نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: هدیه های آسمان
پایـه: دوم دبستان
درس4 : مهربان تر از مادر
مقدمه
مرد مسافری در راه به لانه ای که چند جوجه در آن بود می رسد جوجه ها را برمی دارد که ناگهان مادر آن ها از راه می رسد و خود را به سرعت روی جوجه ها می اندازد. این مرد داستان را برای پیامبر(ص) و یارانش تعریف می کند و همه از این همه مهر مادری متعجب می شوند. پیامبر به وی می فرماید: خداوند از این مادر مهربان تر است.
این درس در پی آن است که به کودکان بیاموزد تمامی زیبایی ها و لطافت های پیرامون ما از محبت مادر جوجه ها در طبیعت گرفته تا محبت انسان های مهربان (مادر، پدر و… ) همه و همه سخن از خالقی مهربان دارد که باید معرفت و عشق به این خالق در دل و جان کودک کاشته شود. در این درس برای انتقال و تثبیت مفهوم مهربانترین مهربانان، از داستانی از زندگی پیامبر استفاده شده است. در پایان، هدف درس در قالب یک پیام قرآنی جمع بندی و ارائه شده است.
اهداف درس
* درک مهربانی ها و محبت های پیرامون دانش آموزان
* مشاهده و تشخیص نمونه هایی از محبت ها و مهربانی های پیرامون خود
* آشنایی با مهربانی خداوند نسبت به موجودات مخصوصاً انسان ها (توجه به حیطه خود شناسی)
* آشنایی با اینکه خداوند بنده هایش را خیلی دوست دارد. (توجه به حیطه خود شناسی)
مراحل تدریس
* شیوه هایی برای شروع مناسب تدریس
* جهت ایجاد انگیزه می توانید از تصویر درس برای برانگیختن حس کنجکاوی بچه ها استفاده کنید.
* جهت یادگیری بهتر مناسب است این سوالات را از بچه ها بپرسید.
– چه کسانی با شما مهربان هستند؟
– چرا آن ها مهربان هستند؟
– آیا این افراد مهربان را دوست دارید؟ چرا؟
– چه کسان دیگری هستند که به ما مهربانی می کنند و ما را دوست دارند؟
– به نظر شما یک پلیس، یک رفتگر و… چگونه به مادر مهربانی می کند؟
– به نظر شما یک درخت میوه یا یک گل و یا… چگونه به ما مهربانی می کنند؟
– چگونه می توانیم از آن ها تشکر کنیم؟
– آیا خدا هم با ما مهربان است؟ از کجا می فهمیم؟
* مناسب است کمی درباره مهربانی پدر، مادر و دوستان با بچه ها گفت وگو کنید. می توانید این گفت وگو را در قالب یک کار گروهی و به صورت پرسش و پاسخ انجام دهید.
* نکته: توجه داشته باشید که این گفت وگو نباید صورت و تفاخر و به رخ کشیدن، صفات و حسنات خانواده ها و یا دوستان را به خود بگیرد. ضمناً قبل از طرح این موضوع در کلاس، در خصوص وجود کودک یا کودکان مادر یا پدر از دست داده اطلاعاتی کسب کنید تا این گفت وگوها در کلاس اثر سوء و مخربی در بر نداشته باشد.
* پیشنهادهایی برای انتخاب روش تدریس مناسب
* درس را در قالب یک قصه، با حس و حالی مناسب بخوانید یا تعریف کنید. به یاد داشته باشید خواندن درس به صورت یک متن درسی صرف، لطف چندانی برای بچه ها ندارد.
* یکی از روش های مناسب برای تثبیت مفاهیم این درس، بیان خاطرات بچه ها از محبت و مهربانی انسان ها نسبت به او می باشد.
* شعر را برای بچه ها بخوانید. (در این شعر کودک با خدای بزرگ و مهربان، به عنوان خالق همه هستی و خالق همه مهربانی ها آشنا می شود. )
* فعالیت های پایان درس
* دوست دارم: پاسخ های احتمالی کودکان؛ پس آن ها را اذیت نمی کنم. پس به آن ها غذا می دهم و…. مهربانی با مخلوقات خداوند، هدفی است که این درس به صورت ضمنی به آن توجه دارد.
