رابطه میزان سواد اولیای دانش آموزان با وضعیت تحصیلی فرزندان آنها



موضوع تحقیق:
رابطه میزان سواد اولیای دانش آموزان با وضعیت تحصیلی فرزندان آنها

محقق:

دبستان:
هجرت

سال تحصیلی:
1396-1395

فهرست
عنوان صفحه
مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..4
چرا این تحقیق اهمیت دارد ………………………………………………………………………………………………………………………………6
سواد اولیاء دانش آموزان …………………………………………………………………………………………………………………………………….7
بی سوادی اولیاء دانش آموزان ……………………………………………………………………………………………………………………………9
تربیت فرزندان و نتیجه بخشی آن ……………………………………………………………………………………………………………………..10
سواد والدین و پیشرفت تحصیلی فرزندان …………………………………………………………………………………………………………..11
افت کمی، کیفی، تحصیلی کلی، تحصیلی جزئی ………………………………………………………………………………………………..13
شیوه های حضور و مداخله والدین ………………………………………………………………………………………………………………………15
برنامه ریزی راهی برای رسیدن به هدف ……………………………………………………………………………………………………………..16
چند عامل مشخص بر پیشرفت فرزندان تاثیر دارد ……………………………………………………………………………………………..17
عوامل موثر بر ترک تحصیل فرزندان …………………………………………………………………………………………………………………..18
بحث و نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………………………………………….19
منابع ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..21

مقدمه
مشاغل و گرفتاری های روزمره ی پدران و سواد و تحصیلات اندک، پرجمعیت بودن خانواده ها، اختلاف های خانوادگی، دوستان ناباب و فقر اقتصادی، با انحرافات از رفتار به هنجار، رابطه ای قابل ملاحظه دارد.اگرچه تحصیلات پدران و مادران در رفتار به هنجار فرزندان تاثیر انکار ناپذیر دارد، اما در بررسی ها ی انجام شده، نقش مادران، چشم گیرتر می نماید. دور بودن پدران از منزل به دلیل اشتغال، باعث می شود که فرزندان، بیشتر ساعات بیداری را با مادران خود بگذرانند. از این رو سطح سواد و تحصیلات مادران می تواند در هدایت تحصیلی و شغلی فرزندان تاثیر قابل ملاحظه ای داشته باشد بی سوادی در تمام ابعاد زندگی انسان می تواند تاثیر بسزایی داشته باشد، مخصوصاً در بهداشت، رشد اقتصادی، رشد فرهنگی، رشد و تربیت فرزندان، بی نظمی و ناهنجاری کودکان، رشد اشتغال و غیره مطالعات نشان داده است که هرچه آسیب های روانی بیشتر باشد، موقعیت اجتماعی شخص را پایین تر می آورد و عواملی چون فقر، بی کاری، تعداد فرزندان، اعتیاد، طلاق و … که همه موجب پایین آمدن موقعیت اجتماعی و فرهنگی شخص می شود و آشفتگی ها یا آسیب های روانی را به وجود می آورد معمولاً افرادی که در سطح پایین اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زندگی می کنند، سطح تحصیلات کمتری نسبت به افراد همسال خود دارند و میزان تحصیلات در این خانواده ها به شدت اُفت پیدا می کند.
پیشرفت تحصیلی یکی از عوامل مقبولیت در کلاس درس است همچنین برای به دست آوردن یک شغل و درجات مختلف آن دارای اهمیت است پیشرفت تحصیلی می تواند یکی از مهمترین و عینی ترین معیارها برای بررسی کارایی نظام های تربیتی باشد با توجه به موارد فوق محققان در حیطه های مختلف روانشناسی تربیتی از دیرباز سعی در فهم مجموعه عوامل تعیین کننده و موثر در پیشرفت تحصیلی داشتند.
