مقاله:
آشنایی با شهر ماسوله
فهرست:
نگاهی به استان گیلان ( صدف ماسوله)
نگاهی به بافت شهری ماسوله و معماری بافتی
معماری ماسوله
نگاهی به بافت ماسوله
آشنایی با معماری ماسوله
ماسوله و معماری سنتی خانه ها
معماری، بافت و ترکیب سنتی منازل ماسوله
بافت روستایی ماسوله
ماسوله به عنوان شهر پایدارزیست محیطی
موقعیت جغرافیایی ماسوله
تاَثیرعوامل زیست محیطی-اقلیمی بر معماری وشهرسازی ماسوله:
مرفولوژی و بافت شهری
مصالح محلی وبوم آورد (خشت -گل-چوب و …….) در معماری ماسوله
بافت پله کانی -مطبق ماسوله
استقراربافت شهری در قسمت میانی وجنوبی کوهیپایه
همگونی دسترسی های شهری با شیب طبِیعی زمین
مصالح
تاسیسات شهری -منابع طبیعی
نتیجه گیری معماری
منبع
منابع:
http://www.globallearningnj.org/
http://www.sustainable.dog.gov/
http://www.landscapeplanning.gre.ac.uk/
* ماسوله قدیم کجاست؟ بلایای طبیعیِ ماسوله جدید کدام است؟ بهمن رمضانی – استادیار دانشگاه آزاد اسلامی رشت
* بروشور سازمان میراث فرهنگی
* گزارش صعود – ابراهیم حداد
نگاهی به استان گیلان ( صدف ماسوله)
باران هاى مه پاش شمال ، نم دریا، پوشش مخملین سبز جنگل ها وخزه هاى سبز آرمیده بر تنه خیس قهو ه اى درختان، شالیزار هاى سبز زیر لعاب زرگون آفتاب و مردمانى میهمان نوازخاطراتى است که تا ابد در ذهن گردشگران استان گیلان جاودانه مى شوند. جغرافیاى دلپذیر گیلان مجموعه اى است بى بدیل از شاهکارها و مواهب خدادادى حاصل دریاى همیشه آبى خزر، تجلى یافته در آیینه امواج آرام کرانه هاى دل انگیز، جلگه ها، کوهپایه هاى جنگلى با گستره سبز شالیزار هاى برنج، عطر خوش مخمل سبز بوته هاى چاى ، ییلاقات مصفا و رودخانه هایى زلال و پر پیچ و خم که شاید در خارج از این استان تنها بتوان همه این بهشت چشم را یکجا تنها در رویا تصور کرد. وجود تالاب هاى زیباى امیرکلایه لاهیجان ، خطیب گوران و کهنه گوراب فومن ، بندر کیاشهر، استیل آستارا و تالاب بین المللى انزلى به عنوان توقفگاه و پناهگاه هزاران پرنده زیباو رنگارنگ دریایى و قو هاى سپید ، مانند طاووسى زیبا پر هاى افسونگر خود را براى پذیرایى از مسافران گسترده است.
تمامى این جاذبه ها و دیگر جاذبه هاى گیلان ، این استان را در ردیف چهار استان اول گردشگرى کشور مطرح کرده است. "ماسوله"، شهرى است تاریخى با بنا هاى زنجیروار ، پلکانى و کاهگلى که از دره اى سبز با رودى خروشان آغاز و در افقى از ابر و مه امتداد مى یابد.
در ماسوله همه پنجره ها روبه آفتاب باز مى شود، نور خورشید در قلب همه خانه ها نفوذ مى کند و گلدان هاى شمعدانى پر از گل به پنجره هاى چوبین و سنتى منازل زیبایى خاصى بخشیده است.
در ماسوله هربنایى متکى به بناى پایین دست است و مجموعه این بناها از طریق راهرو هاى باریک طولى و دهلیز هاى پرپیچ و تاب سنگ فرش شده به سازه هاى هم سطح و فوقانى راه مى یابد.
نسیم خنک و مرطوب از راهروى تو در توى ماسوله به آرامى مى خزد و در آنسوى پنجره هاى چوبى و خوش نماى خانه ها،همه براى ورود میهمانان وگردشگران انتظار مى کشند.
"قلعه رودخان"، برفراز قله اى رفیع و درفاصله ۲۵ کیلومترى جنوب شرقى شهر فومن ،آنجا که انبوه درختان جنگلى قد برافراشته اند، نظاره گر گذشت هزاره هاست. گرچه قرن هاست که این دژ میزبان باد و باران و برگ هاى زرد فرو افتاده از انبوه درختان جنگلى است، اما باگذشت این همه سال مى توان همهمه ستوران و پژواک صداى پاى قراولان ساسانى را برسنگ فرش هاى آن شنید ، حتى شمایل نگهبانان و سربازان را تجسم و خستگى را در عمق نگاهشان دید. کوره راهى صعب و نفس گیر در گذر از دالانى سبز و پوشیده از انبوه درختان جنگلى سربه فلک کشیده، در مسیر جویبارى زلال به دروازه قلعه رودخان و عمق تاریخ آن منتهى مى شود.
این بار به سمت شرق و میان ابرها "دیلمان" گیلان ، شهرها و آبادى ها را یکى پس از دیگرى پشت سر مى گذاریم ، کوچصفهان، لولمان ، آستانه اشرفیه، سیاهکل و آغاز جاده ییلاقى دیلمان.
دو طرف جاده تاچشم کار مى کند بخشش طبیعت است و گاه دست ساز هاى انسانى. کلبه هاى چوبى با دیوار هاى گلین و سقف هاى "کلش به سر" و دود گرم دودکش هاى آن حکایت از مرز بندى مالکیت شالیزارها دارد. در دو طرف جاده درختان صنوبر سر به بلندا گذاشته،جاده را به سمت کوهستان در مى نوردیم ، صداى آبشار از سمت راست، رودخانه مواج از سمت چپ جاده با صداى پرندگان در هم آمیخته، حالت بى نظیرى است، واقعاً کدام موزیسین مى تواند این نت ها را بازسازى کند؟
نگاهی به بافت شهری ماسوله و معماری بافتی
ماسوله ، در ضلع شرقی یکی از رشته کوههای تالش قرار دارد. این محل که به سبب نوع معماری خانه هایش شهرتی جهانی یافته است ، در شیب کوه واقع شده و نمای خانه های پله ای آن در دامنه سرسبز و سر برافراشته کوه ها و رودخانه ی خروشان "ماسوله رودخان" که از خط القعر دره می گذرد ، از دل انگیزترین و دیدنی ترین مناظر گیلان و ایران است.
ماسوله جدید پس از ترک مردم از کهنه ماسوله ( احتمالاً به واسطه شیوع طاعون در سال 943 هـ . ق) ، توسط ساکنان آن در 6 کیلومتری شهر متروکه احداث شد. ماسوله در 26 کیلومتری جنوب غربی فومن و در 65 کیلومتری جنوب غربی رشت قرار دارد. ماسوله در 29 درجه و 1 دقیقه عرض شمالی و 27 درجه و 8 دقیقه طول شرقی در ارتفاع 1050 متری از سطح دریا واقع شده است. اختلاف ارتفاع بلندترین و پایین ترین سطح روستا حدود 100 متر است.
ماسوله در گذشته به دلیل قرار گرفتن در محل تلاقی معابر کوهستانی میان آذربایجان ، زنجان ، گیلان و تالش اهمیت فوق العاده ای داشت. گذرگاه های منشعب از ماسوله که دارای موقعیت نظامی نیز بود، شاهد حوادث و سوانح بسیاری در این ناحیه کوهستانی بوده است.
ماسوله چگونه شکل گرفت ؟
عده ای بر این اعتقادند که در قرن سوم هـ . ق به هنگام فرار "آقاسید جمال الدین اشرف" از طارم ، "عون بن محمد بن علی" از همراهان مجروح وی به این منطقه آمد. وی قبل از مرگ به چوپانی گفت که او را در همانجا به خا ک بسپارد. بعد از خاکسپاری عون بن محمدبن علی در این مکان ، چوپان ها کم کم گرد مزار وی جمع شدند. رفته رفته خانه هایی ساخته شد و به تدریج ماسوله متولد شد.
عده ای دیگر ساخت شهر را بر اساس تاریخ خطی سالک " سالوک معلم " به دو تن از شاگردان سالک به نام های "عین علی" و "زین علی" که مردم را به اسلام فرا می خواندند نسبت می دهند و معتقدند مردم به آن دو گرویده و سپس قبر آنها زیارتگاه اهالی شد.
در زمان فتحعلی شاه ، ماسوله تحت اختیار ارتش قرار داشت و برای توپخانه ی ایران گلوله می ساخت.
در زمان رابینو ماسوله دارای 5 محله ، دو یا سه کاروانسرا ، دو حمام و بازاری با 400 دکان بود که در زمستان ها خالی می ماندند.
از محلات ماسوله می توان از کشه سر علیا ، کشه سر سفلی ، ریحانه بر ، خانه بر، مسجد بر و اسد محله نام برد. در گذشته چهار پل چوبی بر روی رودخانه احداث شده بود. از این میان پل بنا علی و پل حاجی محمدحسن از اهمیت و کاربرد بیشتری برخوردار بودند.
بیشتر اهالی ماسوله ، تالش و دارای مذهب شیعه ی اثنی عشری هستند. وجود امامزاده های متعدد در کل منطقه و پاره ای شباهت های معماری با معابد مهری و مانوی نیز نشان از تاثیرپذیری تاریخی و دینی دارد.
