ساختمان تار و سه تار

مقدمه:
اینک گلی از بوستان همیشه معطر ایران:
نغمه ها به صد راز و رمز شگفتیهای روح را تجلی می بخشند، از سینه های شرحه شرحه از فراق می گویند، از حجاب جان پرده می افکند و نوای باغ ملکوت را به گوش معشوق ازلی می رسانند. نغمه ها از سازها برمی خیزند و سازها زبان گویای دستان هنرمندان و قلبها همیشه عاشق، تبلور یکی شدن انسان با مصنوع خود، نشانگر نوازشهای مهربانانه انگشتانی درد آشنا و مبین روح یکی شدن انسان با طبیعت.
کتاب حاضر کوششی است برای انعکاس تجارب چندین ساله تحصیل و نیز چهل روز نجوا و گفتگوی هنرمندانه با چوب و همنشینی با هنرمندان این حرفه، استادان این هنر خاضعانه از روز کار خویش می گویند و بی هیچ پرده و پوششی هنرمندان جوان و شایق به ساخت سازهای سنتی ایرانی را گام به گام دست می گیرند راه می برند امید آنکه قدر بدانند و پی بگیرند.
از بذر تا ثمر راه زیادی در پیش است دقت نظر و سعه صدر و همدلی های فراوان درد آشنایان هنر و فرهنگ این مرز و بوم پشتوانه راه بود. چاپ این پایان نامه نیز مرهون توجهات خاص استاد فرزانه و گرانقدر آقای مهندس اردشیر عبدی و استادان کارگاه برادران فتاحی بوده است همگی را پاس می داریم و در تداوم راه نیازمند همدلی و همراهی ایشان هستیم.

تاریخچه کارگاه:
کار و فعالیت این کارگاه در راستای ساخت آلات موسیقی است. این کارگاه ابتدا در سال 1374 بنا به علاقه شخصی استاد قیم فتاحی که خود یکی از استادان نوازندگی ماهر تار و سه تار در استان است ابتدا در محیطی کوچک از خانه خودشان بوده است که با توجه به نیاز شهرستان و نیز افزایش تعداد هنرجویان موسیقی و نیاز آنها به ساز، استاد فتاحی در سال 1378 به طور رسمی و با همکاری برادرانش و سرمایه گذاری بیشتر جهت خرید دستگاه و تجهیزات پیشرفته تر برای کار کارگاهی هر چند کوچک اما فعال را تاسیس نمودند که هر روز رو به پیشرفت بیشتر همچنان به کار خود ادامه می دهند. مواد خام کارگاه که شامل چوب، چسب، شاخ، استخوان و صدف می‎باشد قسمتی را در همین شهرستان و بعضی دیگر را از استانهای هم جوار تهیه می نمایند.
در یک کارگاه ساز سازی بسته به نوع ماشینهای موجود در کارگاه و تعداد استادکاران ساخت یک یا چندین نوع ساز را انجام می دهند. در کارگاه ساز سازی برادران فتاحی ساخت دو ساز "تار و سه تار" انجام می‎شود که در فصلهای بعد به تشریح آنها خواهیم پرداخت.

فصل اول:
ساختمان سه تار

نگاهت بیفتد اگر بر خطا

تو آن را بپوشان ز لطف و عطا
تو بر من مگیر آهوای ذی خرد

که خالی نباشد بشر از خطا

اجزاء سه تار
لازم به تذکر است که سه تار در قدیم سه سیم (تار) داشته است. به روایتی مشتاق علیشاه کرمانی (شهادت 1306 هـ . ق) عارفی که با سه تار و موسیقی آشنایی داشته سیم دیگری بین سیم دوم و سوم آن اضافه کرده و اینک سه تار در حقیقت چهار سیم یا چهار تار دارد. این سیم را واخون و بعضی ها سیم مشتاق می‎نامند.
تشریح اجزاء سه تار
کاسه: جعبه صوتی سه تار می‎باشد که از جنس چوب توت است.
دسته: پرده های ساز روی آن بسته می‎شوند جنس آن از چوب گردو است.
صفحه: چوب توت نازک که روی کاسه را پوشانده است و خرک روی آن قرار دارد.
سوراخهای روی صفحه: این سوراخها برای تنظیم صدای ساز ایجاد می‎شوند.
سردسته: قسمتی از دسته که گوشی های ساز در آن قرار دارند.
گوشی: انتهای سیم به آن بسته می‎شود و با چرخاندن آن ساز کوک می‎شود. جنس آن معمولاً از چوب گردو است.
پرده: از جنس روده است که روی دسته بسته می‎شود و محل نوتها را تعیین می کند.
خرک: از چوب ساخته می‎شود و سیم ها از روی آن عبور می کنند.
شیطانک: از استخوان ساخته می‎شود و سیم ها از روی آن عبور می کنند.
سیم گیر: در انتهای کاسه نصب می‎شود و انتهای سیم ها را نگاه می دارد. جنس آن از شاخ قوچ، چوب شمشاد جنگلی یا چوب فوفل است.
سیم: سه تار چهار سیم فلزی دارد که با ضربه ناخن انگشت سبابه به ارتعاش در می آیند.
شیار کنار دسته: شیاری است که در موقع بستن پرده ها از آن استفاده می‎شود.
تذکر: در فصل های دیگر توضیحات بیشتری راجع به اجزاء سه تار داده خواهد شد.
انتخاب چوب:
انتخاب چوب مراحل مختلفی دارد و برش صحیح آن یکی از عوامل مهم ساختن ساز می‎باشد. لذا، مطالعه خواص فیزیولوژیکی درخت دارای اهمیت زیادی است. توضیح دقیق در این باره خارج از عهده نگارنده است. فقط در اینجا برای آشنائی با ساختمان ساقه یک درخت، که برای ساختن ساز بریده می شود، قسمت های مهم برش عرضی آن به طور خلاصه توضیح داده می‎شود. قسمت بیرونی درخت پوسته آن می‎باشد که خود از دو قسمت تشکیل شده است "قسمت بیرونی" و "قسمت درونی" و پس از آن قسمت بعدی "لایه زاینده" نام دارد که یک تک سلول است و هنگام رشد درخت به دو قسمت تقسیم می‎شود. قسمت اول آن تبدیل به قسمت درونی پوست درخت می‎شود که عامل انتقال مواد غذائی از برگها به بقیه درخت است. قسمت دوم "لایه زاینده" تبدیل به "برون چوب" می‎شود که عامل انتقال شیره از ریشه به ساقه های درخت می‎باشد. به تدریج که لایه زاینده سلولهای جدیدی تولید می کند "برون چوب" فعالیت فیزیولوژیکی خود را از دست می‎دهد و تبدیل به قسمت سخت تنه می‎شود که درخت را استوار نگاه می دارد. این قسمت تنه درخت را "درون چوب" می گویند که در درختهای نسبتاً بزرگ شامل قسمت اعظم برش عرضی درخت می‎شود. قسمت مرکزی برش درخت، مغز درخت نام دارد که از ریشه تا سر تنه درخت ادامه دارد و دور آنرا نخستین حلقه سالانه فرا گرفته است. در برش عرضی درخت چیزی که خیلی زود جلب توجه می کند حلقه های سالانه است که دایره وار در دور مغز درخت قرار دارند. تعداد این حلقه ها سال درخت را نشان می‎دهد و فاصله بین این حلقه ها همانطوریکه بعد خواهیم دید در انتخاب چوب برای ساز سازی اهمیت فراوانی دارد.
ذکر دو موضوع در اینجا لازم است. اول اینکه رنگ "درون چوب" تیره تر از "برون چوب" می‎باشد. دوم اینکه مغز درخت دارای خلل و فرج های بسیار است که به راحتی قابل رویت می‎باشد.
در سه تار سازی از چوب درخت توت (نوع میوه دار آن) برای ساختن کاسه و صفحه استفاده می‎شود. "درون چوب" تنها قسمتی از تنه می‎باشد که برای این کار مناسب است. بقیه چوب تنه چون پوست، "برون چوب" و مغز درخت زائد است و در ساز سازی از آنها استفاده نمی‎شود.
در ساختمان کاسه و صفحه سه تار از چوبهایی استفاده می‎شود که فاصله حلقه های سالانه آنها از چهار میلیمتر کمتر است و الیافهای طولی به موازات یکدیگر هستند. تهیه چوبهایی با این مشخصات آسان نیست و کار سازنده را مشکل می کند. درختهایی که در مناطق خشک و گرم می رویند برای استفاده در ساز سازی بسیار مناسب هستند. در ایران درختاهی توت حاشیه کویر، اصفهان، قزوین و اطراف تهران برای این کار مناسب هستند. در مناطق پر آب و رطوبت، رشد درختان سریعتر از مناطق خشک می‎باشد در نتیجه فاصله بین حلقه های سالانه زیاد است که برای استفاده در ساز سازی مناسب نیستند. در فصل مربوط به ساختن صفحه و کاسه سه تار راجع به این موضوع توضیحات بیشتری خواهیم داد.
برش چوب
برش طولی تنه درخت باید در مسیر الیافهای طبیعی آن باشد. لذا اره کردن تنه درخت صحیح نیست و باید آنرا در ابتدا با تیغه تبر شکاف داد (یا شقه کرد) تا چوب در مسیر الیافهای خودش که طبیعی و نامستقیم است شکافته شود. معمولاً در تنه هایی که حلقه های سالانه آن دایره وار دور مغز درخت قرار گرفته اند، تنه به چهار قسمت مساوی شکافته (شقه) می‎شود که پس از خشک شدن با اره فلکه (اره تسمه ای) به اندازه های مناسب بریده می‎شوند. معمولاً این حلقه ها صددرصد دایره وار نیستند.
لذا چوبکار باید تا حد امکان سعی کند که برشهای چوب عمود به حلقه های سالانه باشند.
خشک کردن چوب ساز بایستی بطور طبیعی در سایه و در مسیر هوا قرار گیرد. برای ساختن سازهائی چون ویولن حدود 5 سال وقت لازم است ولی بهتر است که بین هفت تا ده سال چوب خشک شود. تحقیقات نگارنده راجع به "درصد" رطوبت چوب سه تار و مدت خشک کردن آن ادامه دارد. معمولاً سازندگان ساز در جواب این سوال می گویند که هر چه چوب کهنه تر باشد بهتر است. اصولاً سازنده باید این موضوع را در نظر داشته باشد که چوبی را مورد استفاده قرار دهد که بحد کافی خشک شده تا پس از ساختن ساز بعلت از دست دادن نم زیادی ترک نخورد و یا شکل خود را از دست ندهد.
رابطه طول دسته با طول کاسه سه تار
نگارنده روش زیر را برای پیدا کردن طول دسته سه تار پیشنهاد می کند. برای این منظور آشنائی با رابطه محل نوت "سل" روی دسته و طول سیم دست باز لازم است. می دانیم که اگر نوت سیم دست باز را "دو" فرض کنیم و طول این سیم را به سه قسمت مساوی تقسیم کنیم محل پرده های "سل" و "سل اکتاو" بدست می‎آید.
اگر فرض کنیم که طول دسته مناسب، طولی است که آخرین پرده که "لابمل اکتاو" است در حدود یک سانتیمتر از محل اتصال دسته به کاسه فاصله داشته باشد، این طول دسته با استفاده از رابطه هندسی محل نوت "سل" با سیم دست باز به روش مثال زیر بدست می‎آید. دلیل این فرض اینست که پرده آخری روی زینت ساز که معمولاً در محل اتصال دسته به کاسه است و یا روی گلوی کاسه قرار نگیرد.
ابعاد سه تار
سه تار به شکل و اندازه های گوناگون ساخته شده است. ابعاد کاسه، دسته و ضخامت چوب کاسه و صفحه آن استاندارد معینی ندارد. بطور کلی شکل صفحه سه تار از نیم دایره ای تشکیل شده است که انتهای آن با منحنی ای مرکب به دسته وصل شده است.
در این کتاب اندازه های کاسه و دسته چهار نوع سه تار آورده شده است. اندازه ترک (بر وزن برگ) و دوره کاسه و ضخامت آنها براساس مطالعات و تجربه های عملی نگارنده روی سه تاراهیی که در دسترسم بوده می‎باشد.
اولین سه تار مورد مطالعه که اثر هنرمند فقید شادروان استاد مهدی کمالیان است بنام دلربا که تاریخ ساخت آن سال 1366 هـ . ش. می‎باشد.
سه تار دوم مورد مطالعه هم ساخت استاد کمالیان بنام مرمر است.
سه تار سوم مورد مطالعه که آن نیز ساخت هنرمند مشهور شادروان استاد محمود هاشمی به شماره 38 و ساخت آن در تاریخ 1370 هـ . ش. می‎باشد.
ایشان شکل صفحه را که شامل یک نیم دایره دو قسمت از یک دایره که شعاع آن قطر دایره مذکور است و دو منحنی که بدسته وصل می‎شوند ترسیم کردند. در این الگو انتهای صفحه در دو طرف سیم گیر در حدود چهار میلیمتر به طرف بیرون دایره ترسیم می‎شود.
چهارمین سه تار مورد مطالعه ام، یکی از سه تارهای شادروان محمد نوائی مشهور به عشقی سه تار ساز معروف می‎باشد. در فصل های آینده، این سه تار در قسمت ساختن قالب و روش اندازه گیری دوره و ترک مورد استفاده قرار گرفته است.

