزی که متولد می شویم تا روزی که از این جهان فانی توشه حیات اخروی را بر می گیریم و رخت سفر می بندیم در غم و شادی و در زندگی اجتماعی و فردی با قرآن و حدیث سو کار داریم و همین ملازمت خلط شدن زندگی با این کتاب آسمانی نیاز به فهمیدن و فهمانیدن آن را برای هر مسلمانی آشکار می سازد .
قرآن مجید بالاترین سند افتخار ما مسلمانان است و تا کسی با قرآن آشنا نشود، پی به عظمت آن نخواهد برد و هر قدر آشنایی ما با این کتاب بزرگ آسمانی افزون گردد، به درجه اهمیت و عظمت آن بهتر پی می بریم، مخصوصاً برای حل مشکلات مسلمین در دنیای امروز، بهترین راه گشا، قرآن است. به همین دلیل شایسته است نسل جوان برومند ما روز به روز با این کتاب آسمانی آشناتر گردد، نه فقط به ‹‹خواندن›› و ‹‹قرائت›› و ‹‹حفظ›› آن، بلکه به ‹‹محتوا و معنای قرآن››، به یقین قرآن مجید می تواند صفا و روشنی ویژه ای به تمام زندگی آنان بدهد و از آنان افرادی با ایمان، شایسته، قوی، شجاع و طرفدار حق بسازد. این کتاب مورد توجه شاعران و نویسندگان هوشیار ما قرار گرفته و آنان برای اعتلا و ضخامت بخشیدن به آثار خود به سراغ قرآن رفته اند . و مردم را با این کتاب آسمانی آشنا تر کردند .

مقدمه
روش های متفاوتی برای تحقیق و پژوهش موجود است که گاهی بستگی به لزوم تحقیق و پژوهش و وابسته به موضوع آن، همه ی روش ها و گاهی بعضی از روش ها مورد استفاده ی محققین واقع می شود. در این فصل به روش های مورد استفاده در تحقیق پرداخته می شود خواهیم پرداخت، باشد که مورد استفاده ی محققین دیگر نیز واقع شود.
پرس و جو
مشاهده
بیان روش های مورد استفاده در تحقیق
تجربه و آزمایش
روش تحقیق مطالعه
فنون میدانی
بیان فنون گردآوری اطلاعات و توضیح آن ها فنون کتابخانه

روش های مورد استفاده در تحقیق
روش های کلی و عمومی در تحقیق عبارت اند از :
الف) تجربه و آزمایش ب) مشاهده ی آزمایش ج) پرس و جو د) مطالعه
ممکن است در تحقیق از یک یا دو یا هر چهار روش، متناسب با موضوع تحقیق استفاده شود.
الف) تجربه و آزمایش : بیشتر در موضوعاتی که مربوط به رشته ی تجربی است مورد استفاده قرار می گیرد.
ب) مشاهده: به طور مستقیم جمع آوری می شود مثلاً در مورد تحقیق درباره ی یک بنای تاریخی یا مکان جغرافیایی می توان از این روش استفاده نمود. که ما از این روش نیز بهره برده ایم.
ج) پرس و جو: که خود به دو بخش مصاحبه و پرسش نامه تقسیم می شود؛ در روش اول باید سوالات از قبل آماده و از شخص مصاحبه شونده وقت گرفته شود و هدف مصاحبه برای او مشخص باشد. که ما از این روش برای مصاحبه با اساتید مختلف مربوط به موضوع تحقیق خود استفاده کردیم.
روش دوم بیشتر برای مصاحبه با اشخاص زیاد استفاده می گردد که متقابلاً این کار را نیز انجام داده ایم.
د) مطالعه: پژوهشگر موضوع خود را انتخاب می کند، به جستجو در منابع مختلف می پردازد که ممکن است این جستجو کتابخانه ای باشد. در کتب، منابع علمی و دیگر ماخذ در محدوده ی کتاب و کتابخانه و آن چه به این فضا مربوط است (مانند استفاده از ابزارهای نوین اطلاع رسانی) به بررسی موضوع تحقیق پرداخته می شود. مطالب فراوانی از این تحقیق با بهره گیری از روش فوق گردآوری شده است.
بیان فنون گرد آوری اطلاعات و توضیح آن ها :
فنون گردآوری اطلاعات 2 شیوه است: 1) میدانی 2) کتابخانه ای
میدانی به سه شیوه مشاهده، مصاحبه و پرسش نامه تقسیم می شود که ما در مبحث قبل به آن اشاره کردیم. در روش کتابخانه ای، گردآوری اطلاعات یا به صورت نقل عین مطلب یا خلاصه ای از مطلب است.(نقل قول مستقیم و نقل قول غیر مستقیم)
موضوع مورد اهمیت در گردآوری اطلاعات شیوه ی درست ارجاع دادن مطالب است و این که قوانین مربوط به هر کدام از سه شیوه را رعایت کنیم. مثلاً در مورد نقل عین مطالب حتماً باید آن را در گیومه قرار دهیم.
ما از فنون بسیاری در تحقیقمان بهره بردیم به ویژه فن کتابخانه ای و سعی مان بر این بوده که آن را به بهترین نحو ارائه دهیم، ولی اگر قصوری در این مورد رخ داده به دلیل عدم وقت کافی، کمبود امکانات و عدم شناخت ما نسبت به آن بوده است.
طرح تحقیق این پژوهش از بنیادی است . ابزار تحقیق در آن پرسشنامه است و نمومه گیری به دلیل انتخاب حجم گروه نمونه از روی خصوصیات جغرافیایی و سن و … از نوع سهمیه ای است .

مقدمه
بهره گیری شاعران فارسی گوی از قرآ" و حدیث شکل و شیوه های گوناگون دارد که در این فصل توضیح مفصل درباره ی آن داده شده است .
یکی دیگر از انواع بهره گیری از قرآن اشارات داستانی است که در آن شاعر قصه های قرآنی را در اشعار خود می گنجاند و اشعارش را در مفهوم آن ها می سراید .
در این فصل به دو تا از داستان های قرآنی در اشعار مولانا اشاره شده است .
این فصل دارای مطالبی است درباره ی آیات قرآنی و احادیث در اشعار حافظ که به طور محدود ذکر شده است و همچنین در این فصل نتایج نمودار های آن نوشته شده است .
درکل این فصل دارای 1- مقدمه 2- نتایج جامعه آماری و نمودار ها 3- دلایل پذیرش فرضیه ها 4- یافته های تحقیق .

نتایج بررسی رشته تحصیلی دانش آموزان:
– 1/32 درصد ریاضی فیزیک
– 6/34درصدعلوم تجربی
– 3/33درصدعلوم انسانی

از کل دانش آموزان مورد بررسی 1/32 درصد در ریاضی و فیزیک و 6/34 درصد علوم تجربی و 3/33 درصد علوم انسانی مشغول به تحصیل هستند.

نتایج بررسی پایه تحصیلی دانش آموزان :
– 2/4درصدپایه ی اول
– 7/34درصدپایه ی دوم
– 8/45 درصد پایه ی سوم
– 3/15پیش دانشگاهی

از کل دانش آموزان مورد بررسی 2/4 درصد پایه ی اول 7/34 درصد پایه ی دوم 8/45 پایه ی سوم و 3/15 پیش دانشگاهی مشغول به تحصیل می باشند.

نتایج بررسی شغل پدر دانش آموزان:
– 7/66درصد کارمند
– 5/18درصدشغل آزاد
– 0درصدکارگر
– 6/13درصدسایرمواد
از شغل پدر کل دانش آموزان مورد بررسی 7/66 درصد کارمند 5/18 درصد شغل آزاد، 0درد کارگر و 6/13 درصد سایر مواد هستند.

نتایج بررسی تحصیلات کل پدر دانش آموزان
– 8/38درصددیپلم وزیرآن
– 5/22درصدکاردانی
-5/32درصدکارشناسی
-3/16درصدکارشناسی ارشد هستند

از میزان تحصیلات کل پدر دانش آموزان 8/38 درصد دیپلم و زیر آن، 5/22درصد کاردانی 5/32 درصد کارشناسی و 3/16 درصد کارشناسی ارشد هستند.

سئوال :میزان آشنایی شما با قرآن و احادیث چه قدراست؟

نتایج بررسی:
– 6/53 درصد آشنایی متوسط با قرآن واحادیث
-6/23درصد آشنایی کم با قرآن و احادیث
-9/11 درصد آشنایی خیلی کم با قرآن احادیث
– 5/9 درصد آشنایی زیاد با قرآن و احادیث
– 1 درصد آشنایی خیلی زیاد
نمودارنشان می دهدکه 6/53درصد(45نفر)ازافرادی که موردپرسش قرارگرفته اند.به طورمتوسط با قرآن و احادیث آشنایی دارندو6/23درصد(20نفر)ازآن هاآشنایی کمی بااین موضوع دارند
و9/ 11درصد (10نفر)درصدازآنها با قرآن و احادیث خیلی کم آشناهستند و5/9درصد(8نفر)
ازآنها آشنایی زیادی بااین موضوع دارند وتعدادخیلی کمی( 1نفر)ازآنهاآشنایی خیلی زیادی دارند

سئوال: میزان آشنایی شمابا ادبیات فارسی چه قدراست؟

نتایج بررسی:
– 8/38 درصد آشنایی متوسط با ادبیات فارسی
-4/29 درصد آشنایی کمی با ادبیات فارسی
-5/16 درصد آشنایی زیادی با ادبیات فارسی
– 9/12 درصد آشنایی خیلی کمی با ادبیات فارسی
– 4/2 درصد آشنایی خیلی زیادی با ادبیات فارسی

نمودارنشان می دهدکه 8/38درصد(33نفر)ازافرادی که مورد پرسش قرار گرفته اند به طور متوسط با ادبیات فارسی آشنایی دارندو4/29درصد(25نفر)ازآن هاآشنایی کمی با ادبیات فارسی داشته اندو5/16درصد(14نفر)ازآن هاآشنایی زیادی بااین موضوع دارندو9/12درصد(11نفر)ازآنها آشنایی خیلی کمی بااین موضوع دارندو4/2درصد(2نفر)ازآنها آشنایی خیلی زیادی با ادبیات فارسی دارندوبه طورکلی تقریبابیشتراین افرادبه طورمتوسط آشنایی دارند.