بقعه های ماسوله
1. بقعه عون بن علی یا عون بن محمد حنیفه بن علی ؛ این بقعه به عنوان محور بـُقاع منطقه و محل اصلی تجمعات مذهبی ساکنان ماسوله به شمار می آید. بقعه در کنار مسجد قرار دارد و به قلندرخانه نیز معروف است. این امر می تواند نشانگر اعتقادات صوفیانه اهالی منطقه نیز باشد. بقعه ی عون بن علی بن محمد بن علی دارای دری به ابعاد 145*72 سانتیمتر است که به در "چله خانه" شهرت دارد. پلان بقعه هشت گوش است و گنبدی دو پوش دارد. ارتفاع صحن امامزاده تا زیر طاق گنبد اول 20/4 متر است. این گنبدشلجمی (اگر دو قوس از دایره بر سطحی محیط شود که هر دو از نصف دایره طولشان بیشتر باشد و انحداب یا کوژی آن در دو جانب باشد ، آن شکل را شلجمی گویند)است و در روزگاران جدید با حلب پوشانده شده است. در داخل اتاق حرم بقعه ، صندوقی جای دارد که بر روی آن کتیبه ای به خط نسخ از سوره فتح و با تاریخ 1015 هـ . ق دیده می شود. چند سنگ قبر در داخل وایوان های بقعه و مسجد همجوار وجود دارد که مربوط به زمان قاجاریه است.
2. امامزاده عین علی و زین علی ؛ این امامزاده در 1600 متری شرق ماسوله در محلی به نام "اشکلت" واقع است. امامزاده دارای کتیبه ها و پنجره های مشبک است و تاریخ ساخت آن 911 هـ . ق است.
3. امامزاده ابراهیم؛ در "خروه بن" بالای ماسوله و بر سر راه جاده خلخال واقع شده و دارای قدمت تاریخی است.
4. امامزاده هاشم ؛ در مغرب ماسوله ، زیر کوه سنگی قلعه بن قرار دارد. این امامزاده بنایی تاریخی دارد و بر سر راه جاده طارم واقع است.
مسجدهای ماسوله
مسجدهای ماسوله عبارت اند از ؛ مسجد خانه بر ، مسجد بر ، مسجد اسد محله ، مسجد کشه سر سفلی ، کشه سر علیا ، مسجد ریحانه بر ، مسجد قنبرآباد ، مسجد دو خاله ، مسجد جامع و مسجد صاحب الزمان متعلق به سال 1117 هـ . ق
معماری ماسوله
آنچه امروز بیش از هر چیز دیگر توجه جهانگردان و گردشگران داخلی را به خود جلب می کند ؛ معماری ، بافت و ترکیب سنتی منازل ماسوله است.
خانه های ماسوله اغلب دارای دو طبقه است. هر خانه در مجموع از دو قسمت تشکیل شده است:
قسمت زمستانی ؛ قسمت زمستانی منازل را در زبان محلی "سومه" می نامند. سومه از اتاقی کوچک که معمولاً در عقب خانه جای دارد و از نور چندانی برخوردار نیست ، شکل گرفته است. تنها نقطه ی نورگیر آن روزنه ای است به نام "لون". در وسط این اتاق کوره ای که از آن برای آشپزی و تهیه غذا و همچنین تامین گرما استفاده می شود ، تعبیه شده است. در گرداگرد اتاق طاقچه هایی ساخته شده که ظروف گوناگون چینی و مسی بر روی آن جا می گیرد.
قسمت تابستانی ؛ یا اتاق پیشخوان ، دارای پنجره های اروسی چوبی و بالارو است. این پنجره ها دارای گره های چینی هندسی است و با شیشه های رنگارنگ تزیین می شود.
بعضی از خانه ها علاوه بر پیشخوان ، اتاقکی بر بام منزل دارند که به زبان محلی به آن "برج" گفته می شود. این اتاق تنها در تابستان مورد استفاده قرار می گیرد. در اتاق پیشخوان طاقچه های جانبی دیده می شود. بام هر منزل در ماسوله متمایل به کوه ساخته می شود و قسمت پیشین منازل بر عقب آن مسلط است.
بالای صفحه
نمایی از شهر ماسوله
هرجا که تنوع طبیعی و انسانی – تحت سیطره زمان و تاریخ – درهم می آمیزد، نوعی از الگوهای زیستی شکل می گیرد، که به نوبه خود می تواند استثنائی و منحصر به فرد باشد.
ماسوله، نمونه بارزی از این نوع زیستگاه تاریخی بشر است، که به عنوان یک اثر ملی در سال 1354 شمسی به شماره 1090 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این شهر تاریخی، در طول عمر هزار ساله خود، در هماهنگی خارق العاده میان انسان و طبیعت. نمونه بارزی به شمار می آید. ماسوله در عرض جغرافیائی 13و09و37 شمالی و طول جغرافیائی 14و59و48 شرقی و در منتهی الیه منطقه مرطوب خزری، واقع در دره رودخانه ای که سرچشمه های آن نزدیک دومین قله بلند کوه های طالش (ماسوله داغ با ارتقاع 3050 متر ) است قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دریای آزاد 1050 متر و اختلاف بین پایین ترین و بالاترین نقطه این شهر کوهستانی بیش از 120 متر است.
آمیزه ای از فرهنگ های سه گانه طالش، ترکی و گیلکی از یکسو و طبیعت های سه گانه جنگلی، مرتعی و کوهستانی، از سوی دیگر، فرهنگ و تمدن خاصی را به وجود آورده که اولین نمایه کالبدی آن، شهرسازی و معماری خاص ماسوله است. در حالی که این کالبد، متاثر از ارتباطات پیچیده و ویژه اجتماعی و اقتصادی این زیستگاه کهن می باشد، به شدت بر ارتباطات فوق تاثیر گذار است. بدین ترتیب در یک همکنش مداوم و مستمر، پویائی شگفت انگیزی در حیات تاریخی الگوهای زیستی ماسوله به وجود آورده است.
این شهر تاریخی در وسعتی معادل 6/1 هکتار و در چهار محله ی خانه بر، کشه سر، اسدمحله و مسجدبر شکل گرفته است. دارای بازاری در چهار طبقه می باشد که هر چهار محله بطور مستقل به بافت بازار شهر ارتباط بی واسطه دارند. در حال حاضر در ماسوله بیش از 350 واحد مسکونی وجود دارد که در گذشته (حدود صد سال پیش)، این تعداد به 600 واحد بالغ می گردیده است. وجود بیش از 120 واحد تجاری در محدوده بازار آن، بیش از 6 کاروان سرا، دو حمام قدیمی، بیش از 33 چشمه عمومی، ده مسجد و پنج امام زاده حاکی از رونق و شکوفائی این شهر در دوره های متاخر می باشد. جمعیت ماسوله طی 60 سال گذشته از حدود 3500 نفر به 900 نفر کاهش یافته است. این امر نشانه سیر نزولی تاریخ این شهر کهن است.
انسانهائی که در یک زندگی کاملا سازگار با طبیعت، این زیستگاه و این کالبد شهر ی و معاری خارق العاده را خلق کردند، اگر می دانستند آیندگانشان این گونه با دست آوردهایشان رفتار می کنند، بی شک، به سادگی آنها را به آیندگان نمی سپردند.
در ده های اخیر و به دلایل گوناگون هویت تاریخی فرهنگی و زیست محیطی این مجموعه نادر مخدوش شده است و وضعیت فعلی این بافت باارزش در شان شهرت قبل نمی باشد.
با این همه شهرت و محبوبیت ماسوله در میان پنج شهر ـ روستای شگفت انگیز (ابیانه، کندوان، میمند و سرسید آقا) زبان زد خاص و عام است. شاید سالیانه چند هزار نفر مسافر از این شهر تاریخی و مناظر تاریخی و طبیعی آن دیدن می کنند. این تعداد مسافر بیشتر در سه ماهه تابستان از این شهر بازدید می کنند، چرا که هوای آن در این فصل معتدل و مرطوب است. گرچه که زیبائی های آن در سه فصل دیگر سال چه بسا بیش از تابستان است.
تمامی مسافرانی که علاقه مند به استفاده از مناظر طبیعی هستند در سه فصل بهار، پائیز و زمستان می توانند شاهد مناظری بدیع از طبیعت باشند. آنان که جویای فضائی آرام، ساکت و خلوت هستند نیز در این سه فصل ماسوله را بسیار مناسب خواهند یافت.
حدود هشتصد تا هزار سال پیش مردمانی از نقاط مختلف سرزمین گسترده ایران به دلائل نامعلومی به منطقه ماسوله کوچ کردند. برخی از مردمان محلی نیز از منطقه ای به نام کهنه ماسوله واقع در 6 کیلومتری شمال غرب این شهر با این افراد همراه شدند. طی کاوش های انجام شده از محوطه باستانی کهنه ماسوله سفالینه هائی متعلق به قرون پنجم تا هشتم هجری قمری بدست آمده است که دقیق ترین مستندات قابل توجه تاریخی می باشند
معماری جالب ماسوله مورد پسند توریستان
شهر تاریخی ماسوله همه ساله پذیرای مسافرانی از شهرهای دور و نزدیک و از خارج از کشور است که به این شهر می آیند. بیشترین مسافران طی سه ماه تابستان به این شهر سفر می کنند. آن دسته از مسافران ایرانی که از شهرهای دور می آیند معمولاً جهت بازدید از بافت معماری و تاریخی شهر اقدام به سفر می کنند. اما بسیاری از مسافران شهرهای نزدیک برای استفاده از آب و هوا و طبیعت مطبوع ماسوله به این شهر می آیند. تمام مسافران غیرایرانی فقط برای بازدید ازمعماری و شهرسازی تاریخی ماسوله اقدام به سفر می کنند. دراین میان دسته های کوچک و بزرگ طبیعت دوستان را نیز باید نام برد که معمولاً از شهرهای نزدیک و در گروههای 5 تا 200 نفره و به عنوان کوهنوردی و کوه پیمایی به این شهر می آیند.
