طرح درس روزانه علوم تجربی اول
درس5 : دنیای گیاهان
نام آموزشگاه: نام آموزگار: زمان تدریس:
الهی دلی ده که شوق طاعت افزون کند
اهداف
کلی
آشنایی فراگیران با گیاهان و مطالب مرتبط با آن
جزئی
فراگیر بتواند…
با انتخاب یک گیاه و مشاهده ی آن، تصویر گیاه را بکشد.
برگ درختان مختلف را جمع آوری نموده و آنها را نقاشی کند.
درباره گیاهان انتخابی خود با همکلاسی خود صحبت کند.
در مورد گیاهان مختلف تحقیق کند و یافته های تحقیق را در کلاس بیان کنند.
شباهت ها و تفاوت های گیاهان مختلف را درک کند.
انواع ریشه ها را به دو گروه خوراکی و غیره خوراکی طبقه بندی کنند.
مراحل رشد یک گیاه را با توجه به گیاهی که در گلدان کاشته اند نقاشی کنند.
فواید گیاهان را برای دوستان خود بیان کند.
راه های حفاظت از گیاه را بگوید.
رابطه بین زندگی گیاهان و جانوران را بیان کند.
روش کاشت لوبیا را درک کرده و بتواند به تنهایی لوبیا بکارد.
رفتاری
فراگیران یا گروه ها…
به عظمت و توانایی خداوند قادر، در آفرینش پی ببرند.
به گیاهان و درختان در مکان های مختلف آسیب نرسانند و به عنوان مثال روی آنها یادگاری ننویسند.
نسبت به انجام کار گروهی اشتیاق و علاقه داشته باشند.
نسبت به پرسیدن سوال علاقه نشان دهد.
بتوانند مراحل رشد گیاهان را با استفاده از تصاویرکتاب شرح دهند.
مفاهیم درس
گیاهان گوناگونند، گیاهان قسمت های مختلفی دارند، گیاهان رشد می کنند، گیاهان بخش های خوراکی دارند، گیاهان تغییر می کنند، گیاهان فایده های بسیاری برای ما و جانوران دارند.
وسایل کمک آموزشی
تصاویر مختلفی از انواع گیاهان، آوردن گیاهان واقعی به کلاس، فیلم آموزشی، کتاب درسی، میوه های دانه دار و دانه های مختلف.
بهتر است از قبل به بچه ها بگوییم یک گلدان کوچک یا چند میوه و… با خود بیاورند.
روش تدریس
مدل کلاس
پرسش و پاسخ، پروژه ای، ایفای نقش، گردش علمی
بهتر است با توجه به موقعیت مکانی، کلاس در محیط باز تشکیل شود. دانش آموزان را می توان
گروه بندی کرد و یا بر اساس گروه های از پیش تعیین شده قرار داد.
مدت زمان
فعالیت های مقدماتی
برقراری ارتباط
* خوش و بش کردن با دانش آموزان
* حضور و غیاب و بررسی وضعیت ظاهری دانش آموزان
* دیدن تکالیف جلسه قبل
ارزشیابی تشخیصی
جهت ارزشیابی تشخیصی سوالات مختلفی را می توان پرسید. از جمله:
تا حالا به درختان و گیاهان در فصلهای مختلف دقت کرده اید؟
آیا شما هسته ی میوه ای را خورده اید؟
چه کسی تا بحال شکوفه ها و سپس به میوه های بعد از آن دقت کرده است؟
در خانه خود گلخانه یا باغچه دارید؟ گیاهان آن چه تغییراتی می کنند؟
کسی تا به حال مزرعه یا باغی را از نزدیک دیده است؟ کمی درباره آن صحبت کنید.
آیا کسی هسته میوه ای را کاشته است؟ چه تغییری کرده؟
ایجاد انگیزه
با تشکیل کلاس در محیط باز خود به خود در دانش آموزان علاقه و انگیزه ایجاد می شود. بخصوص اگر دانش آموزان با خود گل یا گیاهان مختلف آورده باشند، انگیزه یشان دو چندان خواهد شد.
