شناخت مفهوم چشم انداز و درک تفاوت آن با انواع اهداف

شناخت مفهوم چشم انداز و درک تفاوت آن با انواع اهداف
تحقیق مشترک گروه های 2 و 6

مقدمه

اهمیت چشم انداز و چشم انداز سازی در تعیین سرنوشت اقتصادی، اجتماعی و کالبدی شهرها و محلات به گونه ای است که می توان آن را به مثابه "قلب" فرایند برنامه ریزی و طراحی شهری محسوب نمود.
در وضعیت کنونی، یعنی در عصر جهانی شدن و تشدید رقابت شهرها که بر سر کسب سهم بیشتری از ثروت ها ، استعدادهای درخشان و جلب توجه جامعه بین المللی صورت می گیرد امر تدوین و اجرای چشم انداز برای شهرها دیگر نه یک "انتخاب" بلکه به یک "ضرورت" بدل شده است.
در زمینه فرایند  چشم  انداز سازی  مدل های گوناگونی وجود دارد  و در زمینه تامین مشارکت مردم  و استخراج چشم انداز مشترک نیز تکنیک های متنوعی در دسترس است. با این وجود  بررسی ها نشان می دهد که در مورد شیوه صورت بندی " بیانیه چشم انداز" خلا قابل توجهی وجود دارد .

تعریف چشم انداز

در متون برنامه ریزی راهبردی تعاریف متعددی از چشم انداز موجود است: 
چشم انداز توصیف روشن و فشرده ای است از سیمایی که شهر در آینده و پس از به فعلیت  در آمدن کلیه توان های بالقوه اش پیدا می کند . در این تعریف بر سه ویژگی عمده چشم انداز که عبارتند از : ضرورت روشن و فشرده بودن ، معطوف به آینده بودن و به فعلیت در آمدن تمامی توان های بالقوه شهر و محله تاکید شده  است

تعریف چشم انداز شهر سازمان ائتلاف شهرها و بانک جهانی:

" تدوین چشم انداز برای یک شهر در حقیقت به مفهوم ارائه هدفی به ساکنین شهر جهت کلیه تلاش هایشان و توصیف چیزی است که در آینده  در آنجا باشند. چشم انداز چیزی فراسوی آینده قابل پیش بینی و فراتر از روندهای موجود فراهم می سازد  و بازتاب فهم مشترک طولانی مدت جامعه از اهداف توسعه خویش است . عموما چشم انداز تلاش دارد تا پاسخ این سوال راکه  این شهر یا منطقه توان بالقوه چه چیزی شدن را دارد ، فراهم آورد .

برایسون
چشم انداز توصیف روشن و فشرده ای است از سیمایی که شهر در آینده و پس از به فعلیت درآمدن کلیه توان های بالقوه اش پیدا می کند.

اتحادیه ملی شهرداری های ایالات متحده :
چشم اندازشهر/ محله بیان وضعیت ایده آلی است که جامعه امید دارد درآینده به آن نایل آید.چنین چشم اندازی باید میان کل جامعه مشترک باشد به گونه ای که به مفهوم واقعی کلمه بتوان آن را ازآن «همه» دانست .

برمبنای تعاریفی که مرورگردید اینک می توان تعریف چشم انداز را درقالب سه گزاره ذیل به طورفشرده مطرح نمود:
وصف روشن وفشرده ازشهر/محله است که می خواهیم درآینده طولانی مدت داشته باشیم .
بیان ویژگی هایی است که به شهر/محله تصویرقابل ادراک وتمایزمی بخشد.
مجموعه ای ازارزش هاست که تصمیم گیری آتی راهدایت نماید.

مفهوم چشم انداز
مفهوم کلان چشم انداز عبارت است از آینده دور از دسترس و مطلوب یک فرد،شرکت،جامعه و یا یک شهر.
چشم انداز توسعه شهر یعنی آرزوهایی برای آینده.
چشم انداز شمایی است که مسیر را به ما نشان می دهد اما دستیابی به آن مقدور نیست.
چشم انداز کمک می کند که جایگاه آینده شهر خود را بهتر بشناسیم و از مزایا و فرصت هایی که در اختیارمان قرار می گیرند بهره مند شویم.بنابراین تغییرات شهر را جهت دار می کند و توان انگیزش مدیریت بخش های مختلف شهر را خواهد داشت.مهمترین خاصیت چشم انداز بسیج کردن نیروهای هر مجموعه به سمت هدف مشخص

چشم انداز مشترک
آینده ای که یک گروه برای خود متصور است و آن را به صورت جمعی تعقیب می نماید
بی شک چشم انداز هر شهر یک هدف مشترک خواهد بود که توسط تمامی شهروندان درک و حمایت می شود. این مهم زمانی محقق می گردد که:
تمامی مردم شهر تصویر مشابهی از آینده شهر در ذهنشان ترسیم شده باشد و همه برای تحقق آن متعهدانه با یکدیگر همکاری کنند.
این چشم انداز مانند یک رشته تسبیح همه مردم در یک شهر را به یکدیگر پیوند داده و به آینده ای دلخواه هدایت کند.
همه شهروندان به آن متعهد باشند چون این اهداف بازتاب تصورات و دربرگیرنده چشم انداز های فردی آنان می باشد.( مهندسین مشاور کلیل،1384: 4).

