طرح درس، نکات آموزشی و روش تدریس
کتاب: علوم تجربی
پایـه: چهارم دبستان
درس8 : آسمان در شب
طرح درس آسمان در شب
هدف کلی
آشنایی با شکل های مختلف ماه و راه های مطالعه فضا
اهداف جزئی و رفتاری
با مفهوم ماه قمری آشنا شود. (شناختی)
با شکل های مختلف ماه در طول یک ماه قمری آشنا شود. (شناختی)
چگونگی مطالعه فضا را بیاموزد. (شناختی)
بتواند شکل های مختلف ماه را مشاهده و رسم کند. (مهارتی)
آفرینش ماه و فواید و زیبایی های آن را قدر بداند. (نگرشی)
نسبت به چگونگی مطالعه ستاره ها و سیاره ها علاقه نشان دهد. (نگرشی)
رفتار ورودی
انتظار می رود که دانش آموز:
تفاوت سیاره و ستاره را بداند.
با منظومه شمسی آشنا شده باشد.
تعریف سال خورشیدی و ماه قمری را بداند.
روش تدریس
ساختن گرایی، پرسش و پاسخ، نمایشی.
رسانه های آموزشی
تصویر حالت های مختلف ماه، فیلم آموزشی در مورد مشاهده فضا با تلسکوپ و سفر انسان به کره ماه، کتاب، کارت گروه بندی، استفاده از پاورپوینت نیز توصیه می شود.
آمادگی و ایجاد انگیزه
سلام و احوالپرسی، خوش و بش کردن با دانش آموزان، حضور و غیاب و بررسی تکالیف جلسه قبل.
ارزشیابی اولیه
سوالاتی از درس قبل پرسیده و به گونه ای عمل می کنیم که به عنوان درس جدید برسیم.
ارائه درس
قسمت اول: شکل های گوناگون ماه
گام اول: درگیر کردن
ابتدا تصاویر مختلف ماه را به دانش آموزان نشان می دهیم و از آنها می خواهیم که با هم گروهی های خود مشورت کنند و بگویند چرا تصویر ماه همیشه به یک شکل نیست؟
گام دوم: کاوش
دانش آموزان با مشاهده و مقایسه تصاویر مختلف ماه با هم مشورت می کنند.
گام سوم: تشریح
هر کدام از دانش آموزان نظر خود را درمورد دلیل تفاوت شکل ماه در روزهای مختلف یک ماه بیان می کنند.
مثلا:
– چون طول روزها متفاوت است.
– چون میزان نوری که از خورشید به ماه می تابد متفاوت است.
گام چهارم: بسط و گسترش
در این قسمت با تاکید بر نکات درستی که که توسط دانش آموزان بیان شدند و تصحیح ایرادات آن ها به این نکته اشاره می کنیم که چون ماه از خودش نوری ندارد و نور آن حاصل نور خورشید است همواره نیم کره ای از آن که رو به خورشید است روشن می شود ولی به علت تغییرگردش ماه حول زمین و تغییر زاویه آن نسبت به زمین و خورشید، سطح روشن قابل مشاهده آن تغییر می کند و به این ترتیب تصویر حالت های مختلفی که ممکن است ایجاد شود را به آنها نشان می دهیم.
گام پنجم: ارزشیابی و جمع بندی
به صورت تصادفی دلیل تغییر شکل ماه را از چند تا از دانش آموزان می پرسیم و از دوتا از دانش آموزان می خواهم به مطالب را جمع بندی کنند.
قسمت دوم: راه های مطالعه فضا
از دانش آموزان می پرسم که به نظر شما چطور می توانیم بفهمیم در فضا چه اتفاقاتی رخ می دهد؟ بعد از فکر کردن و مشورت، از آنها می خواهیم پاسخ خود را بیان کنند. سپس با تصحیح و تایید نظرات درست به رصدخانه و فعالیت ستاره شناسان اشاره کرده و در نهایت نیز فیلمی از سفر انسان به کره ماه برای آنها پخش می کنیم.