کاسه سه تار:
کاسه سه تار را می‎توان به سه طریق که هر کدام روش خاص خودشان را دارند ساخت.
روش اول: کاسه کدوئی
در این روش کدوی قلیانی که به حد کافی خشک شده است مورد استفاده قرار می‎گیرد. پوست این کدو دارای جداری سخت به ضخامت تقریبی یک میلیمتر و پوسته ای نرم به ضخامت تقریبی چهار میلیمتر می‎باشد. اندازه کدوی مورد استفاده باید تا حد امکان شبیه کاسه سه تار باشد تا بتوان آنرا با اندازه ای مناسب از آن بیرون آورد. پس از اندازه گیری و ترسیم خط برش روی پوست کدو، قسمتی که کاسه از آن ساخته می‎شود با احتیاط، با اره دستی، بریده می‎شود. پس از بیرون آوردن مواد زیادی داخل کدو (الیاف و تخم) با استفاده از لیسه ای که لبه آن گرد است داخل آن کاملاً صاف می‎شود. آنگاه کاسه از طرف دهانه روی کاغذ سنباده ای خیلی زبر (شماره 60) که روی سطحی صاف چسبانده شده است قرار داده می‎شود و با حرکت دادن آن لبه دور کاسه را می ساییم تا کاملاً یکنواخت شود. سپس لبه کاسه را از داخل با سوهان گرد می ساییم تا ضخامت آن سه میلیمتر شود. در این حالت کاسه آماده برای مراحل بعدی که نصب دسته و صفحه است می‎باشد.
روش دوم: کاسه یک تکه
در این روش قطعه چوبی از درخت توت را که بی ترک و گره است انتخاب می کنیم. اندازه های طول، عرض و عمق آن باید در حدود دو سانتیمتر از اندازه های کاسه سه تار موردنظر بیشتر باشد. ابتدا، اندازه صفحه و محور آن را که در جهت الیافهای چوب می باشد، ترسیم می کنیم. سپس محور صفحه را در نمای پشت قطعه چوب مشخص کرده و بعد نمای پشت سه تار را روی آن ترسیم می کنیم. مرحله بعدی ترسیم نمای پهلوی کاسه روی چوب می‎باشد. این قطعه چوب را روی صفحه اره فلکه (اره تسمه) قرار می‎دهیم و اول قسمت صفحه را می بریم. مرحله بعدی برش پهلوی سه تار می‎باشد. برای این منظور بخاطر آنکه این قطعه چوب در سطحی صاف روی صفحه اره بنشیند قسمت های بریده شده را دوباره در جای اولیه خود قرار می‎دهیم و میخ کوب می کنیم. محل میخ ها باید طوری انتخاب شود که در مسیر اره قرار نگیرند و خارج از قسمت نهایی کاسه باشند. در این حالت نمای پهلوی کاسه را می بریم. قسمت های زاید را دور می ریزیم و بقیه بیرون کاسه را با استفاده از تیشه لب باریک و اسکنه لب گرد می تراشیم. هر چه ضخامت کاسه نازکتر شود دقت کار باید بیشتر شود تا صدمه ای به کاسه وارد نشود. ضخامت کاسه در حدود چهار تا پنج میلیمتر می‎باشد و در قسمت گلوئی، ضخامتش، به جهت زیاد کردن استحکام آن در محل اتصال به دسته، در حدود دو میلیمتر بیشتر از بقیه کاسه می‎باشد.
برای سهولت کار تراش کاسه، چوب انتخاب شده معمولاً باید تازه بر و با رطوبت باشد. انتخاب چوب خشک کار تراشیدن را مشکل می کند و احتمال شکستن آنرا در موقع تراش بیشتر می کند. برای اینکه در مرحله تراش، چوب رطوبت خود را زود از دست ندهد، و ترک نخورد، آنرا در چند مرحله که فاصله هر مرحله دو تا سه روز است، می تراشیم و بین هر مرحله آنرا در درون کیسه ای پلاستیکی قرار می‎دهیم و سر آنرا می بندیم. در نتیجه سرعت خارج شدن رطوبت از چوب را به تدریج کم و از ترک خوردن آن جلوگیری می کنیم. هر دو سه روز یکبار کاسه را از کیسه درمی آوریم و تراش آنرا ادامه می‎دهیم و دوباره برای چند روزی در کیسه ای دیگر که خشک است قرار می‎دهیم. این عمل را آنقدر تکرار می کنیم تا ضخامت نهائی بدنه کاسه بدست آید. قسمت اتصال کاسه به دسته را به اندازه زبانه دسته با اره دستی می بریم. داخل و خارج کاسه را اول با کاغذ سنباده زبر (شماره 60) و بعد با کاغذ سنباده نرم (شماره 300) می ساییم تا کاملاً صاف و برای لاک و الکل زدن آماده شود.
لازم به تذکر است که بعضی از سازندگان سه تار برای سهولت کار تراش، قطعه چوب را در جهت محور کاسه به دو نیم می کنیم و بعد از تراش دوباره آنها را به هم می چسبانند.