* با هم بخوانیم: یک بار دیگر شعر را برای بچه ها بخوانید و با کمک بچه ها، نامی مناسب و دلخواه برای شعر انتخاب کنید، همچنین با بچه ها درباره مضمون شعر و برداشت آن ها از شعر گفت وگو کنید. می توانید از دانش آموزان بخواهید، برای شعر آهنگ مناسب و زیبایی انتخاب کرده و آن را به صورت سرودی زیبا و شادی بخش بخوانند.
* امین و مینا: مناسب است در این قسمت در یک کار گروهی تکمیل شود.
* ببین و بگو: جمله هایی را که دانش آموز در این قسمت می نویسد به تثبیت مفاهیم درس کمک می کند. به یاد داشته باشید جمله ها در ارتباط با مهربانی مادر به فرزندش باشد و این که خدا این مهربانی را به آن ها داده است.
* بازی و نمایش: به دانش آموزان فرصت دهید تا به کمک دوستان خود در گروه داستان درس را نمایش دهند.
* یک کار خوب: انجام این فعالیت طرز تلقی و احساس دانش آموز را نسبت به مهربانی مادر از طریق نقاشی و جمله تشکرآمیز نشان می دهد.
جدول ارزشیابی
عناوین کارنامه
اهداف کلی
نشانه های تحقیق
سطوح عملکرد
خداشناسی
خودشناسی
قرآن کریم
درک مهربانی خدا
آشنایی با خود
آشنایی با پیام قرآنی 1
بیان نمونه ای از
مهربانی های افراد و پدیده های پیرامون خود
بیان نمونه نعمت های خدا در وجود خودش
به عنوان محبوب خداوند
بیان مفهوم پیام قرآنی درس
خیلی خوب
نمونه های مختلفی از مهربانی های افراد پدیده های پیرامون خود را بیان می کند.
نمونه های متنوعی از نعمت های خدا درارتباط با خودش، را به عنوان محبوب خدا بیان می کند.
پیام قرآنی را می خواند و ضمن بیان مفهوم درباره آن توضیح می دهد.
خوب
چند نمونه از مهربانی های افراد و پدیده های پیرامون خود را بیان می کند.
چند نمونه از نعمت های خدا درارتباط با خودش را به عنوان مخلوق محبوب و مورد توجه خدا معرفی می کند.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
قابل قبول
نمونه ای از مهربانی های افراد و پدیده های پیرامون خود را بیان می کند.
نمونه ای از نعمت های خدا در ارتباط با خودش را به عنوان محبوب خدا بیان می کند.
مفهوم پیام قرآنی را بیان می کند.
نیازمند تلاش بیشتر
با یاری آموزگار نمونه ای از مهربانی های افراد و پدیده های پیرامون خود را بیان می کند.
با کمک آموزگار نمونه ای از نعمت های خدا درارتباط با خودش را به عنوان محبوب خدا بیان می کند.
با کمک آموزگار مفهوم پیام قرآنی را بیان می کند.
انتظارات درس
دانش آموز، طی فرایند آموزش…
– جلوه هایی از مهربانی های افراد و پدیده های پیرامون خود را بر می شمارد.
– از مهربان ها سپاسگزاری کرده و مهربانی های آن ها را ارج می نهد.
– احساس خود را نسبت به مهربانی اطرافیان و پدیده های پیرامون خود ابراز می کند.
– به نمونه هایی از مهربانی های خدا به موجودات و انسان ها اشاره می کند.
– از خداوند مهربان که بنده هایش را دوست دارد و نسبت به آن ها مهربان است، تشکر می کند.