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
چرا نمی توانیم همیشه ماه را به یک شکل ببینیم؟
از چه راه هایی می توانیم فضا را مورد مطالعه قرار دهیم؟
تعیین تکلیف
به مدّت 2 هفته ازاوّل یک ماه قمری هرشب ماه را در آسمان مشاهده کنید وشکل آن را در جدولی رسم کنید.
نکات آموزشی و روش تدریس
* اهداف یادگیری
از دانش آموزان انتظار می رود، بتوانند:
– پرسش هایی در باره صورت فلکی؛ منظومه شمسی؛ سیاره ها؛ چگونگی ایجاد سال خورشیدی؛ چرخش سیاره های؛ جایگاه ماه نسبت به زمین و… طرح کرده و از روش های مختلف (مدلسازی/ جمع آوری اطلاعات/ فکر کنید/ گفت وگو) برای پاسخ به آنها استفاده می کنند.
– فاصله متفاوت ستارگان از زمین را درک کرده و فاصله سیاره ها از خورشید را با یکدیگر مقایسه کنند، و برخی از ویژگی های سیاره های را با یکدیگر مقایسه کرده و به ویژگی مهم زمین که تنها سیاره قابل زندگی است پی ببرد.
* پیامدهای آموزشی
از دانش آموزان انتظار می رود پس از پایان این درس بتوانند:
– با دقت در پدیده هایی مانند ستاره ها؛ سیاره های و ماه به اهمیت آن ها پی برده، به مطالعه درباره آن ها علاقه مند شوند و به مطالعه درباره تنها سیاره قابل زندگی (کره زمین) وحفظ آن اهمیت دهند.
* دانستنی های درس
صورت فلکی: از گذشته های دور، ستاره شناسان، ستارگان را به گروه هایی تقسیم بندی کرده اند تا بیان موقعیت اجرام آسمانی آسانتر انجام شود به این گروه های ستارگان، صورت های فلکی می گوییم، صورت های فلکی را به نام قهرمانان اساطیری، جانوران و اشیا نامگذاری کرده اند: مانند دب اکبر(خرس بزرگ)، شکارچی و…
کهکشان: مجموعه ای از ستاره ها و اجرام آسمانی است و منظومه ی شمسی یکی از این منظومه ی کهکشان راه شیری به شمار می رود.
منظومه ی شمسی: از گروهی اجرام آسمانی تشکیل شده که به دور خورشید حرکت می کنند. اعضای اصلی منظومه شمسی، 8 جرم آسمانی بزرگ هستند که به آنها سیاره می گوییم. معنی سیاره به معنی آواره یا سرگردان است. آنها را به این دلیل سیاره می نامیم که برخلاف ستارگان که ثابت به نظر می رسند، در فضا در حال حرکت اند. نام سیاره های منظومه شمسی از نزدیکترینشان به خورشید تا دورترین آنها به آن، به ترتیب عبارتاست از: عطارد، زهره، زمین، مریخ، مشتری، کیوان، اورانوس، نپتون.
فرق ستاره و سیاره: ستارگان از خود نور دارند، اما روشنی سیاره های انعکاس نور خورشید یا ستارگان دیگر است. سیاره های نسبت به خورشید به مراتب کوچکترند. سیاره های در مسیری بیضی شکلی به نام مدار، به دور خورشید می چرخند. جهت گردش تمام سیاره های به دور خورشید از غرب به شرق و برعکس جهت عقربه های ساعت است. زمان لازم برای یک دور کامل گردش هر سیاره به دور خورشید یا حرکت انتقالی آن سیاره را یکسال آن سیاره می نامند. سیاره ضمن چرخش به دور خورشید به دور خود نیز می چرخد. ستارگان، خورشیدهایی در فضا هستند که از خود نور تولید می کنند. ستارگان بیشمارند و با چشم غیرمسلح در حدود 3هزارتای آنها را می توان دید. ستارگان ثابت نیستند، بلکه با سرعت در فضا در حال حرکتاند. ستارگان اندازه هایی متفاوت دارند.