یکی از عوامل که بر پیشرفت تحصیلی فرزندان تاثیر بسیار موثر می گذارد سطح تحصیلات والدین می باشد سطح تحصیلات والدین یکی از عوامل مقبولیت پیشرفت بشر در جهان امروز است پیشرفت تکنولوژی ، صنعت، بهداشت، و علوم مختلف مدیون این عامل مهم است هر کشوری برای اینکه به بهترین پیشرفت در علم دست یابد به والدینی نیاز دارد که با درک عمیق به همه مسائل راه درست و صحیح به فرزندشان نشان دهند که جز در سایه والدین با سواد میسر نمی شود. تنها جوامعی توانسته اند که تمام مشکلات خود را در زمینه های تغذیه ، پوشاک، بهداشت و آموزش از میان بردارندکه از سطح سواد بالا برخوردار باشند.
تحصیلات والدین می تواند نقش مهمی در امر تربیت فرزندان داشته باشند والدین تحصیلکرده به دلیل داشتن مشاغل مفید و بهتر از فرهنگ بالا و محیط و موقعیتی بالاتر و بهتری برخوردار هستند بهره مندی از موقعیت خوب اجتماعی به نوبه خود تاثیر روی نگرش فرزندان نسبت به والدین و احساس امنیت و اعتماد به نفس آنها می شود و در نتیجه بهتر می توانند با محیط خود ارتباط برقرار کنند و همین امر موجب رشد و شکوفایی استعدادهای آن ها می شود. در حالی که کودکی که والدین او تحصیلات خوبی ندارند نه تنها افتخار به وجود آنها نمی کنند بلکه در خود احساس حقارت می کنند.
پایین بودن تحصیلات خانواده یکی از پارامترهایی است که می تواند بر افت تحصیلی تاثیر داشته باشد. افت تحصیلی یکی از نگرانی های مهم خانواده و دست اندرکاران تعلیم و تربیت است که این پدیده علاوه بر زیانهای هنگفت اقتصادی آثار سوء بر سلامت روانی دانش آموزان داشته، نگرانی نامطلوبی برای خانواده ها به دنبال دارد.یکی از روان شناسان تربیتی بر اساس یافته های علمی و تجارب تحقیقاتی خود بیان می کند . والدینی که اهل مطالعه یا علاقه مند به مباحث علمی و یافته های تحقیقاتی هستند و دوست دارند با اهل علم و اصحاب اخلاق حشر و نشر دانشته باشند و در مهمانی رفت ها و مهمان دعوت کردن ها به این نکته اهمیت بیشتری می دهند و آن را اصلی ترین معیارهای ارتباطات اجتماعی به شمار می آورند ، فرزندانشان بیشترین موفقیت تحصیلی و نوآوری های فکری را از خود نشان می دهند.
محیط خانوادگی بیش از بهره هوشی کودکان در موفقیت تحصیلی آنها موثر است.
چرا این تحقیق اهمیت دارد
موفقیت و پیشرفت تحصیلی به عوامل زیادی بستگی دارد که این عوامل در مجموعه فردی، آموزشگاهی، خانوادگی و اجتماعی طبقه بندی شده است. پیشرفت تحصیلی دانش آموزان به عوامل متعددی نظیر میزان درآمد خانواده ، سطح تحصیلات، محیط مدرسه، فضای خانواده، نوع مدرسه، امکانات آموزشی، معلم و رفتار معلم، محل زندگی، همکلاسی، محل مدرسه و عوامل بسیار دیگر بستگی دارد. در این تحقیق سطح تحصیلات والدین مورد نظر است .سطح تحصیلات والدین همانند سایر عوامل به شکل های گوناگون در پیشرفت و یا افت تحصیلی دانش آموزان موثر است. ممکن است دانش آموزانی که والدین آنها از سطح سواد بالایی برخور دارند و در انجام تکالیف خود دچار مشکل شوند والدین در انجام تکالیف مدرسه آنها را راهنمایی کنند اما اگر والدین بی سواد باشند نمی توانند فرزندان خودرادرامرتحصیل راهنمایی کنند.نحوه نگرش والدین به تحصیلات فرزندان نیز در پیشرفت تحصیلی آنها موثر است.