درهر صورت جاذبه های تاریخی، معماری و طبیعی ماسوله به گونه ای است که هر نوع مسافر با هرنوع سلیقه ای را به سمت خود جذب می کند. حتی زمستان پربرف این شهر نیز جاذب دسته ای از میهمانان است.
وجود امکانات رفاهی قابل ملاحظه، راه ارتباطی مناسب و محل های اقامتی محلی و سنتی از امتیازاتی هستند که توان پذیرایی مردم این شهر را از مسافران افزایش می دهند.
دیدن ماسوله و معماری آن به عنوان یک شهر تاریخی و استفاده از مناظر طبیعی و ساختمانی زیبای آن طی حداقل یک شبانه روز اقامت در خانه های سنتی مردم میهمان نواز آن یادگاری بی نظیر برای هر مسافری خواهد بود.
نگاهی به بافت ماسوله
ماسوله در ۵۵ کیلومتری رشت در استان گیلان قرار دارد. این شهر در ناحیه ای کوهستانی و جنگلی در دامنه ای صخره ای با با وسعت آن ۱۶ هکتار و ارتفاع 1050 متر از سطح دریای آزاد ساخته شده است. ماسوله در ۳۲ کیلومتری جنوب غربی شهرستان فومن قرار دارد و از غرب به خلخال، از شمال به ماسال و از جنوب به تارم علیا محدود است.
این شهر طی شماره ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
این شهرک هم اکنون رویارو با مسائلی مانند ریزش سنگ، سیل، رانش زمین، زمین لرزه، تصرف به منظور توسعه عمرانی و انسانی و تخریب و … می باشد، که احتمال خطر را در این ناحیه به حداکثر می رساند.
حدود هشتصد تا هزار سال پیش مردمانی از نقاط مختلف سرزمین گسترده ایران به دلائل نامعلومی به منطقه ماسوله کوچ کردند. برخی از مردمان محلی نیز از منطقه ای به نام کهنه ماسوله واقع در 6 کیلومتری شمال غرب این شهر با این افراد همراه شدند. طی کاوش های انجام شده از محوطه باستانی کهنه ماسوله سفالینه هائی متعلق به قرون پنجم تا هشتم هجری قمری بدست آمده است که دقیق ترین مستندات قابل توجه تاریخی می باشند.[۱]
در ۱۰ کیلومتری بالاتر از ماسوله جدید، ماسوله قدیم با آثار و بازمانده های انسانی از قبیل سنگ کوره و … در منطقه ای گسترده پراکنده شده است که جزء آثار باستانی بشمار می آیند.زبان مردم ماسوله تالشی است.ماسوله دارای محله های ریحانه بر، خانه بر، مسجدبر، کشه سر و اسد محله است.قلل مهم ماسوله عبارت اند از: شاه معلم (شامولوم)، آسمانکوه، لاسه سر، تروشوم و کله قندی. که قله شاه معلم با ارتفاع ۳۰۵۰ متر بلندترین نقطه استان گیلان می باشد.
آشنایی با معماری ماسوله
ماسوله دارای معماری منحصر به فردی است. محوطه جلوی خانه ها و پشت بام ها هر دو به عنوان پیاده رو استفاده می شوند. خیابان های کوچک و پله های بسیار به هیچ وسیله نقلیه موتوری اجازه ورود نمی دهد. معماری ماسوله در یک جمله توصیف می شود: حیاط ساختمان بالایی پشت بام ساختمان پایینی است. ساختمان ها معمولا از دو طبقه تجاوز نمی کنند. [۲]
کوههای شاه معلم ماسوله
کوههای شاه معلم ماسوله
کوههای شاه معلم ماسوله
تصویری از ماسوله,
تصویری از ماسوله, گیلان
تصویری از ماسوله, گیلان
ماسوله و معماری سنتی خانه ها
شهرک زیبای ماسوله در 62 کیلومتری رشت و 35 کیلومتری جنوب غربی فومن در ارتفاع 1050 متری قرار دارد.
" شهر تاریخی ماسوله با وسعت 16 هکتار در استان گیلان و در فاصله 60 کیلومتری غرب شهرستان رشت قرار دارد واز شرق به فومن و از غرب به خلخال و از شمال به ماسال و از جنوب به تارم علیا محدود است. آب و هوای آن در تابستان معتدل و مرطوب و در زمستان مرطوب و سرد است. ا ین شهر 811 نفر جمعیت ساکن دارد.
همجواری خانه ها شاخص ترین ویژگی های معماری ماسوله است. این هم جواری به گونه ای شکل گرفته که خانه ها را زنجیروار و به هم پیوسته در امتداد شیب طبیعی زمین قرار داده است
پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی ماسوله در نیمه دوم سال 1380 شکل گرفت. این پایگاه بر آن است تا جایگاه شهر ماسوله را به عنوان مجموعه ای از میراث ملی ـ فرهنگی و هنری پاسداری نماید. این پایگاه موظف به تجهیز شهر ماسوله در برابر انواع آسیب ها در ساختار کالبدی ، فضایی، فرهنگی، اجتماعی ، اقتصادی و نیز حفظ الگوهای بومی است.
این شهرک در پناه کوه های سر به فلک کشیده تالش به قسمتی بنا شده که بام یک خانه حیاط خانه بالایی است و اصولاً در این شهرک زمین مسطح و همواره وجود ندارد.
بنابراین تمامی کوچه ها و معابر آن دارای پله است. آنچه امروز بیش از هر چیز دیگر توجه جهانگردان و گردشگران داخلی را به خود جلب می کند، معماری، بافت و ترکیب سنتی منازل ماسوله است.
معماری، بافت و ترکیب سنتی منازل ماسوله
خانه های ماسوله اغلب دو طبقه است. هر خانه در مجموع از دو قسمت تشکیل شده است:
قسمت زمستانی و قسمت تابستانی.
قسمت زمستانی: قسمت زمستانی منازل را در زبان محلی سومه می نامند. سومه از اتاقی کوچک که معمولاً در عقب خانه جای دارد و از نور چندانی برخوردار نیست، شکل گرفته است تنها نقطه نورگیر آن روزنه ای است به نام لون. در وسط این اتاق اجاقی که از آن برای آشپزی و تهیه غذا و همچنین تامین گرما استفاده می شود، تعبیه شده است. در گرداگرد اتاق طاقچه هایی ساخته شده که ظروف گوناگون چینی و مسی بر روی آن جا می گیرد.
قسمت تابستانی: یا اتاق پیشخوان، دارای پنجره های اروسی چون بالا رو است. این پنجره ها دارای گره های چینی هندسی است و با شیشه های رنگارنگ تزیین می شود. بعضی از خانه ها علاوه بر پیشخوان، اتاقکی بر بام منزل دارند که به زبان محلی به آن برج گفته می شود. این اتاق تنها در تابستان مورد استفاده قرار می گیرد. در اتاق پیشخوان طاقچه های جانبی دیده می شود.
بام هر منزل در ماسوله متمایل به کوه ساخته می شود و قسمت پیشین منازل بر عقب آن مسلط است. بافت کلی ماسوله به صورت یک مجتمع است و قرار گرفتن خانه ها بر روی شیب کوه و اختلاف سطح موجود، پلکانی شدن نمای عمومی ساختمان ها شده است که در واقع نمای بی نظیری را از ماسوله فراهم آورده است.
خانه ها به طور عمومی خالی از هر گونه تزیینات و تجملات بوده و تنها اربابان و صاحبان املاک و اراضی، خانه های خود را با گچ بری از نقش حیوانات مانند کبوتر و گوزن تزیین می کردند.
بافت روستایی ماسوله
روستای کوهستانی و پلکانی ماسوله سال 1354 به عنوان اثر ملی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این روستای تاریخی، در طول عمر هزار ساله خود، نمونه بارزی از هماهنگی میان انسان و طبیعت است. هماهنگی که امروز کمتر سراغی از آن می توان یافت. ماسوله در عرض جغرافیائی 13و09و37 شمالی و طول جغرافیائی 14و59و48 شرقی و در منتهی الیه منطقه مرطوب خزری، واقع در دره رودخانه ای که سرچشمه های آن نزدیک دومین قله بلند کوه های طالش (ماسوله داغ با ارتقاع 3050 متر ) است قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دریای آزاد 1050 متر و اختلاف بین پایین ترین و بالاترین نقطه این شهر کوهستانی بیش از 120 متر است.
ماسوله به عنوان شهر پایدارزیست محیطی
رشد فزاینده جمعیت جهان آثار اساسی واغلب فاجعه آمیزی بر زیستگاههای طبیعی کره زمینداشته است. مصرف بی رویه انرژی ،تخریب جنگلها وانقراض گونه های گیاهی وجانوری ازپیامدهای آن می باشد.نگرانی درباره آینده محیط زیست کره زمین و منابع آن حقیقتی انکارناپذیر است که امروز توجه جهانیان را به خود معطوف داشته است.
بسیاری بر این باورند که رشد بی رویه جمعیت ؛ منجربه شهر نشینی ودر نتیجه مصرف بیش از حد وغیرمسئولانه انرژیهای فسیلی شده است. فعالیتهای انسانی در کره زمین از یک سو به دلیل استفاده از منابع به شیوه کنونی فرصتها وامکانات نسلهای آینده را به خطرانداخته واز سوی دیگرشهرهارا که جایگاه اصلی فعالیتهای انسانی اند و بزرگترین مصرف کننده منابع طبیعی نیز به شمار می آیند را مورد تهدید جدی قرار داده است.