سئوال: میزان آشنایی شما با تاثیرات قرآن واحادیث بر ادب فارسی چه قدراست؟

نتایج بررسی:
.- 7/44 درصد آشنایی متوسط با این تاثیرات
– 7/24 درصد آشنایی در حد کمی با این تاثیرات
– 6/10 درصد آشنایی خیلی کم با این تاثیرات
– 6/17 درصد آشنایی زیادی با این تاثیرات
– 4/2درصد آشنایی در حد خیلی زیادی با این تاثیرات
نمودارنشان می دهدکه7/44درصد(38نفر)ازافرادی که مورد پرسش قرارگرفته اندبه طور متوسط با تاثیرات قرآن و احادیث آشناهستندو7/24درصد (21نفر)ازآنها درحدکمی آشنایی دارندو6/10درصد(9نفر)خیلی کم بااین موضوع آشناهستندو6/17درصد(15نفر )ازآنها آشنایی زیادی بااین موضوع دارندودرصدکمی ازآنها4/2درصد(2نفر)درحدخیلی زیادی آشناهستندکه بیان می کندتقریبابیشترافراددرحدمتوسط بااین موضوع آشناهستند.

سئوال: به نظرشما قرآن و احادیث چه میزان در ادب فارسی تاثیر گذاشته است ؟

نتایج بررسی:
– 2/45 درصد معتقدند که قرآن و احادیث تاثیر زیادی در ادب فارسی دارد
– 1/32 درصد معتقدند که قرآن و احادیث تاثیر خیلی زیادی در ادب فارسی دارد .
– 3/14 درصد معتقدند که قران و احادیث به طور متوسط در ادب فارسی تاثیردارند.
– 8/4 معتقدند که قرآن و احادیث تاثیر کمی در ادب فارسی دارد.

نمودارنشان می دهدکه 2/45درصد(38نفر)ازافرادی که موردپرسش قرارگرفته اندمعتقدندکه قرآن و احادیث تاثیرزیادی در ادب فارسی دارد و1/32درصد(27نفر)معتقدندکه قرآن و احادیث تاثیرخیلی زیادی در ادب فارسی دارندو3/14درصد(12نفر)معتقدند که این دو موضوع به طورمتوسط در ادب فارسی تاثیردارد و8/4(4نفر)معتقدند که این دو موضوع تاثیرکمی درادب فارسی دارد.

سئوال : به نظر شما تا چه حد قرآن و احادیث در سروده های شعرا کاربرد دارد؟

نتایج بررسی:
– 8/39 درصد معتقدند که قرآن و احادیث درسروده های شعرا کاربرد دارد .
– 1/30 درصد معتقدند که قرآن و احادیث درسروده های شعرا کاربرد دارد.
– 1/18 درصد معتقدند که قرآن و احادیث درسروده های شعرا کاربرد دارد.
– 2/7 درصد معتقدند که قرآن و احادیث درسروده های شعرا کاربرد دارد.
– 8/4 درصد معتقدند که قرآن و احادیث درسروده های شعرا کاربرد دارد.
نمودارنشان می دهدکه 8/39(33نفر)ازافرادمعتقدندکه قرآن احادیث در سروده های شعرا کاربرد داردو1/30درصد(25نفر)معتقدندکه این دو درحدمتوسطی کاربرد دارد و1/18درصد(15نفر)معتقدندکه این دو کاربرد خیلی زیادی دارد و2/7درصد (6نفر)معتقدندکه این دو کاربردکمی درسروده ها داردو8/4درصد(4نفر)معتقدندکه این دوکاربردخیلی کمی داردوبه طور کلی بیشترافرادمعتقدندکه. قرآن و احادیث درسروده های شعرا کاربرد دارد .

سئوال : تاچه حد قرآن واحادیث باعث پیشرفت کشورمان در ادب فارسی می شود؟

نتایج بررسی:
– 8/48 درصد معتقدند که قرآن و احادیث در حد خیلی زیاد باعث پیشرفت کشورهای در حال توسعه می شود.
– 8/29 درصد معتقدند که قرآن و احادیث در حد کم باعث پیشرفت کشورهای در حال توسعه می شود.
– 9/11درصد معتقدند که این دو در حد متوسطی در پیشرفت کشورهای در حال توسعه موثر است.
– 6 درصد معتقدند که این دو در حد کمی در پیشرفت کشورهای در حال توسعه موثر است.
– 6/3 درصد معتقدند که این دو در حد خیلی کمی در پیشرفت در حال توسعه تاثیر دارد.
این نمودار نشان می دهد که 8/48(41 نفر)از افراد معتقند که قرآن و احادیث در حد خیلی زیاد باعث پیشرفت کشورهای در حال توسعه مثل ایران می شود و 8/29 درصد (25 نفر) که این دو در حد کم باعث پیشرفت کشورهای ئر حال توسعه می شود و 9/11 درصد (10 نفر) معتقند که قرآن و احادیث در حد متوسطی درپیشرفت کشورهای در حال توسعه موثر است و 6 درصد (5 نفر)معتقند که این دو در حد کمی در پیشرفت کشورهای در حال توسعه موثر است و 6/3 درصد (3 نفر)معتقند که این دو در حد خیلی کمی در پیشرفت در حال توسعه تآثیر دارد وبه کلی بیشترافرادمعتقدندکه قرآن و احادیث تآثیر بسیار زیادی در پیشرفت کشورهای در حال توسعه دارد.

سئوال: تا چه حد با اشعار عرفانی شاعران کشورمان آشنایی دارید؟

نتایج بررسی:
– 3/36 درصد از افراد آشنایی متوسط با اشعار عرفانی دارند.
– 6/30 درصد از افراد آشنایی کمی با اشعار عرفانی دارند.
-9/12 درصد از افراد آشنایی خیلی کمی با اشعار عرفانی دارند .
– 6/10 درصد از افراد آشنایی زیادی با اشعار عرفانی دارند.
-6/10 درصد از افراد آشنایی خیلی زیادی با اشعار عرفانی دارند.
این نمودار نشان می دهد که به 3/36 درصد (30 نفر)از افراد آشنایی متوسطی با فعالیت های ادبی دارند و 6/30 درصد (26 نفر) از افراد آشنایی کمی با فعالیت های ادبی دارند و 9/12 درصد (11 نفر) از افراد آشنایی خیلی کمی با فعالیت های ادبی دارند و 6/10 درصد (9 نفر )از افراد آشنایی زیادی با فعالیت های ادبی دارند و 6/10 درصد (9 نفر) از افراد آشنایی خیلی زیادی با این فعالیت ها دارند و به طور کلی می توان گفت بیشتر افراد در حد متوسطی با این فعالیت ها آشنا هستند .

سئوال: به نظر شما پیشرفت کشورمان در سال های اخیر در زمینه ی ادبیات عرفانی و کاربرد آن تا چه میزان بوده است ؟

نتایج بررسی:
– 6/37 درصد از افراد معتقدند که کشورمان پیشرفت زیادی داشته است.
– 1/27 درصد معتقدند که کشورمان پیشرفت در حد متوسط داشته است.
– 2/21 درصد معتقدند که کشورمان پیشرفت در حد خیلی زیادی بوده است.
– 8/11 درصد معتقدند که کشورمان پیشرفت در حد کم بوده است.
– 4/2 درصد معتقدند که کشورمان پیشرفت در حد خیلی کم بوده است.
این نمودار نشان می دهد که 6/37 درصد (34 نفر) از افراد معتقند که کشورمان پیشرفت زیادی داشته است و 1/27 درصد (23 نفر) معتقند که پیشرفت در حد متوسط و 2/21 درصد (18 نفر )معتقند که پیشرفت در حد خیلی زیادی بوده است و 8/11 درصد (10 نفر)معتقند که در حد کم بوده است و4/2(2نفر)معتقدندکه پیشرفت درحد خیلی کمی بوده است وبه طورکلی تقریبا می توان گفت که بیشترافرادمعتقدندکه کشورمان پیشرفت زیادی دارند.
سئوال : چه قدربااین جمله موافقید که ادبیات فارسی از کلام قرآن و احادیث بهره های فراوان گرفته است؟

نتایج بررسی:
– 8/51 درصد در حد زیادی موافقند که ادبیات فارسی از قرآن و احادیث بهره گرفته است.
– 9/32 درصد در حد زیادی موافقند که ادبیات فارسی از قرآن و احادیث بهره گرفته است.
– 1/7 درصد در حد متوسط موافقند که ادبیات فارسی از قرآن و احادیث بهره گرفته است.
– 5/3 درصد در حد کمی موافقند که ادبیات فارسی از قرآن و احادیث بهره گرفته است .
– 7/4 درصد در حد خیلی کمی موافقند که ادبیات فارسی از قرآن و احادیث بهره گرفته است.

این نمودارنشان میدهدکه 8/51درصد(44نفر)بااین جمله درحدزیادی موافقندو9/32(28نفر)ازافراددرحدزیادی بااین جمله موافقندو1/7(6نفر)ازافراددرحدمتوسط بااین جمله موافقند و5/3درصد(3نفر) درحدکمی بااین جمله موافقند و7/4درصد (4نفر)درحدخیلی کمی بااین جمله موافقندوبه طور کلی میتوان گفت که بیشترافراددرحدخیلی زیادی بااین جمله موافقند.

سئوال: چه قدربااین جمله موافقید که قرآن و احادیث در ادبیات فارسی بی تاثیر است؟

نتایج بررسی:
– 4/49 درصد از افراد د رحد خیلی کمی موافقند که قرآن و احادیث در ادبیات فارسی بی تاثیر است.
– 3/19 درصد از افراد در حد کمی موافقند که قرآن و احادیث در ادبیات فارسی بی تاثیر است
– 3/13 درصد از افراد در حد متوسطی موافقند که قرآن و احادیث در ادبیات فارسی بی تاثیر است.
– 8/10 درصد از افراد در حد زیادی موافقند که قرآن و احادیث در ادبیات فارسی بی تاثیر است.
این نمودار نشان میدهد که 4/49 درصد(41نفر)ازافراددرحد خیلی کمی بااین جمله موافقند و3/19(16نفر)ازافراددرحدکمی بااین جمله موافقند و3/13درصد(11نفر)ازافراددرحدمتوسطی بااین جمله موافقند و8/10درصد(9نفر)ازافراددرحدزیادی بااین جمله موافقند و2/7درصد (6نفر)ازافراددرحدخیلی زیادی بااین جمله موافقند وبه طورکلی میتوان گفت که بیشترافراددرحد خیلی کمی بااین جمله موافقند.