روش سوم: کاسه ترکه ای
در این روش کاسه با چسباندن قطعات چوب که به شکل های مشخصی بریده شده اند، ساخته می‎شود. قطعه چوبی که به لبه صفحه وصل می‎شود دوره (یا پیشانی) نامیده می‎شود. دوره از یک و یا از دو تکه تشکیل شده است. یک تکه ای آن دور کامل سه تار را می‎گیرد. دو تکه ای آن در محل محور کاسه و انتهای کاسه، وسط سیم گیر، بهم چسبانده می‎شود. قسمت پهن دوره در انتهای کاسه، در قسمت سیم گیر ساز قرار دارد و قسمت باریک آن در محل تماس با دسته. بقیه کاسه که قسمت کروی آن است از قطعات چوبی که ترک (بر وزن برگ) نامیده می‎شود تشکیل شده است. تعداد ترک ها متغیر است و معمولاً 5 ، 7 ، 9 یا 11 عدد می باشند. برای ساختن کاسه به این روش، سازندگان سه تار معمولاً از قالب استفاده می کنند. اندازه قالب، دوره و ترک را سازندگان روی تجربه بدست می آورند و در کارگاه مورد استفاده قرار می دهند. در صفحات بعد روش هندسی پیدا کردن اندازه های قالب، ترک و دوره را پیشنهاد و توضیح داده می‎شود. با استفاده از کلیات این روش می‎توان قالب هر شکل سه تاری را به راحتی ساخت.
قبل از اینکه به بحث درباره پیدا کردن الگوی ترک و دوره بپردازیم طرز سوزاندن و خم کردن چوب را برای کاسه در اینجا توضیح می‎دهیم.
سوزاندن چوب
قبل از خم کردن چوب ترک و دوره، چوب، به اصطلاح استادان سازنده، "سوخته" می‎شود. بدین طریق که درجه حرارت چوب را با وسائل حرارت زا مثل اجاق یا فر برقی یا گازی و یا چراغ نفتی و غیره بالا می بریم تا چوب به حدی داغ شود که شیره داخل آن بجوشد و از آن بیرون آید. این عمل در داخل چوب حفره های بسیار کوچکی ایجاد می کند که اثر خوبی روی صدای ساز دارد. در بخش های بعد خواهیم دید که چوب صفحه هم بدین ترتیب سوخته می‎شود. لازم به تذکر است که چوب را روی منبع حرارتی طوری حرکت می‎دهیم که کلیه سطح آن یکنواخت سوخته شود. مقدار سوختن چوب نباید به حدی برسد که چوب استحکام یا خاصیت فنری خود را از دست بدهد. بطور کلی منظور از این عمل بالا بردن حرارت چوب به مقداریست که شیره آن جوشانده شود. این کار تا حدی مهارت لازم دارد که پس از مدتی تمرین بدست می‎آید.
خم کردن چوب
یکی از خواص چوب اینست که وقتی در آب خیس می‎شود و یا درجه حرارت آن بالا می رود یا جوشانده می‎شود حالت نرمی پیدا می کند که به آسانی می‎توان آنرا خم کرد. حال اگر این حالت خم شدگی را مدتی ثابت نگاه داریم تا چوب خشک شود و یا درجه حرارت آن پائین بیاید، چوب حالت خم شده خود را نگاه می دارد. این خاصیت برای خم کردن چوب در ساز سازی مورد استفاده قرار می گیرد، بدین ترتیب که چوب را در حالتی که نرم است روی قالبی که شکل ترک و یا دوره را دارد قرار می‎دهیم و آنرا با گیره محکم در جای خود مدتی نگاه می داریم تا چوب کاملاً خشک شود. برای این منظور چند روش به کار می رود که اینجا مورد بررسی قرار می‎گیرد.

روش اول:
چوب ترک و دوره را در آب می جوشانیم تا کاملاً نرم شود. در این حالت آنرا از آب درآورده و فورا روی قالب می بندیم و چند روزی نگاه می داریم تا خشک شود.
روش دوم:
چوب را چند روزی در آب قرار می‎دهیم تا آب کاملاً در آن نفوذ کند و به آن حالت نرمی بدهد. سپس آنرا روی قالب های فلزی، که قبلا روی چراغ گاز یا وسائل دیگر کاملاً داغ شده است، قرار می‎دهیم و با گیره آنرا محکم روی قالب می بندیم. طبق روش قبلی چوبرا چند روزی روی قالب نگاه می داریم تا خشک شود.
روش سوم:
این روش در اروپا و آمریکا رایج است و برای خم کردن دور ویولن و گیتار مورد استفاده قرار می‎گیرد. برای این منظور از دستگاهی برقی استفاده می‎شود که در روی آن لوله ای عمودی که مقطع آن گرد یا بیضی شکل است قرار دارد. در داخل این لوله یک شی برقی قرار دارد که لوله را داغ می کند. مقدار درجه حرارت لوله بوسیله کلیدی تنظیم می‎شود. در این روش چوب را روی لوله داغ قرار می‎دهیم و دو طرف آنرا خیلی آهسته با دست فشار می‎دهیم تا چوب داغ شده، به شکلی که موردنظر است، در بیاید.