دانستنی های درس
نکته1: این درس به دنبال برخی از قسمت های درس های اول و دوم که درصدد ترسیم چهره مهربان خداوند برای دانش آموزان بود، به صورت مستقیم تری قصد تحقق این هدف را دارد. بدین صورت که وقتی دانش آموزان را با مهربانی و دلسوزی بسیار زیاد یک مادر نسبت به فرزندانش آگاه می کند؛ با استفاده از فرمایش پیامبر(ص) خداوند را مهربان تر از هر مادری در حق بندگانش معرفی می کند.
نکته2: کودک معمولاً برای درک هرچیزی، سعی در تصور و گنجاندن آن در قالب و چارچوب های ذهنی خود دارد. خصوصاً اگر آن مساله امری غیر مادی باشد. در درس های گذشته از مهربانی خدا سخن گفتیم، دانش آموز به فراخور ذهن خود و برای درک این مهربانی به دنبال تصور میزان و کیفیت این مهربانی است. او هنوز تصور درستی از مهربانی خدا ندارد و در این شرایط بهترین کار برای فهم بهتر او، توصیف مهربانی خدا و بیان میزان و مقدار آن در مقایسه با مهربانی و عطوفت هایی است که او به خوبی در زندگی خود چشیده و درک کرده است.
کودک، مهربانترین فرد را نسبت به خود، مادر خویش می داند؛ او بارها با تمام وجود عشق و علاقه مادر به خود را دیده و احساس کرده است، پس یقیناً می تواند مهربانی خدا را از طریق مقایسه با مهربانی مادر، برای خود ملمو ستر سازد. از این رو، در این درس داستانی ذکر شده است که به خوبی می تواند دانش آموز را نسبت به میزان و اندازه مهربانی خدا در حق بندگان آگاه ساخته و او را از طریق یک مقایسه ساده به فهم مورد نیاز برساند.
نکته3: از آنجا که ممکن است برخی از دانش آموزان به هر دلیلی از درک مهر مادری محروم باشند، لذا می توانیم در ابتدا از دانش آموزان بخواهیم که مهربان ترین افرادی را که در زندگی خود می شناسند، نام ببرند. چنین دانش آموزانی معمولاً نام پدر یا مادر بزرگ و پدر بزرگ و یا افراد دیگری را می گویند. بعد از آن ما می گوییم که خداوند از همه این افرادی که نام بردید نسبت به ما مهربانتر است و ما را از همه این ها بیشتر دوست دارد.
نکته4: در این درس و در پایان داستان، آیه ای آورده شده است که اولین آیه ای است که دانش آموز در کتاب دینی خود می بیند. همان طور که گفتیم هدف ما در درس های خداشناسی این کتاب، آشنا نمودن مخاطب با لطف و مهر خداوند است. از این رو، اولین آیه کتاب دینی را با آیه ای در این خصوص آغاز کردیم: هُوَ اَرْحَمُ الرّاحِمینَ
نکته5: یکی دیگر از نکاتی که می توان با کمک این درس از آن بهره برد، تذکر این مطلب است که پرندگان و همه حیوانات، همچون ما انسان ها دارای عاطفه و احساس هستند، بنابراین مبادا، موجبات آزار و اذیت حیوانات را فراهم آوریم و کاری کنیم که به آن ها آسیبی برسد. (این مطلب در بخشی از فعالیت امین و مینا مورد توجه قرار گرفته است) این نکته با توصیه پیامبر به مرد مسافر که فرمودند: گنجشک ها را به لانه بازگردان، تکمیل می شود. زیرا پیامبر اجازه نداد که این پرندگان از خانه و کاشانه خود دور شوند، پس ما نیز حق نداریم حیوانات و پرندگان را از خانه خویش دور کنیم و آن ها را در قفس اسیر نماییم.
نکته6: در درس آمده است که مادر پرندگان حتی یک لحظه از جوجه هایش جدا نمی شد. با بهره گیری از این عبارت، این سخن را می توان به دانش آموزان گفت که: همان طور که مادر جوجه ها حاضر نشد لحظه ای از آن ها جدا شود و آن ها را فراموش کند، خدا که از هر مادری به ما مهربان تر است، هیچ گاه ما را به حال خود رها نمی کند و لحظه ای ما را فراموش نخواهد کرد. او همیشه به یاد ماست پس ما هم به یاد او باشیم.