سئوال: آینده ی کشورمان درمورد بهره گیری از قرآن و احادیث در ادب فارسی تاچه حدرضایت بخش خواهدبود؟

نتایج بررسی:
– 5/40 درصداز افراد آینده ی کشورمان در مورد بهره گیری از قرآن و احادیث در ادب فارسی در حد زیادی رضایت بخش می دانند.
– 31 درصد از افراد آینده ی کشورمان در مورد بهره گیری از قرآن و احادیث در ادب فارسی در حد خیلی زیادی رضایت بخش می دانند
– 3/14 درصد از افراد آینده ی کشورمان در مورد بهره گیری از قرآن و احادیث در ادب فارسی به طور متوسطی رضایت بخش می دانند
– 5/9 درصد از افراد آینده ی کشورمان در مورد بهره گیری از قرآن و احادیث در ادب فارسی در حد کمی رضایت بخش می دانند.
– 8/4 درصد از افراد آینده ی کشورمان در مورد بهره گیری از قرآن و احادیث در ادب فارسی در حد خیلی کمی رضایت بخش می دانند.
نمودارنشان میدهد که5/40درصد(34نفر)ازافرادآینده ی کشورمان رادرحدزیادی رضایت بخش میدانند و31درصد(26نفر)ازافرادآینده ی کشورمان رادرحدخیلی زیادی رضایت بخش می دانندو3/ 14 درصد(12نفر)ازافرادآینده ی کشورمان را به طور متوسطی رضایت بخش می دانند و5/9درصد (8نفر)ازافرادآینده ی کشورمان رادرحدکمی رضایت بخش می دانند و8/4 درصد(4نفر)از افراد آینده ی کشورمان رادرحدخیلی کمی رضایت بخش میدانند وبه طورکلی میتوان گفت که بیشترافراد آینده ی کشورمان رادرحد زیادی رضایت بخش میدانند .

سوال: تا چه حد قرآن و احادیث باعث افزایش غرور ملی و اقتدار اسلامی می شود؟

نتایج بررسی:
– 4/49 درصد از افراد معتقدند که قرآن و احادیث در حد خیلی زیادی باعث افزایش غرور ملی شده است.
– 1/27 درصد از افراد معتقدند که قرآن و احادیث در حد زیادی باعث افزایش غرور ملی شده است.
-6/10 درصد از افراد معتقند که قرآن و احادیث در حد متوسطی باعث افزایش غرور ملی شده است.
– 2/8 درصد از افراد معتقدند که قرآن و احادیث در حد کمی باعث افزایش غرور ملی شده است.

نمودار نشان میدهد که4/49درصد 42نفر از افراد معتقد ند که قرآن و احادیث درصد خیلی زیادی باعث افزایش غرور ملی شده است و1/27درصد23نفر از افراد معتقد اند که قرآن و احادیث درحد زیادی باعث افزایش غرور ملی می شودو6/10درصد 9نفر از افراد معتقدند که قرآن و احادیث درحد متوسطی افزایش غرور ملی شده است و2/8درصد 7نفر از افراد معتقدند که این دو درحد کمی باعث افزایش غرور ملی شده است وبه طور کلی می توان گفت که ببشتر افراد معتقدند که این انرژی درحدخیلی زیاد ی باعث افزایش غرور ملی شده است.

سئوال: تاچه حد بی توجهی به عرفان و قرآن باعث کاهش اقتدار و بقای اسلامی می شود ؟

نتایج بررسی:
-3/25 درصد از افراد معتقدند که بی توجهی به عرفان و قرآن در حد خیلی زیادی باعث کاهش غرور ملی می شود.
– 9/29 درصد از افراد معتقدند که بی توجهی به عرفان و قرآن در حد زیادی باعث کاهش غرور ملی می شود.
– 3/19 درصد از افراد معتقدند که بی توجهی به عرفان و قرآن در حد متوسطی باعث کاهش غرور ملی می شود.
– 7/15 درصد از افراد معتقند که بی توجهی به عرفان و قرآن در حد کمی باعث کاهش غرور ملی می شود.
– 9/16 درصد از افراد معتقند که بی توجهی به عرفان و قرآن انرژی هسته ای غیرصلح آمیز در حد خیلی کمی باعث کاهش غرور ملی می شود.
نمودار نشان میدهد که 3/25درصد 21نفر از افراد معتقدند که بی توجهی به عرفان و قرآن درحد خیلی زیادی باعث کاهش غرور ملی می شود و9/29درصد 19نفر معتقدند که ای بی توجهی به عرفان و قرآن درحد زیادی باعث کاهش غرور ملی می شودو3/19درصد 16نفرازافراد معتقدند که بی توجهی به عرفان و قرآن در حد متوسطی باعث کههش غرور ملی می شود و7/15درصد 13نفر از افراد معتقدند که بی توجهی به عرفان و قرآن درحدکمی باعث کاهش غرور ملی می شود و 9/16درصد 14نفرازافراد معتقدند که بی توجهی به عرفان و قرآن درحدخیلی کمی باعث کاهش غرور ملی می شود.

سئوال: تاچه حد ادبیات قرآنی و عرفانی باعث افزایش فرهنگ اسلامی کشورهای جهان شده است؟

نتایج بررسی:
-1/47 درصد از افراد معتقدند که ادبیات قرآنی و عرفانی خیلی زیادی باعث افزایش قدرت کشورهای جهان می شود.
– 6/30 درصد از افراد معتقدند که ادبیات قرآنی و عرفانی زیادی باعث افزایش قدرت کشورهای جهان می شود.
– 8/11 درصد از افراد معتقدند که ادبیات قرآنی و عرفانی در حد متوسط باعث افزایش قدرت کشورهای جهان می شود.
– 7/4 درصد از افراد معتقدند که ادبیات قرآنی و عرفانی در حد کمی باعث افزایش قدرت کشورهای جهان می شود.
– 9/5 درصد از افراد معتقدند که ادبیات قرآنی و عرفانیدر حد خیلی کمی باعث افزایش قدرت کشورهای جهان می شود.
نمودار نشان می دهد که 1/47 درصد (40 نفر ) از افراد معتقدند که ادبیات قرآنی و عرفانی در حد خیلی زیادی باعث افزایش قدرت کشور های جهان می شود و 6/30 درصد (26 نفر ) از افراد معتقدند که ادبیات قرآنی و عرفانی در حد زیادی باعث افزایش قدرت کشور های جهان می شود و8/11 درصد (10 نفر) از افراد معتقدند که ادبیات قرآنی و عرفانی درحد متوسط باعث
افزایش قدرت کشور های جهان می شود و 7/4 درصد ( 4 نفر ) ازافراد معتقدند که ادبیات قرآنی و عرفانی در حد کمی باعث افزایش قدرت کشور های جهان می شود و 9/5 درصد (5 نفر ) از افراد معتقدند که ادبیات قرآنی و عرفانی در حد خیلی کمی باعث افزایش قدرت کشور های جهان می شود .

سئوال: تا چه حد توجه به قرآن و احادیث در ادب فارسی کشور باعث افزایش فرهنگ اسلامی جهان شده است ؟

نتایج بررسی:
-31درصد از افراد معتقدند که توجه به قرآن و احادیث در ادب فارسی کشور درصدخیلی زیادی باعث افزایش قدرت کشورهای جهان می شود.
– 31 درصد از افراد معتقدند که توجه به قرآن و احادیث در ادب فارسی کشور در حد زیادی باعث افزایش قدرت کشورهای جهان می شود.
– 4/21درصد از افراد معتقدند که توجه به قرآن و احادیث در ادب فارسی کشور در حد متوسط باعث افزایش قدرت کشورهای جهان می شود.
– 8/4 درصد از افراد معتقدند که توجه به قرآن و احادیث در ادب فارسی کشور در حد کمی باعث افزایش قدرت کشورهای جهان می شود.
-9/11درصد از افرادمعتقدندکه توجه به قرآن و احادیث در ادب فارسی کشور در حدخیلی کمی باعث افزایش قدرت کشورهای جهان می شود.

نمودار نشان می دهد که31 درصد (26 نفر ) از افراد معتقدند که توجه به قرآن و احادیث در ادب فارسی کشور در حد خیلی زیادی باعث افزایش قدرت کشور های جهان می شود و31 درصد (26 نفر ) از افراد معتقدند که توجه به قرآن و احادیث در ادب فارسی کشور در حد زیادی باعث افزایش قدرت کشور های جهان می شود و4/21 درصد (18 نفر) از افراد معتقدند که توجه به قرآن و احادیث در ادب فارسی کشور درحد
متوسط باعث افزایش قدرت کشور های جهان می شود و 8/4 درصد ( 4 نفر ) ازافراد معتقدند که توجه به قرآن و احادیث در ادب فارسی کشور در حد کمی باعث افزایش قدرت کشور های جهان می شود و9/11 درصد (10 نفر ) از افراد معتقدند که توجه به قرآن و احادیث در ادب فارسی کشور در حد خیلی کمی باعث افزایش قدرت کشور های جهان می شود .

