امروزه کاملاً مشخص شده است که تفاوت های افراد در یادگیری فقط تا حدی به هوش و توانایی های آن ها بستگی دارد؛ بنابراین عوامل دیگری نظیر ویژگی های شخصیتی، دشواری تکلیف ها و تفاوت سبک ها ظرفیت افراد ،نگرش و… نیز در این امر دخیل اند. در این نوشتار برخی فاکتورها موثر بر یادگیری را به اجمال شرح می دهیم.
مقدمه
وراثت
وراثت صفاتی است که از پدر و مادر، از طریق ژن موجود در کروموزوم، به انسان منتقل می شود و شخصیت انسان را می سازدو یکی از عوامل بسیار موثر بر انسان محیط و وراثت است زیرا در دید ظاهری انسان چنین می پندارد که انسان هر آنچه دارد از محیط و وراثت است زیرا کم تر کسی را می توان یابید که بر خلاف محیط و جو حاکم رشد کند.
.
در برخی از چیزها آنچه که محیط بر انسان تحمیل می کند چاره ای ندارد مگر آنکه آن را پذیرا شود و محیط نیز از رحم مادر آغاز می گردد تا شامل جامعه، مدرسه و حتی آب و هوا می شود[1].
تجربه
تجربه در لغت به معنای « آزمون و آزمودن » [۱] [۲] و در اصطلاح به معنای ملاحظه و مشاهده مکرر توالی دو امر است، به نحوی که برای ذهن یقین حاصل شود که بین آن دو امر، رابطه علیت یا تلازم وجود دارد و صُدفه یا اتفاقی بودن آن از ذهن زایل گردد. مجربات یا تجربیات نیز در اصطلاح علمای منطق قضایایی هستند که از راه تجربه به دست آیند و تمام شرایط تجربه در آن ها اعتبار شود[2].
.
حال این سوال پیش مى آید که ارائه تعریفى از تجارب یادگیرى چه مشکلى را حل خواهد کرد؟ پاسخ این است که تعمیم این تعریف در شرایط واقعى مى تواند بسیار کارساز باشد. متاسفانه گاهى در شرایط واقعى آموزشى اولاً این گونه تجارب تحت عنوان تکالیف درسی به تجاربى بسیار معدود نظیر روخوانی، رونویسی، حل مسئله، نوشتن انشاء و حفظ کردن مطالب درسى محدود مى شوند؛ ثانیاً انتخاب و تعیین آنها با توجه به اصل یادشده صورت نمى گیرد[3].
پرسپکتیو
در تعریف پرسپکتیو آمده است: علم طراحی شکل ظاهری اشیاء و نحوه ی دیدن حجم های سه بعدی و ترسیم آن ها بر روی سطح دو بعدی.
قوانین پرسپکتیو به ما این امکان را می دهند که اشکال را روی صفحه ی کاغذ به نوعی طراحی کنیم که به نظر دارای عمق و سه بعدی باشند. پرسپکتیو به قوانینی گفته می شود که باعث فریب چشم و خطای باصره می شوند، و به وسیله ی تغییر و تبدیل خط ها و سطح ها و یا حالت هایی که سایه روشن ایجاد می کند، عمق و بعد مجازی را به دست می دهند
چند قانون در پرسپکتیو نقش دارد:
1- در عالم طبیعت هر چیزی که به چشم ما نزدیک تر باشد، به نظر بزرگتر می رسد و هر چه که از ما دورتر شود، کوچکتر دیده می شود. مثلا ردیف درختان کاج را در امتداد یک جاده در نظر بگیرید؛ اولین درخت که به ما نزدیک است به مراتب بزرگتر از درخت آخر است. هر چند که در واقعیت، آن ها تقریبا به یک اندازه هستند.
2- اگر ما یک ساختمان را از رو به رو نگاه کنیم، به نظر بزرگتر می رسد تا وقتی که ما آن را از پهلو می بینیم. یعنی هر چه که یک شیء در مقابل چشمان ما باشد و موازی با صورت ما قرار بگیرد، اندازه اش بزرگتر از وقتی است که ما آن را به صورت مایل یا از کناره و پهلو می بینیم.
3- وقتی که در تصویری چند شیء داشته باشیم، نحوه ی قرار گرفتن آن ها نسبت به هم، می تواند عمق را القاء کند، این عمق را با مقایسه ی اشیایی که در جلو قرار گرفته اند، به نسبت آن هایی که در عقب هستند، احساس می کنیم. علاوه بر عمق، ما مفهوم فاصله را هم بین این اشیاء درک می کنیم.
.