درحال حاضرتوجه به توسعه پایدار از جمله مواردی است که بسیاری از متخصصان برآن توافق دارتد.بر طبق این نظریه رسیدن به بالاترین درجه پایداری در شهرها امری حیاتی میباشد. این طور به نظر می رسد که توسعه پایدار ومفاهیم آن به خوبی بااهداف ومقاصد معماری وشهرسازی نوین سازگار بوده ومی تواند به عنوان عاملی موثرجهت تحقق اهداف پایداری مطرح شود.البته پایداری شهری تنها مربوط به مقولات زیست محیطی نمیباشدبلکه رسیدن به پویایی اقنصادی محیط زیست قابل زندگی وبرابری اجتماعی از جمله موارد مهم دیگر در این زمینه به شمار می آیند.درکل توسعه شهری پایدار را میتوان به عنوان توسعه ای تعریف نمود که سلامت اجتماعی واکولوژیکی بلند مدت شهرها رابهبود بخشد.
دراین مقاله سعی بر آن است تا پس از مروری بر مبدا ومنشا مفهوم پایداری؛ تعریف آن وشناخت کاربردمفاهیم پایداری درشهرسازی؛ به بررسی و تحلیلما سوله به عنوان نمونه ای از شهرهای سنتی ایران پرداخته وبه این نتیجه ناءل شویم که ماسوله شهر پایدار محسوب می شود؛ چراکه واجد کلیه شاخصه های پایداری بوده وهمچنان پس از گذشت سالیان دراز توانسته است به مسائل محیطی خود پاسخ دهد.
1- توسعه پایدار
1-2-تعریف توسعه پایدار:
"واژه پایدارSustainableاز ریشه کلمه لاتینSubtenir گرفته شده است وبه معنی بالاتر نگهداشتن ویا از پایه وزیر بنانگه داشتن است.هر جامعه بایستی از پایه توسط ساکنان حال اینده اش پشتیبانی شود.برخی از مکانها در سایه ترکیبی معنی دار از خصوصیات فیزیکی وفرهنگی ومعنوی مردم را به پشتیبانی ومراقبت از اجتماع بر می ا نگیزانند.این مکانها در واقع همان مکانهایی هستند که پایداری در انها به بهترین وجه ممکن شکل گرفتهاست."
"پایداری به توانمندی جامعه-اکوسیستم ویا هر سیستم در حال فعالیت اطلاق می شود که می تواندتا آینده نامعلومی ادامه فعالیت داده بدون اینکه بر اثر فرسایش وتهی شده منابع کلیدی به حکم اجبار سقوط کند."
"پایداری تحت عنوان عاملی برای تامین نیازهای روز تعریف شده است.به گونه ای که توانمندیهای نسلهای آینده را در تامین احتیاجات خود به خطر نیندازد. پایداری به معنی اندیشیدن درباره رفتار خودمان در گستره ای بالاتر است.مبنی براینکه گزینه های ما اثرعمیقی درآینده محیط کره زمین وسلامتی افراد داشته واثرات منفی را از زندگی ما دور کند.تعهد به حفظ ورعایت پایداری عبارت از تعهد به اجرای اقدامات خلاقانه ومسئولانه است."
2- پایداری درمعماری وشهرسازی:
2-1- معماری پایدار
"پایداری بی هیچ واسطه ای همان مسیری است که معماری بایستی در اینده نزدیک به آن دسترسی پیداکند. این نوع معماری باید تداعی کننده احساس انسانها نسبت به طبیعت باشد. دلایل زیادی وجود داردمبنی بر اینکه دیدگاه بشر درجهت نحوه استفاده از منابع انرژی باید تغییر کنند وبه همین دلیل اجرای ساختمان با تفکر ومبانی معماری سبز بسیار حائز اهمیت است. مابایستی کمی سبک تر بر روی زمین زندگی کنیم. زیرا عمق خاکبرداری وسایر دخل وتصرفهایی که در بستر طبیعی زمین برای ساخت وساز انجام می دهیم- نه تنها با نیازمندیهای ما دررابطه با فضاهای یک ساختمان مرتبط است بلکه بر ارگانیسم کلیه موجودات و گیاهان محیط زیست نیز تا ثیرگذار می باشد.معماری سبزدر شش سال اخیر موفقیت هایی قابل ملاحظه داشته است. این موفقیت ها شامل اشاعه تکنیکهای ساختاری جدید و فروش مصالح متناسب باتفکر معماری سبز است. به طور کلی معماری سبز بر مبنای چهار اصل استوار است، : 1- ازانرژی آب، باد وسایر منابع طبیعی حفاظت کنیم 2- سلامت محیط زیستمان را تامین کنیم 3- اقتصاد را در کشور رشد دهیم 4- کیفیت بالایی اززندگی برای شهروندان ارائه دهیم."4
اصول معماری پایدار:
اصولی که ازدیدگاه Rosana Hart&Kelly باید رعایت شود تا یک بنا به عنوان نمونه ای ازیک معماری پایدار طبقه بندی شود عبارتست از:
کوچک بیندیشید:SmallThink))
1-گرمایش ساختمان با آفتاب:Heatwith the sun
2-راحتی و آسایش خود را حفظ کنیدKeepyour cool
3-استفاده از انرژی های قابل بازیافتUse renewable Energy
4- ذخیره آبConserveforests
5- استفاده از مصالح بومیUseLocal Materials
6-استفاده از مصالح طبیعیUseNatural materials
7- حفظ جنگلهای طبیعیSaveour forests
8- استفاده از مصالح قابل بازیافت RecycleMaterials
بادوام بسازید-Buildto last
غذایتان را تولید کنید.Growyour food
غذایتان رانگهداری وذخیره کنید-Store your food
2-2- شهرسازی پایدار:
پایداربودن یک جامعه انسانی به چه معناست؟ .پایداری یک معنای نسبی دارد. پایدار ماندن یعنی به جلو رفتن -ادامه دادن.پایداری یک سمت و سو است نه یک مقصد. شهر پایدار شهری است که حافظ و ارتقا دهنده رفاه اهالی چه در بلند مدت و چه در دوره متوسط می باشد که در ضمن بالاترین کیفیت زندگی از آنبدست می آید.پایداری ایجاب می کند که تصمیم گیری یکپارچه در نتایج اقتصادی واکولوژی و اجتماعی خوب به اجراء درآید.
پایداری محیطی به معنی حفظ سرمایه طبیعی است که ایجاب می کند ما انسانها در مصرف مواد تجدیدشونده و در مصرف آب و منابع انرژی حد و اندازه را رعایت کرده و بیشتر از انچه که سیستم های طبیعی می توانند فراهم کنند مصرف نکنیم. بعلاوه به یاد داشته باشیم که نسبت مصرف ما از منابع یکبار مصرف بیشتر از نسبتی نباشد که منابع پایدار تجدیدشونده نتوانند آن را جبران کنند بهترین مثال در این مورد نفت و سوخت فسیلی است که پس از اتمام شدن دیگر تجدید نمی شوند.
بالاخره پایداری محیطی نیز به معنی رعایت این اصل مهم است که نسبت آلاینده های پراکنده درجو و در دامن طبیعت هرگز بیشتر از ظرفیت جذب شدن آن آلاینده ها در هوا و آب و خاک وبیشتر از توان تصفیه طبیعت نباشد. آخر آب این مظهر مطهر و پاکی حیات چقدر می تواندفصولات و پساب ها را تحمل کند؟
بعلاوه پایداری محیطی پی آمد خوبی است چون حفظ و دوام تنوع زیستی را دارد. بهداشت و هوا وآب کیفیت خاکها بایستی در همه وقت به میزانی از استاندارد باشد تا حیات بشر و رفاهاو ونیز زندگی حیوانی و نباتی تنظیم گردد.پایداری نه یک رویاست و نه چیزی است که تغییر نکند. پایداری برعکس فرایندی خلاقه و داخلی وتعادل خواهی است که تا ر وپود تصمیم گیری ها را در همه مواد تشکیل می دهد پایداری بستر روز مدیریت شهر یا قصبه ای است که در آن فعالیتها اکوسیستم شهری را به سمت تعادل سوق می دهد و هم آنرا غیرمتعادل می کند هر شهر طبق مدیریت اطلاعاتی و اطلاعات جمع آوری شده از این پروسه به عنوان یک واحد کل سازمانی عمل کرده ونتایج فعالیت های معنی دار آن علنی می شود. بااین فرایند است که شهر و شهروندان دست به انتخابات آگاهانه می زنند و تصمیماتی که عکس است درفرایند مدیریت رشد کرده و در پایداری اخذشود.از نوعی باشند که هم منعکس کننده منافع سهامداران کنونی و هم منعکس کننده منافع نسل های آینده باشند.
پایداری معنی نسبی دارد برچسب زدن یک شهر یا عرف استفاده از شهر) به عنوان اینکه شهر پایداراست و برچسب آن دگر که شهر پایدار نیست کار درستی نیست . درتصویر زیر مفهوم کلی پایداری نسبی نشان داده شده است شهر سرشار از همه منابع و انرژی طبیعی مثل انرژی وغذا و آب و غیره و دارند خروجی یا درویی هایی زیاد مثل آلودگی حرارتی، فاضلاب، ضایعات گیاهی و غیره نسبت به شهر هم اندازهآن پایداری کمتری دارد. هرچند که دخل و خرج (ورودی ها و رودهای آن) کمتر است. کاربرد مفهوم پایداری بوجهی که ذکر نمودیم باشرایطی که در آن مقوله پایداری معرفی شده مطابقت دارد. جهان ما در حال به اتمام رساندن منابع خود است و از جنبه داخل و ورودی معینی منابع سوخت و اب غذا مسئله ندارد و اتفاقی هم نیافته است ولی نفرت مردمان جوامع غنی از الودگی ها افزون تر شده و لذا قویا مستدل می سازد که بایستی قصبات خود را به مفهوم ومشخص پایدار تر نماییم. ایجاد وضعیت بهتر در پایداری نسبی یک شهر ایجاب میکند که خصوصیاتی را که در الگوی وارده ها و خروجی ها اثر میگذارند ارزیابی کنیم. احتمالا در این راستا بایستی خاک و آب و انواع ساختمان ها وسیستم های حمل و نقل و سازمان قضایی را لحاظ کرد. سپس می توان پتانسیل تغییرات راحین نقشه کشیدن محوطه و حیات در ساختمان ها مورد ارزیابی قرار داد.
