صدور انقلاب ایران زمینه ساز بیداری اسلامی

بسمه تعالی

صدور انقلاب ایران زمینه ساز بیداری اسلامی

چکیده

مقاله حاضر سعی در تاکید نقش کلیدی صدور انقلاب اسلامی در عرصه نظام بین الملل دارد و با بررسی مفاهیمی چون انقلاب و صدور آن، ابزارهای صدور انقلاب اسلامی، اشاره به برخی موانع صدور انقلاب که در دوران پر فراز و نشیب آن پیش روی انقلاب قرار داشته است و نیز اشاره ای دارد به دامنه تاثیر صدور انقلاب که دولت ها و ملت های جهان ، به خصوص کشورهای اسلامی را به دلیل اشتراکات فراوانشان با انقلاب ایران تحت تاثیر قرار داده است. در این راستا ابتدا به تعریف انقلاب و بیداری اسلامی سپس به بررسی ویژگیهای برجسته انقلاب اسلامی و ابعاد تاثیر گذاری آن در جوامع دیگر پرداخته شده است . و در پایان با بررسی ریشه های بیداری اسلامی و تعریفی کلی از آن به این مساله مهم اذعان کرده ایم که بیداری اسلامی ثمره ودستاورد عظیم صدور انقلاب است.
روش تحقیق در این مقاله کتابخانه ای می باشد.
وا‍ژگان کلیدی: صدور، انقلاب، بیداری، اسلامی

فهرست مطالب
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………1
تعریف انقلاب……………………………………………………………………………………………………………………………………………3
مفهوم صدورانقلاب…………………………………………………………………………………………………………………………………. 4
بیداری اسلامی ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 5
انقلاب اسلامی ایران…………………………………………………………………………………………………………………………………6
راهبرد صدور انقلاب…………………………………………………………………………………………………………………………………8
دیدگاه امام خمینی در باره صدور انقلاب……………………………………………………………………………………………….9
موانع صدور انقلاب ………………………………………………………………………………………………………………………………10
ابزارهای صدور انقلاب……………………………………………………………………………………………………………………………13
بسترهای تاثیر پذیری جنبش های اسلامی معاصر از انقلاب ایران……………………………………………………..16
بازتاب انقلاب اسلامی در جهان اسلام…………………………………………………………………………………………………..17
تعریفی دیگر از بیداری اسلامی……………………………………………………………………………………………………………..19
ریشه ها و عوامل بیداری اسلامی………………………………………………………………………………………………………….20
جایگاه ایران در بیداری اسلامی…………………………………………………………………………………………………………….21
نتیجه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..23
منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………………………………………………….24

مقدمه
خداوند متعال در قرآن کریم بارها و بارها بر پیروزی نهایی مستضعفان و محرومان و سیادت و بزرگی ایشان بر پهنه ی گیتی و شکست قدرتهای ظالم و مستبد تاکید نموده است ، از جمله دراین آیه فرموده است"و نرید ان نمنَ علی الذین استضعفوا و نجعلهم ایمه و نجعلهم الوارثین"1که بر رهایی ملت های مظلوم از چنگال ظالمین و مستکبرین تاکید می نماید. پس به جاست ملت های اسلامی با امید به تحقق این وعده قطعی الهی بر ضد حکومت های فاسد و مستبد قیام کنند و حقوق پایمال شده ی خود را از آنها مطالبه نمایند. در این راستا ملت ایران به رهبری توانمند امام خمینی (ره) توانست تاثیرگذارترین قیام اسلامی و معنوی یک ملت مبارز و عدالت خواه را بر ضد استبداد و استعمار، درعرصه ی جهانی رقم بزند. و با به پیروزی رسیدن نه تنها کار را تمام شده دانست بلکه خود را درآغاز راه که همانا، بیداری کل ملت های جهان برای رهایی از یوغ استعمارگران و دیکتاتوری های حاکمه بر آنها دید. و برای نیل به این هدف تمام تلاش خود را صرف نمود و سیاست صدور انقلاب را به عنوان یک راهبرد همیشگی برای انتقال ارزشهای دینی و اسلامی و اخلاقی، سیاسی وفرهنگی به سایر ملت های مظلوم مد نظر قرار داد.
مقاله حاضر سعی در پاسخگویی به سوالات ذیل دارد:
آیا ایران به عنوان یک کشور اسلامی نقشی در ایجاد یا تقویت جنبش های اسلامی داشته است؟
میزان تاثیر پذیری ملت های مسلمان از انقلاب ایران تا چه حد بوده است؟ راهبرد ایران در مساله صدورانقلاب چه بوده است؟ و چگونه صدور انقلاب به بیداری اسلامی منتهی شده است؟
ضرورت بحث درباره ی مساله صدور انقلاب و میزان تاثیر پذیری جنبش های اسلامی معاصر از آن، به این جهت است که بتوانیم با شناخت کانون اصلی این تحول یعنی انقلاب اسلامی ایران در جهت تقویت هر چه بیشتر این موج و خیزش عظیم اسلامی برآییم. لذا برای شناخت جایگاه انقلاب اسلامی در ابتدا باید به مفاهیم کلیدی نظیر انقلاب ، صدور انقلاب ، بیداری اسلامی و ابزارهای صدور انقلاب و موانع آن بپردازیم وبه دنبال آن جایگاه انقلاب ایران را نسبت به بیداری جهان اسلام روشن سازیم.
البته باید گفت مقوله ی صدور انقلاب از موضوعاتی است که کمتر به طور مستقل به آن پرداخته شده است و بیشتر از جنبه ی عملی مورد توجه بوده است . از جمله کتابهایی که خاص این موضوع نگاشته شده است می توان به کتاب سیاست صدور انقلاب از علی فلاح نژاد و کتاب صدور انقلاب زمینه ها و پیامد های بین المللی آن از دکتر بهرام نوازنی اشاره کرد .
در این مقاله به موضوعاتی نظیر مفهوم انقلاب و ویژگی های انقلاب اسلامی ، ابزارها و موانع صدور انقلاب و نیز دلایل تاثیر پذیری جنبش های معاصر از انقلاب اسلامی اشاره شده است . وهمین طور به موضوع بیداری اسلامی و ریشه ها ی آن نیز پرداخته شده است. ودر پایان این مقاله قصد دارد با پرداختن به موضوعات فوق بر نقش کلیدی جمهوری اسلامی و انقلاب آن در ایجاد بیداری اسلامی تاکید نماید .