1. اثر پذیری واژگانی (1)
در این شیوه اثر پذیری ، شاعر در به کار گیری پاره ای از واژه ها وتر کیبها ، وامدار قرآن و حدیث است ، یعنی واژه ها وتر کیبها را در شعر خویش می آورد که ریشه ی قرآنی و حدیثی دارند ، ومستقیم یا غیر مستقیم توسط خود شاعر یا دیگران به زبان وادب فارسی راه یافته اند ، واگر قرآن وحدیث نمی بور ، زبان وادب ما نیز از آن واژه ها وترکیبها ، یا به طور کلی ویا با معنی ویژه اسلامی آنها بی بهره می بود .
– الف ) وام گیری
در این شیوه ، واژه یا ترکیب قرآنی یا حدیثی با همان ساختار عربی خود ، بی هیچ دگرگونی ، یا با اندک دگرگونی لفظی یا معنوی بی آنکه ساختار عربی آن آسیبی ببیند ، به زبان وادبیات فارسی راه می یابد .،مثلاً در بیت :
نه من از پرده تقوا به در افتادم وبس پدر م نیز بهشت ابد از دست بداد حافظ ، دیوان ، ص 100
– ب) ترجمه
در این شیوه ، شاعر از گردانیده فارسی یا پارسی شده (2) واژه یا ترکیبی قرآنی – حدیثی بهره می گیرد .، برای نمونه واژه مرکب شب قدر در بیت :
آن شب قدری که گویند اهل خلوت امشب است
یا رب این تا ثیر دولت در کدامین کوکب است
حافظ ، دیوان ، ص 46

2- اثر پذیری گزاره ای
این اثر پذیری خود به دو گونه اقتباس وحلّ بخش پذیزی است :
الف )اقتباس و تضمین
در این شیوه ،گوینده گزاره ای (1) یعنی عبارتی قرآنی یا روایی را باهمان ساختار عربی بی هیچ گونه تغییر ودگر گونی یا بات اندک تغییری که در تنگنای وزن و قافیه از آن گریز و گزیری نیست در سخن خود جای می دهد . این گونه بهره گیری از قرآن وحدیث با قصد و غرضهای گوناگونی انجام می پذیرد : تبرّک وتیمّن ، تبیین وتوضیح ، تعلیل وتوجیه ، تشبیه وتمثیل ، تحذیر وتحریض ، تزیین وتجمیل ، استشهاد واستناد ، نکته پردازی ، فضل فروشی ، هنر نمایی و … وپیداست که چه بسا پاره ای از اینها ، یکجا وبا هم نیز زمینه ساز اقتباس می توانند باشند .نمونه را ، نظامی در نخستین بیت مخزن الاسرار آیه بسم الله الرحمن الرحیم را به قصد تبرّک و… بی هیچ تغییری اقتباس کرده است: (2)
بسم الله الرحمن الرحیم هست کلید در گنج حکیم
ب) حلّ (= تحلیل )
دیدیم که در تضمین واقتباس گاه سخنور برای نگه داشت وزن و قافیه ناگزیر می شود بی آنکه ساختار اصلی آیه و حدیث را بر هم زند ، اندکی در آنها دست برد
گر حدیثت کژ بود معنیت راست آن کژی لفظ مقبول خداست
مثنوی3 171

الف)ترجمه
ترجمه آیه وحدیث به پارسی مانند هر ترجمه دیگری گاه بسته و پای خوان (= تحت اللفظ ) است آزاد وباز :
در ترجمه بسته ، گردانده پارسی ، هم در معنی و مضمون با اصل عربی برابر است وهم در ساختار بیانی با آن همخوانی دارد . در این شیوه ، گزارهای قرآنی یا حدیثی ، بی آنکه معنی و مضمونش چندان کم وبیشی پذیرد وساختار بیانی اش چندان دگرگون شود ، جامه پارسی می پوشد.، نمو نه را ناصر خسرو در بیت :
قیمت هر کس به قدر علم اوست اینچنین گفته ست امیر المومنین
ب) تفسیر
در این شیوه سخنور آیه یا حدیثی را یا مایه ومضمون آنها را باز می گساید ، می گسترد و با شرح و بسط در سخن خویش می آورد ، آن گونه که مو لا نا در بیتهای زیر :
در حدیث آمد که یزدان مجید خلق آدم را سه گونه آفرید
یک گره را جمله عقل وعلم وجود آن فرشته ست ونداند جز سجود
نیست اندر عنصرش حرص وهوا نور مطلق زنده از عشق خدا
یک گروه دیگر از دانش تهی همچو حیوان ازعلف در فربهی
او نبیند جز که اصطبل وعلف از شقاوت غافل است واز شرف
این سوم هست آدمی زاد وبشر نیم او زافرشته و نیمیش خر
نیم خر خود مایل سفلی بود نیم دیگر مایل عقلی بود
آن دوقوم آسوده ازجنگ وحراب واین بشر با دو مخالف در عذاب
مثنوی ، 4 7 941 به بعد
شاعر با اشاره به اینکه سخنش گزارش یک حدیث است ، روایت زیر را باز گشوده وشرح وبسط داده است : اِنَّ اللَّهَ رَکَّبَ فی المَلائِکَهِ عَقلاً بِلا شَهوهٍ وَ رَکَّبَ فی الهائِمِ شَهوَ هً بِلا عَقلٍ وَ رَکَّبَ فی بَنی آدَمَ کِلّیهِما ، فَمَن غَلَبَ عَقلُهُ شَهوَ تَهُ فَهُوَ خَیرٌ مِنَ المَلا ئِکَهِ وَمَن غَلَبَ شَهوَتُهُ عَقلَهُ فَهُوَ شَرٌّ مِن البّهائِمِ (2) (= خداوند فریشتگان را از خرد ، بی شهوت وچار پایان را از شهوت ، بی خرد آفرید وآدمی زاد را از آمیخته هر دو . پس آنکه خردش بر شهوتش برآید از فرشتگان برتر است وآنکه شهوتش بر خردش برآید از چهار پایان فروتر است ).

4. اثر پذیری الهامی – بنیادی
در این شیوه، گوینده مایه و پایه سخن خویش را از آیه یا حدیثی الهام می گیرد و سروده خویش را بر آن نکته الهام گرفته بنیاد می نهد ، وسخنی می پر دازد که آشنایان ، آن را با آیه یا حدیثی در پیوند می بینند .، پیوندی گاه تا آنجا نزدیک وآشکار که سخن را ترجمه ای خیلی آزاد (= مضمون گیری ) از آیه یا حدیث فرا می نماید ، وگاه چنان دور و پنهان که پذیرش اثر پذیری را دشوار می سازد .
نمونه را در بیت :
واعظ شحنه شناس این عظمت گو مفروش
زانکه منزلگه سلطان دل مسکین من است
حافظ ، دیوان ، ص 59
5- اثر پذیری تلمیحی
در این شیوه ، گوینده سخن خویش را مانند اثر پذیری الهامی – بنیادی بر پایه ی نکته ای قرآنی یا روایی بنا می نهد ، اما به عمد آن را با نشانه و اشاره ای همراه می سازد و به این گونه خواننده ی اهل و آشنا را به آنچه خود بدان نظر داشته ، راه می نماید ، و چه بسا خواننده ی نا آشنا را به کندوکاو و پرس و جو وامی دارد ، و همین است تفاوت آشکار اثر پذیری تلمیحی با الهامی – بنیادی . این نشانه و اشاره بیشتر یاد کرد پاره ای از واژه های ویژه ی آیه یا حدیث است .
نمونه را ، حافظ بیت :
جنگ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنه
چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند
دیوان ، ص 198

6- اثر پذیری تاویلی
در این شیوه ، شاعر تآویل آیه یا حدیثی را دست مایه ی سروده خویش می سازد ، یعنی با ذوق ورزی و نکته یابی ، و با پنهان پژوهی و موی شکافی از لایه های برونی و دریافتهای همگانی و پیامهای پیدای سخن در می گذرد ، و به لایه های درونی آن راه می یابد و پیامهایی پنهانی باز می آورد ، و به این گونه ، از آیه و حدیث ، طرح و تفسیری نوبر ، و پیک و پیغامی دیگر رهاورد خواننده می سازد .
7- اثر پذیری تطبیقی
در این شیوه اثر پذیری که از یک دیدگاه به اثر پذیری تاویلی نزدیک است ، گوینده آیه یا حدیثی را بر موردی ویژه که به ظاهر چندان با هم پیوندی ندارند ، تطبیق می دهد؛ بی آنکه معنی ظاهری و اصلی آن را نقد و رد یا تاویل و توجیه کند ، بلکه می توان گفت در این شیوه معمولا به معنی اصلی و اولی آیه یا حدیث نظری نیست و همین است مهمترین تفاوت تاویل با تطبیق ، یعنی تاویل ، یا گونه ای چاره جویی است برای به دست آوردن معنایی خرد پسند و دلچسب از آیه یا حدیثی که پذیرش معنی ظاهری آن دور و دشوار می باشد ، و یا گونه ای ژرف کاوی است برای راهیابی به لایه های درونی آیه یا حدیث ، حتی آنجا که پذیرش معنی ظاهری نیز هیچ دور و دشوار نباشد ، اما تطبیق نه چاره جویی است و نه حتی ژرف کاوی و باطن پژوهی ، بلکه گونه ای نکته پردازی و ذوق انگیزی است برای پیوند دادن دو چیز و تطبیق یکی از آن ها بر دیگری ؛ دو چیزی که به ظاهر با هم پیوندی ندارند ، نظیر پیوند های تشبیهی و تمثیلی که میان دو چیز بر قرار می شود ، از این روی می توان تشبیه و تمثیل هایی را که مشبه به آنها قرآنی و حدیثی است نیز اثر پذیری تطبیقی خواند ، همان گونه که اثر پذیری تصویری .
نمونه ای از تطبیق را در این بیت های مثنوی می توان دید :
سایه ی یزدان بنده ی خدا مرده ی این عالم و زنده ی خدا
دامن او گیر زوتر بی گمان تا رهی در دامن آخر زمان
کیف مدّالظل نقش اولیاست کو دلیل نور خورشید خداست
اندرین وادی مرو بی این دلیل لا احِبُّ الافلین گو چون خلیل
مثنوی ، 1/423
8- اثر پذیری تصویری
در این شیوه اثر پذیری ، شاعر تصویر شعر خویش را از قرآن و حدیث به وام می گیرد . مراد از تصویر نقش آفرینی ها ، سیما سازی ها ، نگاره پردازی ها و چهره بخشی های شاعرانه ای است که سخنور با خامه ی خیال بر صفحه ی سخن می نگارد و می پردازد و حاصل آن همان است که در زبان ادب ، تشبیه ، استعاره ، مجاز ، کنایه ، تجسیم ، تشخیص و به طور کلی صور خیال (= ایماژ ) خوانده می شود . بنابراین در اثر تصویری شاعر تشبیه ، استعاره یا مجازی را که در آیه یا حدیثی آمده مستقیم یا غیر مستقیم در همان حال و هوا یا در حال و هوایی دیگر باز می سراید ، و یا سخن خویش را بر محور و مدار آن تصویر ، چرخ می دهد و پی می ریزد ؛ مثلا نکته ای قرآنی یا روایی را " مشبه به " تشبیه و تمثیل خود می سازد ؛

نمونه را در بیت زیر :
مگر دان عمر من چون گل که در طفلی شود کشته
مگر دان حرص من چون مل که در پیری شود برنا
سنایی ، دیوان ، ص 57