همچنین معلم می تواند یک داستان تخیلی کوتاه در مورد گیاهان بیان کند تا بچه ها با دقت بیشتری به درس گوش دهند.
اجرای تدریس
فعالیت ها
از دانش آموزان خواسته می شود به گیاهان و درختان اطراف خود نگاه کرده و آنها را با هم مقایسه کنند. همچنین از دانش آموزان خواسته می شود که یکی از گیاهان را انتخاب کنند و تصویر آن را نقاشی کنند.
هر گروه یک گیاه را انتخاب نموده و اعضای گروه در مورد آن بحث و تبادل نظر کنند (مثلا در مورد بزرگی یا کوچکی، زیبایی، بو و… )
از دانش آموزان خواسته می شود که از گیاهانی که به کلاس آورده اند یکی را انتخاب کرده و قسمت های مختلف آن را نشان دهد.
دانه هایی را به کلاس آورده اند را به افراد گروه نشان داده و در موردش صحبت کنند.
پس از انجام کارهای گروهی، معلم به بچه ها می گوید کتاب را باز کرده و به تصاویر به دقت نگاه کنند. معلم از روی درس می خواند و توضیحات تکمیلی را بیان می کند. ( خواندن از روی کتاب را می توان به برخی از دانش آموزان محول کرد. )
در صورت امکان معلم یک گیاه را از گلدانش بیرون آورده و قسمت های مختلف آن را به بچه ها نشان دهد. (در این قسمت به ریشه و ساقه و برگ اشاره شود. )
لازم است به بچه ها تذکر داد که مواظب گیاه بخصوص ریشه آن شد. بهتر است در حین تدریس از یک فیلم یا کلیپ مربوط به درس نیز استفاده شود.
فعالیت های پایانی
جمع بندی
معلم نکات مهم و کلیدی درس را روی تخته یا یک مقوای بزرگ نوشته و در مدت 5 دقیقه درس را مرور کرده و آن را جمع بندی می کند. بهتر است موقع جمع بندی دانش آموزان را نیز درگیر نموده تا درس با کمک دانش آموزان جمع بندی شود.
ارزشیابی پایانی
جهت ارزشیابی پایانی از دانش آموزان سوالات مختلفی می توان پرسید. از جمله:
قسمت های مختلف گیاهان را نام ببرید.
چند گیاه نام ببرید که ریشه آن خوراکی است.
فایده گیاهان چیست.
گیاهان مختلف چه تفاوت و شباهت های با هم دارند.
همچنین می توان اهداف جزئی که در طرح درس آمده را به صورت سوال در آورد و از دانش آموزان پرسید.
ارائه تکلیف
جمع آوری برگ درختان مختلف و چسباندن آن روی مقوا.
نقاشی کردن یک گیاه و نشان دادن ریشه، ساقه و برگ آن.
کاشتن یک لوبیا در یک لیوان.
روش تدریس و نکات آموزشی
* درس در یک نگاه
زندگی ما و همه جانوران به گیاهان وابسته است. اکسیژن مصرفی، غذا و حتی داروهای مورد نیاز ما را گیاهان تامین می کنند. بسیاری از مشاغل به پرورش گیاهان و استفاده های اقتصادی از آن ها مربوط است. تنوع آب و هوایی موجب شده در مناطق مختلف کشور ما گیاهان و محصولات گیاهی گوناگون در زمان های مختلف از سال در دسترس باشند.
در این درس دانش آموزان گیاهان را در طبیعت و محیط اطراف محل زندگی خود را مشاهده می کنند، با اندام ها گیاهان آشنا می شوند، آن ها را توصیف و مقایسه می کنند، اندام های گیاهان به ویژه بخشهای خوراکی را طبقه بندی می کنند، درباره فایده های گیاهان برای انسان و جانوران، مصرف بهینه از آ نها اطلاعات جمع آوری می کنند، دانه لوبیا می کارند و مراحل رشد آن را مشاهده و گزارش می کنند.