4- وجود سایه روشن هم در یک اثر، از جمله قوانینی است که عمق اشیا را نشان می دهد، همچنین به وسیله ی سایه روشن، روی صفحه ی کاغذ، می توانیم حس فاصله و اندازه را هم به اشیاء بدهیم.
5- رنگ ها و خصوصیات رنگی آن ها هم بر روی تصویر، مثل تاریکی و روشنی، تضاد رنگی، سطوح رنگی بزرگ و کوچک، غلظت و کیفیت رنگ ها نیز در تعیین میزان عمق و فاصله و اندازه اشیاء موثر است.
6- در نهایت بافت و جنسیت هر شیء در یک تصویر می تواند القا کننده ی فاصله، عمق و اندازه آن باشد[4].
Background
صداها ، اجسام ومناظری را که درعمق تصویردیده یا شنیده می شوند بک گراند می گویند[5].
استعداد
مفهوم استعداد، مفهومى گسترده است تا آن حد که تمام یا بیشتر مباحث حوزه فیزیولوژى و روانشناسى را در بر دارد. ویژگى هاى جسمانى مانند سرعت واکنش، قد و وزن، چابکى در حرکات، قدرت عضلانى، حساسیت دیدارى، قدرت تشخیص صداها و تجلیات روانى مانند تجسم فضایى، حافظ، سرعت ادراک و استدلال را مى توان در زمره و حوزه گسترده استعداد به شمار آورد[6].
علایق
علایق ما شرایطی است که میخواهیم برای خود فراهم کنیم، یا تمام محیط ها و حالت هایی که از آن لذت می بریم. این علایق ثابت نیستند و در محیط ها و حالت های مختلف تغییر می کنند. گاهی ممکن است بدون دلیل چیزی را دوست داشته باشیم و از مواردی اجتناب کنیم، به این دلیل که "دوستش نداریم". به اعتقاد خیلی ها دوست داشتن دلیل نمی خواهد، ولی از آنجایی که هیچ چیزی بی دلیل نیست در این پست سعی می کنیم دلایل علاقه و دوست داشتن را بیابیم
با نگاهی به فرگشت، متوجه می شویم بسیاری از علایق ما ناشی از گذشته تکاملی مان است. ما به انواع غذا ها علاقه داریم، مادر به کودکش علاقه مند است و کودک فقط مادرش را می خواهد و … . بنابراین بسیاری از علایق بنیادی ما را ژن ها تعیین می کنند. ولی آن ها خیلی کلی هستند و با مفهوم ها سر و کار دارند. ژن ها نمی توانند دقیقا تعیین کنند که ما چه چیزی را دوست داشته باشیم. ژن ها در واقع یک نوع گرایش بسوی مفاهیم ایجاد می کنند، ولی عوامل دیگری هستند که تعیین می کنند دقیقا چه چیزی را دوست داشته باشیم. در واقع بسیاری از علایق مشترک بین مردم مثل علاقه به جنس مخالف مربوط به ژن هاست ولی اینکه به چه کسی علاقه پیدا کنیم خارج از حیطه ژن هاست[8].
ظرفیت
ظرفیت روان شناختی یک فرد عبارت است از " توانایی شخص در مواجهه با انتظارات و دشواری های زندگی روزمره .بالابودن ظرفیت روانشناختی ؛ این امکان را به شخص می دهد که زندگی خود را در سطح مطلوب روانی نگه دارد و این توانایی را به صورت رفتار سازگارانه و عمل مثبت و موثر متبلور سازد. یکی از راه های پیشگیری از بروز مشکلات روانی و رفتاری ارتقاء ظرفیت روانشناختی افراد می باشد که از طریق آموزش مهارتهای زندگی جامه عمل می پوشد.
.
مهارتهای زندگی عبارت است از مجموعه ای از توانایی ها که زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید را فراهم می آورند. نیازهای زندگی امروز، تغییرات سریع اجتماعی فرهنگی، تغییر ساختار خانواده، شبکه گسترده و پیچیده ارتباطات انسانی و تنوع، گستردگی و هجوم منابع اطلاعاتی انسان ها را با چالشها، استرس ها و فشارهای متعددی روبرو نموده است که مقابله موثر با آنها نیازمند توانمندی های روانی- اجتماعی است. فقدان مهارت ها و تواناییهای عاطفی ، روانی و اجتماعی افراد را در مواجهه با مسائل و مشکلات آسیب آسیب پذیر نموده و آنها را در معرض انواع اختلالات روانی ، اجتماعی و رفتاری قرار می دهد[9].