تصویر1-دیاگرام شهر پایدار
اصول شهرپایدار:
1-تصمیمات امروز نبایستی آینده کودکان و نسلآینده و آنچه را که در آینده برمی گزیند به خطر اندازند.همه ما مسئول اعمال فردی وگروهی خود می باشیم.
2-منابع طبیعی بایستی عادلانه موثر مورد استفاده قرار گرفته و پایداری جامعه فداری پایداری جامعه دیگر نگردد.
3-استفاده از منابع تجدید شونده مورد تائید و تشویق ما است و در ضمن استفاده از منابع غیرتجدید شونده بایستی به حداقل برسد. مصرف منابع تجدید شونده نبایستی بیشتر ازمیزان تولید تجدیدی آن شود.
4-برقراری هماری قوی و ارتباطات آزاد بین مردم و بخش اصناف و کلیه سطوح دولتی مهماند.
ماتنوع فرهنگی واقتصادی و محیطی را ارج می نهیم.
5-هر جامعه بایستی زمینه بهداشتی و حیاتی وبی خطری را برای تعامل انسان ها و تحصیلات و اشتغال و تفریحات سالم و سرگرمی ها و توسعه فرهنگی فراهم کند.
6-پایداری به توانمندی جامعه اکوسیستم و یا به هر سیستم درحال فعالیت کنونی اطلاق میشود که می توانند تا آینده نامعلوم ادامه فعالیت داده بدون اینکه بر اثر فرسایش وتهی شدن منابع کلیدی به حکم اجبار به سمت سقوط هدایت گردند.
3- ماسوله
3-1- موقعیت جغرافیایی ماسوله
شهرک ماسوله در غربی ترین قسمت گیلان قرار گرفته است.منطقه ای که ماسوله در ان واقع شدهاست منطقه ای کوهستانی است.مردم ماسوله مردمی کشاورز نبوده واغلب انها به تجارتودامداری اشتغال دارند. ماسوله در دامنه کوهی با شیب زیاد قرار گرفته است.علاوه برشیب شمال-جنوبی دو شیار نیز شیب شرقی-غربی یه شهر داده اند. ارتفاع از بلندتریننقطه تا پایین تریم قسمت ان حدود 100 متر می باشد. تعداد خانه ها در این شهر حدود700 خانه می باشد .قدمت ان به تقریبا به قرن9 می رسد.
3-2- اقلیم ماسوله
ماسوله بین دو شهر رشت وزنجان واقع شده است که شهر رشت دارای اقلیم دارای اقلیم معتدل ومرطوب وشهر زنجان دارای اقلیم سرد می باشد. بنابراین اقلیم ماسوله تلفیقی ازاین دو اقلیم است. ماسوله زمستانهای بسیارسرد وتابستانهای معتدل دارد.در عین حال آفتاب تابستانی ان سوزندهاست.
3-3- تاَثیرعوامل زیست محیطی-اقلیمی بر معماری وشهرسازی ماسوله:
ازانجا که اقلیم ماسوله ترکیبی از دو اقلیم معتدل ومرطوب و اقلیم سرد می باشد معماری بومی ان نیز تلفیقی از معماری بومی دردواقلیم معتدل ومرطوب مناطق شمال ایران ومعماری بومی اقلیم سرد مناطق شمال غربی ایراناست.
1-3-1- مورفولوژی وبافت شهری:
درماسوله نیز مانند سایر شهرهایی که در منطقه ای کوهستانی واقع شده اند بافت شهری به صورتپله کانی ومطبق می باشد .
به دلیل بارندگی بسیار زیاد ورطوبت بیش از حد در ماسوله فرم بنا در این شهر عمدتا در جهت مقابله با این دو عامل شکل گرفتهاست.
بافت پله کانی -مطبق ماسوله
3-3-2- جهت گیری:
ارآنجا که در مناطق معتدل ومرطوب بهترین راهحل جهت تنظیم شرایط محیطی-استفاده از جریان باد وتهویه هوا می باشد بهترین مورفولوژی معماری با فرم برونگرا است. در این فرم جهت تامین اسایش انسان ساختمانهارا تا حد ممکن در ارتفاع بلند تراز سطح زمین واز دو یا چهار طرف باز وبه صورت برونگرا می سازند. وجود بالکن ها به عنوان فضای زیستی که باعث تلفیق فضای داخلی را با فضای خارجی ساختمان شده است وهمچنین پنجره های بزرگ درنمای ساختمان همگی دال بر برونگرایی معماری ماسوله است.از سوی دیگر بافت شهری در ماسوله نوعی همزیستی بین فضای سبز به عنوان محیط طبیعی ومعماری به عنوان محیط مصنوع را ایجادکرده است که خود از اصول مهم معماری همساز با محیط زیست است. می توان ادعا کرد که ماسوله یک باغ شهر است. درماسوله نیز مانند سایر شهرهایی که در منطقه کوهستانی واقع شده اند- بافت شهری در قسمت پایین دره قرار نمی گیرد چون در هنگام شب هوای سردکه سنکین تر است به پایین دره نفوذ می کند وهمچنین در این قسمت از دره خطر سیل وجوددارد. از طرف دیکر سمت شمالی کوه هموارهدر سایه قرار دارد وبسیار سرد است و باعث عدم اسایش ساکنین می گردد .همین طور قسمت بالای کوه نیز به دلیل شدت زیاد باد وعدم وجود حصار برای کنترل ان برای استقراربافت شهری مناسب نمی باشد. بهترین قسمت یرای استقراربافت شهری وسازگاری هر چه بیشتر با شرایط زیست محیطی درقسمت وسط کوهپایه ودر سمت جنوبی ان است. جهت بناهی مختلف با جهت شیب طبیعی زمین هماهنگی دارد به همین دلیل بخشی از بناهای شهر رو به جنوب وتعدادی نیز رو به جنوب شرقی است.جهت گیری شهر ماسوله با زمستانهایبسیار سرد وتابستانهای معتدل در بخش جنوبی کوه برای دریافت هر چه بیشتر افتاب جهت گرمایش در زمستانهای یرفی وسرد ماسوله نشان دهنده تاثیر شرایط زیست محیطی در شکل گیری بافت شهری ان می باشد.
استقراربافت شهری در قسمت میانی وجنوبی کوهیپایه
3-3-3- دسترسی ها:
مسیرهادرشهر ماسوله با بافت شهری پله کانی طوری طراحی شده اند که با شیب ملایم محیط هماهنگباشند. دونوع مسیر دسترسی های شهری راممکن می سازد .یکی مسیرهای طولی وموازیاست که تعداد این نوع مسیرها بسیار کم استودوم مسیرهای عرضی است که تعداد انها نسبتا زیاد و سیرکولاسیون را بین فضاهای شهری در قستپایین وبالای شهر فراهم می کنند. ازویژگیهای بسیار مهم ماسوله استفاده از بام خانه ها به عنوان مسیر است. شهروندان دراستفاده از بام خانه هایشان به عنوان یک مسیر عمومی توافق دارند. در واقع پشت بامهاحیاط اجتماعی مردم است که در مراسم مختلف وجشنها به فضاهای تجمع شهری تبدیلمی شوند. قدم زدن در پشت بامها یک زندگی جمعی است . افراد در پشت بام های با ارتفاع های مختلف دید ومنظرهای متنوعی ازطبیعت را تجربه می کند.لازم به ذکر است که طول قطعات برای ایجاد دسترسی به ارتفاعبالاتر محدود است وخانه هایی که در این قطعات قرار می گیرند هر کدام به مسیرهایمختلفی دسترسی دارند. گاهی نیز از ساباط جهت ارتباط بین دو مسیر موازی استفاده میشود.
همگونی دسترسی های شهری با شیب طبِیعی زمین
3-3-4- مصالح :
مصالح استفاده شده درقسمتهای مختلف بنا متفاوت وترکیبی از سنگ خشت وچوب است که همگی بوم آورد(محلی) است. ایستایی بنا بر روی یک قطعه سنگ یکپارچه است. معماران محلی هیچگاه سنگ یکپارچه را نمی شکنند چون درون آن منابع طبیعی اب وجود داردو به همین دلیل ساختمان ها با شیب طبیعی زمین در دو یا سه طبقه ساخته شده اند که هم سازگاری معماری را با توپوگرافی طبیعی محیط نشان می دهد وهم نوعی دید منظر بسیار عالی را برای افراد در همه طیقات وفضاها فراهم می کند.از نوعی خاک خاکستری رنگ که در محیط وجو دارد و فوش نامیده می شود نیز به عنوان عایق حرارتی ورطوبتی استفاده می شود.نکته جالب اینجاست که اینخاک هر چه بیشتر پا بخورد عایق تر می شود به همین دلیل استفاده ساکنین از بام های خانه ها به عنوان مسیر رفت وآمد عمومی به عایق تر شدن بام ساختمان کمک می کند.
-مصالح محلی وبوم آورد (خشت -گل-چوب و …….) در معماری ماسوله
درنمای ساختمان از نوعی گل زرد استفاده شده که در محیط به وفور یافت می شود که استفاده از ان باعث شده تا ساختمانها با رنک محیط طبیعی اطرافش هماهنگ باشد واینطور به نظر می رسد که معماری جزیی ازطبیعت است.
3-3-5- سازه:
دیوارهامعمولا تا طبقه اول باسنگ لاشه اجرا میشوند وپس از سنگ لاشه از خشت با ایعاد 30*30*8 سانتی متر برای ادامه دیوار استفاده شده است وبعد از آن نیز تا زیر سقفدوباره از سنگ لاشه استفاده کرده اند. درفواصل مختلف (حدود یک متر) وبرای پخش نیروهای وارده از سقف به پایین به طور یکنواخت از کلاف بندی یا به اصطلاح محلی چوب بست استفاده شده است ونوع چوب به کار رفته در ان مازو می باشد.