9- اثر پذیری ساختاری – سبکی
در این شیوه ، سخنور ساختاری قرآنی یا حدیثی را چونان نمونه و سر مشقی پیش چشم می گیرد و شخن خویش را در ساخت و بافتی می پردازد که با آن همخوان و همسان باشد. نمونه را می توان از مثنوی مولوی نام برد که روساخت قرآن مجید همخوانی ها همسانی هایی دارد . توضیح اینکه یکی از ویژگی های سبکی – ساختاری قرآن مجید رو ساخت گسسته نما و بریده بریده و ژرف ساخت پیوسته و درهم تنیده ی آن است ، به کونه ای که هر پژوهنده در برخورد های آغازین با این کتاب مقدس ، چنین می یابد که آیه هایی که در یک سوره پی در پی نشسته اند ، نیز سوره هایی که در سراسر قرآن از پی هم آمده اند ، نه تنها با یکدیگر پیوند پیدا و آشکاری ندارند، که چه بسا بیگانه از هم بریده می نماید اما آنگاه که پژوهنده ای با قرآن انس و آشنایی پیدا کرد و با جان و دل ، و طهارت و تقوا به حریم حرمت آن ، اذن دخول یافت ، آشکارادر می یابد که همان آیه ها و سوره هایی که به ظاهر بریده بریده و جسته جسته و از هم گسسته و بیگانه می نمودند ، در باطن پیوندی پنهانی اما ژرف و شگرف و هموار و استوار آن رخنه ای خواهد افکند .
10- اثر پذیری شیوه ای
در این گونه اثر پذیری سخنور یکی از شیوه های بیانی – بلاغی قرآن یا حدیث را بر می گیرد و سخن خویش را بدان شیوه پی می ریزد . مقصود از شیوه هر گونه شگردی است که سخن خویش را بدان سیوه هر گونه شگردی است که سخن را از سطح زبان به سطح ادب و هنر فرا میبرد و بر اثر بخشی و گیرایی آن می افزاید ؛ شیوه ها و شگرد هایی که فنون بلاغت نقد ادبی بررسی و باز نمایی آنها را بر دوش دارند .

11- اثر پذیری چند سویه
اینک پس از بازنمایی شیوه های گوناگون اثر پذیری ، این یاد آوری بجاست که این شیوه ها ناسازگار و به اصطلاح " مانعه الجمع " نیستند ، و چه بسا پاره ای از آنها با یکدیگر در یک نمونه جمع می گردند و می توان گفت اینگونه نمونه ها اثر پذیری چند سویه دارند ؛
مثلا بیت :
فیض روح القدس ار باز مدد فرماید
دیگران هم بکنند آنچه مسیحا می کرد
حافظ ، دیوان ، ص 159

قالب های کاربردی
کاربرد قرآن و حدیث در ادب فارسی محدودیت ندارند و نمی توان قالب های آن را به چند صنعت بدیعی محدود کرد یا در چند نمونه ذکر صریح منحصر شمرد . تصور چنین امری خود نشانه عدم آگاهی از گستردگی مضامین قرآنی و جنبه های کاربردی آن در ادب فارسی است .
حال به چند نمونه از این قالب ها اشاره می کنیم :
ارسال المثل : ضرب المثل های قرآنی جایگاهی خاص در ادبیات فارسی دارند ، مانند این شعر حکیم نظامی که از آیه ی 16 ، سوره 40 گرفته شده است ( آن روز پادشاهی از آن کیست )
کیست در این دایره ی دیر پای کو لمن الملک زند جز خدای
لمن الملک بخواندی تو امیرا به یقین با قلیل الفئه کت داد بر آن لشکر کام
اشاره : برای آگاهی بیشتر شنونده بر معانی موضوعی از حدیث یا آیه ای استفاده و اشاره شده باشد مانند این شعر خاقانی :
گر سر یوم یُحمی بر عقل خوانده ای پس پایمال مال مباش از سر هوا
که خاصان در این ره فرس رانده اند به لا اُحصی از تک فرومانده اند
اشاره به حدیث نبوی : لا اُحصی ثنَاءَ عَلَیکَ اَنتَ کَما اَثنیتَ عَلی نفسک .
(من نمی توانم تو را بستایم آن چنان که تو خود را ستوده ای .)
اقتباس : در ادبیات برای امنیت که گوینده در نثر با نظم عبارتی از قرآن یا حدیث را که به صورت بیان مطلب اصلی وادامه سخن می آورد .
مانند این حدیث : بیفکن قشر چون دریافتی لبّ و ما الایمانُ الّا البُغض وَ الحُبّ
و یا در نثر مانند عبارت ( از مزرعه ی دنیا به زراعت ، طاعت اجتهاد کن که الدُّنیا مزرعه الاخِره )
ترجمه : برگرداندن آیه یا حدیث به صورتی است که خواننده را به اصل متن راهنما باشد و ظرفیت بازگشت به صورت اولیه را هم داشته باشد .
اولی و ترا بدایت نی اخری و ترا نهایت نی
که گفتار تلخ است با راستی ببندد به تلخی در کاستی
که من شهر علمم علی ام در است درست این سخن قول پیغمبر است
ترجمه را در شمار حل و از گونه های اقتباس دانسته اند .
تضمین : به وام گرفتن بیت ، مصراع، یا عبارتی از دیگران و آوردن آن بدون تغییر در شعر یا نثر است . این صنعت در کار برد قرآن وحدیث به صورت گرفتن بخشی از یک آیه یا تمام آیه وذکر آن در یک مصراع یا در چند عبارت صادق است :
شد مبیّن زجرات اینان کا لحَیاَ شُعبَهٌ مِنَ الایمان مثنوی، 4/2912
تلمیح : همان اشاره است به این معنی که گوینده در نظم یا نثر برای تاکید ، تایید و… مطلب اصلی خود به قصّه ای معروف ، شرح حال مشخص یا مثلی مشهور اشاره می کند مانند :
در رنج خمار بودن ای یار ملیح جهل است به حکم عقل ، الجَهلُ قبیح
جز دفع خمار جز به می نتوان کرد در ده قدمی که الضَّروراتُ تبیح او آل خلیل است و به آفل نکند میل چون خار بود آفل او را به بصر بر
مثنوی ، 3/3935
نشانه های فارسی یا اشاره های مضمونی : کاربرد ایه ها و حدیث ها در ادب فارسی برای راهنمایی ذهن خواننده که مثالهایی را بیان می کنیم .
بر خوی ملک باشد درشهر رعیت پیغمبر گفت این سخن و حیدر کرّار
(ناصر خسرو )
آیات قرآنی در اشعار حافظ
1
آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است با دوستان مروت با دشمنان مدارا
دیوان ، ص 23
هم سمت سو با روایاتی چون : … لا یَظلِمُ الا عداءَ وَ لا یَتَحامَلُ عَلَی الا صدِقاءِ (1)
(= [ مو من ] … به دشمن ستم نمی کند وبار دوش دوست نمی گردد )؛ دارِ عَدُوَّ کَ وَاَخلِص لِوَدُودِکَ تَحفَظِ الاُ خُوَّهَ وَتُحرِزِ المُروءَهَ (2) (= با دشمن مدارا کن وبا دوست اخلاص ورز ، تا برادری را پاس داری ومروّت را به دست آری ).
بسنجید با :
راد مردی و مرد دانی چیست با هنر تر ز خلق گویم کیست
آنکه با دوستان بداند ساخت وانکه با دشمنان بداند زیست
ترکی ایلاقی ، پیشاهنگان شعر فارسی ،ص179
دانی چه بود کمال انسان با دشمن ودوست لطف واحسان
غمخواری دوستان خدا را دلداری دشمنان مدارا
سعدی ،قصاید،ص162
2
دلم امید فراوان به وصل روی تو داشت ولی اجل به ره عمر رهزن امل است
دیوان ،ص54
مصرع دوم ترجمه واری است از روایتهایی چون : اَلاَجَلُ حِصادُ الامّلِ (3) (= اجل امل را درو می کند ) .، اَلا جالُ تَقطَعُ الا مال (4) (= اجلها املها را می بُرند ).
3
بیا که قصر امل سخت سست بنیاد است بیار باده که بنیاد عمر بر باد است
دیوان ، ص 71
((کاخ امل سست بنیاد است )) همان است که در روایاتی چون : ما اَقطَعَ الا جَلَ لِلاَمَلِ (1) (= چه بسیار آرزوهایی که اجل بر باد داده ) ،و نیز روایتهایی که در نمونه ی پیشین آ وردیم ، بدان اشارت شده است . (( بنیاد عمر بر باد است )) نیز جز مفهوم کنایی شناخته اش ، ایهام و اشارتی دارد به پیوند استواری که عمر آدمی با نفس کشیدن او دارد ، نفسی که جز باد چیزی نیست ؛ در این معنی سخن حافظ هم سمت و سو می شود با روایتی چون : اَلعُم رُ انفاسٌ مُعَدَّدَهٌ (2)
(= عمر چیزی جز نفسهای شمرده شده نیست ) ؛نَفَسُ المَرءِ خُطاهُ اِلیَ اَجَلِهِ (3)
(= هر دمی که آدمی می زند گامی است که به سوی مرگ بر می دارد ).
بسنجید با :
هست بنیادی که عمرت راست بر کردار باد
کی بود بر باد آخر هیچ بنیاد استوار
عطار ، دیوان ، ص 780
نَفَس که نَفس برو تکیه می کند باد است به وقت مرگ بداند که باد می پیمود
سعدی ، قصاید ، ص136
4
مجو درستی عهد از جهان سست نهاد که این عجوزه عروس هزار داماد است
دیوان ، ص71
الهام گرفته از این گزارش امام کاظم (ع) : تَمَثَّلَتِ الدُّنیا لِلمَسیحِ (ع) فی صُورَهِ امرَاهٍ زَرقاءَ فَقالَ لَها کَم تَزَوَّجتِ فَقالَت کثیراً. قالَ فَکُلُّ طَلَّقَکِ ؟ قالت لا بَل کُلّاً قَتلتُ ، قالَ المسیحُ فَوَیحٌ لاَزواجِکَ الباقینَ کَیفَ لا یعتَبِرونَ بِا لماضین (= دنیا خویش را در صورت زنی سیاه چشم بر مسیح نمودار ساخت ، مسیح از او پرسید : چند شوی گرفته ای ؟ گفت : بسیار ، گفت : همه طلاقت دادند ؟ گفت : نه ، همه را کشتم ، مسیح فرمود : وای بر شوهران آینده ی تو ، چگونه از سرنوشت شوهران گذشته ات درس نمی گیرند ) .
نیز بنگرید به : بخش ناصر خسرو ، شماره 12 و بخش سنایی ، شماره ی 32 .