با شناخت عمیق و بیشتر نوجوانان و دانستن مسائل و ویژگی های خاص هر گروه از آنها نخست قادر به تشخیص آنها از سایر کودکان می شویم و سپس با ارائه ی راه حل های مناسب جهت رفع یا بهبود مشکلات آنها تلاش می کنیم از آن جایی که سطح سواد والدین و عوامل تاثیر گذار دیگری که قبلاً بیان شد بر سلامت روانی کودکان تاثیر دارد و سلامت روانی نیز در پیشرفت کودکان ونوجوانان در تحصیل موثر است باید شناخت عمیق تری از سطح سواد و تحصیلات و طبقات اجتماعی به دست آوریم و به اضطراب ها، تنش ها و مشکلات خانوادگی کودک پی برده و در جهت رفع آنها و خدمت به کودکان تلاش کنیم.
هر گاه در مورد وضع تحصیل و چگونگی پیشرفت تحصیلی فرزندان صحبت به میان می آید اغلب با پدر و مادرهایی برخورد می کنیم که اظهار دارند فرزندان خانواده های تحصیل کرده از پیشرفت و دانش آموزانی که دارای والدین بی سواد هستند اصولاً در تحصیل نمی توانند پیشرفت کنند همچنین پدران و مادرانی می بینیم که نگرش خاصی نسبت به مدرسه و تعلیم و تربیت کودکانشان دارند و این که تعلیم و تربیت و راه های ترقی و پیشرفت آن را فقط مدرسه می دانند و خود را در امر تعلیم و تربیت سهیم نمی دانند و فکر می کنند وظیفه ی والدین تربیت کردن و بار آوردن فرزندان است.
والدین هر چه مطلع و بصیر تر باشند و در تربیت فرزندان پر استعداد خود بکوشند، در محیط نامناسب و ناهماهنگ موفقیت چندانی نخواهد داشت درست مثل اینکه بذر اصلاح شده و مرغوب را در زمین شوره زار و غیر قابل کشت بکارند که مسلماً بارور نخواهد شد.
سواد اولیاء دانش آموزان
معمولاً افرادی که در سطح پایین اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زندگی می کنند، سطح تحصیلات کمتری نسبت به افراد همسال خود دارند و میزان تحصیلات در این خانواده ها به شدت افت پیدا می کند.در حقیقت در برخی از این خانواده ها، سواد مقوله ی بیگانه ای است.تاثیر عمیقی که این موقعیت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی پایین، بر روی افراد خانواده و جامعه برجا می گذارد، موجب بی نظمی و آشفتگی روانی می گردد، یکی از عوامل مهم در پیشرفت یا ترک تحصیل دانش آموزان سواد والدین محسوب می شود. اگر بچه ها در محیط خانواده احساس پشت گرمی نمایند و هر گاه از نظر درسی مشکلی برایشان پیش آمد مطمئن باشند که اولیای آنها کمک می کنند در این صورت با دلگرمی بیشتری درس می خوانند و دچار عقب ماندگی تحصیلی نخواهند شد. چون تحصیلات والدین تاثیر بسزایی در موفقیت تحصیلی فرزندان دارد. تحقیقات متعددی نشان می دهد که پیشرفت تحصیلی دانش آموزانی که والدین آنها افرادی آگاه و با سواد بوده اند موفقیت تحصیلی آنان بیشتر بوده است. محیط خانواده در پیشرفت تحصیلی نقش مهمی دارد. دانش آموزی که والدین خود را مشغول مطالعه می بیند خودش نیز تشویق به درس خواندن می شود و آنها را به عنوان بهترین الگوی همانند سازی تحصیلی انتخاب می کند. بنابراین کمک و راهنمایی فرزندان توسط والدین امری است ضروری و نمی توان کار آموزش را