تعریف انقلاب
انقلاب، از نظر لغوی به معنای حالی به حالی شدن، دگرگون شدن، برگشتن، تحول وتقلب و تبدل، تغییر کامل و مشخص در چیزی و یک چرخش دورانی است. این، واژه اساساٌ از اصطلاحات اختر شناسی بوده که برحرکت دورانی و منظم و قانونمند ستارگان دلالت می کرد و تا قرن هفدهم، در همین چارچوب به کار میرفت .صرف نظر از تحولات و چالشهای مفهومی، امروز واژه ی انقلاب توسعه معنایی پیدا کرده و در زمینه های گوناگون فردی و اجتماعی به معنای مطلق تحول و دگرگونی به کار می رود و مقصودی را افاده می کند که کاملاٌ متفاوت از ریشه اخترشناسی آن است. درجامعه شناسی، انقلاب به معنای یک تغییر ریشه ای و بنیانی و عمیق در جامعه و ساختهای اجتماعی به صورت ناگهانی و همراه با نارضایتی از وضع موجود است.2
شهید مطهری انقلاب را "وضعی را با اراده خود خراب کردن، برای رسیدن به وضع بهتر" و یا " واژگون کردن وضع حاکم برای برقراری نظمی متعالی تر" تعریف می کند. در عین حال تاکید می کند که انقلابها خصلت صرفا اجتماعی ندارند، بلکه ریشه در سرشت انسانها دارند.3

مفهوم صدور انقلاب
پدیده ی صدور انقلاب یکی از پیامد های هر انقلاب بزرگ تاریخ معاصر بوده است که می توان گفت: هر ملتی برای حفظ و گسترش آرمانهای انقلابی خود اقدام به صدور ارزش ها و آرمان های انقلابی خود می کند. درمورد جمهوری اسلامی ایران می توان گفت ایده ی صدور انقلاب از دو انگیزه ی مهم ناشی شد؛ یکی انگیزه ی تبلیغ دینی بود که از اعتقاد به جهانشمول بودن دین اسلام و احساس وظیفه برای ترویج آن به سراسر جهان نشات می گرفت و دیگری از حقارت ها و سرکوب هایی ناشی می شد که تمام تاریخ معاصر ایران را از خود آکنده کرده بود. بنابراین با پیروزی انقلاب اسلامی و توجه امام خمینی (ره) به ایده ی صدور انقلاب، به سرعت این ایده از مرحله ی فکر به یک سیاست مهم و کاربردی و در نهایت به یک راهبرد همیشگی در جمهوری اسلامی تبدیل شد. 4
ازجمله دلایل ظهور پدیده ی صدور انقلاب در انقلاب های جهان شمول، این است که تحولات سیاسی در کشورها، به نسبتی می تواند کشورهای همسایه را نیز تحت تاثیر قرار دهد. بر این اساس، شعارهای انقلابی یک ملت برخاسته و خواستار دگرگونی، تاثیر مستقیمی بر نحوه ی زندگی و نیز حکومت کشورهای همسایه می گذارد و به دنبال بروز چنین پدیده ای، عده ای به مخالفت با انقلاب در کشور مادر، بر می خیزند و درصدد بر می آیند تا با سرکوب آن و شعارهایش ، مانع نفوذ افکار و اندیشه های آن در کشور متبوع خود شوند. کشورهای انقلابی نیز برای حفظ دستاوردهای انقلاب خود، متقابلا به اقدام می پردازند و به اتخاذ روش های گوناگونی برای صدورانقلاب مبادرت می ورزند.5

مفهوم بیداری اسلامی

معنای بیداری اسلامی این است که ملت های مسلمان ، به این باور مهم برسند که تنها اســـلام و ارزشهای والای آن می تواند آنها را از یوغ استعمار و استبداد برهاند و هویت از دست رفته ی آنها را باز گرداند. از این روی انقلاب اسلامی ایران به دلیل دارا بودن شاخص های دینی و مکتبی بـه عنــوان الگویی برای تلاش های ایدئولوژیک در میان سایر ملل اسلامی مورد ملاحظه قرار گرفت و موجب شد تحولی عمیق در راهبرد یا شیوه ی عمل و چگونگی تعیین اهداف آنها صورت بگیرد. حرکت اسلامــی در ایران، زمینه ی این ذهنیت را فراهم آورد که هنوز توان تصور آرمانی فراتر از آنچه در گذشته سایر حرکت ها در پیش گرفته بودند و امکان دگرگونی و بازگشت به آنچه "دوران طلایی اسلام" گفته می شود، وجود دارد و شاید اعتقاد به همین توانمندی بود که روحیه ی دیگر جنبش های اسلامی متاثر از انقلاب اسلامی را فزونی بخشید.6
بیداری اسلامی فرآیندی است که در طول سالیان متمادی به نتیجه رسیده است و خود همین امر
تاکیدی بر اهمیت شناخت هر چه بیشتر آن و حفظ و حراست از آن می باشد.