بسنجید با :
خوش عروسی است جهان از ره صورت لیکن
هر که پیوست بدو عمر خودش کاوین داد
حافظ ، دیوان ، ص 127
جمیله ای است عروس جهان ولی هشدار
که این مخدره در عقد کسی نمی پاید
حافظ ، دیوان ، ص 253
دل درین پیر زن عشوه گر دهر مبند
کاین عروسی است که در عقد بسی داماد است
خواجو ، دیوان ، ص 380
مده به شاهد دنیا عنان دل زنهار
که این عجوزه عروس هزار داماد است
اوحدی
منه بر جهان دل که بیگانه ای است
چو مطرب که هر روز در خانه ای است
نه لایق بود عیش با دلبری
که هر بامدادش بود شوهری
سعدی ، بوستان ، ص 270
5
جهان و هر چه درو هست سهل و مختصر است
ز اهل معرفت این مختصر دریغ مدار
دیوان ، ص 262
مصرع نخست ترجمه واری است از آیه ی متاع الدنیا قلیلٌ (= کالای دنیا اندک است )

6
درین مقام مجازی بجز پیاله مگیر درین سراچه ی بازیچه غیر عشق مباز
دیوان ، ص 276
" مقام مجازی " بر گرفته است از روایت انّما الدنیا دارٌ مجازٍ و الاخره دار قرار (= دنیا سرای گذار است و آخرت سرای قرار ) .
" سرای بازیچه " بر گرفته است از آیه انّما الحیاه الدنیا لعبٌ و لهو ٌ (= همانا که زندگی دنیا بازیچه و بیهوده است ) .
7
مرو به خانه ی ارباب بی مروت دهر که گنج عافیتت در سرای خویشتن است
دیوان ، ص 57
بنیاد گرفته بر تاویل عارفان از آیه و فی انفسکم افلا تبصرون (= و در درون شماست ، نمی بینید!) که بر پایه ی آن ، انسان را از سیر آفاق به سیر انفس فرا خوانده اند و گمشده ی او را نه در بیرون که در درون او دانسته اند .
از زبان عین القضاه بشنویم : " راه خدای تعالی در زمین نیست ، در آسمان نیست ، بلکه در بهشت و عرش نیست ، طریق الله در باطن تو است ، وَ فی انفسکم این باشد ؛ طالبان خدا او را در خود جویند ، زیرا که او در دل باشد و دل در باطن ایشان باشد ".
بسنجید با :
بیرون ز تو نیست هر چه در عالم هست از خود بطلب هر آنچه خواهی که تویی
نجم دایه ، مرصاد العباد ، ص 3
من چرا گرد جهان گردم چو دوست در میان جان شیرین من است
عطار ، ص 68

عارفان را شمع و شاهد نیست از بیرون خویش
خون انگوری نخورده ، باده شان هم خون خویش
مولانا ، دیوان شمس ، 3/98
در جهان بیهوده می جستم تو را خود تو در جان عراقی بوده ای
کلیات عراقی ، ص 270
8
واعظ شحنه شناس این عظمت گو مفروش
زانکه منزلگه سلطان دل مسکین من است
دیوان ، ص 59
دل مسکین را منزلگه سلطان (=خدا ) دانستن بنیاد گرفته ای بر روایاتی است چون : سئل النبی (ص) : این الله ؟ فقال : عند المنکسره قلوبهم (= از پیامبر پرسیدند : خدا کجاست ؟ گفت : در دل های شکسته ) ؛ انا عندّ المنکسره قلوبهم (= جای من در دل های شکسته است ).
بسنجید با :
سایه بر دل ریشم فکن ای گنج روان که من این خانه به سودای تو ویران کردم
حافظ ، دیوان ، ص 334
گنج عشق خود نهادی در دل ویران ما سایه ی دولت برین کنج خراب انداختی
حافظ ، دیوان ، ص 445
گفت داوود را خدای جهان که منم یاور شکسته دلان
سنایی ، حدیقه ، ص 385
یار آمد و گفت خسته می دار دلت دائم به امید بسته می دار دلت
ما را به شکستگان نظر ها باشد ما را خواهی ، شکسته می دار دلت
رباعیات منسوب به ابو سعید ، ص 23
ما دل به غم تو بسته داریم ای دوست درد تو به جان خسته داریم ای دوست
گفتی که به دل شکستگان نزدیکی ما نیز دل شکسته داریم ای دوست
همان ، ص 17
9
هر دم که دل به عشق دهی خوش دمی بود در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست
دیوان ، 93
هم سمت و سو با این سخن حضرت صادق ( ع ) : اِذا هَمَمتَ بِخَیرٍ فَبادِر فَاِنَّکَ لا تَدری مَا یَحدُثُ (2) (= چون رای کار خیری کردی ، شتاب کن ( استخاره ودرنگ مکن ) چون تو
نمی دانی چه پیش خواهد آمد ). 10
به مهلتی که سپهرت دهد ز راه مرو تو را که گفت که این زال ترک دستان گفت
دیوان ، ص 108
هم سمت و سو با این سفا رش خداوند به موسی ( ع ) : ما دُمتَ لا تَرَی الشَّیطانَ مَیِّتاِّ فَلا
تَامَن مَکرَه (1) (= مادام که شیطان نمرده است ، از مکر او ایمن مباش ).
افزون بر این ، (( مهلتی که سپهر می دهد )) کم وبیش همان است که در زبان قرآن املاء ،
امهال واستدراج خوانده شده و نمونه ای است از مکر خداوند با آنان که از او روی می گردانند
وچشم از آیات او فرو می پوشند؛ این مکر بدین گونه است که خداوند به آنها میدان ومهلت
می دهد (= املاء وامهال ) وهمان گونه که آنها به تدریج و آهسته آهسته (= استدراج ) بر گناهان
خویش می افزایند ، خدا نیز به تدریج به شیوه ای که گمانش را نمی برند ، فرو می گیرد شان ،
از اینجاست که این میدان دادن سخت به زیان آنها ست : فّلا یَحسَبَنَّ اَّلذبنَ کَفَرُوا اَنَّما نُملی لَهُم خَیرٌ لاِ َنفُسِهِم اِنَّما نُملی لَهُم لِیَزدادُوا اِثماً وَلَهُم عذابٌ مُهینٌ (2)( = مبادا کافران بپندارند اگر به ایشان مهلت ومیدان داده ایم به سود آنها ست ، به آنها مهلت دادهایم تا بر گناهان خویش بیفزایند ئآنها راست عذابی خواری بخش )؛ وَ الّذین کَذَّبُوا بِآیاتِنا سَنَستَدرِجُهُم مِن حَیثُ لا یَعلَمُونَ وَاُملی لَهُم اِنَّ کَیدی مَتِنٌ (3) (= آنان را که آیات ما را دروغ شمردند به شیوه ای که در نیابند آرام آرام فرو می گیریم وبدانان مهلت ومیدان می دهیم ، همانا که مکر من متین و استوار است ).
بسنجید با :
رهزن دهر نخفته ست مشو ایمن ازو اگر ا مروز نبرده ست که فردا ببرد
دیوان ،ص145
11
گرت هواست که معشوق نگسلد پیمان نگاه دار سر رشته تا نگه دارد
دیوان، ص140
الهامی ترجمه وار از آیه اَو فُوا بِعهدی اُوفِ بِعَهدِکُم (4) (= به پیمان من وفادار مانید تا به پیمان شما وفادار مانم ).
12
دلبر از ما به صد امّید ستد اول دل ظاهراً عهد فرامش نکند خلق کریم
دیوان ، ص386
برگرفته از روایاتی چون این سخنان مولا (ع) : اَلکَریمُ اِذا وَعَدَ وَفیَ وَاِذا تَوَعَّدَ عَفیَ (1)
(= کریم چون وعده دهد ، وفا کند وچون بیم دهد چشم پوشد )؛ سُنَّهُ الکِرامِالوَفاءُ بِا لعُهُودِ(2)
(= شیوه کریمان وفای به عهد است ).
13
وصف رخساره خورشید ز خفّاش مپرس که در ین آینه صاحب نظران حیرانند
دیوان ، ص209
حیرت صاحب نظران گویا اشاره باشد به روایاتی چون : ما عَرَفناکَ حَقَّ مَعرِفَتِکَ (3)(=تو را چنان که تو را زیبد نشناختیم )؛ ما عَبَد ناکَ حَقَّ عِبادَتِک (4) (= تو را چنان که تو را شاید بندگی نکردیم )؛ لا اُحصی ثَنا ءً عَلَیکَ اَنتَ کَما اَثنَیتَ عَلی نَفسِکَ (5) (= مرا این توان نیست که تو را ستایم ، تو همان گونهای که خود را ستودهای ).
14
ظلّ ممدود خم زلف توام بر سر باد کاندرین سایه قرار دل شیدا باشد
دیوان ،ص173
(( ظلّ ممدود )) (= سایه کشیده وگسترده ) بر گرفته است از این آیات :وَ اَصحابُ الیَمین ما اصحابُ الیَمینِ فی سِدرٍ مخضُودٍ وَ طَلحٍ منضُودٍ وَظِلٍّ مَمدُودٍ وَماءٍ مسکوب ٍ (6) (= واصحاب یمین ، وچه اصحاب یمینی ! در کنار درختان کُنار (=سدر )بی خار ، وموزهای تو بر تو وسایه کشیده وآب ریزان ).
بسنجید با :
دلم ز مهر رخت می کشد به زلف سیاه چرا که سایه زلف تو ظلّ ممدود است
خواجو، دیوان ،ص193
15
ناز پرورد تنعم نبرد راه به دوست عاشقی شیوه رندان بلاکش باشد
دیوان ، ص 175
هم سمت و سو با این سخن رسول (ص) : اِیّا کَ وَ التَّنَعُمَ فَاِنَّ عِبادَاللَّهِ لَیسُوا بِمُتَنَعَّمینَ(1)
(= از ناز پر وردگی بپرهیز ، که بندگان خدا اهل کام وناز نیستند ).
بسنجید با :
اهل کام وناز را در کوی رندی راه نیست رهروی باید جهانسوزی نه خامی بیغمی
دیوان ،ص 485
16
هر که شد محرم دل در حرم یار بماند وانکه این کار ندانست درانکار بماند
مصرع دوم الهامی است ترجمه وار از این سخن مولا (ع) : اِنّا عَرَضنَا الامانَهَ عَلَی السَّماواتِ وَ الاَرضِ وَ الجِبالِ فَاَبَینَ اَن یَحمِلنَها وَاشفَقنَ مِنها وَ حَمَلَها الاِنسانُ انَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهولاً (3) (=ما امانت را بر آسمانها و زمین و کوه ها عرضه کردیم ، از پذیرش آن سرتافتند و بیم کردند ، وانسان آن را برداشت که ستمکار و نادان بود . )
17
شاه را به بود از طاعت صد ساله و زهد قدر یک ساعته عمری که درو داد کند
دیوان ، ص 205
الهامی ترجمه وار از سخن حضرت رسول (ص) : عَدلُ ساعَهٍ خَیرٌ مِن عِبادَه ِسَبعینَ سَنَهٍ قیامٌ لَیلُها وَ صَیامٌ نَهارُها (1) (= یک ساعت عدالت بهتر است از هفتاد سال عبادت که شبهایش به نماز و روزهایش به روزه بگذرد .
18
حالی درون پرده بسی فتنه می رود تا آن زمان که پرده برافتد چها کنند
دیوان ،ص211
((آن زمان که پرده برافتد )) ترجمه واری است از این گزاره ی قرانی در وصف قیامت : یَومُ تُبلَی السَرائرُ (2) (=روزی که پرده ها بر افتد .)