سپساز آن که دیوار چینی به پایان رسید بر روی دیوارها ی عمودبر مسیرـ تیرهای اصلی وحمالی به نام جیرین از چوب مازو موازی با مسیر قرار می گیرد.تیرهای اصلی ضخامتی حدود 40 سانتی متر دارند .دلیل آن این است که این تیرها در دیوار نما قرارنمی گیرندوجود تعداد زیاد بازشوها است که باعث می شود این دیوار قابلیت باربرینداشته باشد.
ازتیرهای دیگری در نزدیکی دیوارها وموازی به جرین به نام کلیله جهت کمک به توزیع نیروها کمک گرفته می شود.در برخی مواقع وقتی عرض اتاق زیاد تر می شود از دوجیرین استفاده می شود. بر روی جیرین تیرچه هایی به نام ورده به فاصله 20 الی 30 سانتی مترواز چوب راش که از جنگلهای همان محل به دست می آید استفاده می شود. بر روی تیرچه هاتخته کوبی یا دارچین می کنند.دارچین قطعه قطعه کردن چوبها مثل هیزم است. در نهایت بر روی تخته ها سرخس وحشی گذاشته می شود که در اصطلاح محلی به آن خرف می گویند. اینگیاه را در تابستان جمع اوری وخشک می کنند .دوام ان پس از خشک شدن افزایش پیدا میکند. این گیاه به عنوان عایق رطوبتی عمل کرده ومانع جذب ونفوذ اب به فضایداخلی در ساختمان می شود. به عنوان آخرینمتریال پوشش سقف گلی به نام فوش است که بر روی سرخسها ریخته می شود که به کمک فوششیی ملایمی را در سقف برای دفع آب باران ایجاد می کنند.
3-3-6- بازشوها :
پنجره در ماسوله معنی تازه ای پیدا می کند.پمجره یعنی باز شد به ان همه زیبایی .یعنی در اغوش کشیدن طبیعت. هر ینا در نمای خودبرای ارتباط هر چه بیشتر با طبیعت زیبای اطرافش دارای دو ویا سه پنجره میباشد.
تصاویر11-12-انواعپنجره های چوبی یکبریه-دوبریه 0-سه بریه در معماریماسوله
پنجرهها در ماسوله انواع مختلف دارد .یک بریه-دوبریه وسه بریه. .در بالای هر پنجرهمعمولا پنجره کوچکتر دیگری به نام سر بریه قرار دارد که با کارهای چوبی بسیار زیباگره چینی وتزیین شده است. در بیشتر این پنجره های کوچک از نقش های هندسی ساده ونقوش دایره استفاده شده است. گاهی نیز از پنجره های بسیار زیبایی به نام اورسیاستفاده شده است که بسیار زیبا وظریف ساخته می شوند.
دربخانه های ماسوله اندازه های مختلف دارد.عرض دربهای یک لنگه معمولا بین 70 تا70/1وارتفاع آن 70/1 می باشد.دربهای دولنگه بزرگتر برای ورود حیوانات اهلی استفاده میشود. ورودی خانه ها با قوسهای سردر که معمولا قوس جناغی است تاکید میشود.
3-3-7- فضاها:
3-7-3-1-فضاهای مسکونی:
همان طور که گفته شد محدودیت زمین در ماسولهباعث شده تا خانه ها در حداقل مساحت ودر طبقات گسترش داشته باشند تا جایی که اکثرخانه ها در دوطبقه وتعداد کمی هم در سه طبقه ساخته می شوند. ماسوله دارای چهار محلهاصلی می باشد که عبارتند از :1-محله خانه بر2-محله مسجدبر3-محله کشه سر 4-اسدمحله.علاوه بر این محلات اصلی شش محله فرعی دیگر هم در این شهر وجود دارد.هر محله برای خود دارای مسجد است.
قطعات بافت مسکونی متشکل از خانه های برونگرا است.این قطعات علاوه بر اینکه یکی از عناصربافت شهری می باشند در عین حال به عنوان مسیری برای قطعه دیگر عمل میکند.
کهیا خانه در ماسوله هم به خانه وهم به اتاق اطلاق می شود.یه طوری که پیله که به اتاقبزرگ وروکه به اتاق کوچک گفته می شود. موقعیت طبیعی شهر وکمبود زمین باعث شده تاخانه ها شکل خاصی را به خود بگیرند .همچنین این تراکم باعث شده که ورودیهای خانه درنقاط مختلفی قرار یگیرند وگاهی یک خانه سه ورودی داشته باشد. یک خانه می تواندمشتمل بر یک اتاق یا چند اتاق وفضاهای دیگری مثل ورودی انبار_راه پله-دالان-چغم-سومه(صومعه) باشد. یک خانه می تواند فقط یک یا دو یا همه این فضاها را داشته باشد. در اینجا مختصری از عملکرد این فضاهاتوضیح داده می شود:
1- ورودی اصلی خانه:
خانه هایی که در بین مجموعه ای از خانه ها قرار می گیرند معمولا در مسیر اصلی قرار دارد.اماخانه هایی که در کنارمجموعه ومسیرهای فرعی قرار می گیرند از کنار ورودی دارند. در برخی از موارد نیز برجهایی نیزبرای ارتباط دادن خانه های میانی با کوچه بالای خود ساخته شده اند.گاهی در کنار برجکه تنها یک فضای ارتباط دهنده است اتاقی به نام برج که نامیده میشود.
1- دالان:
دالان فضای ارتباط دهنده بین چند اتاق است. درخانه های دو یا سه طبقه دالان در طبقه همکف قرار دارد ودر کنار دالان فضاهایی مانندطویله-انبار-مستراح وهمین طور راه پله قرار می گیرد. در کنار دالان گاهی اتاق کوچکیبرای زندگی نیز وجود دارد. راه پله به صورتهای مختلف یا در جهت دالان ویا عمود بران قرار می گیرد.پله از چوب ساخته می شود ودارای شیب تندی است.دریچه ای بر روی پله قراردارد که مفرق نامیده می شود واین دریچه مانع ورود هوای سرد در زمستان به طبقه اولمی شود.
4- راه پله:
راه پله که از چوب ساخته می شود ودارای شیب تندی است .در برخی مواقع مستقیما بهاتاق راه دارد ولی در بیشتر موارد به فضایی به نام چغم راه پیدا میکند.
5- چغم:
چغم فضای ارتباط دهنده بین چند فضا است.اگر ورودی به طبقه اول بازشود اولین فضا چغم نامیده می شود.. چغم دارای شکلهای مختلف است :گاهی به صورت دالان کشیده ویا به صورت اتاقی کوچک وگاهی اتاقی بزرگ می باشد .چغم بسته به عملکردهای مختلف در محلهایمختلفی هم قرار می گیرد که معمولا با فضایی به نام سومه در ارتباط است. در هرصورت نقش ارتباط بین چند فضا را فراهم میکند.در حال حاضر از این فضا به عنوان آشپزخانه ودستشویی هم استفاده میشود.
6- سومه:
سومه اتاق زمستان نشین است.این فضا درپشت اتاقها یاتالار قرار می گیرد.این فضا دارای ابعادی حدود 2*4دارد. نورگیری این فضا که از اطراف توسط سایر اتاقها محصور شده تنها از طریق نورگیری به نام لن تامین می شود. معمولا در این فضا اجاق-تعدادی طاقچه . جهت استفاده در فصول سرد زمستان .وجود دارد.
7- اتاق:
درزبان محلی بسته به ابعاد ویا محل قرار گیری ان وگاهی هم بسته به عملکرد خاصی که دارد به گونه های مختلف مطرح می شود. دربعضی خانه ها تمام عملکردهایی که درسومه-چغم -انبار ومانند ان لازم استدر همین اتاق صورت می گیرد. بدین ترتیب بخاری دیواری-اجاق-صندوق وانواع طاقچه و….مشاهده می شود.در برخی خانه هانیز با توجه به عملکردهای مختلف فضاهای مختلف وجوددارد. انچه در تیپولوژی خانه های ماسوله مورد توجه است تقسیم این خانه ها به دو نوع1- بریه که(خانه هایی که در نما فقط پنجره دارند) و2-تالارکه(خانه هایی که در نماتالارهمراه با تالار پیش دارند) است.
8- تالار:
تالارهمان اتاق بزرگ یک خانه معمولی است که در جلوی خود فضای نیمه باز به نام تالار پیشدارد.این فضای نیمه باز که از مشخصه های خانه های برونگرای ماسوله است با پیش امدگی که درنما دار دمعمولابعنوان فضایی برای نشیمن موقت وکار(بافندگی) درتابستانهای معتدل استفاده می شود.
این فضا گاهی از دو طرف وگاهی از سه طرف به فضای باز راه دارد ودر جلوی ان تعدادی ستون قرار می گیرد که گاهی یک قسمت از نما ی ساختمان وگاهی تمامی نمای جلو اتاق را به خود اختصاص می دهد ومعمولا در قسمت جتوبی خانه قرار می گیرد..گاهی تالار بین بین دوخانه جدا از هم مشترک است وفقط با یک جداره چوبی از هم جدا می شوند.عرض این فضا معمولا حدود 2 متر ودر قسمت زیرین ان راهرویی قرار دارد که این فضا بران اتکا دارد.
3-3-7-2- فضاهای شهری:
مردم ماسوله از دیرباز دارای فرهنگ اجتماعی بسیار بالا یی باشند وفضاهای شهری در ماسولهبا توجه به اعتقادات وفرهنگ مردم شکل گرفته است. به همین دلیل فضاهای مذهبی بیش از سایر فضاهایشهری به چشم می خورد.در ماسوله 18 مسجد و5امازاده وزیارتگاه وجوددارد.امازاده عون ابن علی مرکز اصلی فرهنگی وبازار مرکز اصلیتجاری در ماسوله محسوب می شود. به دلیل تجاری وتوریستی بودن این شهر تعادادیکاروانسرا هم در این شهر دیده می شود.