تنها به مدرسه محول ساخت و از نقش خانواده در این زمینه غافل شد. دانش آموزان اوقات زیادی را در منزل می گذرانند و تحت تاثیر اعمال و رفتار والدین هستند و از آنها انتظار کمک و راهنمایی در زمینه درس را دارند. سواد و تحصیلات، از دیدگاه اقتصادی، افراد را به سوی رشد و توسعه ی درونزاد و خلاق و هماهنگ با اجتماع و کشور هدایت می کند و از دیدگاه تخصصی، جامعه را موفق می سازد، افراد بزرگسال به عنوان عامل اساسی تولید، حتی با یک اصطلاح اقتصادی خاص که همان جمعیت فعال یا نیروی کار می باشد، مشخص می شوند.با توجه به آمار موجود، گسترش سواد کاهش رشد جمعیت و همچنین توسعه ی اقتصادی و اجتماعی و پیشرفت دانش و … را تسهیل نموده است. تنها جوامعی توانسته اند مشکلات خود در زمینه های تغذیه، مسکن، پوشاک، بهداشت و آموزش را از میان بردارند که از سطح بالای سواد برخوردار باشند.بی سوادی، نه تنها پدیده ای قابل تاسف است، بلکه علامتی است در کنار علائم دیگر که نشان دهنده ی از خود بیگانگی می باشد و منجر به عقب ماندگی می شود. این عقب ماندگی در تعلیم و تربیت، خود معلول شالوده های نامتناسب اقتصادی و اجتماعی است و رابطه ی مستقیم با فقر عمومی و کمبود وسایل کافی به ویژه نداشتن معلم و مدرسه است.سواد و تحصیلات خانواده یکی از عوامل مهم پیشرفت بشر در جهان امروز است. پیشرفت تکنولوژی، صنعت، بهداشت و علوم مختلف مدیون این عامل مهم است. ازآن جا که تحصیلات والدین می تواند نقش مهمی در امر تربیت فرزندان داشته باشند و والدین تحصیلکرده به دلیل احراز مشاغل بهتر و مفید تر به خودی خوداز فرهنگ بالاتر ومحیط وموقعیت بالاتر ومحیط وموقعیت بهتری برخوردار خواهند بود و برخورداری از موقعیت خوب اجتماعی به نوبه خود تاثیر روی نگرش فرزندان نسبت به والدین واحساس امنیت و اعتماد به نفس آنها می شود ودرنتیجه بهتر می توانند با محیط خود ارتباط برقرار کنند و همین امر موجب رشد وشکوفایی استعدادآن ها می شود. درحالی که کودکی که والدین وی تحصیلات خوبی ندارند نه تنها نمی توانند به وجودآنها افتخار کنند بلکه در خود احساس حقارت می کنند. وارتباط وتعامل آنها از سایرین کمتر است .البته تحصیلات به تنهایی نمی توانند عامل پیشرفت فرد محسوب شود. اما ازآنجا که تحصیلات میتواند موجب آگاهی بیشتر وقرار گرفتن در وضعیت اجتماعی، اقتصادی بالاتر می گردد و نیز در تحقیقات ثابت شده که شغل و سطح اجتماعی والدین نیز رابطه مستقیمی با پیشرفت تحصیلی فرزندان دارند. بنابراین ملاک انتخاب تحصیلات والدین و تاثیری که بر روی پیشرفت تحصیلی فرزند آن ها می گذارد به این دلیل منظور شده است که خانواده های با تحصیلات بالاتر فرزند کمتری دارند و بنابراین بهتر می توانند با آنها در ارتباط باشند. معمولاً وقت بیشتری برای رسیدگی به مسائل آن ها را دارند. کودکی که در کنار بزرگسالان تحصیلکرده واهل مطالعه وبا حوصله پرورش یافته و بزرگ می شود مسلما پیشرفت تحصیلی او از سایر کودکانی که ازچنین محیط مساعدی بی بهره اند به مراتب بالاتر است.