شکل های گوناگون ماه: گرچه خورشید خیلی بزرگتر از ماه است ولی به خاطر نزدیکی زیاد ماه به زمین به نظر می رسد که ماه و خورشید، هم اندازه هستند. بیشتر اوقات می توانید ماه را شب هنگام در آسمان ببینید. وقتی در شب های مختلف به ماه می نگریم، چنین به نظر می رسد که شکل ماه در هر شب تغییر می کند. ابتدا به شکل یک برش نازک نقره ای رنگ است، سپس به صورت یک گوی درخشان درمی آید. اما در واقع شکل ماه تغییر نمی کند. ماه همیشه کروی است ولی چون ماه به دور زمین و زمین به دور خورشید می گردد، وضع ماه و خورشید و زمین، هر لحظه نسبت به هم در تغییر است و به نظر می آید که شکل ماه تغییر می کند.
* راهنمای آموزش درس
آمادگی از قبل:
برای اجرای برخی از فعالیت های این فصل معلم باید دانش آموزان را گروه بندی کرده و به هر یک از اعضای گروه مسئولیتی واگذارکند. در قسمت دیگر فعالیت های این فصل دانش آموزان باید به کمک خانواده آسمان شب را مشاهده کنند، اطلاعاتی بدست آورده و به پرسش های مطرح شده پاسخ دهند. در صورت امکان زمانی انتخاب شود که دوهفته متوالی آسمان بدون ابر داشته باشیم. (پیشنهاد می شود فعالیت مشاهده ماه و اشکال مختلف آن در صورت تقارن ماه مبارک رمضان با سال تحصیلی در آن زمان انجام شود تا فعالیت کاربردی باشد. )
شروع تدریس:
در این درس ابتدا یک موقعیت مثلا فعالیت شابلون های صورت های فلکی و شمع را برای شروع آموزش انتخاب می کنیم. از آنجا که رویکرد این درس، کاوشگری است، می توان با دادن شابلون ها به دانش آموزان و دور نزدیک کردن آنها به منبع نور فراگیران را در شرایطی قرار دهیم که ذهن آنان ایجاد سوال نماید و سپس تدریس را آغاز می کنیم. در این درس تاکید بر کار گروهی، ایجاد همفکری و رفاقت در بین دانش آموزان می باشد. علاوه براین از طریق مشارکت دادن دانش آموزان در بحث گروهی یا انجام فعالیت نیز می توان تدریس را شروع کرد.
تصویر عنوانی صفحه ی 59:
از دانش آموزان بخواهید تا تصویر این صفحه از کتاب را مشاهده کنند و سپس در گروه های خود در مورد برداشت خود از تصویر گفت وگو کنند. شما می توانید با طرح پرسش هایی مانند: در کجا چنین منظره ای را دیده اید؟ و… ، امکان رسیدن به هدف درس را بیشتر کنید. در فرایند آموزش این درس با انجام فعالیت های کاوشگری، علاقه و پرسشگری دانش آموزان را درباره فضا تقویت کنید.
صفحه 64 و 65:
در فکر کنید: ناهید(برای اینکه به خورشید نزدیک تر است. )، زیرا از خود نوری ندارد و به دور خورشید در حال چرخش است، به این علت که هم به خورشید نزدیک است، هم به زمین.
گفت وگو کنید: چون نور خورشید همه جا را روشن می کند، نور ستارگان قابل مشاهده نیست.
فعالیت: اگر حیاط مدرسه به اندازه ی کافی بزرگ نبود. به جای دایره از نیم دایره استفاده کنید.
پاسخ پرسش متن درس: علت این است که سیاره ها در مدار حرکت می کنند.
صفحه 66: فکرکنید: نپتون. زیرا بیشترین فاصله از خورشید را دارد.
صفحه 67: جمع آوری اطلاعات: پیشنهاد می شود دانش آموزان از دو هفته ی نیمه ی دوم ماه قمری برای مشاهده استفاده کنند.
صفحه 68: در بخش سهم شما در مراقبت از سیاره ی زمین به خاطر تنها سیاره ی قابل سکونت، توجه خیلی خاص به این مطلب داده شود.