انقلاب اسلامی ایران
انقلاب اسلامی ایران تنها نمونه تاریخی قیام یک پارچه توده های مسلمان علیه نظام فاسد حاکم است که بر اساس ایده آل ها و آرمانهای مکتب دینی بوده ، به گونه ای که در نهایت در مسیر تحقق نظام اجتماعی اسـلام ، به تشکیل" حکومت اسلامی" دست یافته است . در واقع تنها نمونه منحصر به فرد در تاریخ اسلام و جهان که از این حدیث، نه در سده های معاصر و اخیر یا پیشین نمیتوان برای آن فرد مشابه دیگری در نظـر گرفت. .7
شهید مطهری معتقد است : انقلاب روحی مقدمه انقلاب اجتماعی است به نظر وی ابتدا انقلاب روحی در مردم ایران صورت گرفت و بعد انقلاب اجتماعی به وقوع پیوست به تعبیر دیگر انقلاب ایران با پیروی از آیه( ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیرو ما بانفسهم )8 دست به قیام بر علیه ظلم و جوردر زد لذا امکان ندارد مردم یک جامعه قیام کنند و نظام اجتماعی حاکم را دگرگون سازند بدون اینکه در درون خودشان انقلابی صورت گرفته باشد .با این توصیفات رمز پیروزی انقلاب اسلامی را میتوان در سه ویژگی شاخص آن دانست که عبارتند از :
1- ماهیت مکتبی و اسلامی
مهمترین ویژگی انقلاب اسلامی ، ماهیت مذهبی آن است . به تعبیر شهید مطهری ، چنین انقلابی هیچ ربطی به سیری و گرسنگی و یا ارتباطی با آزادی سیاسی و دموکراسی و یا فقدان آن ندارد و مردم در عین رفاه اقتصادی و داشتن آزادی سیاسی ، فقط به دلیل عدم استقرار کامل مکتب مورد اعتقاد خود بر می خیزند و انقلاب می کنند .9
2- کیفیت رهبری
امام خمینی به عنوان رهبر انقلاب اسلامی , یک انسان ایده آل با همه صفات و ویژگیهای حسنه بود و ترکیبی از تواناییهای خدادادی روحی, سیاسی، فکری، اخلاقی و عملی ، این شخصیت استثنایی را در موقعیتی قرار داده بود که با نفوذ و قدرت فوق العاده اش، نقش عظیمی در تحولات انقلابی بر عهده گیرد و ظرف چند دقیقه میلیونها انسان را به خیابانها بکشاند.10به بیان شهید مطهری باید گفت: ندای امام از قلب فرهنگ و از اعماق تاریخ از ژرفای روح این ملت برخاست ؛ مردمی که در طول چهارده قرن حماسه محمد( صلی الله علیه و آله ) و علی( علیه السلام )، زهرا (سلام الله علیها)، حسن (علیه السلام ) ، حسین (علیه السلام )، زینب (سلام الله علیها)سلمان ، ابوذر ،… و صدها هزار شخصیت دیگر را شنیده بودند و این حماسه ها با روحشان عجین شده بود، بار دیگر همان ندای آشنا را از حلقوم این مرد شنیدند؛ علی (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) را در چهره او مشاهده کردند . او را آیینه تمام نمای فرهنگ و هویت اسلامی خود که تحقیر شده بود، دیدند .مردم در امام ذوب شدند، و امام در برابر این لبیک بزرگ تاریخ چه کرد ؟ او به این ملـت گمنام شخصیت داد .11 به عبارت دقیق تر امام خمینی مصداق عینی این آیه شریفه است که(ان تنصرواالله ینصرکم و یثبت اقدامکم)12
البته در کنار رهبری امام خمینی (ره) باید از پیشتازی روحانیت در انقلاب به عنوان یک عنصر اصلی و اساسی یاد کرد.
3- شمولیت و گستردگی انقلاب:
انقلاب ایران هم از حیث آرمان ها و اهداف و هم به لحاظ شرکت آحاد مردم گسترده بود. آرمان انقلاب علیه تمام نظامهای استعماری ، طبقاتی ، استبداد داخلی ، جدایی دین از سیاست ، فرهنگ و ایدیولوژیهای غربی بود . واز نظر مشارکت مردمی ، وحدت و همدلی چنان فراگیر بود که سه مرکز عمده و متمایز هدایت مبارزه ، یعنی مسجد ، حوزه علمیه و دانشگاه ضمن آگاهی بخشی به مردم ، هدف واحدی را مدَ نظر داشتند و در یک ایتلاف استراتژیک حول محور واحد یک پیام و یک رسالت را به مردم دادند و همین همدلی اقشار مردم و مراکز آگاهی بخشی سدی در برابر انحرافات و خدشه های دشمن بود. این سه ویژگی مهمترین شاخصه های انقلاب اسلامی است که به نوعی در بردارنده تمام ویژگیهای دیگر از قبیل؛ مردمی بودن، معنویت، ایثار و فداکاری ، وحدت و یکپارچگی است.13 با توجه به ویژگیهای ارزنده انقلاب اسلامی میتوان دریافت که جهانی بودن انقلاب در حقیقت تعبیر دیگری از خصیصه عمومی بودن و خاتمیت اسلام است . همین دو ویژگی مهم میتواند بهترین دلیل برای ایده صدور انقلاب باشد .

راهبرد صدور انقلاب
همانطور که در ابتدا ذکر شد، صدور انقلاب تلاشی است که یک نظام انقلابی برای گسترش ایده و آرمان انقلابی خود به دیگرکشورها صورت می دهد و این موضوع زمانی مطرح میشود که آرمان انقلابی تازگی داشته باشد . در این راستا جمهوری اسلامی ایران نیز تلاش کرده است تا انقلاب اسلامی را به عنوان نمونه ای ازحرکت شجاعانه در مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی به دیگر ملت های مسلمان و غیر مسلمان معرفی کند تا آنان نیز از حقوق و شیوه دستیابی به حقوق خود آگاه گردند. بحث صدور انقلاب از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی مورد توجه سیاستمداران و انقلابیون ایرانی و غیر ایرانی قرار داشت .14
اهمیت اصل صدور انقلاب به حدی بوده است که به این نکته در اصل 154 قانون اساسی نیز تصریح شده است :"جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود می داند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان می شناسد .15
نکته مهم دیگری که میتوان به آن اشاره کرد این است که سیاست صدور انقلاب بهترین و قویترین عامل در جهت تداوم و بقای انقلاب اسلامی است ؛ زیرا با گسترش آرمانهای انقلاب و استقبال جهانیان از آن پایه های انقلاب هم در داخل کشور و هم در خارج از مرزهای جمهوری اسلامی تقویت می گردد.

دیدگاه امام خمینی درباره صدور انقلاب
"ما انقلابمان را به تمام جهان صادر می کنیم چرا که انقلاب ما اسلامی است و تا بانگ لا اله الا الله و محمد رسول الله بر تمام جهان طنین نیفکند مبارزه هست و تا مبارزه هست و تا مبارزه در هر کجای جهان علیه مستکبرین هست، ما هستیم"16 "که ما سوار طیاره شویم و بریزیم به ممالک دیگر یک همچو چیزی نه ما گفتیم نه ما می توانیم اما آن که ما می توانیم این است که بوسیله دستگاههایی که داریم به وسیله همین صدا وسیما به وسیله مطبوعات…. اسلام را همانطور که هست معرفی کنیم."17
رویکرد امام خمینی (ره) نسبت به مساله صدور انقلاب شامل "ابزار" و "آرمان" و حاکی ازعنصر " تدریج" بود. منظور امام از این پدیده به عنوان ابزاری برای دفاع از جمهوری اسلامی بود ، در حالی که آرمان جمهوری اسلامی که تحقق الگوی نظم جهانی "عدل اسلامی" است هیچ گاه به بوته ی فراموشی سپرده نشود18 .و نیز منظور ایشان از "تدریج"، صدور آرام آرام و کم کم انقلاب بود به طوری که "عمل "سبب "معرفی" اسلام در همه جا خواهد شد19بنابراین میتوان گفت نحوه ی عملکرد جمهوری اسلامی چه در داخل و چه در خارج آن می تواند یکی از مهمترین عرصه های نمایش انقلاب و معرفی آن باشد.