قالب کاسه
مطالبی که در بخش های گذشته راجع به ترک و دوره گفته شد و شکل هایی که به دست آمد، اطلاعات لازم را برای درست کردن قالب کاسه بدست ما می‎دهد. البته لازم به تذکر است، همانطوریکه قبلاً گفته شد، اندازه قالب کاسه اندازه داخلی کاسه می‎باشد لذا اندازه مقطع های کاسه سه تار که ما در اینجا می خواهیم بعنوان پل های قالب مورد استفاده قرار دهیم اندازه های درونی کاسه که به اندازه ضخامت چوب ترک و دوره کمتر از اندازه های بیرونی کاسه سه تار است می باشند.
قالب توپر
برای درست کردن قالب توپر، از روش تهیه یک تکه که قبلاً توضیح داده شد استفاده می‎شود. با این تفاوت که برای این منظور توی قالب خالی نمی‎شود. پس از تهیه قالب، آنرا روی تخته چوبی، می گذاریم و بوسیله دو پیچ از طرف زیر چوب فوق در جای خود ثابت نگاه می داریم.
سوار کردن ترکها و دوره روی قالب
برای سوار کردن کاسه روش های مختلفی مورد استفاده قرار می‎گیرد. سازندگان با تجربه، ترک ها و دوره را به راحتی بی استفاده از قالب به هم می چسبانند. بدین طریق که ابتدا دوره را به قسمت توپر گلوئی ساز که بعد زبانه دسته در آن قرار می‎گیرد (که آنرا فاق می گویند) می چسبانند و بعد از اینکار ترک ها را به ترتیب روی آن سوار می کنند. روش دیگر استفاده از قالب پل دار می‎باشد.
هدف ما در اینجا ساختن کاسه سه تار است با استفاده از مباحث فوق. ابتدا الگوی دوره و ترک را روی کاغذی ترسیم می کنیم. سپس این کاغذ را روی قطعه فلزی نازکی چون آلومینیوم می چسبانیم و آنرا با قیچی می بریم. این الگو را روی چوبهای خم شده برای ترک می گذاریم و آنرا با نوار چسب کاغذی در جای خود نگاه می داریم. الگوی ترک را با مداد نوک تیز روی آن ترسیم می کنیم. سپس الگوی ترک را برمی داریم و به موازات خط الگو در فاصله دو میلیمتری از آن خطی دیگر ترسیم می کنیم. این خط برش ما می باشد، چوبهای زائد را به وسیله چاقوی چوبکاری و یا با حرکت دادن آن روی رنده از آن جدا می کنیم. همین کار را برای دوره تکرار می کنیم. آنگاه کاغذ سنباده زبری (شماره 60) را روی قطعه چوبی که کاملاً صاف است با نوار کاغذی می چسبانیم. اندازه این کاغذ سنباده معمولاً 28 در 23 سانتیمتر می‎باشد که برای منظور ما کافی است، هر چند اگر بزرگتر باشد بهتر است. دوره را که قبلاً یک تکه و یا دو تکه ساخته و به هم چسبانده ایم، روی این صفحه قرار می‎دهیم و با حرکت دادن آن لبه دوره را می ساییم و اندازه نهایی دوره را به دست می آوریم. در اینجا باید یادآوری کرد که هر دو لبه یعنی قسمتی که به صفحه چسبانده می‎شود و همچنین قسمتی که به اولین ترک وصل می‎شود روی صفحه کاملاً صاف می شود، بطوریکه هیچ شکاف یا درزی بین لبه و صفحه کار دیده نشود. معمولاً استادان قبل از اینکار قسمت توپر گلوئی ساز را که زبانه دسته در آن قرار می‎گیرد به دوره می چسبانند. نگارنده روش دیگری را به کار می‎برد به این طریق که قسمت توپر گلوئی (فاق) در موقع اتصال دسته به کاسه نصب می‎شود.
بعد از اینکه دوره به اندازه مشخص ساخته شد، آنرا روی قالب قرار می‎دهیم و با گیره های دور قالب در جای خود محکم نگاه می داریم. مرحله بعدی سوار کردن ترک است روی دوره، روشی را که برای تهیه دوره استفاده کردیم دوباره برای تهیه ترک مورد استفاده قرار می‎دهیم. بدین طریق که الگوی آلومینیومی را که قبلاً ساخته ایم روی چوب خم شده ترک قرار می‎دهیم. خط های مربوطه را می کشیم و زوائد را رنده می کنیم. سپس، ترک را روی کاغذ سنباده قرار می‎دهیم و آنرا می ساییم تا اندازه ترک بدست آید و در ضمن لبه آن زاویه لازمه را بدست بیاورد سپس آنرا از طرف نوک تیز آن، زیر سیم گیر و وسط محور کاسه، روی دوره قرار می‎دهیم. محل اتصال ترک و دوره را دقیقا بازرسی می کنیم تا شکاف یا درزی وجود نداشته باشد. اگر در این بررسی درزی را پیدا کردیم دوباره آنرا روی صفحه کاغذ سنباده قرار می‎دهیم و آنرا می ساییم و دوباره روی قالب قرار می‎دهیم. این کار را چندین بار تکرار می کنیم تا ترک بی شکاف روی دوره قرار گیرد. لبه ترک را چسب می زنیم و آنرا از طرف نوک تیز آن روی دوره قرا می‎دهیم و با استفاده از حلقه های کشی و قلابهایی که در اطراف قالب قرار داده ایم در جای خود محکم نگاه می داریم. اینکار را از دو طرف کاسه یکی در میان تکرار می کنیم تا به ترک آخری که دو طرف کاسه را به هم وصل می کند برسیم. در اینجا برای پیدا کردن اندازه دقیق این ترک کاغذی را که به اندازه یک سانتیمتر، در جهت پهنا، از ترک بزرگتر است روی محل قسمت آخرین ترک قرار می‎دهیم و با نوار چسب کاغذی آنرا به کاسه می چسبانیم. سپس با فشار دادن ناخن روی لبه های ترک ها کاغذ را علامت گذاری می کنیم. کاغذ را از روی کاسه برمی داریم و روی خط علامت گذاری شده می بریم. سپس آنرا با نوار چسب کاغذی روی چوب خم شده ترک قرار می‎دهیم و طبق روش بالا چوبهای اضافی آنرا می بریم. بعد آنرا بی چسب در جای خود قرار می‎دهیم.
اگر پس از بررسی دقیق، درزی وجود نداشت آنرا درمی آوریم و دو لبه آنرا چسب زده و دوباره در محل خود قرار می‎دهیم و با نوار چسب کاغذی در جای خود محکم نگاه می داریم تا چسب کاملاً خشک شود. پس از خشک شدن، کاسه را با دقت و احتیاط از روی قالب برمی داریم. قسمت های زاید داخل کاسه چون چسبهای اضافی و لبه های تیز ترک ها را با لیسه لب گرد تمیز می کنیم. بیرون کاسه را هم با سوهان نرم و کاغذ سنباده متوسط و بعد نرم کاملاً صاف می کنیم. طول کاسه را اندازه می گیریم و قسمتهای اضافی آنرا در قسمت انتهای گلوی کاسه با اره موئی با دقت می بریم. سپس کاسه را از طرف صفحه آن روی تخته چوبی که قبلا روی آنرا با کاغذ سنباده زبر پوشانده ایم می گذاریم و با حرکت دادن آن لبه دور کاسه را می ساییم تا کاملاً صاف و بدون فراز و نشیب شود. در این حالت اگر کاسه سه تار را روی صفحه صافی قرار دهیم هیچ درزی بین آن و صفحه زیرین وجود ندارد. در اینجا کاسه آماده برای کارهای بعدی می‎باشد.
ساختن کاسه با استفاده از قالب توپر
برای این منظور، روشی را که برای ساختن کاسه با استفاده از قالب پل دار استفاده کردیم تکرار می کنیم. با این تفاوت که در اینجا ترک را، پس از درزگیری، چسب زده و روی قالب توپر قرار می‎دهیم. آنگاه ترک را به طرف قالب و دوره یا ترک زیر آن محکم فشار می‎دهیم و در این حالت میخ سرپهن کوچکی (میخ بنفش) در کنار لبه ترک به قالب می کوبیم تا آنرا در جای خود نگاه دارد. در اینجا باید دقت کرد که این میخ ها زیانی به لبه ترک وارد نیاورند. پس از اتمام کار، کاسه را با دقت از روی قالب برمی داریم و طبق روش قبلی آنرا تمیز و صاف می کنیم. لازم به تذکر است که در این روش، قبل از استفاده از قالب، روی آنرا با کاغذ می پوشانیم تا در موقع چسباندن ترک ها به قالب نچسبند. برای اینکه این کاغذ و یا کاغذ روزنامه به راحتی روی قالب قرار گیرد آنرا ابتدا در آب خیس می کنیم و بعد روی قالب قرار می‎دهیم.
دسته سه تار
دسته سه تار معمولاً از چوب گردو ساخته می‎شود. چوب افرا و ماهون هم مورد استفاده قرار گرفته و مناسب است. چوب باید بدون ترک، گره و خوردگی باشد.
شکل دسته بطور کلی مخروطی شکل است یعنی عرض و عمق آن از طرف کاسه به طرف شیطانک کوچکتر می‎شود. روی دسته، در جهت عرضی محدب است تا پرده ها براحتی در کنار لبه و روی آن قرار گیرند.
سطح دسته در جهت طولی آن کمی مقعر یا فرو رفته است. دلیل اینکار از تماس سیم با پرده های بعدی است که اگر اینکار با حوصله و دقت انجام نگیرد، باصطلاح ساز گز گز خواهد کرد. در کنار دسته شیاری به عرض و عمق دو میلیمتر ایجاد می‎شود که در موقع بستن پرده ها از آن استفاده می‎شود. در سطور بعد مطالب فوق بطور مفصل مورد بحث قرار می‎گیرد.
ابتدا طول دسته که شامل زبانه، قسمت پرده بندی و سر دسته آن است طبق اندازه هایی که قبلا داده شد انتخاب می‎شود. ما در اینجا چون یکی از سه تارهای ساخت عشقی را در نظر گرفته ایم طول کل دسته آن 60 سانتیمتر است که شامل 12 سانتیمتر سر دسته، 45 سانتیمتر دسته و 3 سانتیمتر (تقریبی است) زبانه می‎باشد. ابتدا عرض و عمق این چوب را 3 سانتیمتر در نظر می گیریم. دسته را طوری می سازیم که رگه های چوب عمود به صفحه آن باشند. اینکار با استحکام دسته در جهت طولی آن که فشار سیمهای ساز را تحمل می کند کمک می کند. روی دسته را ابتدا با رنده می تراشیم و چندین بار صاف بودن آنرا با خط کش آزمایش می کنیم. سپس تخته چوی به ابعاد 2 در 8 در 65 سانتیمتر را انتخاب و روی آن را با کاغذ سنباده شماره 60 (خیلی زبر) می پوشانیم و آنرا با نوار چسب کاغذی روی آن می چسبانیم تا در موقع استفاده از جای خود حرکت نکند. آنگاه دسته سه تار را از طرف روی دسته روی آن قرار می‎دهیم و آنرا در جهت طولی حرکت می‎دهیم تا سطح آن ساییده و کاملاً صاف شود تا فراز و نشیبی در آن وجود نداشته باشد. مرحله بعدی درآوردن زبانه در انتهای دسته می‎باشد. در محل اتصال دسته به کاسه خطی عمود به محور طولی دسته می کشیم و این خط را با استفاده از گونیا به دو طرف و پشت آن ادامه می‎دهیم. دسته را در امتداد این خط ها، با استفاده از اره موئی، به عمق 5/2 میلیمتر روی دسته و 3 میلیمتر در کنار و پشت دسته می بریم. چوبهای اضافی دور زبانه را به عمق های مشخص شده بالا به موازات طول دسته می بریم. سپس محل اتصال دسته به کاسه را که در این مثال 3 سانتیمتر از انتهای دسته و محل شیطانک را که 12 سانتیمتر از انتهای دیگر دسته است با خطی عمود به محور طولی دسته مشخص می کنیم. عرض دسته در شیطانک 25 میلیمتر و در محل اتصال به کاسه 28 میلیمتر می‎باشد. این دو اندازه را مشخص کرده و انتهای آنها را در طول دسته بهم وصل می کنیم. این دو خط محل لبه های نهایی دسته می باشند. ابتدا زوائد چوب را رنده می کنیم و بعد دسته را از پهلو روی سطح کاغذ سنباده به روشی که در بالا توضحی داده شد می گذاریم و آنرا در جهت طولی دسته می ساییم تا لبه دسته کاملاً راست و صاف شود و درست روی خطی که قبلاً کشیدیم قرار گیرد. آنگاه عمق دسته در محل اتصال به کاسه که 30 میلیمتر و در محل شیطانک که 25 میلیمتر است، روی پهلوی دسته، مشخص می کنیم و با خط مستقیمی انتهای این اندازه ها را به هم وصل می کنیم و با اره دستی یا رنده زوائد چوب را در طرف خارج این خط می بریم. در این حالت مقطع عرضی دسته چهارگوش می‎باشد. در اینجا محل گوشی ها را معین می کنیم و با مته به قطر 6 میلیمتر آنها را عمود به سطح دسته سوراخ می کنیم. این سوراخ ها حالت استوانه ای دارد و در قسمت های بعد، در بخش جاگذاری گوشی ها خواهیم دید که با استفاده از مغار مخصوص سوراخها به صورت مخروطی در خواهند آمد. مرحله بعدی، رنده کردن چوبهای اضافی می‎باشد تا پشت دسته به صورت منحنی درآید. در این عمل هم، پشت دسته را روی کاغذ سنباده می گذاریم و آنر می ساییم تا کاملاً در جهت طولی صاف و بدون فراز و نشیب باشد.
مرحله بعدی ایجاد شیار در کنار دسته (جنب سیم بم) می‎باشد. فاصله این شیار تا لب دسته در حدود 6 میلیمتر و عمق و عرض آن در حدود دو میلیمتر می‎باشد. به طور کلی عمق و عرض شیار باید به اندازه ای باشد که پرده سه تار براحتی در درون آن قرار گیرد. طول این شیار از محل اتصال دسته به کاسه تا دو سانتیمتر بعد از شیطانک ادامه دارد. شیار بعد از شیطانک روی سر دسته هنگام بستن پرده پشت شیطانک که سیم ها از زیر آن عبور می کنند مورد استفاده قرار می‎گیرد. در اینجا دسته در حدود نود درصد تمام شده است. قوس عرضی و طولی روی دسته را پس از اتصال دسته به کاسه و نصب صفحه سه تار انجام خواهیم داد.
اتصال دسته به کاسه
برای اتصال دسته به کاسه یک تخته چوب یا فیبر به ابعاد 2 در 30 در 95 سانتیمتر را که سطح آن در جهت عرضی و طولی کاملاً صاف باشد انتخاب و خطی مستقیم در وسط آن در جهت طولی آن ترسیم می کنیم. این خط را محور طولی سه تار و این تخته چوب را "صفحه کار" می نامیم. عرض دسته را در محل شیطانک (25 میلیمتر) و در محل اتصال به صفحه (28 میلیمتر) روی محور سه تار عمودی ترسیم کرده و انتهای آنها را با خطی کوتاه در جهت دسته مشخص می کنیم.
دسته را که قبلاً آماده کرده ایم از طرف روی آن در روی صفحه کار قرار می‎دهیم بطوریکه در محل شیطانک و اتصال دسته به کاسه دقیقاً روی خطهایی که ترسیم کرده ایم قرار گیرد. در دو طرف دسته در دو محل که یکی نزدیک شیطانک و دیگری نزدیک محل اتصال به صفحه است، به روی صفحه کار دو میخ درست در کنار دسته به "صفحه کار" می کوبیم. این میخ ها دسته را در مکان خود محکم نگاه می دارد. برای اطمینان بیشتر با استفاده از حلقه های کشی و قلابهایی که در اطراف دسته روی "صفحه کار" تعبیه کرده ایم، دسته را ثابت در جای خود نگاه می داریم. در این حالت دسته دقیقاً در محور سه تار قرار گرفته است. دوباره اینکار را با دقت مرور می کنیم که اگر اشتباهی در کار روی داده است آنرا برطرف کنیم. برای جلوگیری از تماس مستقیم میخ به چوب دسته که خط سیاهی روی آن بجای می گذارد و چوب را تا اندازه ای تو می برد، قبل از میخ کوبیدن، دولا نوار چسب کاغذی به کنار دسته می چسبانیم. مرحله بعدی قرار دادن گلوی کاسه بر روی زبانه دسته می‎باشد. وقتی اینکار انجام شد محور کاسه را که قبلا در محل سیم گیر، با مداد مشخص کرده ایم با محور سه تار که روی "صفحه کار" مشخص شده قرار می‎دهیم. اگر اینکار را دقیقاً و باحوصله انجام دهیم، محور دسته و کاسه کاملاً روی محور سه تار قرار می گیرند. محل اتصال کاسه با دسته را دقیقا بررسی می کنیم که درزی در محل اتصال وجود نداشته باشد. اگر درزی بود با تراش انتهای کاسه آنرا از بین می بریم. لازم به تذکر است که برای بدست آوردن نتیجه مطلوب اینکار باید با دقت و حوصله انجام گیرد. بعد از اینکه مطمئن شدیم که دسته و کاسه با دقت به هم وصل شده اند و محورهای کاسه و دسته به طور صحیح روی محور سه تار قرار دارند، انتهای دسته و کاسه را چسب می زنیم و کاسه را در محل خود روی آن قرار می‎دهیم و با چند حلقه های کشی در جای خود محکم و ثابت نگاه می داریم. قبل از اینکه چسب کاری را شروع کنیم تکه کاغذی زیر دسته و کاسه در قسمت اتصال آنها قرار می‎دهیم که دسته و کاسه به "صفحه کار" نچسبد. سه تار را در این حالت یک یا دو روز نگاه می داریم تا چسب کاملاً خشک شود. بعد از این مدت، سه تار را از روی صفحه کار برمی داریم. در داخل سه تار، دور زبانه را که در قسمت داخلی گلو خالی است با چند تکه گوه که دقیقاً به اندازه های لازم بریده شده اند پر می کنیم. برای چسباندن گوه ابتدا قسمت خالی دور زبانه را کاملاً چسب می مالیم و بعد گوه ها را در جاهای مشخص خود قرار می‎دهیم. لازم به تذکر است که گوه را نباید با فشار در این قسمت جا داد چون ممکن است کاسه را از محور اصلی سه تار خارج کند. دوباره سه تار را روی "صفحه کار" طبق روش بالا کار می گذاریم که اگر در موقع گوه گذاشتن سه تار مقداری از محور خود خارج شده است به حالت صحیح خود درآید. سه تار را در این حالت دو یا سه روز نگاه میداریم تا چسب کاملاً خشک شود.
صفحه سه تار
مرحله بعدی آماده کردن صفحه و اتصال آن به کاسه است. همانطوریکه در قسمت انتخاب چوب ذکر شد، صفحه سه تار باید با روش صحیحی بریده شود. ضخامت اولیه آن در حدود چهار میلیمتر است و رگه های آن باید ریز باشد. بطور کلی فاصله بین رگه ها باید در حدود دو میلیمتر و از چهار میلیمتر بیشتر نباشد. برای آماده کردن صفحه ابتدا آنرا در حدود 15 دقیقه در آب می جوشانیم تا شیره آن کاملاً خارج شود. بعد آنرا بین دو قطعه چوب با سطح کاملاً صاف قرار می‎دهیم و آنرا با گیره محکم در جای خود نگاه می داریم تا در این حالت خشک شود. سپس طبق روش قبل آنرا می سوزانیم، و در حالتی که هنوز داغ است آنرا دوباره طبق روش بالا بین دو قطعه چوب می بندیم تا در این حالت سرد شود تا پس از درآوردن آن از قالب کاملاً صاف و فراز و نشیبی نداشته باشد. در مرحله بعدی چوب صفحه را رنده می کنیم یا می ساییم تا ضخامت آن 8/2 میلیمتر شود. ضخامت صفحه را با میکرومتر اندازه می گیریم. بعد از اتمام این کار صفحه را روی دهانه کاسه می گذاریم بطوریکه رگه های وسط صفحه دقیقاً در امتداد دسته سه تار قرار گیرند. رگه های ریزتر را در طرف سیم سفید و رگه های درشت تر را در طرف سیم بم قرار می‎دهیم. اندازه صفحه را با مداد روی آن مشخص و در بیرون این خط به فاصله نیم سانتیمتر خطی بموازات آن می کشیم. این خط برش صفحه است که با اره موئی بریده می‎شود. صفحه را دوباره روی کاسه قرار می‎دهیم و انتهای آن و محل اتصال آنرا با دسته، با مداد روی صفحه و کاسه علامت گذاری می کنیم.
قبل از اتصال صفحه به کاسه، جهت ازدیاد مقاومت صفحه در مقابل فشار خرک، لبه کاسه را در قسمت پهن آن در حدود دو میلیمتر پائین می بریم. بدین طریق که از طرف سیم گیر تراش را شروع و به تدریج آنرا زیاد می کنیم تا در قسمت پهن صفحه به دو میلیمتر برسد. بهمین ترتیب تراش را به طرف قسمت اتصال کاسه به دسته شروع و به تدریج کم می کنیم تا تراش در این نقطه به هیچ برسد. قبل از چسباندن صفحه به کاسه آنرا روی دهانه آن می گذاریم تا مطمئن شویم که بین آنها درزی وجود ندارد. در مرحله بعدی دسته سه تار را در گیره قرار می‎دهیم و لبه کاسه را چسب می زنیم و صفحه را با استفاده از علامت های گذاشته شده روی آن قرار می‎دهیم و با نوار چسب کاغذی انرا محکم در جای خود نگاه می داریم. لازم به تذکر است که در موقع قرار دادن دسته روی گیره بین آنها یک تکه نمد قرار می‎دهیم تا فشار گیره به آن صدمه ای وارد نکند. سه تار را حداقل 24 ساعت در این حالت نگاه می داریم تا چسب کاملاً خشک شود. بعد نوارها را برمی داریم و چوب اضافی دور صفحه را با چاقوی چوبکاری می بریم. صفحه و کاسه را با کاغذ سنباده متوسط (شماره 300) می ساییم تا تمام زوائد آن از بین برود و چوب کاملاً صاف شود. محل اتصال کاسه و صفحه به دسته را هم کاملاً صاف می کنیم. در صفحات بعد خواهیم دید که صفحه و کاسه سه تار پس از بستن پرده و سیم و آزمایش صدای آن، دوباره تراشیده خواهد شد ولی قبل از اینکه به آن بحث بپردازیم چند مرحله از کار را که هنوز انجام نداده ایم مورد بحث قرار می‎دهیم.
گوشی
گوشی سه تار به اندازه و شکل های مختلفی ساخته می‎شود. سازندگان به سلیقه خود طرحهایی را به کار می برند که برخی ساده و بعضی دارای طرحهای زیبایی هستند. در ساختن گوشی از چوب گردو، افرا، شمشاد و بندرت آبنوس استفاده می‎شود. برای ساختن آن ابتدا اندازه گوشی را روی قطعه چوبی به ضخامت 8 میلیمتر ترسیم می کنیم و سپس آنرا با اره موئی در امتداد این خط می بریم. سر گوشی را با سوهان، چاقوی چوبکاری و کاغذ سنباده به شکل دلخواه درمی آوریم. ساقه آن، ابتدا با چاقو تا حد امکان به شکل استوانه تراشیده می‎شود. آنگاه با استفاده از وسیله تراش گوشی شکل دلخواه که مخروطی شکل است در می‎آید. سوراخهای گوشی را که قبلا با مته در محل گوشی ها ایجاد کرده ایم بوسیله برقوی مخصوص به حالت مخروطی شکل در می آوریم به طوریکه گوشی به راحتی در داخل آن قرار گیرد و به آسانی بچرخد. برای آسان کردن کار کوک ساز، قسمت ساقه گوشی را روی صابون خشک می چرخانیم تا روی آن با مقدار کمی پودر صابون پوشیده شود. سپس آنرا در سوراخ گوشی قرار می‎دهیم و چند بار آنرا می چرخانیم تا خوب جا بیفتد. این کار را چندین بار تکرار می کنیم تا گوشی به راحتی بچرخد و در ضمن به حد کافی محکم باشد که وقتی سیم بسته شد بعلت فشار سیم نچرخد و باصطلاح از کوک خارج نشود. اگر این اتفاق افتاد گوشی را در می آوریم و با دستمال کاغذی مقداری از صابون را از روی ساقه بر می داریم تا نتیجه مطلوب به دست بیاید. وسیله تراش گوشی و سوراخ ساقه اش دستگاهی است که در ویولن سازی و سازهای شبیه آن مورد استفاده قرار می‎گیرد. این دو وسیله طوری طراحی شده اند که شیب مخروطی هر دوی آنها دارای یک اندازه (1:30) می‎باشد.
شیطانک
جنس شیطانک از استخوان و یا شاخ می‎باشد. طول آن به اندازه عرض دسته، عرض آن دو میلیمتر و عمق آن در حدود چهار میلیمتر است که 5/1 میلیمتر آن بیرون قرار دارد و 5/2 میلیمتر آن در شیاری که با اره موئی عمود به دسته بریده می‎شود قرار می‎گیرد. پس از جا اندازی شیطانک در این شیار، آنرا به وسیله چسب در جای خود کار می گذاریم. روی شیطانک شیارهای نازکی ایجاد می کنیم که سیم از داخل آن عبور کند. عمق این شیارها معمولاً نصب قطر سیم می‎باشد تا سیم آسان در داخل آن حرکت کند.
سیم گیر
جنس سیم گیر معمولاً از شاخ و گاهی از چوب شمشاد می‎باشد. چوب فوفل هم بندرت مورد استفاده قرار می‎گیرد.
عرض سیم گیر باید طوری طراحی شود که سیم ها پس از عبور از روی خرک به طور موازی در امتداد دسته به آن بسته شوند. برای ساختن سیم گیر از اره موئی، سوهان و کاغذ سنباده استفاده می‎شود. برای اینکه سیم گیر درست روی کاسه قرار گیرد و درزی بین آن وجود نداشته باشد، کاغذ سنباده ای به عرض و طول 6 سانتیمتر را در محل سیم گیر با استفاده از نوار چسب کاغذی قرار می‎دهیم و پشت سیم گیر را روی آن می ساییم تا کاملاً بدون درز روی آن قرار گیرد. سیم گیر را با چسب به کاسه می چسبانیم و دو یا سه میخ چوبی در سوراخهایی که قبلاً با مته به قطر 2 میلیمتر ایجاد کرده ایم با چسب در داخل این سوراخها قرار می‎دهیم.
خرک
جنس خرک از چوب شمشاد جنگلی است، چوب فوفل هم برای این کار بسیار مناسب است.
تراش اولیه خرک بوسیله اره موئی و چاقو می‎باشد. سپس آنرا روی کاغذ سنباده ای که روی صفحه ای صاف قرار داده ایم می ساییم تا شکل نهائی آن به دست آید. طول خرک بین چهار تا پنج سانتیمتر می‎باشد. ارتفاع آن باید به اندازه ای باشد که فاصله سیم از روی دسته، در محل اتصال به کاسه، در حدود (3) میلیمتر باشد. این اندازه پس از اینکه به ساز سیم و پرده انداخته شد تنظیم می‎شود.
قوس عرضی و طولی روی دسته
همانطوریکه قبلاً گفته شد، قوس عرضی روی دسته، برای اینکه پرده محکم روی دسته و گوشه های آن بنشیند ایجاد می‎شود و قوس طولی آن جهت جلوگیری از گزگز کردن سیم می‎باشد. این قوس از شیطانک شروع می‎شود و در محل اتصال دسته به کاسه ختم می‎شود و در وسط دسته، تقریباً در محل نوت سل روی سیم اول، در حدود یک میلیمتر به طرف توی دسته پائین می رود.
سیم
سیم اول سه تار "سیم سفید" نامیده می‎شود و از جنس فولاد است که خاصیت فنری دارد قطر آن 20 میکرون می‎باشد. سیم دوم "سیم زرد" نامیده می‎شود و جنس آن از برنز می‎باشد. این سیم مانند سیم اول خاصیت فنری دارد، قطر این سیم 22 میکرون می‎باشد. سیم سوم "واخون" یا "مشتاق" نامیده می‎شود و شبیه سیم اول می‎باشد. سیم چهارم را "سیم بم" می‎نامند جنس آن شبیه سیم دوم است و قطر آن 35 میکرون می‎باشد. اندازه های دیگر چون 18 میکرون برای سیم اول و سوم و 20 میکرون برای سیم دوم و 30 تا 35 میکرون برای سیم چهارم هم مورد استفاده قرار می‎گیرد.