چگونگی تدریس(طرح درس)
* هدف کلی
آشنایی فراگیران به رابطه بین خداوند و بندگانش (درک مهربانی خداوند)
* اهداف جزئی
– آگاهی فراگیران از کارهای که خداوند برای بندگانش و مخلوقاتش انجام می دهد.
– از فداکاری های یک مادر مهربان آگاه شوند.
– آگاهی فراگیران نسبت به مهربانی های خداوند.
– آشنای و فهمیدن این موضوع که خداوند بنده هایش را خیلی دوست دارد.
– فراگیران با مفهوم مهربانی آشنا شوند.
* اهداف رفتاری
– دانش آموزان نسبت به خداوند که خالق همه مخلوقات می باشد؛ در تمامی مراحل زندگی علاقه نشان دهد. (نگرشی)
– دانش آموزان از فداکاری یک مادر درس بگیرند و سعی کنند در طول زندگی آدمی فداکار باشند. (نگرشی)
– دانش آموزان رفتار مهربان گونه ای در اعمال خود نسبت به بقیه افراد نشان بدهد. (نگرشی)
– دانش آموزان با پرندگان مهربان باشند و آنها را اذیت نکنند. (نگرشی)
– دانش آموزان همیشه شکرگزار این رفتار مهربانه خدا را به آنها باشند. (نگرشی)
– دانش آموزان بدانند وآگاه شوند که رابطه خداوند با مخلوقات سرشار از محبت و مهربان گونه می باشد. (دانشی)
* رسانه های آموزشی
تخته سیاه، گچ، کتاب درسی، کتاب داستان، فیلم، تصویر، اسلاید، انیمیشن
* روش تدریس
تلفیقی از روش های سخنرانی، قصه گویی، بیان خاطرات (از دانش آموزان بخواهیم خاطره ای که از محبت و یا مهربانی که دیگران نسبت به او داشتند را بیان کنند)، گفتگو
* رفتار ورودی
با روی خوش وارد شدن، سلام و احوال پرسی، حضور و غیاب فراگیران، توجه به حال روحی و جسمی دانش آموزان، بررسی وضعیت فیزیکی کلاس، بررسی تکالیف و تمرین های درس گذشته، چون درس در مورد مهربانی مادر و یا پدر و یا در کل اعضای خانواده نسبت به دانش آموز می باشد به وجود دانش آموزانی که ممکن است پدر یا مادر نداشته باشند باید توجه کرد.
* ارزیابی ورودی
میزان اطلاعات دانش آموزان را از درس جدید بررسی می کنیم. اینکه دانش آموزان مفهوم مهربانی و یا کمک را بیان کند به چه کارهای می گویند کمک کردن از نظر دانش آموزان
* ارزیابی تشخیصی
پرسیدن چند سوال از درس گذشته، اینکه دانش آموزان با مفهوم دعا آشنا شده اند و همچنین آداب دعا کردن را بیان یا توضیح بدهند.
* ایجاد انگیزه
– با پرسیدن یک سوال گفت وگو را شروع کنیم. آن سوال می تواند آن باشد که چه کسانی با شما مهربان هستند؟ آن ها را دوست دارید؟
– پخش فیلم که محتوای آن در بر گیرنده مفهوم مهربانی باشد. یا نشان دادن چند اسلاید پشت سرهم و از دانش آموزان خواستن که بگویند چه اتفاقی افتاده است (برای مثال نشان دادن تصویری که اول نابینای در کنار خیابان ایستاده است و بعد در تصویر بعدی نشان دادن دختر بچه ای که عابر می باشد کنار فرد نابینا و در اسلاید بعد دختر بچه را همراه فرد نابینا در حال رد شدن از خیابان و در آخر آن ها را در آن طرف خیابان نشان دهند) و اینگونه از دانش آموزان بخواهیم که تفسیر کنند این کار را و آن دختر بچه چه کاری برای فرد نابینا کرده است؟ (پرسیدن سوال)
* ارائه درس
داستانی که در درس آمده را به روش قصه گویی برای دانش آموزان بخوانیم یا می توان محتوای درس را در قالب انیمیشن برای دانش آموزان پیاده کرد که در این صورت حس کنجکاوی فراگیران را هم برانگیخت که آخر این انیمیشن چه خواهد شد.