بازاراز مهمترین فضاهای شهری در این شهرمی باشد.بازار چند طبقه بدون سقف با منظره جنگلروبرو تلاش یرای برقراری ارتباط هرچه بیشتر با طبیعت است.
بازاراز هفت قسمت تشکیل شده است که در هر بخش محصولات صنعتی شهروندان در معرض فروش قرار گرفته است .این 7 راسته عبارتند از: 1-کفی بازار 2- بازار پایینی2- راسته شیاطین 3-راسته چموش دوزان4-راسته چافوسازان5-راسته آهنگران 7 -راسته زغال فروشان. در حال حاضر تعداد دکانها در این بازار به150عدد می رسد. بازار به عنوان مهمترین فضای شهری با کمک مسیرهای که به آن منتهی میشوند دسترسی وارتباط رابین محله های مختلف شهر فراهم می کند.
3-3-8- تاسیسات شهری -منابع طبیعی:
تاسیسات شهری در ماسوله همانند معماری دارای تفکر وشناخت می باشد.هفده چشمه در محل ودر نقاط مختلف وجود دارد که آب مصرفی ساکنین این شهر را تامین مینماید.
بهتوجه به بستر سنگی شهر و عدم امکان شکستن این بستر سنگی به دلیل وجود رگهای آب درداخل آن – برای دفع فاضلاب شهریازکانالهای فرعی جهت انتقال فاضلابها به کانال های اصلی دفع فاضلاب استفاده شده است. این کانال اصلی کههمان شیارهای طبیعی کف دره است که در چند قسمت از شهر وجود دارد وفاضلاب شهری از طریق ان به خارج شهر منتقل می شود وگاهی نیز به عنوان کود طبیعی درمزارع استفاده می شود یا به عبارت دیگر بازیافت می شود.
نتیجه گیری معماری:
آنچه که می توان از این مقاله با توجه به تعاریف واصول معماری و شهرسازی پایدار نتیجه گرفت این است که ماسوله به دلایل زیر دارای طراحی معماری وبافت شهری اکولوژیک وزیست محیطی است:
1-استقرار بافت شهری در قسمت میانی کوهپایه متناسب با شرایط اقلیمی منطقه
2- جهت گیری شهر به سمت جنوب وجنوب شرقی متناسب یا شیب طبیعی زمینبدلیل استفاده هر چه بیشتر از گرمای خورشید در زمستانهای سرد وبرفیماسوله
3- بافت شهری مطبق (پله کانی).تراکم زیاد وگسترش خانه ها در ارتفاعبا حداقل مساحت هماهنگ با شیب طبیعی زمین
4- شکل گیری مسیرهای ارتباطی شمالی-جنوبی بین فضاهای شهری متناسب با توپوگرافی طبیعی زمین
استفادهاز مصالح بومی مانند چوب-خشت-سنگ های طبیعی و… در معماری وسازه
5- طراحی فضاهای زیستی تابستانی(تالار)وفضای زیستی زمستانی(سومه)جهت استفاده در فصول مختلف
6- عدم وجود الودگیهای هوا0الودگیهای صوتی وسایر الودگیهای زیستمحیطی
7- استفاده از منابع طبیعی مانند چشمه های طبیعی اب جهت تامین ابمصرفی شهروندان
8- طراحی سقف شیبدار با شیب ملایم جهت دفع اب باران ورطوبت ناشی ازان
9- وجودعایقهای حرارتی برای مقابله باسرمادرفصول سردوعایق رطوبتیبرای جلوگیری ازنفوذباران
10- استفاده از شیارهای طبیعی کوه به عنوان کانالهای دفع فاضلابشهری
نتیجه نهایی اینکه معماری وشهرسازی ماسوله دارای طراحی وزیست محیطی است وامروز می تواند به عنوان الگوی مناسبی جهت طراحی پایدار واکولوژیک در طراحی شهرهای مدرن مطرح شود.
نگاهی به گیلان ( صدف ماسوله)
باران هاى مه پاش شمال ، نم دریا، پوشش مخملین سبز جنگل ها وخزه هاى سبز آرمیده بر تنه خیس قهو ه اى درختان، شالیزار هاى سبز زیر لعاب زرگون آفتاب و مردمانى میهمان نوازخاطراتى است که تا ابد در ذهن گردشگران استان گیلان جاودانه مى شوند.
جغرافیاى دلپذیر گیلان مجموعه اى است بى بدیل از شاهکارها و مواهب خدادادى حاصل دریاى همیشه آبى خزر، تجلى یافته در آیینه امواج آرام کرانه هاى دل انگیز، جلگه ها، کوهپایه هاى جنگلى با گستره سبز شالیزار هاى برنج، عطر خوش مخمل سبز بوته هاى چاى ، ییلاقات مصفا و رودخانه هایى زلال و پر پیچ و خم که شاید در خارج از این استان تنها بتوان همه این بهشت چشم را یکجا تنها در رویا تصور کرد.
وجود تالاب هاى زیباى امیرکلایه لاهیجان ، خطیب گوران و کهنه گوراب فومن ، بندر کیاشهر، استیل آستارا و تالاب بین المللى انزلى به عنوان توقفگاه و پناهگاه هزاران پرنده زیباو رنگارنگ دریایى و قو هاى سپید ، مانند طاووسى زیبا پر هاى افسونگر خود را براى پذیرایى از مسافران گسترده است.
تمامى این جاذبه ها و دیگر جاذبه هاى گیلان ، این استان را در ردیف چهار استان اول گردشگرى کشور مطرح کرده است. "ماسوله"، شهرى است تاریخى با بنا هاى زنجیروار ، پلکانى و کاهگلى که از دره اى سبز با رودى خروشان آغاز و در افقى از ابر و مه امتداد مى یابد.
در ماسوله همه پنجره ها روبه آفتاب باز مى شود، نور خورشید در قلب همه خانه ها نفوذ مى کند و گلدان هاى شمعدانى پر از گل به پنجره هاى چوبین و سنتى منازل زیبایى خاصى بخشیده است.
در ماسوله هربنایى متکى به بناى پایین دست است و مجموعه این بناها از طریق راهرو هاى باریک طولى و دهلیز هاى پرپیچ و تاب سنگ فرش شده به سازه هاى هم سطح و فوقانى راه مى یابد.
نسیم خنک و مرطوب از راهروى تو در توى ماسوله به آرامى مى خزد و در آنسوى پنجره هاى چوبى و خوش نماى خانه ها،همه براى ورود میهمانان وگردشگران انتظار مى کشند.
"قلعه رودخان"، برفراز قله اى رفیع و درفاصله ۲۵ کیلومترى جنوب شرقى شهر فومن ،آنجا که انبوه درختان جنگلى قد برافراشته اند، نظاره گر گذشت هزاره هاست.
گرچه قرن هاست که این دژ میزبان باد و باران و برگ هاى زرد فرو افتاده از انبوه درختان جنگلى است، اما باگذشت این همه سال مى توان همهمه ستوران و پژواک صداى پاى قراولان ساسانى را برسنگ فرش هاى آن شنید ، حتى شمایل نگهبانان و سربازان را تجسم و خستگى را در عمق نگاهشان دید. کوره راهى صعب و نفس گیر در گذر از دالانى سبز و پوشیده از انبوه درختان جنگلى سربه فلک کشیده، در مسیر جویبارى زلال به دروازه قلعه رودخان و عمق تاریخ آن منتهى مى شود.
این بار به سمت شرق و میان ابرها "دیلمان" گیلان ، شهرها و آبادى ها را یکى پس از دیگرى پشت سر مى گذاریم ، کوچصفهان، لولمان ، آستانه اشرفیه، سیاهکل و آغاز جاده ییلاقى دیلمان.
دو طرف جاده تاچشم کار مى کند بخشش طبیعت است و گاه دست ساز هاى انسانى.
کلبه هاى چوبى با دیوار هاى گلین و سقف هاى "کلش به سر" و دود گرم دودکش هاى آن حکایت از مرز بندى مالکیت شالیزارها دارد. در دو طرف جاده درختان صنوبر سر به بلندا گذاشته،جاده را به سمت کوهستان در مى نوردیم ، صداى آبشار از سمت راست، رودخانه مواج از سمت چپ جاده با صداى پرندگان در هم آمیخته، حالت بى نظیرى است، واقعاً کدام موزیسین مى تواند این نت ها را بازسازى کند؟
تراکم جمعیتی ماسوله
جمعیت این شهرک تاریخی بیش از هزار نفر است و به دلیل جاذبه های گردشگری که در این شهر وجود دارد بیشتر مردم آن از طریق فروش صنایع دستی زندگی می گذرانند.
خانه های این شهر به ترتیبی در دل کوه ساخته شده که حیاط هرخانه پشت بام خانه بعدی است،نمای بیرونی برخی خانه ها کاهگلی و مزین به گلدانهایی زیباست و آبشاری که از میان این شهرک می گذرد آنرا به یکی از جاذبه های گردشگری کشور مبدل کرده است.
کوچه های این شهرک که همان سقف خانه هاست ، مملو از گردشگرانی است که طبیعت بکر این شهرک را از دلایل علاقه و توجهشان به ماسوله ذکر کرده اند، پیر مردان هنوز در قهوه خانه های این شهر قلیان می کشند و بوی آتش از هر خانه ای بیرون می آید .
بررسی بافت ماسوله
یکی از نقاط تاریخی منطقه ی ما سوله ، سایت تاریخی کهنه ما سوله است.این سایت در 6 کیلو متری شمال غربی شهر ما سوله و در ارتفاع 1800متری از سطح دریا واقع شده است .