سوالات درس با جواب
1- منظومه ی شمسی چیست؟
جواب: به خورشید و تمام سیاره ها و چیز های دیگری که به دور آن می چرخند منظومه ی شمسی می گویند.
2- هشت مورد از سیارات شناخته شده ی منظومه ی شمسی را به ترتیب نزدیکی به خورشید نام ببرید.
جواب: عطارد، زهره، زمین، مریخ، مشتری، زحل، اورانوس، نپتون
3- سردی و گرمی سیارات در منظومه ی شمسی به چه عاملی بستگی دارد؟
جواب: هرچه سیاره ای به خورشید نزدیک باشد گرمتر و هرچه دورتر باشد سردتر است.
4- فرق ستاره با سیاره چیست؟
جواب: ستاره از خود نور دارد ولی سیاره از خود نور ندارد.
5- چرا ستاره ها را هنگام روز در آسمان نمی بینیم؟
جواب: به دلیل نور زیاد خورشید در روز.
6- چرا سیاره ها و خورشید در منظومه ی شمسی به هم برخورد نمی کنند؟
جواب: به دلیل داشتن مدار مخصوص به خود و فاصله و نظم حرکتی و جاذبه ی مشخص بین آن ها.
7- چرا نور برخی ستاره ها بیشتر است؟
جواب: برای این که یا به ما نزدیک ترند یا جوان تر هستند.
8- آیا فاصله ی همه ی ستاره ها با زمین به یک اندازه است؟
جواب: خیر
9- نزدیک ترین ستاره به زمین کدام است؟
جواب: خورشید
10-کهکشان چیست؟
جواب: تمام ستاره ها و سیاره ها و منظومه ها به همراه گرد و غبار و گازهای موجود میان آن ها، به دلیل وجود نیروی جاذبه دربین خودشان؛ در مجموعه ی بسیار بزرگ تری به نام کهکشان قرار دارند.
11- کهکشانی که منظومه ی شمسی(خورشید و زمین و… ) در آن قرار دارد چه نام دارد؟
جواب: کهکشان راه شیری
12- ستاره و سیاره چیست؟
جواب: به اجرام آسمانی که از خود نور دارند ستاره و به اجرام آسمانی که از خود نور ندارند سیاره می گویند.
13- جنس سیاره ای زحل و اورانوس و نپتون از چیست؟
جواب: از گاز
14- زیباترین سیاره منظومه شمسی چه نام دارد؟
جواب: زحل
15- مریخ یا بهرام به چه رنگی در آسمان دید می شود؟ چرا؟
جواب: قرمز، به دلیل وجود آهن زنگ زده فراوان در سطح آن.
16-کدام سیاره را صبح و عصر در نزدیکی خورشید می توان دید؟
جواب: سیاره زهره را.
17- نزدیک ترین سیاره به خورشید در منظومه ی شمسی چه نام دارد؟
جواب: عطارد
18- دورترین سیاره در بین سیاره های خوانده شده ی منظومه ی شمسی در کتاب علوم چهارم چه نام دارد؟
جواب: نپتون
19- مدار در منظومه ی شمسی به چه چیزی گفته می شود؟
جواب: به مسیر حرکت سیاره ها و دیگر چیزها به دور خورشید در منظومه ی شمسی مدار گفته می شود.
20- چرا زمین مکان مناسبی برای زندگی گیاهان و جانوران است؟
جواب: زیرا زمین دارای آب و هوا و خاک مناسب برای زندگی گیاهان و جانوران است و زیاد گرم و سرد نیست.
21- زمین در آسمان به چه شکلی دیده می شود؟
جواب: به شکل کره ی آبی و سفید زیبا
22- یک سال زمینی چگونه به وجود می آید و تقریباً چند روز است؟
جواب: از یک بار گردش کامل زمین به دور خورشید؛ یک سال زمینی به وجود می آید که تقریباً ۳۶۵ روز است.