پرده
پرده از جنس روده (کات کوت) می‎باشد. قطر مناسب برای پرده سه تار هفت دهم تا هشت دهم میلیمتر است. پرده های ضخیم تر (هشت دهم) در "بالا دسته" و نازکتر (هفت دهم) در "پائین دسته" بسته می‎شوند.
حداقل طول لازم برای یک پرده در حدود چهل سانتیمتر می‎باشد. قبل از بستن پرده آنرا چند ثانیه در آب گرم می گذاریم تا کمی نرم شود. سپس نم آنرا با حوله می گیریم. بعد در محلی بالاتر از محل نهائی پرده آنرا روی دسته در سمتی که شیار قرار دارد می گذاریم.
سوراخهای روی صفحه
پس از تراش صفحه و کاسه، مرحله بعدی تعبیه سوراخهای روی صفحه است. مروری به سه تارهای مختلف نشان می‎دهد که طرح ثابتی برای اینکار وجود ندارد. سازندگان به سلیقه خود و تجربه هایی که به دست آورده اند اینکار را انجام می دهند. معمولاً سوراخ اصلی را با استفاده از دیاپازون دو شاخه نوت "لا" (440 هرتز) بدست می آوریم. بدین طریق که شاخه دیاپازون را با زدن ضربه به جسمی به ارتعاش درمی آوریم و فورا پایه آنرا روی صفحه سه تار در محل تقریبی خرک قرار داده و آنرا به طرف دسته سه تار روی صفحه حرکت می‎دهیم. نقطه ای را که صدای دیاپازون به اوج خود می رسد با مداد علامت گذاری کرده و اینکار را چندین بار تکرار می کنیم تا محل آن به طور دقیق مشخص شود.