موانع صدور انقلاب
صدور انقلاب در دوره سی ساله انقلاب اسلامی با افت و خیزهای فراوانی روبرو بوده است که دلیل آن را میتوان در موانع داخلی و خارجی فراروی صدور انقلاب دانست . ما در اینجا تنها به بعضی از موانع به طور اجمال اشاره می کنیم.
الف. مهمترین موانع داخلی :
ا- آشفتگی اوضاع داخلی: این عامل بخصوص در اوایل انقلاب که هنوز در ایران شرایط انقلابی حاکم بود وجود داشت که هنوز نهادهای قانونی شکل نگرفته بود.
2- جنگ تحمیلی: این عامل را میتوان هم به عنوان عامل خارجی مورد برسی قرار داد، هم به عنوان عاملی داخلی بررسی کرد. 20
البته در حال حاضر مهمترین مانع داخلی صدور انقلاب، اختلافات داخلی است که به راحتی می تواند خوراک رسانه های غربی را برای زیر سوال بردن جمهوری اسلامی فراهم سازد.به عنوان مثال، در فتنه ای که همزمان با انتخابات اخیر ریاست جمهوری به وقوع پیوست اگر کیاست و درایت مقام معظم رهبری آتش این فتنه را خاموش نمی ساخت، دشمن با تبلیغات گسترده می توانست اذهان بسیاری از افراد ساده لوح و سر سپرده را به سوی خود متمایل سازد، و از این عامل به عنوان امتیازی برای نمایش چهره ای ضعیف از انقلاب اسلامی استفاده نماید.
ب. موانع خارجی صدور انقلاب:
1-تبلیغات وهابیت
مهمترین ایدوئولوژی رقیب جمهوری اسلامی وانقلاب اسلامی وهابیت، بوده است که مهمترین مبلغ و مرکز اصلی آن عربستان می باشد. رقابت عربستان همچنین با توجه به تعصبات عربی نیز تقویت و تشدید هم میشود . عربستان با توجه به داشتن منابع غنی نفتی و درآمد های سرشاری که از طریق حرمین شریفین بدست می آورد دست به تبلیغات وسیعی علیه شیعه زده است و با ایجاد مدارس، حمایت از مطبوعات، ایجاد و حمایت از احزاب، ایجاد مراکز فرهنگی و توزیع کمک های مالی در مناطق محروم وتلاش در جذب آنها به فرقه وهابیت و همجنین ایجاد تصویر منفی از شیعیان بخصوص ایرانیان نموده است. واز این طریق مانع بسیاری از فرصت های ایران برای صدور انقلاب شده است .21
2-حاکمیت دولت های ملی
بعد از انقلاب فرانسه که مفهوم ناسیونالیسم شکل گرفت، چهارچوب جدیدی را برای تفکر ایجاد کرد و این موضوع برای کشورهای عربی نیز صادق بود، که این چهارچوب همان چهارچوب دولتهای ملی بود و مفاهیمی مثل امت اسلامی مصالح مسلمانان و مصالح اسلامی تقریبا منسوخ شد و هر کشور و ملتی اول چیزی که برایش اهمیت داشت منافع ملی اش است و این تفکر با ایدئولوژی اسلامی و شیعی که توجه به مصالح مسلمین است در تضاد می باشد و همین یکی از موانع عمده صدور انقلاب می باشد .
3-دولت های سرکوبگر
بلافاصله بعد از پیروزی انقلاب موج انقلاب به دیگرکشورهای اسلامی مخصوصا کشورهای هم جوار نیز سرایت کرد و باعث ایجاد یا تقویت جنبش های اسلامی که خواستار ایجاد حکومت اسلامی بودند،شد. اما تمام این جنبش ها توسط حکام کشور های اسلامی به شدت سرکوب شد و رهبران و اعضای جنبش ها یا کشته یا زندانی و یا تبعید شدند و یا فعالیت های آنه بسیار محدود شد. جنبش مردم عراق وبحرین و شیعیان عربستان و کویت از این دست است .
4-واکنش ابرقدرتها
انقلاب ایران و اصول و ارزشهای حاکم بر آن یک رقیب جدی برای هر دو ابرقدرت یعنی امریکا و شوروی بود که می توانست منافع آنها را تهدید کند و نظم موجود را بر هم بزند پس به همین دلیل بود که در صدد خاموش کردن شعله های آن یا محدود کردن آن برآمدند، دراین راستا آمریکا دست به انعقاد پیمانهای امنیتی با همسایگان ایران و ایجاد پایگاهای نظامی و اتحادهای امنیتی زد. حمایت از عراق و تحریک آن به آغاز جنگ، ترویج و حمایت از مدل های جایگزین انقلاب اسلامی ایران، تحریم اقتصادی شدیـد ایران، تحریم های تکنولوژیک ایران تا مانع از دستیابی ایران به فناوری های پیشرفته شود ، تحریم و تنبیه شرکتهایی که با ایران قرار دادهای همکاری امضا کنند ، حمایت از گروه هایی معارض جمهوری اسلامی برخی از فعالیتهای آمریکا برای برای حذف انقلاب ایران بود.22
البته این ها برخی ازکارشکنی های امریکا و غرب در جهت جلوگیری از پیشرفت و صدور انقلاب ایران از طریق تحت فشار قرار دادن دولت ایران بوده است اما تلاش آنها در جهت متمایل ساختن جوانان ایرانی به سوی فرهنگ منحط خود بسیار بی سابقه بوده است امری که رهبرمعظم انقلاب بارها و بارها آن را در سخنان خود تحت عنوان تهاجم فرهنگی خاطر نشان نموده است.و ملت و دولت را به هوشیاری نسبت به این خطر بزرگ توصیه نموده است. امروز شاهد آن هستیم که دشمن تمام تلاش خود را صرف به انحراف کشاندن نسل سوم انقلاب، که کمتر در جریان مبارزات انقلابی و دوران پر افتخار دفاع مقدس بوده است می کند از این رو در پی آن است که دلبستگی به نظام اسلامی را در جوانان کم رنگ سازد تا نسل سومی ها نه تنها این انقلاب را برای خود افتخار ندانند، بلکه آن را حرکتی واپس گرایانه در مسیر تاریخ ایران قدرتمند تصور کنند. بنابراین در چنین شرایطی حفظ روحیه انقلابی، ذکر رشادت های شهیدان انقلاب ، توجه به خواستها و نیازهای جوانان و توانمندسازی آنان در برابر هجمه ی فرهنگی غرب و به طور کلی اثبات توانمندی های نظام اسلامی ایران می تواند خط بطلانی بر نقشه های شوم دشمنان بکشد.23
با وجود موانع داخلی و خارجی فراوان که به برخی از آنها اشاره شد باز هم جمهوری اسلامی تلاش کرده است با استفاده از ابزارهای مختلف سیاست صدور انقلاب را بیش از پیش دنبال کند تا از این طریق بتواند به آرمان اصلی خود که اعتلای اسلام و گسترش آن در سراسر جهان است دست یابد.