* اهداف و پیامدهای درس
پس از پایان این درس انتظار می رود دانش آموزان بتوانند:
سطح 1- اندام های گیاهان دانه دار و تغییرات آن ها در یک دور ه ی زمانی را نام ببرند و با جمع آوری اطلاعات و گفت وگو راه هایی برای استفاده از گیاهان و مصرف بهینه ی آن ها ارائه کنند.
سطح 2- ویژگی های بارز اندام های گیاهان دانه دار و تغییرات آن ها در یک دوره ی زمانی را مقایسه کنند و با جمع آوری اطلاعات و گفت وگو باهم فهرستی از راه های متنوع استفاده از گیاهان و مصرف بهینه ی آنها را ارائه کنند.
سطح 3- ویژگی های اندام های گیاهان دانه دار و تغییرات آنها در یک دوره ی زمانی را در یک جدول مقایسه ای طبقه بندی کنند و با جمع آوری اطلاعات و گفت وگو، فهرست طبقه بندی شده ای از موارد استفاده از گیاهان و مصرف بهینه ی آن ها را ارائه کنند.
* مواد و وسایل آموزشی
امکانات کاشت یک نمونه گیاه( گلدان، مقداری خاک و… ) نمونه هایی ازگیاهان واقعی که امکان مشاهده اندام های مختلف گیان را امکانپذیر نماید.
* دانستنی های معلم
دانه های لوبیا در محل مرطوب جوانه می زنند. دانه های لوبیا معمولاً رشد سریعی دارند و برای مشاهده جوانه زدن و رشد یک گیاه مناسب اند. برای آن که گیاه لوبیا دانه بدهد باید درفصل مناسب محل ودر زیر آفتاب (مثلاً در باغچه ی حیاط مدرسه) رویانده شود.
* نکات آموزشی و فعالیت های پیشنهادی
بازدید علمی:
مناطق مختلف کشور ما از نظر آب و هوایی تفاوت دارد شما می توانید درس گیاهان را بسته به شرایط خود در فصل مناسب ارائه دهید. این درس با یک گردش علمی در مکانی که انواعی از گیاهان را دارد، آغاز می شود. این مکان بسته به موقعیت و امکانات در اختیار شما، ممکن است جنگل، مزرعه، باغ، پارک، باغچه ی کنار مدرسه باشد. مهم آن است که در موقعیت یادگیری انواع گوناگونی از گیاهان شامل درخت، بوته و گیاهان علفی محل زندگی دانش آموزان که گل و یا میوه هم داشته باشند.
بهتر است در این فعالیت از کمک چند نفر از اولیای بچه هاو فرد مطلعی مثل باغبان یا کشاورز را که گیاهان محل را بشناسد و در راهنمایی بچه ها به شما کمک کند، استفاده کنید ازبچه ها بخواهید غذاهای گیاهی مثل میوه همراه بیاورند تا میوه ها و دانه هایشان موضوع گفت وگو باشند به ویژه اگر درخت آن ها در محیط باشد ولی میوه نداشته باشد.
به بچه ها تذکر دهید که باید پس ازاین فعالیت، قبل از خوردن میوه دست های خود را بشویند برای بررسی گیاهان پیشنهاد می شود یک گیاه را انتخاب کنید و از بچه ها بخواهید قسمت های مختلف آن را مشاهده کنند و اندامهای آن را نام ببرند. شمادر صورت لزوم گفته های آن ها را تصحیح کنید. این فعالیت به شما امکان می دهد از میزان اطلاعات بچه هادرباره گیاهان مطلع شوید.
توجه داشته باشید که عملکرد اندام های گیاهان به طور کامل مورد نظر نیست ولی اگر بچه ها به آنها اشاره کردند و نشان دادند که این موضوع ها را درک کرد هاند، همان اندازه کافی است مثل این که ریشه گیاه را در خاک نگه میدارد؛ برگ ها و گل ها روی ساقه قرار دارند. همچنین در این جا آشنایی با موارد استثنایی مثل ساقه های تغییر یافته مثل سیب زمینی مورد نظر نیست.