کهنه ماسوله بر روی تپه ای به وسعت تقریبی 8/. هکتار قرار دارد ، و آثار پایه دیوار ها ی بناهای سنگی بر روی آن قابل مشاهده است. طی کاوش های انجام شده سالهای گذشته مشخص شده که این دیوارها متعلق به خانه ها واتاق هایی بوده که کوره ی ذوب آهن و فلزات دیگر در آنها وجود داشته است. در این اتاق ها آثاری از ظروف سفالی و ابزار فلزی متعلق به قرون پنجم و ششم هجری قمری به دست آمده است.
به نظر می رسد بدلایل نامشخص مردمان ساکن در این بنا ها این محل را ترک کرده و به تدریج در محل فعلی شهر ماسوله سکنی گزیده اند.
تاریخچه ماسوله
حدود هشتصد تا هزار سال پیش مردمانی از نقاط مختلف سرزمین گسترده ی ایران به دلائل نامعلومی به منطقه ی ماسوله کوچ کردند. این مردمان هم از شرق کشور (خراسان ) و هم از غرب کشور (کردستان و آذر بایجا ن ) آمدند. برخی از مردمان محلی نیز از این منطقه ای به نام کهنه ما سوله واقع در 6 کیلو متری شمال غرب این شهر همراه این افراد شدند، وجود گورستان و قبر های بی شمار داخل بافت تاریخی می باشد. طی کاوش های انجام شده از محوطه باستانی کهنه ما سوله سفالینه هائی متعلق به قرون پنجم تا هشتم هجری قمری بدست آمده است که دقیق ترین مستندات قابل توجه تاریخی می باشد.
جغرافیای طبیعی
دامنه های شمالی کوه های طالش که منطقه ای پوشیده از جنگل های انبوه و یا کم تراکم است دارای رودخانه ها ئی پر آب و کوهستانی که همه ی آنها به دریای خزر می رسند. شهر تاریخی ماسوله در جوار یکی از رود خانه های پر آب که به نام همین شهر نیز (ماسوله رود خان ) معروف است شکل گرفته است. جنگل های منطقه پوشیده از درختان را ش ،آزاد، بلوط، توسکا و زبان گنجشک می باشد که البته درختان آزاد و بلوط آن در گذشته بسیار بیشتر بوده است. اقلیم منطقه ی ما سوله در تا بستان معتدل و مربوط و در زمستان سرد و مرطوب محسوب می شود. دمای متوسط سالیانه حدود 12 در جه سانتیگراد و متوسط رطوبت نسبی ، میزان بارندگی و بارش برف سالیانه نیز به ترتیب 87% و حدود 700میلیمتر و800 میلیمتر می باشد. سالیانه بیش از 35 روز به صورت یخبندان و بیش از 100 روز با مه غلیظ سپری می گردد. در مجموع اقلیم مطبوع منطقه و محیط طبیعی دلپذیر در چهار فصل سال از شاخصه های مهم زیست محیطی ماسوله می باشند.
جغرافیای انسانی
رونق اقتصادی مستمر این شهر از مهم تر ین عوامل شکوفایی و رشد اجتماعی مردمان شهر تاریخی ما سوله بوده است . بر قرار ی ارتباط بین سه منطقه همجوار گیلان، خلخال و زنجان از طریق تبادل کالا ، پایه اساس اقتصاد ماسوله را شکل می داده است.
گلیکهای ساکن جلگه از شرق ، ترکان ساکن کوهستان از غرب و ترکان ساکن فلات از جنوب . در بازار این شهر همواره در تردد بودند و به خرید و فروش
محصولات محلی یکدیگر می پرداختند. وچود این مسافران و با زر گانان همیشگی و غریبه در ماسوله فرهنگ خاصی را در میان مردمان ساکن شکل داده است که خاص این منطقه می باشد. احداث را ه های ماشین رو جدید بین شهر های همجوار ، به تدریج باعث خلوت شدن و از رونق افتادن راههای کوهستانی شد وبه اقتصاد متکی به بازار آسیب جدی وارد آمد. این رکورد طی 60 سال اخیر منجربه تعطیل شدن فعالیت های اقتصادی شد و به نا چار گروهی کثیری از مردم به مرور زمان شهر را تر ک گفتند. سیر مهاجرت مردم به شهر های بزرگ همجوار به
گونه ای بوده که 3500نفر جمعیت ثابت سال 1325 تنها 811نفر در سال 1382 باقی مانده است. بیش از یک و سوم این افراد جنگل نشین اطراف هستند که جایگزین اهالی اصلی شهر شده اند. گویش مردمان شهر طالشی است که از
زبان های کهن ایران ریشه گرفته است.
بافت شهری
شکل پلکانی و مطبق شهر که در امتداد شیب کوه رو به جنوب و در طول خطوط
تو پو گرافی زمین کشیده است، پاسخگوی فعالیت های روز مره ی شهر ماسوله می باشد. این شکل شامل جهار مرحله ی اصلی است که همه ی آنها حول بازاری چهار سطه که به منزله ی قلب شهر می باشد جمع شده اند و این امر گویای این حقیقت است که کالبد بازار و حیات اقتصادی بازار اصلی ترین معیار در شکل گیری شهر بوده است . محلات اصلی چهار گانه در حال حاضر حدود 350 خانه ی مسکونی را در خود جای داده اند.
در گذشته ای نه چندان دور تعداد این خانه ها به بیش از 600واحد می رسیده است. بازار شهر نیز که مشتمل است بر حدود 120 باب مغازه چهار سطح ارتفاعی مختلف شکل گرفته و اصلی ترین معابر شهری مستقیماً به آن راه دارند. معابر شهری ماسوله به گونه ای هستند که امکان تردد وسائل نقلیه ی موتور ی در آنها به هیچ وجه وجود ندارد. تا حدود پنجاه سال پیش و در فصول بهار و تابستان بازرگانان نواحی اطراف به کمک چهار پایانی چون قاطر و اسب و حتی در برخی موارد شتر در این معابر در حال تردد بودند و امروز مردمان ما سوله به کمک فرقون حمل و نقل کالا را در معابر انجام می دهند. بدلیل شیب زیاد کوه محل استقرار این شهر تاریخی ، از گذشته های دور و بر اساس تجربیات معماران تمهیدات مناسبی جهت دفع آب های سطحی و همین طور فاضلاب اندیشیده و اجرا شده است.این تمهیدات شامل چهار شاخه ی اصلی اگوی شهری می باشد که فاضلاب همه خانه ها بعلاوه آب های سطحی جاری شده از طریق شاخه های فرعی تر را به این چهار شاخه رسانیده که در خاتمه به رود خانه ی ماسوله سرازیر می گردد.
معماری
واحد های ساختمانی تشکل دهنده بافت تاریخی شهر ماسوله مشتمل بر 350 خانه مسکونی می باشند که شاخص ترین ویژگی آنها همجوار ی آنهاست . این همجواری به گونه ای در نظر گرفته شده که باعث می شود تمام خانه ها زنجیر وار و به هم پیوسته در امتداد خطوط توپوگرافی زمین قرار داشته باشند.
هر واحد مسکونی بین یک یا چهار طبقه دارد. بیش از 70%آنها به صورت دو طبقه احداث شده اند، به طور معمول پایین طبقه غیر مسکونی بوده و کاربرد آنها چون انبار و طویله بوده است. راهروی ورودی خانه نیز همه شامل فضا های مسکونی بوده اند. طبقه پایین از مصالح سنگی و طبقات فوقا نی از خشت بنا می شده است. این معماری بگونه سازگار با شرایط اقلیمی ، توپوگرافیکی و اجتماعی فضاهای داخلی تقریباً یکسانی را شامل می شده اند.
این فضا ها عبارتند از اتاق اصلی ، اتاق زمستانی ، راهرو ورودی ، فضای راه پله ، انبار و دستشویی ، کوچکترین خانه نمونه با مسا حتی حدود 60 متر مربع در دو طبقه تمامی فضا های فوق را شامل می شده و تفاوت آن با بزرگترین خانه نمونه که حدود 300متر مربع بوده تنها در تعداد فضا ها و وجود بالکن(تالار)می باشد.
در هر حالت آفتاب گیری سا ختمان ، هدایت سریع آب باران جاری شده بر بام ، همجواری دقیق و متناسب با ساختمان های طرفین و چگونگی ارتباط با شارع عام مهمترین معیارهای طرح یک خانه بوده است.
قلعه رود خان
در فاصله 55 کیلو متری جنوب غرب ما سوله مجموعه ی عظیم و پر ابهت قلعه
رود خان قرار دارد. این قلعه با وسعتی نزدیک به 6/2 هکتار در ارتفاع 680متری از سطح دریا بر روی خط الراس کوهی پر شیب و پوشیده از درختان تنومند جنگلی واقع شده است. دیوار پیرامون قلعه که از سنگ . آجر بنا شده است با طول 1500
متر ، تعداد 65 برج دید بانی دارد. داخل این قلعه فضا های شاه نشین ،
قراول خانه ، آب انبار و زندان قابل مشاهده می باشد. بنای اولیه این قلعه به قرون پنجم و ششم هجری قمری باز می گردد. این بنا طی سالهای 918تا 921هجری تجدید بنا گشته و در سال 1175هجری قمری نیز حاکم فومن آن را تعمیر نموده است.
موزه مردم شناسی
گرد آوری ، حفظ و معرفی ابزار و اشیائی که روز گاری مورد استفاده مردم ماسوله قرار می گرفت نقش بسزایی در ضبط و تدوین آئین و شیوه ی زندگی مردم دارد .
این اشیا که مقداری از آنان هم چنان در زندگی روز مره مردم وجود دارند به همت آقای فرهاد شرفی ،در بنائی نسبتاً قدیمی گرد آوری شده است که مورد بازدید گرد شگران قرار می گیرد
14