ابزارهای صدور انقلاب
جبهه های صدور انقلاب را می توان در پنج دسته کلی قرارداد که عبارتند از:
1- جبهه و ابزار فرهنگی
از آنجا که مهمترین بُعد تاثیرگذاری نظام اسلامی در دنیا، همان بُعد فکر و فرهنگ و اندیشه است و این انقلاب یک انقلاب فرهنگی بود و به تعبیر شهید مظلوم دکتر بهشتی "انقلاب ارزش‏ها" محسوب می‏شود لذا متولیان امور فرهنگی از قبیل رسانه ملی و شورای عالی انقلاب فرهنگی، سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان حج و زیارت می توانند نقش بسزایی در انتقال مفاهیم و ارزشهای انقلاب به اقصی نقاط دنیا داشته باشند. به فرموده‏ی رهبر فرزانه‏ی انقلاب: "اگر ما بتوانیم در صحنه‏ی فکر و فرهنگ کار شایسته‏ای انجام دهیم، همه‏ی تهدیدهای مادی دنیا خنثی خواهد شد."24به عبارت دقیق تر، صدور انقلاب در منظر و اندیشه‏ی امام راحل(ره) و مقام معظم رهبری، صدور پیام و رسالت انقلاب اسلامی و انتقال ارزش‏های معنوی و الهی به گوش جهانیان است ، که این امر در سایه‏ی زور و لشکرکشی انجام نمی‏شود بلکه جهت نیل به این هدف باید کلیه‏ی امکانات و ابزارهای پیام رسانی، محتوای پیام، موقعیت زمان و مکان، نیازهای مخاطبان در مناطق مختلف دنیا مورد توجه و دقت قرار گیرد.25
2-جبهه و ابزارعلمی
مهمترین مراکز علمی صدور انقلاب شامل، مرکز تحقیقات حکومت اسلامی، دانشگاه امام صادق، جامعه المصطفی العالمیه، دانشگاه بین المللی امام خمینی، فرهنگستان های علوم، المپیادهای علمی
می باشد. که از این میان جامعه المصطفی العالمیه با تربیت طلاب علاقمند به فراگیری علوم دینی از ملیت های مختلف جهان، در رشته های مختلف از قبیل کلام، تفسیر، فقه، ادیان، مذاهب و بسیاری از رشته های دیگر در سه مقطه کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری توانسته است گام موثری در جهت صدور اسلام و ارزشهای والای آن به سایر نقاط جهان بردارد.26

3- جبهه و ابزار اقتصادی
جبهه ی اقتصادی با فعالیت نهادهایی چون ؛ وزارت خانه های اقتصاد و دارایی، بازرگانی، جهاد کشاورزی، صنایع و معادن، کمیته امداد امام خمینی توانسته است دو هدف اساسی خود کفایی و خود اتکایی و کمک به ملت های محروم و مستضعف را به خوبی بر آورده است.27
4- جبهه و ابزار نظامی
رهبران انقلاب اسلامی در کنار جبهه های فرهنگی، سیاسی، علمی و اقتصادی هیچ گاه از نیاز به تشکیل جبهه ی نظامی غفلت نکردند. و امام خمینی در بیانات خود همواره جبهه ی نظامی را برای نیل به دو هدف لازم می دانستند؛ یکی برای دفاع از آزادی، استقلال و تامین امنیت کشور ، ودیگری برای کمک به مسلمانان و محرومان دیگر ملل جهان
در این راستا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با کمک های موثر خود به جنبش های آزادی بخش لبنان و دیگر کشور ها توانسته است نقش خود را در این زمینه به خوبی ایفا نماید . 28
5-جبهه و ابزار سیاسی
جمهوری اسلامی ایران در راستای راهبرد صدور انقلاب در جبهه ی سیاسی نیز کارنامه ی موفقی به نمایش گذاشته است و نهایت تلاش خود را برای بر قراری رابطه با سایرکشورها انجام داده است.
وزارت امور خارجه و تشکیلات آن مهمترین نهاد فعال در عرصه ی سیاسی است که با توجه به قانون اساسی مجری و عهده دار امور زیردر جهت پیش برد سیاست صدور انقلاب است:
1-بررسی، برقراری، تنظیم، حفظ و توسعهی روابط سیاسی جمهوری اسلامی با سایر دولت ها
2-ایجاد نمایندگی های سیاسی و کنسولی در کشور های خارجی و مجامع بین المللی
3-ملزم به همکاری با سایر نهاد های عهده دار راهبرد صدور انقلاب از قبیل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دفتر حرکت های اسلامی و مردمی می باشد.29
البته توجه به این نکته مهم است که قبل از هر ابزار و عاملی، بعد اسلامی و معنوی انقلاب و شخصیت منحصر به فرد امام توانست به سرعت در افکار و قلوب انسانها نفوذ کند و راه را برای اثر گذاری ابزارهای دیگر باز نماید.30