بی سوادی اولیاء دانش آموزان
والدین با سواد علاوه بر نقش کمک رسانی در آموزش فرزندان خود الگوی منسجمی از یک فرد باسواد نیز به شمار می آیند . سواد والدین در تحصیل فرزندان نقش دو جانبه ای دارد.ازیک سو برای آنان جنبه کمک آموزشی دارد و از سوی دیگر انگیزه ای برای درس خواندن آنان می شود. بی سوادی والدین نیز آسیب دو جانبه ای دارد . این قبیل والدین نه تنها می توانند از نظر آموزشی و تحصیلی به فرزندان خود کمک کنند،بلکه یک الگوی تقلیدی نامناسب برای فرزندان خودند.
" بی سوادی والدین نیز یکی از پارامتر هایی است که می تواند در افت تحصیلی دانش آموزان موثر باشد ، زیرا عدم توانایی والدین جهت کمک به فرزندان در امر تحصیل و نبودن پشتیبان در جهت راهمایی فرزندان ، می تواند سبب سر در گمی دانش آموز و ایجاد اضطراب در او گردد. همین عدم اطمینان در مورد آن چه که دانش آموز انجام می دهد و نبود راهنما در منزل سبب می شود تا دانش آموز با یقین و اطمینان کامل نتواند به پیش ببرد. البته این مطلب کلیّت ندارد و دانش آموزان با استعداد می توانند بدون راهنما نیز به سر منزل مقصود برسند و لیکن این موضوع ، مربوط به دانش آموزانی است که دارای استعداد کمتری هستند و جهت پیشرفت ، نیاز به یاری دهنده دارند. " دانش آموزان در مدرسه مشکلاتی برای تحصیل آنان فراهم می کند، و هم از نظر ناتوانی آنان در کمک فکری و عملی به امور برنامه درسی دانش آموزان در منزل ، از پیشرفت مناسب تحصیلی فرزندان می کاهد. زیرا برخی از دانش آموزان در امور تحصیلی خود نیازمند ساعات آموزشی خارج از اوقات رسمی کلاس و مدرسه اند. برای این قبیل دانش آموزان ، به علل متعدد ، آموزش در مدرسه کافی نیست و لازم است پس از خروج از مدرسه کمک های آموزشی اضافی از منابع دیگر دریافت کنند. والدین با سواد علاوه بر نقش کمک رسانی در آموزش فرزندان خود الگوی منسجمی از یک فرد باسواد نیز به شمار می آیند . سواد والدین در تحصیل فرزندان نقش دو جانبه ای دارد.ازیک سو برای آنان جنبه کمک آموزشی دارد و از سوی دیگر انگیزه ای برای درس خواندن آنان می شود. بی سوادی والدین نیز آسیب دو جانبه ای دارد . این قبیل والدین نه تنها می توانند از نظر آموزشی و تحصیلی به فرزندان خود کمک کنند،بلکه یک الگوی تقلیدی نامناسب برای فرزندان خودند.
تربیت فرزندان و نتیجه بخشی آن
داشتن فرزندان سالم ومستعد کافی نیست. تهیه وتدارک محیط مناسب تربیتی وکنترل واموزش وپرورش آنها، هدف وغایت مطلوب است. همچنان که داشتن بذر وتخم اصلاح شده و مرغوب کافی نیست. زمین مناسب برای کشت و نورکافی وآبو کود و مواظبت و سرکشی و تحمل زحمات و تلاش و کوشش طولانی لازم دارد، تا تخم بروید ورشد کند وبه ثمرآید وباردهد. حساس ترین وظیفه والدین، تربیت کردن وبارآوردن فرزندان است. تامطابق استداد فطری و سرشتی و توان ونیروی بدنی خود، مراحل آموزش وتعلیم وفراگیری را طی کنند ونضج یابند وبه صورت مفید وموثروارد اجتماع شوند وبا ایمان واطمینان به آینده خود زندگی سرشاربا موفقیت وسرور وشادی و خرسندی و رضایت خاطری را شروع کنند.