ویژگی های چشم انداز:
چشم انداز خصوصیات منحصربه فرد منطقه شهری را منعکس می کند
این خصوصیات شامل:
مزایای رقابتی ونسبی منطقه
ارزش ها وقابلیت های شهروندان
ارتباط منطقه با اقتصاد جهانی ،ملی وسایرمناطق کشور
تاریخ وفرهنگ منطقه
ویژگی های فیزیکی وکالبدی منطقه ازجمله موقعیت مکانی ،آب وهوا،قلمرو و…

به طور کلی سه نوع تلقی از اصطلاح چشم انداز ممکن می باشد:

1. چشم انداز به مفهوم " برنامه چشم انداز" ( که معمولا در برخی کشورها قبل از تهیه برنامه یا طرح جامع شهر تهیه می گردد.)
2. چشم انداز به مفهوم " چشم انداز سازی" ( که سلسله فعالیت هایی است که با استفاده از تکنیک های گوناگون مشارکتی به تدوین بیانیه چشم انداز منجر می شود. )
3. چشم انداز به مفهوم " بیانیه چشم انداز" ( که محصول فرایند چشم انداز سازی می باشد.)

مراحل فرایند برنامه ریزی و طراحی شهری راهبردی :

چشم اندازسازی
چشم انداز یک وضعیت ایده آل و آینده نگر از جایگاهی است که یک جامعه می خواهد به آن برسد .چشم انداز علاوه بر اینکه باید الهام بخش و چالش برانگیز باشد باید تا حد امکان دارای معنی باشد به نحوی که تمامی شهروندان به شکلی به آن مرتبط باشند.آنچه که یک منطقه پتانسیل تبدیل شدن به آن را دارد.

گام های اصلی فرایند چشم اندازسازی :

تعیین تکلیف جایگاهی که درآن قرارداریم؟
where are we now?
تعیین وتعریف آنچه می خواهید بشوید؟(چشم انداز)
where would we like to be?
تعیین وتعریف نیازمندی ها واقدامات لازم برای تحقق چشم انداز (استراتژی ها،سیاست ها،برنامه ها)
what action must we take to get there?

فرآیند چشم اندازسازی

تدوین چشم انداز آینده برای شهر و محلات مستلزم انجام مجموعه ای از فعالیت ها است که در قالب فرآیندی به نام « فرآیند چشم اندازسازی» سازماندهی شده اند.در مورد ساختار و محتوای فرآیند چشم اندازسازی دیدگاه های متنوعی وجود دارند که در انطباق با شرایط جغرافیایی،اقتصادی،اجتماعی و سیاسی جوامع گوناگون شکل یافته اند.به طور مثال در حالیکه در جوامع توسعه یافته دستیابی به چشم انداز « مشترک » به واسطه وجود ساختارها و نهادهای مدنی با سهولت نسبی صورت می گیرد،در کشورهای کمتر توسعه یافته جلب مشارکت سازمان یافته بخش های گوناگون جامعه و حصول اجماع با چالش های قابل ملاحظه ای مواجه است.

فرایند چشم اندازسازی CDS:
سازمان ائتلاف شهرها که بوسیله بانک جهانی ومرکزسکونتگاه های انسانی سازمان ملل تشکیل گردیده فرایندچشم اندازسازی رادر پنج گام درنظرگرفته که عبارتند از:
بررسی چشم اندازهای گذشته وموجود
بازاندیشی ونقد
شناسایی وتدوین چشم اندازهای گزینه
انتخاب چشم اندازبهینه
تدوین بیانیه چشم انداز

فرایند چشم اندازسازی ارگون(oregon):

اهداف کلی این فرایند عبارتنداز:
آسان فهم نمودن امربرنامه ریزی برای آینده
مشارکت بخشیدن ودرگیر نمودن افراد درکار به نحوی که آنان به شکل شهودی مقصد فرایند برنامه ریزی ونقش خودشان را درفرایند مزبور درک کنند.
ایجادانگیزش درافراد برای فراگیری هرچه بیشتردرمورد شهرخود وسرنوشت آینده آن

پایه های اصلی فرایند چشم انداز سازی

بر اساس مروری که از دو مدل چشم انداز سازی در این مطالعه صورت گرفت
می توان چنین اظهار نمود که چشم اندازسازی دو پایه اصلی و ضروری دارد که عبارتند از :
1. اتکاء چشم اندازسازی برسنجش جامع وضعیت
2. مشارکتی بودن

بیانیه چشم انداز:
لازم است موارد زیر در بیانیه چشم انداز شهرهای مدنظر به صورت کاملاً شفاف مشخص گردد.(در قالب نوشتار)

الف) خواسته های شهروندان(Demands)
ب) نیازهای اصلی شهر(Needs)
ج) افعال و واژگانی که به آینده نگری چشم انداز اشاره دارند (ساختار ادبیات چشم انداز)

د) استخراج تعداد واژگان لازم
ه) استخراج واژگانی که نیرودهنده، جذاب و محرک احساس تعلق خاطر شهروندی هستند.
و) محورهای کلیدی هر چشم انداز(موضوعات اساسی)
ز) ارزشهای جامعه(Value) در بیانیه چشم انداز
ح) وظائف و ماموریت ها(Missions)

اهداف کلان:
در برنامه ریزی هدف کلان مقصد ومنظوری است که برنامه به آن تمایل دارد وبه سمت آن حرکت می کند .
هدف کلان ایده آل مطلوبی است بلند مدت،کیفی ومبهم که از ارزش ها وآمال جامعه نشات می گیرد .

اهداف خرد:
وسیله ای برای رسیدن به هدف کلان است.اهداف خرد که از اهداف
کلان نتیجه می شوند ملموس کوتاه مدت وکمیت پذیرند.

راه رسیدن به هدف کلان را استراتژی می نامند.