بسترهای تاثیر پذیری جنبش های اسلامی معاصر از انقلاب اسلامی
درپاسخ به چرایی تاثیرگذاری انقلاب اسلامی بر فرایند تکاملی بیداری اسلامی، باید به اشتراکات فراوان سیاسی و فرهنگی میان ایران به عنوان عامل و جنبش های سیاسی به عنوان محرک های متاثر توجه داشت،
الف- عقیده مشترک: انقلاب اسلامی همانند سایر مسلمین جهان به وحدانیت (الله) و نبوت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) ، حقانیت قرآن کریم و عظمت کعبه که قبله واحد مسلمین است معتقد است .
ب- دشمن مشترک : که همان استکبارجهانی به سرکردگی امریکا (شیطان بزرگ) و اسراییل (غده سرطانی)است.
ج- هدف مشترک : انقلاب اسلامی و جنبش های اسلامی معاصر ، خواهان استقرار حکومت اسلامی و به اهتزاز در آوردن پرچم توحید در سراسر جهان است
د- وحدت گرایی : انقلاب اسلامی به تاسی از اسلام ناب محمدی (صلی الله علیه و اله) هیچ تفاوتی میان مسلمانان سیاه و سفید ،اروپایی و غیر اروپایی قایل نیست ، و تلاش کرده از طریق ایجاد دارالتقریب فرق اسلامی ، برپایی روز قدس ، برگزاری هفته وحدت و… باعث اتَحاد هر چه بیشتر مسلمانان گردد. 31
ه- مردم مداری : مردم گرایی انقلاب اسلامی، عامل دیگری در گسترش انقلاب و پذیرش آن از سوی ملت های مسلمان بوده است .32

بازتاب انقلاب اسلامی بر جهان اسلام
به طور کلی بازتاب انقلاب اسلامی برجهان اسلام را میتوان در دو شاخه کلی بررسی کرد
الف .دولتها
در مورد دولتهای اسلامی می توان گفت بازتاب انقلاب اسلامی براین دولت ها که عموما پایگاه مردمی نداشته و وابستگی جدی به جهان غرب به ویژه آمریکا داشتند، به طور کلی اثر منفی گذاشت. به عبارتی هر دولتی که در اثر این تحول برای آینده خود احساس خطر بیشتری میکرده است، عکس العمل های فوری و شدیدتری در قبال ایران اتخاذ می کرد. به طور کلی با توجه به حاکمیت دولتهای گوناگون بر کشورها میتوان این طور نتیجه گرفت که هر چه قدر دولت ها سیاست مستقل تری از غرب داشتند و به عبارت دیگر نوعی روش انقلابی در پیش گرفته بودند مانند دولت های لیبی ،الجزایر و یمن؛ در اوان پیروزی انقلاب اسلامی سیاستی دوستانه تر با ایران انقلابی اتخاذ کردند. در عین حال این اتخاذ مواضع به معنای استقبال از انقلاب نباید تلقی گردد. حتی این دولت ها نیز با رشد اسلام گرایی در میان جوامع خود نه تنها رابطه خود را با ایران محدود کردند، بلکه بعضا به خصومت و دشمنی هم گرایش پیدا کردند. 33
ب.ملت ها:
از آنجا که انقلاب اسلامی، انقلابی مردمی بوده است طبیعتا توجه ملت ها را بیشتر به خود جلب نموده و آنها را تحت تاثیر قرار داده است.زیرا اغلب دولت های حاکمه شباهت زیادی به رژیم شاهنشاهی داشتند بر این اساس تاثیر پذیری ملت ها به مراتب از دولت ها ی حاکمه بیشتر بوده است، زیرا این ملت ها به روشنی دریافته بودند که یگانه راه آزادی از یوغ استعمار و استبداد ،قیام و انقلاب است.
با تامل در جنبش های اسلامی معاصرمی توان به وضوح نقش تاثیر گذار انقلاب اسلامی را ازآغاز شکل گیری تا به سرانجام رسیدن آنها مشاهده کرد. جمهوری اسلامی، با در دستور کار قرار دادن اصل صدور انقلاب، تلاش نمود با برقراری ارتباط و حمایت از این جنبش ها، تجربیات خود را به این جنبش ها منتقل نماید و توانست تاثیر بسیار شگرفی در ابعاد فکری ،فرهنگی ،اجتماعی و سیاسی آنان داشته و توانسته است با ارتقای خود آگاهی مستضعفان و محرومان و احیای خود باوری ، اعتماد به نفس و بیداری اسلامی در میان ملتهای مسلمان ، بر اهمیت جنبشهای آزادی بخش اعم از اسلام گرا و استعمار ستیز به عنوان بازیگران نوین در نظام بین الملل تاکید ورزد و بدین ترتیب موازنه قدرت را به نفع جبهه ای ثالث در نظام بین الملل رقم زند این مهم به ویژه در جنبشهای آزادی بخش اسلامی اهمیت بیشتری یافت، زیرا آنان بـا سامان دادن نهضتهای بیداری اسلامی از پایین، و با تاکید بر نقش ملت ها و قبول مسیوایت پذیری بر اساس مردم محـوری ، مرزهای صوری و ظاهری را درهم شکستند. و با ابراز سازش ناپذیری ملت های خود با غرب در صدد وارد کردن اسلام به به صحنه مبارزاتی برآمدند و با استقرار حرکت های آزادی خواهانه که برآمده از آرمانهای اسلامی و انسانیشان بود توانستند تحلال خواهی و استکبار ستیذ یولی شگرف در فرهنگ سیاسی ملت های خود ایجاد کنند .
ازجمله مهمترین دستاوردهای صدور انقلاب می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1-بیداری و احیای اسلام و اسلام خواهی
2-ایجاد آگاهی سیاسی
3-بازگشت شکوه و عظمت تمدن اسلامی
4-گسترش نهضت های آزادی بخش
5-ترویج فرهنگ استقلال خواهی
6-معرفی چهره اصیل تشیع واحیای فرهنگ اهل بیت(علیه السلام)
7-به چالش کشاندن نظام های مستبد و استعماری34
همانطور که بیان شد یکی از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی موج بیداری اسلامی است که هم اکنون در کشورهای عربی در جریان است . برای آشنایی بیشتر با این مقوله در این بخش نگاهی اجمالی به بیداری اسلامی خواهیم داشت ، تا از این رهگذر بیشتر به اهمیت جایگاه ایران در این تحول مهم پی ببریم .
تعریفی دیگر از بیداری اسلامی
سخن از بیداری اسلامی، به تعبیر رهبر معظم انقلاب سخن از یک مفهوم نامشخص و مبهم و قابل تاویل و تفسیر نیست؛ سخن از یک واقعیت خارجی مشهود و محسوس است که فضا را انباشته و قیامهـا و انقلابهای بزرگی را پدید آورده و مهره های خطرناکی از جبهه ی دشمن را ساقط کرده و از صحنه بیرون رانده است. با این حال، صحنه همچنان سیّال و نیازمند شکل دادن و به سرانجام رساندن است. 35
بیداری اسلامی : یعنی حالت برانگیختگی و آگاهی در امّت اسلامی که اکنون به تحولی بزرگ در میان ملتهای این منطقه انجامیده و قیامها و انقلاب هائی را پدید آورده که هرگز در محاسبه ی شیاطین مسلّط منطقه ای و بین المللی نمی گنجید؛ خیزش های عظیمی که حصارهای استبداد و استکبار را ویران و قوای نگهبان آنها را مغلوب و مقهور ساخته است.36
به عبارت دیگر ؛ بیداری اسلامی را میتوان، از یک سو بیداری عقل، خرد، احساسات، عواطف و قلوب ملتهای مسلمان واز سوی دیگر بیداری عمل ،رفتار و التزام عملی به اسلام نامید . 37
" معنای بیداری اسلامی بازگشت به ارزش های اسلامی است و در جهان اسلام به طور عام و در جهان عرب به طور خاص، خواسته اصلی مردم پس از سرخوردگی از نحله های مختلف این است که به ارزش های اسلامی و خویشتن اسلامی خود باز گردن".38