* ارزشیابی تکوینی
پرسیدن چند سوال از دانش آموزان که مهربانی وکمک را تعریف کنند. خواندن آیه پایین درس و توجه به معنا کردن و بیان ارتباط آن با مفهوم درس.
* جمع بندی
خواندن از روی متن درس و آیه درس بیان معنای آیه درس
* ارزشیابی پایانی
– از دانش آموزان بخواهیم خلاصه درس را بیان کند. (دراین درس چه اتفاقی افتاده است. )
– دانش آموزان بتوانند آیه ای که در درس آمده است را بدانند و از حفظ بخوانند.
– دانش آموز مفهوم پیام قرآنی را بیان کند.
– دانش آموز فعالیت های پایان درس را را که از او خواسته است را انجام بدهد.
* تعیین تکلیف
چند نمونه کار که در آن نشانی از مهربانی، مهربانی کردن یا مهربانی دیدن می باشد را بنویسند و جلسه بعد همراه خود به کلاس درس بیاورند.
سوالات درس به همراه پاسخ
1- مرد مسافر چه کاری انجام داده بود؟
جواب: جوجه گنجشک ها را از لانه شان برداشته بود.
2- وقتی مرد جوجه گنجشک ها را برداشت، مادرِ آن ها چه کرد؟
جواب: بالای سر آن مرد چرخید و خود را روی جوجه ها انداخت.
3- مرد مسافر ماجرای خود را برای چه کسانی تعریف کرد؟
جواب: پیامبر خدا و یارانش
4- پس از سخنان مرد مسافر، پیامبر به او چه گفت؟
جواب: جوجه ها را روی زمین بگذار.
5- وقتی مرد جوجه ها را روی زمین گذاشت، همه از چه چیزی تعجب کردند؟
جواب: از این که مادر جوجه ها از آن ها جدا نمی شد.
6- چرا مادر جوجه گنجشک ها از آن ها جدا نمی شد؟
جواب: چون خیلی مهربان بود.
7- چه کسی مهربان ترین مهربانان است؟
جواب: خداوند
8- چرا خداوند مهربانترین مهربانان است؟
جواب: چون بندگانش را خیلی دوست دارد و آن ها را فراموش نمی کند.
9- پیامبر از مرد مسافر چه درخواستی کرد؟
جواب: گنجشک ها را به لانه باز گرداند.
10- چرا پیامبر از مرد مسافر خواست تا گنجشک ها را به لانه باز گرداند؟
جواب: چون ما باید با پرندگان و مهربان باشیم هب آن ها آزار نرسانیم.
11- هُو اّرحّمُ الراحمین یعنی چه؟
جواب: یعنی او مهربان ترین مهربانان است.
12- دوست دارم: من هم با پرندگان مهربان باشم. پس…………….
جواب: به آن ها آزار نمی رسانم.
13- امین: مادر برای ما غذاهای خوشمزه درست می کند. به او می گویم…………………….
جواب: بسیار ممنون.
14- مینا: پدر بیرون از خانه کار می کند و برای ما…………………….
جواب: راحتی و آسایش فراهم می کند.
15- امین: خداوند است که پدر و مادری چنین مهربان به……………………………..
جواب: ما هدیه داده است.
16- مینا: ما برای تشکر از زحمات آن ها…………………………..
جواب: باید خوب درس بخوانیم و به آن ها احترام بگذاریم.
17- ببین و بگو: با دقت به این دو تصویر نگاه کن. از آن ها چه می فهمی؟
جواب: می فهمم که مادر بسیار مهربان و دلسوز است. او فرزندانش را خیلی دوست دارد و همیشه از آن ها نگهداری و مراقبت می کند و حتی یک لحظه آن ها جدا نمی شود.