19
بهوش باش که هنگام باد استغنا هزار خرمن طاعت به نیم جوننهد
دیوان ،ص 216
هم سمت و سو با روایاتی چون این حدیث قدسی : لَم اَخلُقِ الخَلقَ لِاَستَکثِرَ بِهِم مِن قِلَّهٍ وَ لال لِانَسَ بِهِم مِن وَحشَهٍ و لا لِاَستَعینَ بِهِم عَلی شَیءٍ عَجَزتُ عَنهُ وَ لا لِجَرِّ مَنفَعَهٍ و لا لِدَفعِ مَضَرَّهٍ… وَ لَو اَنَّ جَمیعَ خَلقی مِن اَهلِ السّماواتِ وَ الاَرضِ اجتَمَعُوا عَلی طاعَتی وَ عِ بادَتی لا یَفتَرونَ عَن ذلِکَ لَیلاً وَنَهاراً ما زادَ فی مُلکی شَیئاً سُبحانی وَ تَعالَیتُ عَن ذلِکَ (3) (=بندگان من ! من آفریده ها را نیافریدم تا بدانها از کمی درآیم و افزون شوم ، یا از تنهایی در آیم و به انها خو گیرم ، یا بر آنچه ناتوانم ، از انها یاری جویم ، یا از انها سودی ببرم ، یا با انها زیانی را از خود دور کنم…؛ همانا که اگر همه ی آفریده های من ازآسمانیان و زمینیان بر طاعت من گرد آیند و شب و روز بی درنگ و خستگی مرا عبادت کنند ، چیزی بر ملک من نمی افزایند ؛ من از اینها پاکم و فراترم )
20
سایه ی معشوق اگر افتاد بر عاشق چه شد ما به او محتاج بودیم او به ما مشتاق بود
دیوان ، ص221
محتاج بودن ما به خدا (= عاشق به معشوق ) داستان اشکاری است و در ایات و روایات بسیاری نیز امده است ، مثلاً در ایه ی اَنتُمُ الفُقَراءُ اِلَی اللّهِ وَ اللّهُ هُوَ الغَنِیُّ الحَمیدُ (1) (=شما نیازمندان به خدایید و خداست که بی نیاز و ستوده است. ) اما مشتاق بودن خدا به ما (=معشوق به عاشق ) برگرفته است از حدیث قدسی معروف : کُنتس کَنزاً مَخفیّاً… (نمونه بندی) که در آن خدا از اشتیاق خویش به شناختگی سخن گفته و از پی این اشتیاق پدیده ها را آفریده تا او را بشناسند ودوست بدارند ، که کوکبه ی دلبری معشوق را عاشقان سامان می دهند و اگر آنان نباشند یا بروند ، ان کوکبه شکسته می شود . (2)
21
در ازل هر کو به فیض دولت ارزانی بود تا ابد جام مرادش همدم جانی بود
دیوان،ص233
بنیاد گرفته بر ایات و روایاتی که نشان دهنده ی رقم خوردن ازلی سر نوشتند ، و کسانی بر پایه ی انها ((خاتمه )) هر کس را پی امد ((سابقه )) او دانسته اند و ( سابقه ی او را بنیاد (( خاتمه )) او شمرده اند و به جای خوف از (( خاتمه )) ،بین (( سابقه )) دارند و درد دلیلشان نه از روز اخر که از روز اغاز است ریال ( 1 ) ایاتی مانند : لَن یُصیبَنا اِلّا ما کَتَبَ اللّهُ لَنا (2) (=چیزی جز آنچه خدا بر ما نوشته ، به ما نمی رسد ) و روایاتی چون : اَلسَّعیدُ سَعیدٌ فی بَطنِ اُمَّهِ و الشَّقِیُّ شَقِیُّ فی بَطنِ اُمِهِّ (3) (=نیکبخت نیکبختی را از شکم مادر (-ازل) می آورد و بدبخت بدبختی را . )
22
فقیر و خسته به درگاهت آمدم رحمی که جز ولای توام نیست هیچ دست آویز
دیوان ، ص281
یاد آور این نیایش حضرت سجاد (ع) : اِلهی لَیسَ لی وَسیلَهٌ اِلَیکَ اِلّا عَواطِفُ رَافَتِکَ و لا لی ذَریعهٌ اِلَیکَ اِلّا عَوارِفُ رَحمَتِکَ (4) (=خدایا ! جز مهر و بخشایش تو دست آویزی به سوی تو ندارم و جز رحمت بیکران تو راهی به سوی تو نمی شناسم . )