والدین هرچه مطلع وبصیر باشند و درتربیت فرزندان پراستعداد خود بکوشند، درمحیط نامناسب و ناهماهنگ موفقیت چندانی نخواهند داشت. درست مثل اینکه تخم وبذراصلاح شده و مرغوب را درزمین شوره زار وغیرقابل کشت وزرع بکارند، که البته نمی تواند مراحل رشد ونموخودرا به صورت مطلوب طی کرده نضج یابد و به ثمر برسد.
سواد والدین و پیشرفت تحصیلی فرزندان
در گذشته آموزش مهارت های زندگی به کودکان برای ورود به زندگی اجتماعی توسط خانواده ها صورت می گرفت اما از زمانی که آموزش فرزندان به عهده نهادهای آموزشی قرار گرفت، نقش والدین هم در امور آموزشی کودکان کم رنگ تر شد.ولی امروزه با افزایش آگاهی ها، والدین می کوشند تا شرایط پیشرفت تحصیلی فرزندشان را خارج از محیط مدرسه نیز فراهم کنند. کاش مدرسه ها برای افزایش اطلاعات و آشنایی بیشتر والدین با نحوه آموزش صحیح و کمک به پیشرفت درسی بچه ها برنامه هایی ترتیب دهند.
افت تحصیلی امروزه یکی از نگرانی های مهم خانواده و دست اندرکاران تعلیم و تربیت است. همه ساله شمار زیادی از دانش آموزان در کشورهای مختلف جهان با پدیده ای به نام افت تحصیلی مواجه اند. این پدیده علاوه بر زیانهای هنگفت اقتصادی که به دلیل تکرار پایه یا صرف هزینه مجدد برای دانش آموختگان انجام می پذیرد، آثار سوئی که سلامت روحی دانش آموز را مخدوش می نماید برجا می گذارد. کاربرد اصطلاح افت تحصیلی یا اتلاف در آموزش و پرورش، از زبان اقتصاددانان گرفته شده و آموزش و پرورش را به صنعتی تشبیه می کند که بخشی از سرمایه و مواد اولیه که باید به محصول نهایی تبدیل می شد، تلف کرده و نتیجه مطلوب و مورد انتظار را به بار نیاورده است. لذا مساله موفقیت و شکست تحصیلی سابقه ای طولانی و نامشخص دارد و تاریخ آن مقارن با آغاز خواندن و نوشتن توسط بشر است. اما به طور رسمی پس از اجباری شدن آموزش و پرورش در اواخر قرن نوزده و همگام با تحول صنعتی و نیاز به نیروهای تربیت شده و متخصص، افکار دولتمردان و دست اندرکاران آموزش و پرورش به مساله پیشرفت و شکست تحصیلی معطوف شده است. به نظر می رسد افت تحصیلی به مفهوم عام از گذشته دور، حتی دوران باستان در ایران و جهان وجود داشته است اما افت تحصیلی به معنای خاص آن یعنی ناکامی در تحقق انتظارات آموزشی و شکست در موفقیت های تحصیلی (آموزشی) در صد ساله اخیر در ایران و چند قرن اخیر در کشورهای دیگر جهان، به وجود آمده است. افت تحصیلی در نظام آموزش و پرورش در بسیاری از کشورها به ویژه جهان سوم به صورتی حاد مطرح است. منظور از افت تحصیلی یا شکست تحصیلی، شکستی است که بر اثر قصور نظام آموزشی در دستیابی موثر به اهداف و برنامه های آموزشی حاصل می شود، یعنی عدم موفقیت دانش آموزان در دستیابی به حداقل معیارهایی که برای موفقیت آنان به وسیله نظام آموزش در نظر گرفته شده است، که معمولاً این نوع شکست به مردودی یا به ترک تحصیل زودرس می انجامد. اگر آموزش و پرورش را به یک صنعت تولیدی تشبیه کنیم که دانش آموزان به عنوان مواد اولیه تحویل