23- یک شبانه روز چگونه به وجود می آید و تقریباً چند ساعت است؟
جواب: از یک بار گردش کامل زمین به دور خود؛ یک شبانه روز به وجود می آید که تقریباً ۲۴ ساعت است.
24- تقویم کشو ما بر چه اساسی تنظیم شده است؟
جواب: بر اساس گردش زمین به دور خورشید.
25- چرا سال برخی از سیاره ها در منظومه ی شمسی طولانی و برخی کوتاه است؟
جواب: هرچه سیاره ای به خورشید نزدیک تر باشد مدار گردش آن به دور خورشید کوتاه تر بوده و در نتیجه سالش هم کوتاه است و هرچه سیاره ای از خورشید دورتر باشد مدارش گردش آن به دور خورشید طولانی تر بوده و سالش هم طولانی تراست.
26- آیا ماه به دور خود و زمین و با آن به دور خورشید می چرخد؟
جواب: بله
27- آیا ماه از خود نور دارد؟ توضیح دهید.
جواب: خیر، ماه نورِ خورشید را بر می گرداند.
28- یک بار گردش ماه به دور زمین تقریباً چند روز یا هفته طول می کشد؟
جواب: تقریباً بیست و هشت روز یا چهار هفته
29- نزدیک ترین جرم فضایی به زمین چه نام دارد؟
جواب: ماه
30- مهتاب چیست؟
جواب: به نورماه مهتاب می گویند.
31- ماه قمری چگونه به وجود می آید؟
جواب: از یک بار گردش کامل ماه به دور زمین که حدود چهار هفته یا ۲۸ روز طول می کشد ماه قمری پدید می آید.
32- دو مورد از خصوصیات ماه را بیان کنید.
جواب: در کره ی ماه آب و هوا وجود ندارد. سطح آن نا هموار و دارای تعداد زیادی گودال کوچک و بزرگ است.
33- ما چه قسمتی از ماه را در آسمان روشن و نورانی می بینیم؟
جواب: ما قسمت هایی از ماه که نور خورشید بر آن می تابد در آسمان روشن می بینیم.
34- اولین رصدخانه ی ایران چند سال پیش و در کدام شهر ساخته شد؟
جواب: هزار سال پیش در شهر رِی.
35- در رصدخانه ها ستاره شناسان چه کار می کنند؟
جواب: در رصدخانه ها ستاره شناسان با ابزارهای مختلف ستاره ها و سیاره ها را مطالعه می کنند.
36- اولین سفر فضایی انسان به کجا بوده است؟
جواب: به کره ی ماه.
37- سهم شما در مراقبت از سیاره ی زمین چیست؟
جواب: برای خرید از کیسه های پارچه ای استفاده می کنیم. زباله ها را دررود و محل زندگی گیاهان و جانوران نمی ریزیم.
38- اگر خاک و آب و هوا ی زمین آلوده شوند چه سرنوشتی در انتظار همه ی جانداران است؟
جواب: همه ی ما دیر یا زود می میریم.
39- حرکت وضعی زمین و حرکت انتقالی آن را تعریف کنید.
جواب: گردش زمین به دور خودش را حرکت وضعی و گردش زمین به دور خورشید را حرکت انتقالی می گویند.
40-کوچک ترین سیاره منظومه ی شمسی چه نام دارد؟
جواب: عطارد یا تیر
41- بزرگ ترین سیاره منظومه ی شمسی چه نام دارد؟
جواب: مشتری یا برجیس
42- کدام سیاره به زمین شبیه است؟
جواب: زهره یا ناهید
43- آیا خورشید به دور خودش می چرخد؟
جواب: بلی هم به دور خودش می چرخد و هم به همراه منظومه شمسی در کهکشان راه شیری می چرخد.
44- چرا سیاره زهره در آسمان پر نوردیده می شود؟
جواب: به دلیل گرمای ناشی از نزدیکی به خورشید؛ تمام آب های سطح زهره بخار شده و آسمان آن پر از ابر های غلیظ است و وقتی نور خورشید به آن ها برخورد می کند بازتاب می کند.