در مرحله بعد از بچه ها بخواهید هر دو نفرشان یک گیاه را انتخاب کنند و هر گروه ابتدا قسمت های مختلف آن را به شما و دانش آموزان دیگر نشان بدهند. توجه داشته باشید که بچه ها گیاهان مختلف را مشاهده کنند. با به کار بردن و تکرار واژه گیاه برای انواع گیاهان از قبیل درخت، گیاهان علفی مثل چمن و بوته ها مراقبت کنید دانش آموزا ن واژه گیاه را برای همه انواع گیاهانی که می بینند و نه فقط برای درخت به کار برند.
در انجام فعالیت ها موار زیر را مراقبت کنید:
1- مشاهده: هر چه بچه ها از حواس خود بیشتر استفاده کنند و جزئیات بیشتری را شرح دهند، مشاهده آن ها دقیق تر است. بنابراین به آن ها سرکشی کنید و از آن ها سوالات مناسب بپرسید. و هدایت کنید تا از حداکثر حواس خود استفاده کنند برای مشاهده ریشه، یک گیاه مناسب را از خاک خارج کنید و پس از این که بچه ها همه آن را مشاهده کردند به خاک باز گردانید و اهمیت این کار را از بچه ها بپرسید.
2- توصیف: برای توصیف(بیان مشاهدات) هر اندام گیاه بچه ها می توانند از اندازه، شکل ضخامت، رنگ، زبری و نرمی آن ها صحبت کنند. آن ها باید به شکل لبه برگ یا گلبرگ مثل صاف بودن و یا دندانه داشتن و…. توجه کنند. هر چه توصیف دقیق تر باشد، نشان می دهد که مشاهده دقیق تر بوده است. ممکن است برخی بچه ها به نکات بسیار ویژه ای توجه کنند مثل این که شکل رگبرگ ها متفاوت است و یا برخی گلبرگ ها به هم متصل اند و برخی از هم جدایند. این موضوع سطح بالاترعملکرد را نشان می دهد که باید در ارزشیابی مورد توجه قرار بگیرد.
دانش آموزان برای بیان مشاهدات ,مثل مشاهده ی ریشه درخت می توانند نقاشی هر چند ناشیانه بکشند. هدایت کنید که در نقاشی خود جزئیات موضوع را بهتر نشان دهند. البته نقاشی بچه ها در این سن مقیاس درستی ندارد و هدف اصلی در این جا استفاده از نقاشی برای یاد آوری آموخته ها و بیان آن هاست. پیشنهاد می شود نکته های مهم گفته های آن ها را ثبت و به کمک خودشان با نقاشی شان مقایسه کنید. مثلا اگر نقاشی های آن ها شبیه به هم باشند نشان می دهد که مشاهداتشان درست نبوده است. نقاشی های بچه ها را در پوشه هایشان نگه داری کنید و آنان را مطمئن کنید هر زمان که بخواهند می توانند نقاشی خود را اصلاح کنند.
3- مقایسه و طبقه بندی: در این مرحله از بچه ها بخواهید گیاه انتخابی خود را را با گیاهی که در ابتدا شما انتخاب کرده بودید یا گیاه دیگری مقایسه کنند و شباهت ها و تفاوت های آن ها را بیان کنند. مثلا اندازه آن ها را مقایسه کنند و برای توصیف اندازه ها از قد خودشان، اندازه دست و یا انگشتانشان استفاده کنند. یا اگر درخت تنومندی در محیط است دستهایشان را دور تنه آن حلقه کنند و تعداد خودشان را بشمارند.
برای مقایسه پرسش های مناسبی را طرح کنید مثل این که بلندترین گیاهی که دیدید کدام است؟ ساقه کدام گیاه از همه قطور تر است؟
هر زمان که دانش آموزان آمادگی داشتند واژه های مربوط به گیاهان مثل ریشه، ساقه، برگ و گل را بنویسند، از آن ها بخواهید این واژه ها در جمله ای به کار برند. آنان می توانند با این واژه ها نقاشی هایی را که قبلا کشیده اند نام گذاری کنندو پیشرفت خود را ملاحظه کنند و به اطلاع دیگران (همسالان ویا خانواده) برسانند.