آن می شوند و این دستگاه با حجمی از سرمایه و مواد اولیه، محصول نهایی که همان انسان های با سواد و تحصیل کرده باشد، تولید می کند، در آن صورت افت تحصیلی آن بخش از سرمایه و مواد اولیه است که به محصول نهایی تبدیل نشده و نتیجه مطلوب به بار نیاورده است. از این نظر افت تحصیلی شامل غیبت مطلق از مدرسه، ترک تحصیلی قبل از موعد مقرر، تکرار پایه تحصیلی، نسبت میان سنوات تحصیل دانش آموز و سالهای مقرر آموزش، کیفیت نازل تحصیلات متعلم در مقایسه با آنچه باید باشد، کسب محفوظات به جای معلومات که در زمان اندکی به فراموشی سپرده می شود، می باشد. منظور از افت تحصیلی کاهش عملکرد تحصیلی و درسی دانش آموز از سطحی رضایت بخش به سطحی نامطلوب است. توجه به این تعریف نشان می دهد که مقایسه و سنجش سطح عملکرد تحصیلی قبلی و فعلی دانش آموز بهترین شاخص افت تحصیلی است با این شرایط زمانی می توان از افت تحصیلی صحبت کرد که فاصله قابل توجهی بین توان و استعداد بالقوه و توان بالفعل فرد در فعالیت های درسی و پیشرفت تحصیلی مشهود باشد. اگرچه این تعریف می تواند همه کسانی را که به دنبال شکست های پی در پی تحصیلی، از تحصیل عقب مانده و عمدتا به اصطلاح تجدید یا مردود می شوند، در برگیرد، اما مفهوم افت تحصیلی صرفاً در مردودی و شرکت در امتحانات مجدد خلاصه نمی شود و می توان شامل هر دانش آموز و دانشجویی شود که آموخته های آموزشگاهی و پیشرفت دانشگاهی او کمتر از توان بالقوه و حد انتظار اوست. افت تحصیلی، کاهش فاصله بین وضعیت آموزشی مورد انتظار با وضعیت علمی موجود فراگیر است. به این ترتیب افت تحصیل به عنوان شاخص اتلاف آموزش از نظر مفهوم عام به هرگونه ضعف در سوادآموزی و یا وجود بیسوادی گفته می شود اما از نظر مفهوم خاص عبارتست از محقق نشدن انتظارات آموشی و شکست در اهداف آموزشی است و نابسامانی در فرایند یاددهی و یادگیری را در بر می گیرد. لذا با این شرایط می توان افت تحصیلی را به شکل زیر دسته بندی کرد:
– افت کمی: عبارتست از درصد دانش آموزان یک دوره تحصیلی که به سبب مردود شدن یا ترک تحصیلی نتوانسته اند آن دوره را با موفقیت بگذرانند.
– افت کیفی: عبارتست از نارسایی در رسیدن به هدفهای تعیین شده و یا عدم تحقق بخشی از این هدفهاست. بنابراین تفاوت بین دانش و مهارت فارغ التحصیلان یک دوره آموزشی و هدفهای تعیین شده برای این دوره، افت کیفی را نشان می دهد.
– افت تحصیلی کلی (کلان): شامل شکست تحصیلی فراگیران در تمامی دروس و حتی سال تحصیلی می شود که نهایتاً به ترک تحصیل ختم می شود و قریب به اتفاق ترک تحصیل کنندگان، بازگشت به تحصیل نخواهند داشت.
– افت تحصیلی جزئی: شامل ضعف تحصیلی دانش آموزان در یک درس در طی سالهای مختلف مانند ضعف خواندن یا نوشتن و کند فهمی مفاهیم در مسائل ریاضی است و یا افت تحصیلی در مدت کوتاه چند روزه تا چند ماهه به دلیل مشکلات عاطفی مانند از دست دادن یکی از والدین یاورشکستگی اقتصادی خانواده، مسائل زلزله و… افت تحصیلی جزئی گفته می شود.