داستان های قرآنی در ادبیات فارسی
عیسی
حضرت عیسی یکی از پیامبرانی است که در فرهنگ اسلامی سرگذشت و ابعاد زندگی او تجلی یافته و بالطبعمضامین و اندیشه های باریکی پیرامون روایات قصص مربوط به او پدید آمده و کمتر شاعری است که از نام و یاد او متاثر نشده باشد 0
عیسی فرزند مریم مقدس است که قبل از تولد ِ فرزندش بی باغ میوه بهشت می یابد . او کسی است که با دمیده شدن روح الهی در آستین مریم به دنیا می آید و به هنگام تولدش درخت خشک به درختی پر میوه مبدل می شود وچشمه آب در زیر پای مادرش جاری می گردد . او در گهواره تکلّم می کند و بر بی گناهی مادر گواهی می دهد .پیامبری است که سوار بر خر به هدایت وتبلیغ مشغول می شود ، مردگان را زنده می کند وبا دَم مسیحایی خویش بیماران را شفا می بخشد ومرغ گلین را به پرنده ای زنده تبدیل می کند. بر روی آب راه می رود ورنگرزی است که در خُم یکرنگی او همهرنگها یک رنگند وبالاخره او پیامبری است که به ظاهر بر صلیب کشیده می شود اما خداوندا او را به آسمان چهارم با لا می برد .
مولانا نیز همچون دیگر شاعران با الهام از سر گذشت عیسی بسیاری از مضامین عالی عرفانی و تجربه های ذهنی خویش را بیان نموده وجنبه های مختلف زندگی او را شاعدانه متجلی کرده است .
تولّد عیسی از مریم باکره
سرگذشت مریم در قرآن کریم به تفصیل آمده است وآنچه در قرآن به آن تاکید شده عصمت و عفت مریم عذرا است .
مهمترین جهت شخصیت او یعنی آبستنی از باکره که منحصر به مریم نیست وموارد مشابهی دارد در ادبیات فارسی منشا بسیاری از تعابیر و استعارات و ترکیبات وتصاویر شاعرانه شده است . دایتان به وجود آمدن عیسی در حالی که مادرش بکر بود از جمله موضوعاتی است که در شعر مولا نا تجلی شاعرانه یافته است . مولانا گاه صریحاً به این ماجرا اشاره می کند و جبرئیل را ما مور دمیدن روح در مریم می داند :
از دم جبریل عیسی شد پدید کی به صورت همچو او بُد یا به دید
عیسی درگهواره
سخن گویی عیسی در مهد یکی از موضوعات بسیار مهم زندگی عیسی است که در ادبیات فارسی باز تابی وسیع دارد و مولانا نیز همچون شعرای دیگر با الهام گرفتن از این واقعه مهم تعابیر لطیف و زیبایی ساخته وضمن تجلی شاعرانه آن ، کلام خویش را دلنشین کرده است .
مولانا گاه صریحاً به سخن گویی عیسی در گهواره اشاره می کند و علت آن را نیز بوضوح بیان می کند.
به نظر او گوشهای کر هرگز تعالیم الهی را نمی پذ یرند وهیچ بنده ای نیز بدون تعلیم ناطق نخواهد شد . حتی عیسی مسیح نیز با تعلیم ایزد متعال ناطق می شود و برای دفع تهمت به هنگام تولد و در گهواره سخن می گوید :
آن که بی تعلیم ناطق بد خداست که صفات او زعلتها جداست …
یا مسیحی که به تعلیم ودود در ولادت ناطق آمد در وجود
از برای دفع تهمت در ولاد که نزاده است از زنا واز فساد
به این ترتیب نیازمریم به اثبات پاکدامنی اش باعث می شود که طفل نوزاد او در گهواره به تعلیم خداوند سخن بگوید . آن نوزاد جزئی از مریم بود واز او جدا گشته وبه سخن در آمده است :
آن نیاز مریمی بوده است و درد که چنان طفلی سخن آغاز کرد
جزو او بی او برای او بگفت جزو جزوت گفت دارد در نهفت
دست وپا شاهد شوندت ای رهی منکری را چند دست و پا نهی
عیسی و زنده کردن مردگان وشفای بیماران
داستان عیسی وزنده کردن مردگان یا دمیدن روح در آنان در شعر شاعران باز تابی وسیع دارد ودم معجزه آسای عیسی که مظهر جانبخشی وحیات است دستمایه بیان اندیشه های بلند آنان شده است .
اگر عیسی با دم مسیحایی خویش بر ((عازر )) می دمد وبه او جان می بخشد ، عازر دوباره می میرد اما در شعر مولانا ، روحی که از ایمان به وسیله حضرت محمد(ص) در جان مرده کافر دمیده می شود به او زندگی و حیات ابدی می بخشد . این مرده تولدی دیگر می یابد ، تولدی که ((از عهده دو صد مادر )) برنمی آید . او صاحب چنان روحی می شود که جان اجل را نیز می ستاند :
یا رسول الله رسالت را تمام تو نمودی همچو شمس بی غمام
این که تو کردی دو صد مادر نکرد عیسی از افسونش با عازر نکرد
از تو جانم از اجل نک جان ببرد عازر ار شد زنده زان دم باز مرد
عیسی وبر روی آب رفتن
مولانا به علت احاطه کاملی که بر روایات و احادیث دارد بآسانی از آنها برای بیان اندیشه های خود بهره می گیرد واغلب تنایبات لفظی روایت یا حدیثی را در خیال او تداعی می کند واو به صورتی شاعرانه این روایات را در شعر خویش جلوه گر می سازد .
یکی از روایاتی که در باره حضرت عیسی نقل شده ومولانا از آن سود جسته است این روایت است :
((قیِلَلِلنَبیِّ صَلّی اللهُ عَلَیهِ وَآلِهِ وَسَلَّم اِنَّ عیِسیَ عَلَیهِ السَّلامُ یُقاَلُ اِنّی مَشی عَلَی الماَءِ فَقاَلَ صَلَّیَ اللهُ عَلَیهِ و آلِهِ لَوازدادَ یقیناً لَمَشیَ عَلَی الهَواَءِ ))
مولا نا این روایت را به شیوه ای بسیار جالب توجه در شعر خویش متجلی می سازد . او تعبیر لطیف (( عیسی جان )) را می سازد تا در تصویری گویا که حاصل خیال گسترده اوست پای بر دریا نهد وبه سلوک باطنی بپردازد ، اسیر موج آبی محو وسکر و فنا گردد و سر مست باده ازلی شود :
سیر بیرون است قول و فعل ما سیر با طن هست بالای سما
حس خشکی دید کز دریا بزاد عیسی جان پای بر دریا نهاد
سیر جسم خشک بر خشکی فتاد سیر جان پا در دل دریا نهاد …
موج خاکی وهم وفهم وفکر ماست موج آبی محو وسکرا ست و فناست
یوسف
داستان یوسف وزلیخا یکی از مهمترین داستانها وروایات اسلامی است که مورد توجه شاعران ایرانی قرار گرفته است . این داستان ایرار محبت را باز می نماید وپاکی و صداقت وزیبایی خالص وبی منتها را مجسم می سازد .
سورهیوسف که در قرآن مجید به عنوان (( اَحسَن القصَص )) از آن یاد می شود داستان زندگی یوسف پیامبر است و شخصیت بر جسته این قصه یعنی یوسف و به همراه آن زلیخا در ادبیات فارسی جایی و اهمیتی بس مهم کسب کرده وآیتی ومظهری از پاکی بی منتها ، مردانگی .شرف ، زیبایی بی حد و حصر و عشق پاک و خالصانه ای است که در ظاهر گناه آلود جلوه می کند وحتی پایان زندگی او به صورتهای مختلف تصویر می گردد . در پایان زندگی او مظهر معشوقی است که نه فقط متعلق زلیخا است بلکه متعلق به همه است . در اصل اوست که یکتاست و همه را با یک نظر می نگرد . نیلی است که باید به همه ی مردم برسد وکشت همه ی آنها را آبیاری کند . پایان زندگی او مانند تمامی ابعاد شخصیّتش در دست شاعران به تمامی یک آیه بود . نشانه ای از حقیقتی و بشارتی و نویدی برای همه ی زمان ها که انسان های درستکار و تقوی پیشه ویوسف حسن در نهایت جایگزین تمام قدرت ها ضدِّ تکاملی و ضد خدایی گردند اگر چه در بخش هایی از زمان ضعیف و حقیر شوند ، اگر چه در زمانی چند مهجور و محکوم دست زور گویان و ظالمان و برادران کینه جوی خود باشند واز رشک زشتان مخفی شوند. و یوسف مظهر و نشانه ی چنین کسانی بود .
یوسف و برادران
یوسف فرزند یعقوب پیامبر و محبوب ترین و زیبا ترین فرزندان است . یعقوب تا حد پرستش او را دوست دارد و مهر بی غش یوسف در دل یعقوب ،حسد دیگران را بر می تابد . برادران در حالی که شعله های خشم و کینه عقل هاشان را سو زانده و دود کرده ، در پس آن فضای دود آلود و تاریک ذهنی خدا را گم کرده ، برادر را به چاه می اندازند .
این علاقه ی شدید از خلال آیات قرآن نیز به خوبی مشهود است . آن جا که با لحنی بسیار مهربان از یوسف می خواهد تا خوابش را برای برادران باز گو نکند وگریه های بی حسابش در فراق یوسف تا جایی که کور می شود واین سخن برادرنش که می گویند : (( و اِذ قالُوا لَیوُ سُفُ وَاَ خُوهُ اَحَبٌّ اِلیَ اَبینا مِنّا وَنَحنُ عُصبَهٌ اِنَّ اَبا نا لَفی ضَلال مُبینٍ ))) سوره یوسف (12) آیه 8 )همه نشانه این است که یوسف در نزد پدرش از محبوبیت خاص بر خوردار بوده است .
داستان حسادت برادران یوسف نسبت به او که سر انجام نیز باعث به چاه انداختن او می شود ، یکی از جنبه های مهم زندگی و سرنوشت اوست که در شعر مولانا تجلی شاعرانه می یابد و از رهگذر آن ، تعبیرات زیبا در شعرش به وجود می آورد اندیشه های عارفانه و اخلاقی خویش را در قالب آن بیان می کند .
در شعر مولانا ، " یوسفان از رشک زشتان مخفی می شوند " و از مکر اخوان به چاه پناه می برند و زشتان از حسد یوسف را به گرگ می دهند غافل از این که " حشر حاسدان در روز گزند بی گمان به صورت گرگ خواهد بود" :
یوسفان از رشک زشتان مخفیند از عدو خوبان در آتش می زیند
یوسفان از مکر اخوان در چه اند کز حسد یوسف به گرگان می دهند
از حسد بر یوسف مصری چه رفت این حسد اندر کمین گرگی است زفت
لاجرم زاین گرگ یعقوب حلیم داشت بر یوسف همیشه خوف و بیم
گرگ ظاهر گرد یوسف خود نگشت این حسد در فعل از گرگان گذشت
زخم کرد این گرگ وز غدر و لبق آمده کانا ذهبنا نستبق
صد هزاران گرگ را این مکر نیست عاقبت رسوا شود این گرگ بایست
زان که حش حاسدان روز گزند بی گمان بر صورت گرگان کنند

در این فصل به این نتیجه رسیدیم که تاثیر قرآن و احادیث بر ادب فارسی بسیار گسترده است ، این تاثیر پذیری شیوه های گوناگون دارد و این که در اشعار شاعران گرانقدر نمایان گشته و با توانایی خود از قرآن و احادیث در سروده های خود بهره مند شده است .
پس از محدود کردن این تاثیر پذیری به سروده های استاد سخن حافظ شیرازی که در قرن هشتم می زیست و آثار ارزشمندی از خود به جا گذاشته به تحقیق و تفسیر آنها پرداختیم .
استاد گرانقدر سخن ، حافظ شیرازی بیشتر از شیوه ی تفسیر آیات قرآن بهره گرفته است . واین گونه اشعار خود را زینت بخشیده است و خوانندگان را تحت تاثیر خود قرار می دهد .

نتایج فصل چهار
در این فصل نتیجه گرفته شده است که دانش آموزان با این موضوع تقریبا آشنایی دارند و تعداد بسیاری از آنها با این اثر پذیری ها آشنا هستند .
موضوع دیگر این است که قالب های کاربردی این تاثیر پذیری ها بسیار گسترده است و برای آشنایی با آنها وقت زیادی لازم است .
حافظ آیات قرآنی را به صورت تفسیر های فراوان در اشعارش به کار برده است .
و این که تاثیر قصه های قرآنی در اشعار بیش از همه بر مردم اثر می گذارد .

مشکلات تحقیق
با تشکر از تمام کسانی که ما را در این تحقیق یاری کردند .
در این تحقیق مشکلاتی سد راه ما شد که با توکل بر خدا و تلاش های بی وقفه خود توانستیم این پژوهش را به پایان برسانیم .
به اختصار چند نمونه از آن را بیان می کنیم .
1- محدودیت های زمانی
2- نپذیرفتن اساتید دانشگاهی برای راهنمایی
3- نداشتن امکانات برای پژوهش های بیشتر
4- کمبود منابع معتبر

1- قرآن کریم
2- پور خالقی چترودی ، مه دخت (1371) ، فرهنگ قصه های پیامبران ، انتشارات آستان قدس
3- دکتر قریب ، یحیی (1361) ، دیوان حافظ شیرازی ، چاپ خانه نو بهار
4- راستگو ، سید محمد (1376) ، تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی ، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
5- تفسیر نمونه ، زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی ، (1364)

فهرست مطالب
پیشگفتار 1
( مقدمه کلی ) 2
مقدمه 3
کلیات تحقیق 3
بیان مسئله 4
اهداف تحقیق 4
اهمیت تحقیق 5
سوالات تحقیق 5
فرضیات تحقیق 5
تعریف واژگان اساسی 6
مقدمه فصل 2 6
پیشینه تحقیق 6
پیشینه عملی (نقد کتاب ) 7
پیشینه نظری 7
بررسی شواهد تشبیه در قرآن 8
ضرورت تحقیق 9
مقدمه 9
روش تحقیق 9
روش های مورد استفاده در تحقیق 10
نتایج بررسی رشته تحصیلی دانش آموزان: 12
1. اثر پذیری واژگانی (1) 34
2- اثر پذیری گزاره ای 34
4. اثر پذیری الهامی – بنیادی 36
5- اثر پذیری تلمیحی 36
6- اثر پذیری تاویلی 36
8- اثر پذیری تصویری 37
9- اثر پذیری ساختاری – سبکی 38
10- اثر پذیری شیوه ای 38
11- اثر پذیری چند سویه 38
قالب های کاربردی 39
داستان های قرآنی در ادبیات فارسی 48
عیسی درگهواره 49
عیسی و زنده کردن مردگان وشفای بیماران 49
یوسف 50
مشکلات تحقیق 53