کاشتن دانه:
در این فعالیت فرصتی فراهم می شود تا دانش آموزان رشد گیاه را از نزدیک مشاهده کنند. این فعالیت نقش جمع بندی آموخته های آنان درباره ی گیاهان را نیز دارد. البته این فعالیت باید به کمک یک بزرگسال و راهنمایی او انجام شود ولی نقش اصلی را باید خود دانش آموز ایفا کند. اگر لازم باشد دانش آموز باید چند بار این کار را انجام دهد و یا چند دانه بکارد تا به نتیجه برسد و قسمت های مختلف گیاه و حتی گل، میوه و دانه آن را مشاهده کنند.
بچه ها باید مراحل رشد دانه را مشاهده و شرح دهند. در صورت امکان به کمک بزرگ تر از مراحل رشد عکس بگیرند و یا نقاشی کنند. برروی نقاشی ها و عکس ها تاریخ آن ها را ثبت و در گزارش شفاهی خود از آن ها استفاده کنند. در صورت امکان دانش آموزان حاصل این فعالیت را به کلاس بیاورنند و کار یک دیگر را هم مشاهده و مقایسه کنند.
از دانش آموزان بخواهید درباره ی رشد گیاه خود پیش بینی کرده و بعد از پایان کار درستی آن ها را بیازمایند. مثلاً پیش بینی کنند اولین قسمتی از گیاه را که خواهند دید، کدام قسمت است؟
به مشاهده دانش آموزان جهت بدهید. از قبل با انان قرار بگذارید که در مشاهده به نکات خاصی توجه کنند. مثلا از آن ها این سوال ها را بپرسید: اولین تغییری که در دانه دیدی چه بود؟
چند روز طول کشید تا اولین برگ ها را ببینید؟ و به طور کلی هر از چند گاهی از دانش آموزان بخواهید درباره ی رشد گیاه خود گزارش بدهند. دانش آموزان می توانند دانه ها طرف شیشه ای حاوی خاک به نحوی بکارند که دانه و رویش آن قابل مشاهده باشد. از دانش آموزان بخواهید درباره ی سختی هایی که برای مراقبت از گیاه خود داشته اند را بیان کنند. به عنوان فعالیت پیشنهادی مسابقه ای ترتیب دهید که در آن هر گروه اندام های گیاه را تشخیص بدهند و کار هر گروه ثبت شود و در پایان به کمک خود آنان امتیاز بدهید.
علاوه بر دانه از بخش های دیگر گیاه هم ممکن است یک گیاه کامل به وجود آید، مثلاً می توانید از بچه ها بخواهید سیب زمینی جوانه زده و یا پیاز ریشه دار سالمی را در خاک بگذارند و رشد آنها را مشاهده کنند. مسئولیت نگه داری گیاهان نزدیک منزل یا مدرسه را به دانش آموزان بسپارید و از آن ها گزارش فعالیتشان را بخواهید.
در صورت امکان می توانید دانش آموزان را به یک مغازه ی میوه و یا سبزی فروشی ببرید (یا از اولیا بخواهید این کار را انجام دهند)تا آنها درباره ی گیاهان محل زندگی خود اطلاعات جمع آوری کنند و یا از افراد مطلع برای حضور در کلاس دعوت کنید.
درباره ی گیاهان خوراکی، می توانید از دانش آموزان بخواهید با جمع آوری عکس از چگونگی تهیه ی غذاهای گیاهی مثلاً تبدیل دانه ی گندم به نان، گزارشی تهیه کنند و ضمن این کار با مشاغل مربوط به آن ها آشنا شوند. علاوه بر آن از دیگر مشاغل مربوط به گیاهان نیز گزارش شفاهی کوتاهی تهیه و ارائه کنند.