زه دور کاسه
قطعه باریکی از نی یا چوب افرا به عرض دو میلیمتر و ضخامت یک میلیمتر را انتخاب می کنیم و به دور لبه صفحه می چسبانیم و با نوار چسب کاغذی در جای خود نگاه می داریم تا کاملاً خشک شود.
زینت ساز
ساز سازها به سلیقه شخصی ساز را زینت می کنند. معمولاً دگمه های صدفی یا استخوانی در بالای "سر دسته" و روی دسته در محل اتصال به کاسه و اطراف سیم گیر نصب می‎شوند.
چسب
چسب سریشم گرم با وجود اختراع چسبهای جدید، هنوز در ساز سازهای مورد استفاده قرار می‎گیرد. در سالهای اخیر چسبهای صنعتی جدیدی هم به بازار آمده که برای ساز سازی مناسب است. این نوع چسب را باید از فروشگاههایی که اجناس ساز سازی را می فروشند، خریداری کرد.
چسب سریشم که در بعضی فروشگاهها بصورت مایع بفروش می رسد و احتیاج به گرم کردن ندارد، برای ساز سازی مناسب نمی باشد.
در موقع مصرف، پودر یا قطعات خشک سریشم را با مقداری آب در ظرف مخصوص گرم کردن سریشم حرارت می‎دهیم تا کاملاً حل شود و غلظت لازم را بدست آورد، سپس در حالت گرم با قلم موی مخصوص مورد استفاده قرار می‎گیرد.

فصل دوم:
ساختمان تار

خشک چوبی خشک سیمی خشک پوست

از کجا می‎آید این آوای دوست

سرپنجه
1-1- اندازه ها: این قسمت بشکل محفظه مکعب مستطیل توخالی می باشد و در وسط سطوح جانبی آن دو سوراخ به قطر حدود 3 سانتی متر تعبیه شده است قطر یا ضخامت سطوح دیواره های این محفظه نیز باید حدود 8 میلی مترباشد.
اندازه سوراخهای میانی دو سطوح این محفظه باید طوری باشد که اولا انگشت بتواند تا حدودی جهت کمک به بستن سیمها به گوشی ها بهتر حرکت نماید و ثانیاً آنقدر بزرگ نباشد که در اثر فشار به گوشی در بین آنها شکستگی و یا ترک ایجاد نماید (بعضیها معتقدند که این سوراخها در انعکاس امواج صوتی حاصل از سیمها اثر می گذارد)
انتهای پائین سرپنجه به طول حدود 5 سانتیمتر به دسته تا رفاغ و زبانه می شود (با سریشم یا چسبهای دیگر چوب بیکدیگر متصل میگردند) بعضی از تارسازها این قسمت و نیز دسته تار را یکپارچه می سازند: مثل تارساز معاصر آقای یوسف پوریا.
2-1- جنس: اغلب تار سازها اجزاء این قسمت را بخاطر استحکام و زیبائی ویا دلیل دیگر از چوب گردو می سازند لبه های سطح روئین سر پنجه را یک زوارشاخی یا کائوچوئی و یا استخوانی بقطر حدود 3 میلیمتر می پوشاند که بوسیله میخهای ظریف و چسب بآن متصل گردیده است.