ریشه ها و عوامل بیداری اسلامی
در ظهور، قوام و توسعه پدیده بیداری اسلامی زمینه ها و عواملی چند دخیل بوده است که اهم آنها به اختصار مورد اشاره قرار می گیرد.
1) ورود نسل جدید با ویژگی های انقلابی به عرصه منازعات که فهم ریشه ای و واقعی تری از علل عقب افتادگی های علمی، اقتصادی و اجتماعی جوامع خود به ویژه در حوزه فکر و فرهنگی دارند.
2) توجه به وحدت دینی و بن مایه های انسجام ایدئولوژیک و درک درست از راهبردهای قدرت های خصم و استکبار برای ایجاد گسست در جهان اسلام.
3) حوادث بیدار کننده منطقه ای و جهانی از جمله بحران فلسطین، ۱۱ سپتامبر، اشغال عراق و افغانستان و راهبرد نبرد ایدئولوژیک غرب به محوریت آمریکا که با هدف تسلط بر جهان اسلام انجام می شود، آثار چشم گیری بر بیداری اسلامی دارد.
4) رشد و توسعه وسایل ارتباط جمعی و تکامل شیوه های تبلیغ اسلام.
5) انقلاب اسلامی عامل عمده بیداری اسلامی است و نقش ویژه ای در حرکت بیداری ملل مسلمان ایفا کرده است.39

جایگاه ایران در بیداری اسلامی

صاحب نظران انقلاب اسلامی مردم ایران را آغازگر حرکت مسلمانان برای احیای عزت اسلامی درکشورهای مسلمان می دانند. مقاومت در جنگ هشت ساله با صدام حسین در حالی که غرب و شرق و قدرت های ارتجاعی منطقه همگی از او حمایت می کردند، ایستادگی در برابر فشار گسترده سیاسی، اقتصادی و رسانه ای غرب، نقش حزب الله به عنوان مولود انقلاب اسلامی و ایران در آزادسازی لبنان از اشغال اسرائیل، حمایت ایران از ملت فلسطین در 32 سال گذشته، به ویژه از انتفاضه و مقاومت مردم غزه، قطع رابطه ایران و آمریکا، به دست آوردن تکنولوژی غنی سازی هسته ای با وجود مخالفت جدی غرب و … ایران را نه تنها به عنوان آغازگر انقلاب اسلامی در منطقه، بلکه در جایگاه الهام بخشی ملت های مسلمان قرار داده است؛ بنابراین، بدون تردید چشم ملت های مسلمان به ایران است.40
و می توان گفت: ایران در عصر حاضر نظم نوینی را نوید می دهد که بنیادهای معادلات سیاسی و امنیتی موجود را در اشکال نرم و سخت با چالش های جدی و بی سابقه مواجه کرده است. بیداری اسلامی به عنوان یک پدیده متاثر از نهضت فکری جمهوری اسلامی در عصر حال در قالب یک جنبش اجتماعی، سازمانی و نهادهای نظامی مدعی رخ نموده است. این جریان در عرصه منازعات سیاسی و امنیتی علاوه بر اینکه موجودیت و نفوذ خود را به اثبات رسانیده است، می رود تا به قدرت بلامنازع نقش آفرین در سطح جهانی تبدیل شود.بنابراین می توان ادعا کرد
اولا: نظام آینده ی جهانی نظام تک قطبی و سلطه جویانه ی امریکا نخواهد بود.
ثانیا: قدرت جهان اسلام و تبع آن انقلاب اسلامی در تمام ابعاد گسترش فزاینده ای خواهد داشت که مسلما در هر نوع شکل گیری نظام جهانی آینده به عنوان بازیگر مقتدر نقش کلیدی ایفا خواهد کرد.41

نتیجه

با مرور بحث حاضر در می یابیم که می توان انقلاب ایران را تجلی تحقق قدرت نرم، به معنای توانایی نفوذ در رفتار دیگران بدون تهدید و یا پرداخت هزینه محسوس به شمار آورد. انقلاب اسلامی با تبیین اندیشه و آرمان عدالت خواهانه ی خود توانست با روش های غیر مستقیم به نتیجه ی دلخواه و مطلوب، یعنی بیداری اسلامی، دست یابد . ایران درباره ی مساله صدور انقلاب،که صدور ارزشهای اسلامی و فرهنگی آن است توانست، به مدد بنیان های معنوی و معرفتی خود که ناشی از اسلام ناب محمدی (ص)است شخصیت و هویت از دست رفته ملت های مسلمان را به آنها باز گرداند و آنها را به نیروهایی مخالف استعمار واستبداد و خواهان استقلال بدل نماید. پر واضح است که دستاورد عظیم صدورانقلاب یعنی بیداری اسلامی، بهترین دلیل برمیزان اهمیت این موضوع و پرداختن به آن است که پیگیری و توجه بیشتردست اندر کاران امر را می طلبد ، زیرا عدم برنامه ریزی دقیق در زمینه صدور انقلاب نه تنها باعث تحقق آرمانهای انقلاب نمی شود، بلکه برعکس سبب نمایاندن چهره ای ضعیف از انقلاب می گردد. با این توضیح روشن میگردد که وظیفه جمهوری اسلامی ایران در حفظ و گسترش و جهت دهی به موج بیداری اسلامی که مهمترین دستاورد صدور انقلاب اسلامی است به مراتب جدی تر از قبل است و همانا بهترین راه برای نیل به این اهداف ، تداوم هدفمند صدور انقلاب و بر طرف نمودن موانع و نقاط ضعف آن است.