برای موضوع حفظ و نگهداری گیاهان از دانش آموزان بخواهید خود را جای یک گیاه تصور کنند و انتظارات خود را از انسان ها بیان کنند. از دانش آموزان بخواهید در طول یک هفته مواردی از رفتارهای نادرست با گیاهان را که در اطراف خود می بینند، ثبت و به کلاس ارائه کنند.
رفتارهای دانش آموزان با گیاهان در بازدید عملی را مشاهده و ثبت کنید و بعداً باتعریف داستانی که خود ساخته اید، برخی رفتار های نادرست را گوشزد کنید. و ضمن آن با دانش آموزان دربار ه ی رفتار درست گفت وگو کنید. با همکاری دانش آموزان، اولیای مدرسه مکانی را برای جمع آوری کاغذهای استفاده شد ه ی درون مدرسه اختصاص دهید و کاغذها را به مراکز بازیافت بفرستید. هم چنین می توانید از افرادی مطلع برای گفت وگو با بچه ها دعوت کنید. هنگام رفتن به بازدید علمی بچه ها می توانند سرودهایی را که خود ساخته اند، درباره ی گیاهان و مراقبت از آن ها بخوانند
سوالات درس جهت ارزشیابی
1- تمام گیاهان از چه قسمت هایی درست شده اند؟
جواب: ریشه، ساقه، برگ، گل، میوه و داخل میوه دانه
2- گیاهان برای ادامه ی زندگی به چه چیزهایی نیاز دارند؟
جواب: آب، هوا، نور و گرمای خورشید، خاک، جای مناسب
3- گیاهان چه تفاوت هایی باهم دارند؟
جواب: گیاهان از نظر شکل، اندازه رنگ و جای مناسب برای رشد کردن با هم فرق دارند.
4- گیاهان از نظر ریشه چه فرق هایی باهم دارند؟
جواب: برخی ریشه های گیاهان خوردنی هستند مانند هویج، شلغم، پیاز، تربچه و بیشتر ریشه های گیاهان قابل خوردن نیستند و بعضی ریشه ها و خود گیاه هان دارویی هستند.
5- انواع ریشه ها را نام ببرید و مثال بزنید؟
جواب: ریشه ی راست مانند انواع درختان میوه، قاصدگ، تربچه، ریشه ی افشان مانند گندم، جو، ذرت و خرما
6- انواع ساقه ها را نام ببرید؟
جواب: ساقه های خوراکی مانند سبریجات مختلف مانند کرفس، نعنا، پیازچه، سبزی خوردن و ساقه های غیر خوراکی مانند ساقه ی درختان میوه و کاج
7- تفاوت های انواع برگ ها را بنویسید؟
جواب: برگ گیاهان نیز خوراکی و غیر خوراکی هستند. برگه های خوراکی مانند سبزی خوردن، برگ درخت انگور. و بیشتر برگ ها قابل خوردن برای انسان نیست و گاهی مصرف دارویی دارد.
8- انواع برگ ها را از نظر شکل ظاهری نام ببرید.
جواب: برگ های دراز و باریک مانند گندم و جو، برگ های پهن و پنجه ای (چنار و انگور)، برگ های رنگی ( حسن یوسف)، برگ های با لبه ی ناصاف (گل رز)، برگ های تیغ دار مثل کاکتوس.
9- آیا در کشور ما گیاهان یک نوع هستند؟
جواب: خیر در هر منطقه با توجه به آب، هوا و نوع خاک گیاهان گوناگونی رشد می کنند
10- فایده های گیاهان را نام ببرید؟
جواب: گیاهان بیشتر غذای انسان ها و جانوران را تشکیل می دهند، محیط زندگی ما را زیباتر می کنند، هوا را پاکیزه تر می کنند، بسیاری از وسایل زندگی از گیاهان به وجود می آیند و بیشتر داروها را نیز از گیاهان به دست می آورند از رنگ گیاهان هم در موادغذایی، صنعت و قالی بافی استفاده می کنند.