نیاز
در قرن بیستم مسیحی واژه نیاز در زبان انگلیسی که پیشترفعل بود، تقریبا برای نخستین بار در نقش نماد معنی به کار رفت. به زودی نیاز به توجه، نیاز به مورد نیاز بودن، نیازهای مراقبت سلامت، نیازهای ویژه آموزشی، نیازهای پایه انسانی و…، قافیه تمام اشعار روانشناسی عامه پسند گردیدند.
.
فراوان شنیده ایم که افراد نیاز به کار، عشق و تایید دارند؛ پرورش فرزندان همانا پاسخگویی نیازهای آنان به محبت، امنیت، تجلیل، تفریح وتجربه های جدید است و نه تعلیم ارزش ها به آنان؛ ازدواج راهی برای رفع دو طرفه نیازها است و همین که یک شریک نتواند نیازهای روانی آن دیگری را به خوبی براورد دلیلی کافی برای رها کردن او است… در گویش متداول این دوره، نیاز شییی قایم به ذات (خود ایستا) در داخل نوع انسان، یک جمعیت یا یک فرد، انسان عبارت از چند نیازکلاف شده به یکدیگر، و زندگی برنامه پاسخ به این نیازها است
.
. دانشنامه ویکیپدیا که از جامع ترین و پر مراجعه ترین دانشنامه های اینترنتی است، با احتیاط، آن هم به نقل از یک پایگاه دیگر ، نیازها را چیزهایی دانسته که افراد باید داشته باشند و بلافاصله با ذکر این که نیازها اغلب با خواسته ها که اختیاری تر هستند مقایسه می شوند، تعریف خود را به پایان می برد[10].
سبکهای یادگیری
تفاوت های فردی در یادگیری از دیرباز مورد توجه متخصصان تعلیم و تربیت قرار گرفته است. این عقیده که تفاوت های افراد در یادگیری صرفاً ناشی از تفاوت های آن ها در هوش و توانایی است تا مدت ها در دنیای تعلیم و تربیت پذیرفته شده بود، اما بعدها تغییر یافت. پژوهشگران نشان دادند که دانش آموزان سبک های یادگیری متفاوتی دارند، یعنی اطلاعات را از راه های مختلف تجزیه و تحلیل می کنند و یاد می گیرند.
.
امروزه کاملاً مشخص شده است که تفاوت های افراد در یادگیری فقط تا حدی به هوش و توانایی های آن ها بستگی دارد؛ بنابراین عوامل دیگری نظیر ویژگی های شخصیتی، دشواری تکلیف ها و تفاوت سبک ها نیز در این امر دخیل اند. در مجموع اصطلاح سبک، به الگوی غالب فرد در انجام دادن کارها اشاره دارد. سبک یادگیری، روش ترجیحی یا معمول فرد برای یادگیری است
بارمیر (Barmeyer ) ، معتقد است یادگیری محصول نیست بلکه فرایند است . یادگیری از تجربه ، ادراک ، شناخت و رفتار انسان تشکیل شده و به طور عمومی به فرایند سازگاری انسان ها اشاره دارد و محدود به کلاس نمی شود ( قاسمی و همکاران ، 1388 ، ص 106 ) .
در پیدایش بحث سبک یادگیری ( شناختی ) ، ویتکین و اچ ( Witkin & Aseh ) به سال 1948 پیشگام بودند و ایشان شواهد تجربی در خصوص تاثیر تفاوت های فردی بر راهبردهای پردازش اطلاعات را گزارش کرده اند ( داف ( Duff Angus) ، 1388 ، ص 56 ) [11].
رویکردهای یادگیری
در سالهای اخیر تحولاتی در مفهوم یادگیری رخ داده و نظریه های سنتی در فرایند یادگیری دچار چالش شده است.
هوکانسون و هوپر (به نقل از کوهن، مانیون و موریسون 2004 ص:169) می گویند تغییری در آموزش و پرورش در موارد زیر وجود دارد:
· از آموزش گرایی به ساخت و سازگرایی
· از آموزش و پرورش معلم محور به یادگیرنده محور
· از رویکرد های رفتاری به شناختی
· از بازنمایی به تولید
· از منطق خطی به منطق شبکه ای شده و غیر خطی
دو دلیل عمده در این تغییر را می توان رشد علوم شناختی از یکسو و ناکار آمدی نظریه های سنتی یادگیری و آموزش در مجهز ساختن دانش آموزان به دانش و مهارت های لازم در قرن بیست و یکم دانست.