منابع و مآخذ

1. قرآن کریم
2. جمعی از نویسندگان، انقلابی متمایز (جستارهایی در انقلاب اسلامی ایران)، قم، موسسه ی بوستان کتاب.
3. حشمت زاده ، محمد باقر ، تاثیر انقلاب اسلامی ایران برکشورهای اسلامی ، تهران پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
4. خمینی (ره) ، امام ، روح الله ، صحیفه نور جلد 18 .
5. خمینی (ره) ، امام ، روح الله ،صحیفه نور جلد 11 ، تاریخ 22/11/1358 .
6. خبرگزاری فارس 17/1/1390
7. دهشیری، محمد رضا، بازتاب مفهونی و نظری انقلاب اسلامی در روابط بین الملل، چاپ اول، تهران شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،1388.
8. سالار، محمد، انقلاب اسلامی و صدور ارزش های فرهنگی، اندیشه انقلاب اسلامی، بهار 1382، شماره 5 .
9. عمرانی درگاهی، علی، انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی درجهان، چاپ اول،تهران معاونت آموزش نیروی مقاومت بسیج سپاه، 1381 .
10. عمیدزنجانی، عباسعلی، انقلاب اسلامی ایرا ن(علل مسایل و نظام سیاسی)، چاپ اول، تدوین نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، نشر عارف،1381.
11. قرضاوی، یوسف، بیداری اسلامی و بیم امیدهای آن، ترجمه ،زاهد ویسی، چاپ اول ، تهران، نشر احسان،1380.
12. محمدی، منوچهر، بازتاب جهانی انقلاب اسلامیچاپ اول، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،1385.
13. مطهری، مرتضی، آینده انقلاب اسلامی ایران، چاپ بیست و هفتم، انتشارات صدرا، 1387.
14. مصباح یزدی، محمد تقی، انقلاب اسلامی جهشی در تحولات سیاسی تاریخ، چاپ دوم، انتشارات موسسهی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
15. نوازنی، بهرام، صدور انقلاب اسلامی زمینه ها و پیامدهای بین المللی آن ، چاپ اول، تهران، معاونت پژوهشی، انتشارات پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، 1388.
16. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در نخستین اجلاس بین المللی بیداری اسلامی، تهران،26/6/1390 http://www.leader.ir.
17. بیانات مقام معظم رهبری در جمع مسئولان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مورخ 17/11/1380 http://www.leader.ir.
18. http://naghdnews.ir.
19. http://www.javannewspaper.com
.قصص/51
.عمرانی درگاهی ،علی ،انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی درجهان ،ص ،482
-همان ،ص،483
. بهرام نوازنی، صدور انقلاب .مینه ها و پیامدهای بین المللی آن ص 4614
. حمزه امرایی، انقلاب اسلامی و جنبش های اسلامی معاصر، ص515
. حمزه امرایی ، انقلاب اسلامی و جنبش های اسلامی معاصر،ص177و 1786
. انقلابی متمایز (جستارهایی در انقلاب اسلامی ایران)ص 837
.رعد، 118
. انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی در جهان ص 559
. همان ص،5610
. انقلاب اسلامی ایرا ن(علل مسایل و نظام سیاسی)ص،3311
. محمد، (7)12
. برداشتی از انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی در جهان ص 57 و 5813
. نوازنی ، بهرام ،صدور انقلاب اسلامی زمینه ها و پیامدهای بین المللی آن ،ص، 5و7 14
.محمدی، منوچهر، بازتاب جهانی انقلاب اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،ص،8115
. خمینی (ره) ، امام ، روح الله ،صحیفه نور جلد 11 ،ص 266 ، تاریخ 22/11/135816
17.خمینی (ره) ، امام ، روح الله ، صحیفه نور جلد 18 ،ص 243 .
. بهرام نوازنی صدور انقلاب ص 46118
. همان ص 13119
20. http//naghdnews.ir
. حشمت زاده ، محمد باقر ، تاثیر انقلاب اسلامی ایران برکشورهای اسلامی ، تهران پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ص 181و18221
22 . http://naghdnews.ir
. محمد تقی مصباح یزدی، انقلاب اسلامی جهشی در تحولات سیاسی تاریخ، ص 2323
24 . بیانات مقام معظم رهبری در جمع مسئولان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مورخ 17/11/80www.leader.ir
25 . محمد سالار، انقلاب اسلامی و صدور ارزش های فرهنگی، اندیشه انقلاب اسلامی، بهار 1382، شماره 5 .
. بهرام نوازنی،صدور انقلاب اسلامی،ص230و 23126
.بهرام نوازنی ، صدورانقلاب،ص،24327
.همان،26428
همان ،27429
. همان ص،281-17530
31 . http://naghdnews.ir
.برداشتی ازانقلابی متمایز ، – جمعی از نویسندگان،ص 355-35832
. محمدی ،منوچهر،بازتاب جهانی انقلاب اسلامی،ص504و 50533
.منوچهر محمدی، بازتاب جهانی انقلاب اسلامی34
. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در نخستین اجلاس بین المللی بیداری اسلامی ، تهران ،26/6/139035
. بیانات مقام معظم رهبری در اجلاس بیداری اسلامی36
. ، قرضاوی ، یوسف، بیداری اسلامی و بیم امیدهای آن،37
. http://www.javannewspaper.com 38
http//www.javannewspaper.com.1
. خبرگزاری فارس 17/1/9040
.منوچهر محمدی، بازتاب جهانی انقلاب اسلامی ص 12441
—————

————————————————————

—————

————————————————————

25