گوشی تار:
گوشی تار از دو قسمت ساقه و سر تشکیل می شود که شکل و اندازه سمتهای آن در ترسیم زیر نشان داده شده است.
چنانچه ضخامت ساقه گوشی از حد نرمال (کمتر و یا بیشتر) گردد در حساسیت کوک اثر می گذارد ضمناً باید توجه داشت که اندازه قطر ضخامت سرگوشی نیز از حد نرمال تجاوز ننماید چرا که عدم توجه با ین مسئله گردش انگشتان را در هنگام کوک کردن دشوار می سازد.
در سطوح جانبی سرپنجه گوشیها باید در راس یک مثلث طوری قرار گیرند (فاصله بین گوشیها) که اولاً گردش دست انگشتان در کوک کردن بخوبی انجام گیرد و ثانیاً در داخل سرپنجه سیمها درمسیر خود با گوشیهای دیگر حاصل ننماید (این اشکال در بعضی از تارها دیده می شود)
دسته تار
این قسمت بوسیله زبانه ای به طول 5/5 -5 سانتیمتر به سرپنجه متصل می گردد
شیطانک
این قسمت از جنس شاخ، کائوچو، استخوان ساخته می شود، که بهترین نوع آن بخاطر استحکام و سختی قوچ کوهی انتخاب می گردد.
سیمهای تار پس از خارج شدن از سرپنجه دوبه دو به فاصله 54/4- 5 (دو سیم سفید و دو سیم زرد) میلی متر از یکدیگر از روی شیطانک گذشته و تا سیم زرد و دومین سیم زرد تا سیم هنگام باید رعایت گردد.)
علاوه بر آن باید به فاصله بین سیمها سفید و زرد نیز توجه داشت، چرا که اگر فاصله دو سیمی که از روی شطانک و خرک میگذرد کمتر از حد تعادل باشد نه تنها در حین نوازندگی چسبندگی دو سیم در زیر انگشتان بوجود می آید بلکه یک سیم نوازی نیز مشکل خواهد شد. برعکس اگر این فاصله بیش از حد معمول باشد علاوه ب اینکه حالت فرا رسیم در زیر انگشتان حاصل میشود، حساسیت کک نیز در این قسمت بهم خواهد خورد.
2-2 دسته تار: از یک قطعه چوب بطول 46 سانتی متر و پهنای حدود 5/3 سانتی متر (سطح روئین) ساخته میشود.
قطر این قسمت در بالا حدود 6/2 سانتی متر، میان (محدوده سیم سل) حدود 3 سانتی متر، و انتهای آن یا بیخ دسته حدود 10 سانتی متر است.
قطر دسته تار از بالا تا پائین باید طوری ساخته شود که دست بخوبی بتواند بر روی آن حرکت نماید (بعضی از نوازندگان تا رهای دسته کلفت را بیشتر جهت نوازندگی دوست دارند. البته این مسئله نباید باعث تغییر معیارهای نرمال در ساخت این قسمت میشود.
اندازه پهنای استخوانهای روی دسته تار حدوداً تا 13 میلیمتر می رسد.
قطر استخوانها ی روی دسته تار را نیز حدود 5-3 میلیمتر می گیرند البته بهترین نوع استخوان برای روی دسته تار استخوان شتر و بهترین چوب وسط آن چوب وفوفل می باشد.
پرده تار: بر روی دسته تار 28 پرده و یا دستان (که از بالا به پائین بسته می شود) بصورت سه ویا چهار نواری یا یک قاعده معین بسته میشود. جنس پرده ها اززه، (روده)، نایلون و یا کاتکوت می باشد که بهترین آنها بخاطر استحکام و یکنواختی قطر همان کاتکوت است (نوارهای جراحی)
(لازم به یاد آوری است که بعضی از سازندگان تار روی دسته از گرده ماهی میسازند) ضمناً بعلت انحنای تندبیخ دسته که باعث جابجائی و حرکت پرده های این ناحیه میشود د در این قسمت تعدادی میخ بفاصله های معینی می کوبند که پرده های این پخش به آنها بسته میگردندو
نقاره و کاسه
بعد از دسته قسمت نقاره و کاسه است که از روبرو بصورت دودل بزرگ و کوچک ک نوکهایشان بهم متصل هستند دیده میشوند.
1-3 جنس: این قسمت از چوبهای توت، شاتوت، توت جنگلی، گردو (چوب ملچ و زردآلو) ساخته میشود که فعلاً بهترین آنها چوب توت وشاه توت مباشند (البته بخاطر وضع آوندها و خاصیت ژنتیکی گیاه توت) بعضیها معتقدند که چوب های مناسب تر از چوب توت جهت ساخت این ساز میتواند بکار گرفته شود مه متاسفانه تا بحال در این باره تحقیقاتی بعمل نیامده است.
2-3 اندازه ها: همانطوریکه در شکل دیده میشود (ازروبرو) اندازه فاصله ته دسته (ته دل نقاره) ، نوک نقاره حدود 5/8 سانتیمتر و بیشترین قطر آن حدود 5/9 -10 سانتی متر است.
اندازه فاصله نوک دل در کاسه سه تا انتهای کاسه حدود 17 سانتی متر و قطر بزرگ دل حدود 5/15 سانتی متر می باشد.
بطور کلی اندازه فاصله ته دسته تا ته کاسه حدود 26 سانتی متر است اندازه فاصله بین دو نوک دل کاسه و نقاره نیز حدود 5/0 سانتی متر می شود.
پس فاصله انتهای دسته تا ته کاسه حدوداً 71- 5/71 سانتی متر است.
اندازه بلندترین لبه کاسه تاته کاسه حدوداً 25- 24 سانتی متر است که معمولاً بعضی ها خرک را در این فاصله و در این مسیر بر روی پوست کاسه قرار می دهند.
خط بین کاسه و نقاره: سازندگان تار این خط را بصورتهای مختلف و مطابق شکل در می آورند و معتقدند فرم آن در انعکاس صدا تاثیر دارد.
قطر کاسه
1- از نقطه A وسط محل نصب دسته به کاسه بفاصله 5 سانتیمتر بطرف راست و چپ وارتفاع تا 10 سانتیمتر (بطرف زیر کاسه) قطر کاسه باید 5/2- 2 سانتیمتر باشد همین قاعده از B درته کاسه باید رعایت شود.
2- بقیه قطر کاسه باید 1/1 – 8/0 سانتیمتر باشد.
ساخت کاسه و نقاره: تار سازها پس از اینکه شکل ظاهری کاسه و نقاره را از تنه درخت درآورند آنرا از طول دو نیم کرده و پس از خالی کردن توی آنها دوباره دو نیم را بهم چسبانده و سپس بقیه کارها ظریف کاری را انجام میدهند.
بعضی از تار سازها مثل آقای یوسف پوریا کاسه و نقاره تارهای خود را یک تکه میسازد ومعتقد است که اگر تنه دو نیم شود آوندهای درخت در مسیر خود قطع شده که این مسئله در انعکاس صدا تاثیر زیادی دارد.
لازم به تذکر است که قطر قمستهای مختلف کاسه و نقاره خالی شده با یکدگر فرق می کند. مثلاً اگر ضخامت ناحیه ته دل کاسه کافی نباشد (بیشتر تارها این عیب را دارند) پس از مدتی که از ساخت تار می گذرد اولاً این ناحیه در اثر فشار فرو رفته و ثانیاً موقع نواختن چون بطور طبیعی نوازنده باین قسمت فشار می آورد صدا کم وزیاد شده و کوک تار تا حدودی بهم می خورد البته بعضی ازتار سازها امروزه به این مهم توجه کرده و قطر این ناحیه را ضخیم تر میگیرند و یا مثل تار ساز اصفهانی آقای ملکم در این ناحیه قطعه استخوانی بطول 6-7 سانتیمتر و عرض تا 2 سانتیمتر تعبیه می کند.
* (در ضمن وزن متعادل یک تار معمولی حدوداً 2100- 1700 گرم می‎باشد)
انتهای نقاره نیز به وسیله زبانه ای بطول حدود 7 سانتی متر در داخل دسته کار گذاشته (چسبانیده) می‎شود.