رویکرد سنتی غالباً با رفتارگرایی مترادف می شودیادگیری و آموزش در کلاس درس رفتار گرا با ویژگی های زیر مشخص می شود (رستا 2002 ص:16):
· یادگیری دشوار است. از نظر بسیاری یادگیری یک فرایند دشوار و غالباً ملال انگیز است. طبق این دیدگاه، اگر دانش آموزان در حین انجام یک فعالیت یادگیری لذت ببرند احتمالاً چیزی نخواهند آموخت
· یادگیری بر مبنای مدل ضعف دانش آموز صورت می گیرد. در این سیستم تلاش می شود تا کمبودها و ضعف های دانش آموزان شناسایی شود. آنگاه بر اساس کمبودها و ضعف های مشخص گردیده، دانش آموزان را گروه بندی نموده و سعی در رفع کمبودهای آنان می نمایند.
· یادگیری فرایند انتقال و دریافت اطلاعات است.
· بیشتر تلاش های یادگیری فعلی ما اطلاعات مدار بوده و بر تولید مجدد دانش در دانش آموزان بیش از تولید دانش توسط خود فرد تاکید دارد[12].
گرایش
گرایش به معنی یک نظام از تمایلات ، عقاید و انتقادات یک فرد نسبت به پدیده های محیط خود می باشد. این نظام از تمایلات و…. در طول زمان در پی تاثیرات محیطی ( مثلاً تربیت ) و تجربیات ( به معنی وسیع آن ) شکل گیری می شود و کم و بیش دارای قوام و دوام می باشد.
.
در تعریفی دیگر از گرایش آمده است . در گرایش یک سیستم از عکس العمل های ارزیابی کننده است که مبتنی بر اعتقادات و چهرچوبهایی هستند که براساس آنها این ارزیابی انجام می گیرد. این چهارچوب و پایه های ارزیابی کننده در دورانهای مختلف شکل گیری شخصیت در خانواده و در جامعه به وجود می آید.
نگرش
واژه نگرش مترادف لغاتی (مانند view ) نظر یک شخص درباره یک پدیده ) و perception ( برداشت و طرز تلقی یک شخص از یک پدیده ) و یا به زبان آلمانی لغت Anshaung ( که در زبان انگلیسی هم در رابطه با لغت welt Anschaung ( جهان بینی عینا مورد استفده قرار می گیرد ) میباشد. نگرش یک فرد دربارً یک پدیده عموماً در مرحله ای است که آن فرد هنوز با آن پدیده تجربه شخصی زیادی نداشته است و هنوز به یک تصمیم گیری قاطع دربارض رد یا پذیرش آن پدیده نرسیده است ، لذا در این مرحله افراد درباره آن پدیده با یک برخورد و تجربه شخصی نسبتاً به راحتی قابل تغییر است.
واژه ( Attiude ) که جمعی از اندیشمندان ایرانی پیش از انقلاب به جای وازه گرایش ، سوگیری و موضع گیری را مترادف آن می دانستند . یک مرحله از وازه نگرش جلوتر می رود. یعنی نظر و برداشت اولیه شخص درباره یک موضوع و یا پدیده عموماً بر اساس تجربه شخصی مستحکم تر می شود و در رفتار و برخورد آن فرد با ان پدیده کم و بیش منعکس می گردد[13].
.
نتیجه گیری
در بررسی عوامل موثر در یادگیری و کنش و واکنش های آن با عوامل بسیار زیادی دخیل هستند. در این نوشتار برخی از این موارد از جمله وراثت، تجربه، پس زمینه، علایق نیاز،سبک های یادگیری، نگرش و تملات به اجمال شرح داده شد. و ضمن تعریف مختصری از هر کدام از این فاکتورها نقش و تاثیر آنها بر یادگیری بیان گردید.
مراجع
1.http://rawanbabolsar.blogfa.com/post-35.aspx
2.http://www.wikifeqh.ir/%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D8%A8%D9%87
3.http://vista.ir/content/12352/%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%A8-%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C
4.http://contrast-art.blogfa.com/tag/%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D9%BE%DA%A9%D8%AA%DB%8C%D9%88
5.http://www.jadidtarin.com/cinema/farhang.php
6.http://www.jadidtarin.com/cinema/farhang.php
7.http://noorportal.net/394/452/458/12171.aspx
8.http://www.aftabir.com/articles/view/applied_sciences/psychbiology/c12c1263731390_interests_p1.php/%D9%85%D9%86%D8%B4%D8%A7-%D8%B9%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%82
9.http://vazeh.com/n-679727_%D8%B8%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%AA-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AF
10.http://www.bsmt.ir/424/%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2
11.http://iranpsyclo.javanblog.ir/339022-%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85+%D8%B3%D8%A8%DA%A9+%D9%87%D8%A7%DB%8C+%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C+1.html
12.http://amouzgar.persianblog.ir/post/741
13.http://www.tahghigh.net/namayeshe_tahghigh/445200.php