سیمگیر
قطعه ایست از جنس شاخ، استخوان که به فاصله حدود 5 سانتیمتر از انتهای ته لبه دل کاسه به وسیله میخ و چسب به کاسه چسبانده می‎شود. وظیفه این قطعه نگهداری سیمهای قلاب شده است که به دندانه های آن انداخته می‎شود.
مچبند
بعلت اینکه تیزی سرسیمهای پیچیده شده به سیم گیر باعث ناراحتی پوست ناحیه مچ و یا پاره شدن سرآستین مچ پیراهن نشود از اینجهت سعی می گردد که برای رفع این مشکل از مچ بند (از یک قطعه پارچه نسبتاً ضخیم ساخته می شود، به قرار شکل بالا) استفاده می نمایند.
خرک تار
شیئی است از جنس شاخ یا استخوان که به وسیله دو پایه بر روی پوست کاسه بوسیله سریش چسبیده می‎شود و سیمها پس از پشت سر گذاشتن شیطانک از روی دندانه های آن گذشته و به سیمگیر متصل می گردند.
اندازه قسمتهای مختلف خرک برای یک دسته تاری که پهنای روی دسته آن 6/3- 5/3 سانتی متر است بقرار زیر است، همانطوریکه در شکل پیداست.
در اینجا پهنای سینه خرک نباید کمتر از حدود 7/0 سانتی متر باشد چون در اثر فشار پس از مدتی خرک باصطلاح سینه برمی دارد.
فاصله سطح ته دسته تا سیم سفید = 5-4 میلیمتر
فاصله دو سیم = 5/4 تا 5 میلیمتر
جای خرک بر روی پوست تار
معمولاً به قطر سه انگشت از ته دل کاسه به طرف راس آن اندازه گرفته و خرک را در این فاصله با سریش بر روی پوست کاسه می چسبانند.
بعضی ها باستناد مسئله کانونی در کاسه عقیده دارند که به دو صورت می‎توان جای صحیح خرک را بر روی پوست کاسه نمود.
1- ابتدا باید دایره ای به قطر بلندترین دو لبه کاسه رسم نموده و سپس خرک را در این دایره طوری بر روی پوست بچسبانند که مرکز دایره با مرکز خرک بر روی هم منطبق گردند.
2- جای خرک باید در مسیر بلندترین ارتفاع لبه کاسه تا ته کاسه روی پوست چسبانده شود.
البته در هر تاری نوازنده پس از چندین بار پوست انداختن و نیز تغییر دادن جای خرک و با رعایت اصولی که ذکر شد می‎تواند برای آن تار مناسب ترین جای خرک را تعیین نماید.
مضراب تار:
مضراب تار از دو قسمت موم و فلز تشکیل می‎شود:
1- فلز: این قسمت را از فلزات مختلف و آلیاژهای مختلف مثل برنج، مس … (جام و سنجهای قدیمی) می سازند.
مضراب تار را معمولاً از یک قطعه فلز به طول 5/4 تا 5/3 سانتیمتر و عرض 7-5 میلیمتر و به قطر 3-2 میلی متر در می آورند.
2- حدوداً نیمی از طول مضراب در میان موم قرار می‎گیرد. (امروزه غیر از مومهای معمولی از مومهای فرنگی نیز به خاطر مقاومت در برابر گرما استفاده می نمایند)
تذکر: مقدار مومی که در انتهای مضراب قرار می‎گیرد باید در حد معین و متعادلی باشد بدین معنی که اگر مقدار موم از حد تعادل کمتر باشد اولاً در موقع نوازندگی تسلط نوازنده را در کنترل و گرفتن مضراب کم خواهد کرد و یا اگر مقدار موم مضراب از حد تعادل بیشتر باشد گردش مضراب و همانطوریکه در حالت موم کم توضیح داده شده کنترل مضراب از بین انگشتان خارج خواهد گردید که هر دو حالت مشکلاتی در نوازندگی به وجود خواهند آورد (البته در تعیین مقدار موم لازم برای مضراب نظریات مختلفی وجود دارد که بهترین آن همان حد متعادل است.
البته هنرجو پس از مدتی نوازندگی خود تا حدودی در این باره تعیین کننده خواهد بود.
چون موم مضراب در اثر گرما در تابستان و در بین انگشتان نرم می‎شود و از این طریق مشکلاتی در نوازندگی بوجود می آید، لذا بعضی ها در این فصل موم مضراب خود را با مقداری گرد آجر و یا خاکستر مخلوط می کنند تا موم مقاومت بیشتری از خود در برابر گرما نشان داده و نرم نگردد (البته موم فرنگی مقاوم تر از موم معمولی در برابر گرما است)1.
رنگ تار
پس از اینکه ساختمان تار بطور کامل باتمام رسید سازندگان این ساز نسبت به سلیقه خود سطح خارجی آنرا به طرق مختلف رنگ آمیزی می کنند. البته برای این منظور لازم است سطح خارجی تار تا حد لازم صیقل داده شود.
(از یوسف پوریا تارساز معاصر)
طریقه 1- پس از آماده شدن سطح خارجی تار فقط روی آنرا دو تا سه بار لاک و الکل می زنند که در این حال چوب کم و بیش رنگ خود را می‎گیرد (نوعی هم رنگی).
طریقه 2- پس از اینکه سطح خارجی تار به حد لازم صیقل داده شد، ابتدا روی آنرا جوهر گوگرد و مواد دیگری مثل جوهر فولاد و غیره (دوده و رنگهای دلخواه دیگر …) که قبلاً در آب حل شده است مالیده و پس از خشک شدن این مایع می‎توان تار را دو تا سه بار لاک و الکل زد.
طریقه 3- پس از صاف شدن سطح خارجی تار ابتدا مایع اسید نیتریک (جهت همرنگی و یا تغییر رنگ) را بر روی آن مالیده و بعد از یکبار پوست زدن و صاف نمودن مجدداً سطح رویین تار را 2-3 لاک و الکل می مالند.
طریقه 4- (طریقه آفتابی)- این طریق که به روش همرنگی موسوم است پس از صاف شدن سطح خارجی تار معمولاً آنرا در هوای آزاد (با آفتاب ضعیف) قرار می دهند. در این حالت نور و هوا باعث تغییر رنگ در چوب می گردند که این خود نوعی رنگ آمیزی محسوب می‎شود.
در صورتیکه بخواهند شفافیت بیشتری در این نوع رنگ آمیزی بوجود بیاورند می‎توان پس از این تغییر رنگ سطح خارجی تار، را 2-3 لاک و الکل زد.
طریقه 5- (از پرویز کیوان تارساز معاصر)
طریقه 6- جهت ظاهر شدن خلل و فرج چوب قسمت کاسه و نقاره تار و سه تار لازم است آنرا در آب پخته (جوشاندن) و شیره گیری نمایند.
مراحل رنگ آمیزی: در این طرق رنگ آمیزی باید سطح خارجی تار را بعد از صیقل دادن آستر بزنیم.
1- آستر (آستر همرنگی): برای ساختن این آستر باید از موادی مثل لاک و الکل، دوده اخرا، عمرا بمیزان: برای نصف استکان لاک و الکل یک گندم دوده، دو گندم اخرا دو گندم عمرا استفاده می کنند.
پس از اینکه این آستر تهیه شد نسبت به احتیاج (وضع خلل و فرج سطح تار) آنرا 2-1 بار بر روی سطح خارجی ساز می مالند. لازم به تذکر است که برای سیرتر شدن رنگ تار می‎توان بیش از مقدار ذکر شده عمرا در محلول آستر مخلوط نمود.
2- پس از خشک شدن این آستر سطح خارجی تار را به وسیله بتونه ای که آماده کرده ایم بتونه می نمائیم.
طرز ساختن بتونه: ابتدا به مقدار (برای یک تار) یک قاشق غذاخوری مل، یک قاشق سرخالی سریش، یک گندم دورده، یک گندم عمرا، دو گندم اخرا را با هم تا حدی مخلوط می کنیم که در آن رنگ خاصی مشاهده نگردد. سپس به مقدار لازم آب به آن اضافه می کنیم تا خمیری به صورت ماست سفت شده حاصل گردد.
سپس بتونه را با فشار و به وسیله کاردک مخصوص جهت پر کردن خلل و فرج به سطح خارجی تار می مالند، پس از اینکه این بتونه دور از آفتاب و باد خشک شد، مرحله برداشتن بتونه با سمباده نرم شروع می‎شود، که در این حالت بتونه بصورت نامحسوس در داخل خلل و فرج باقی می ماند.
در مرحله بعدی باید با دقت کامل آستر همرنگی که قبلا آماده شده بود را به سطح تار بمالند پس از خشک شدن آستر کار لاک و الکل کاری شروع می گردد.
در مرحله لاک و الکل کاری ابتدا با پنبه لاک و الکل را آنقدر بر روی سطح خارجی تار می مالیم تا به اصطلاح فن تشنگی چوب تمام گردد معمولاً این حالت زمانی است که برق لاک و الکل خوب مشخص گردیده است. البته لاک و الکل کاری و رنگ آمیزی کامل تار در اینجا به اتمام می رسد، ولی اگر بخواهند شفافیت بیشتری به ساز بدهند می‎توانند بعد از 24 ساعت با زدن یک دفته پوست بر روی تار (با سمباده 400 کهنه مخصوص ماشین) با پنبه ای که در داخل قطعه ای چلوار قرار داده شده است تار را دوباره لاک و الکل می زنیم.

طرز پوست انداختن تار
دستور انداختن پوست بر روی کاسه و نقاره: پوستی را که جهت کشیدن روی کاسه و نقاره انتخاب می کنیم باید بدون لکه های برآمده و نیز بدون سوراخ باشد، که برای این منظور سعی کنید آنرا در مقابل نور قرار دهید، که در این حالت حتی اگر بر روی پوست سوراخهای خیلی ریز هم وجود داشته باشد مشاهده خواهد شد.
در ضمن پوست باید صاف، تمیز، نازک بوده و نیز بافتی محکم داشته باشد. در صورتیکه ضخامت سطح پوست یکنواخت نباشد، بهتر است قسمت ضخیمتر آنرا بعلت فشار خرک در بخش بالای کاسه (ته دل کاسه) بیندازیم.
وسایل لازم: تیغ تیز- قیچی- سریش- پارچه (دستمال)- آب- سمباده- قطعه ای مقوا به پهنای دسته تار و به طول حدود 3 سانتیمتر.
1- پوست را به اندازه 2 سانتی متر بیش از دور کاسه و نقاره و به همان شکل باید از پوست انتخاب شده را در آوریم و در آب خیس نمائیم.
2- سریش را در آب حل کرده و محلولی رقیق می سازیم.
3- پس از اینکه پوست خیس شده را لابه لای پارچه قرار دادیم سریش را دور کاسه مالیده و سپس پوست را روی آن می کشیم (البته طرف صاف و نرم پوست باید به طرف داخل کاسه قرار گیرد)
4- پس از کشیدن پوست روی کاسه باید با پشت دسته قیچی سریش زیادی زیر پوست دور کاسه را بیرون کشیده و سعی کنید چروکهای آنرا نیز صاف نمائید، سپس با تیغ تیزی زیادی و ناصافی پوست دور کاسه را بریده که در این حال می‎توان سیمها را به سیمگیر بیندازیم (فراموش نشود برای اینکه سیمهای تار در ته دل کاسه خط نیندازد و یا سوراخی ایجاد ننماید باید قطعه مقوایی که در اول مطلب ذکر شد را در زیر سیمها از ته دل کاسه بطرف سیم گیر قرار دهیم)
5- پس از خشک شدن پوست و سریش دور کاسه باید پوست را تر کرده و خرک را در جای خود بطوریکه کمی به طرف سیم گیر تمایل دارد را بر روی پوست قرار دهید (البته با رعایت جای سیمها بر روی خرک)
6- سپس تا حدود 5/1 تا 2 پرده کمتر از صدای اصلی تمام سیمها بجز سیمهای بم و هنگامرا کوک کرده، زمانیکه پوست کاملاً خشک شد می‎توان سیمهای تار را با صدای اصلی خود کوک نمود.
تذکر: البته باید به فاصله سطح ته دسته تار با سیمها و نیز فاصله ته دل کاسه تا خرک توجه شود (همانطوریکه در بخش دوم ساختمان تار توضیح داده شده است).

فهرست مطالب
مقدمه: 1
اینک گلی از بوستان همیشه معطر ایران: 1
تاریخچه کارگاه: 2
فصل اول: 3
ساختمان سه تار 3
اجزاء سه تار 4
تشریح اجزاء سه تار 4
انتخاب چوب: 5
برش چوب 7
رابطه طول دسته با طول کاسه سه تار 8
ابعاد سه تار 8
کاسه سه تار: 10
روش اول: کاسه کدوئی 10
روش دوم: کاسه یک تکه 10
روش سوم: کاسه ترکه ای 13
سوزاندن چوب 13
خم کردن چوب 14
قالب کاسه 16
قالب توپر 16
سوار کردن ترکها و دوره روی قالب 16
ساختن کاسه با استفاده از قالب توپر 19
دسته سه تار 20
اتصال دسته به کاسه 23
صفحه سه تار 25
گوشی 27
شیطانک 28
سیم گیر 29
خرک 29
قوس عرضی و طولی روی دسته 30
سیم 30
پرده 31
سوراخهای روی صفحه 31
زه دور کاسه 32
زینت ساز 32
چسب 32
فصل دوم: 34
ساختمان تار 34
سرپنجه 35
گوشی تار: 36
دسته تار 36
شیطانک 36
نقاره و کاسه 38
قطر کاسه 39
سیمگیر 41
مچبند 41
خرک تار 41
جای خرک بر روی پوست تار 42
مضراب تار: 42
رنگ تار 44
طرز پوست انداختن تار 48

1 – نقل شده: بعضی از نوازندگان تار معمولاً جهت قویتر نو پرتنینتر شدن صدای تارشان سعی می نمودند که در ته کاسه تار یک تخم مرغ توخالی که نوک آنرا به قطر 4-5 میلیمتر سوراخ کرده اند را بچسبانند (البته ته تخم مرغ باید در وسط ته دل کاسه چسبانده شده باشد و نوک آن به طرف پوست قرار گیرد)
—————

————————————————————

—————

————————————————————

1

50