به تجربه دیده شده که در دوره راهنمایی نسبت به دوره های ابتدایی و متوسطه عمومی افت تحصیلی بیشتر وجود دارد. این موضوع را می توان به وضعیت خاص این دوره که دانش آموز باید دروس متنوع تری را نسبت به دوره ابتدایی بگذراند و همچنین به بحران بلوغ و مشکلات آن که در این دوره اتفاق می افتد نسبت داد. معمولا مشاهده می شود که میزان ترک تحصیل کرد ه ها و افرادی که مردود می شوند در مقاطع تحصیلی راهنمایی و متوسطه پسران بیش از دختران است، این تفاوت را احتمالاً به عوامل زیر می توان نسبت داد:
1- تعداد دانش آموزان دختر در کلاسها کمتر از پسران است و تراکم دانش آموز پسر در کلاسها به خصوص در نواحی دور افتاده بیشتر است.
2- دختران اوقات فراغت خود را بیشتر درخانه می گذرانند و فرصت و امکان سرگرمی در بیرون از منزل را کمتر از پسران دارند و بیشتر مطالعه می کنند.
3- معمولا دختران به نمره و قبول شدن بیش از پسران اهمیت می دهند و انگیزه قوی تر دارند.
4- دختران به حضور در کلاس و یادداشت از مطالب کلاس بیشتر اهمیت می دهند.
نقش والدین در موفقیتّ های تحصیلی ورفتاری فرزندان
باورهای والدین، موفقیّت فرزند
سه عامل به عنوان مهمترین عوامل جهت موفقیّت تحصیلی دانش آموزان مطرح است که از این عوامل با نام "باورهای والدین" یا " اهداف والدین" یاد می کنند:
باور والدین و مشخص کردن نکات مهم و با اهمیّت در زندگی و انتقال این باورها و اعتقادات به کودک، با شیوه ای صحیح و منطقی، کودک را در جهت گیری ها و رفتارهایش یاری می دهد. به طور مثال ،اگر تحصیل، موفقیّت تحصیلی و تحصیلات بالای فرزند برای والدین از اهمیّت ویژه ای برخوردار است، باید این باور به شیوه ای درست و منطقی برای کودک شرح داده شود تا کودک بفهمد که برای والدین او، موفقیّت تحصیلی جایگاه ویژه ای دارد، تا بر همین اساس گام بردارد.
عقیده و باور والدین درباره هر موضوعی باید در رفتار خود آنها جلوه گر شود. والدینی که از دروغگویی بیزارند و دوست ندارند فرزندشان این خصلت زشت را بیاموزد، باید این باور را به طور عملی نشان بدهند. اگر والدین عقیده دارند که ارتباط و حضور مستمر آنها در مدرسه فرزندشان باعث موفقیّت تحصیلی او می شود، باید این عقیده را اجرا کنند. به این معنی که با برقراری ارتباط موثر و مناسب با اولیاء مدرسه ی فرزندشان باعث فراهم کردن زمینه مناسب برای موفقیّت فرزندشان شوند. بنابراین باورهای والدین و انتقال این باورها با شیوه ای درست و منطقی به فرزند، او را در جهت گیری ها و یافتن مسیر صحیح یاری می کند.
شیوه حضور و مداخله ی والدین
پژوهشگران بر این باورند که عمده ترین دل مشغولی والدین، ناتوانی آنها در انتخاب بهترین شیوه حمایت از فرزندان به ویژه در زمینه آموزش و پرورش است. از این رو شاید توجه به این نکات راهنمای مناسبی برای جهت گیری بهتر و موثر تر والدین باشد:
الف :حمایت از فرزند باید در جهت تعلیم و تربیت صحیح او باشد. این حمایت می تواند به شیوه های مختلف و در هر زمان متناسب با خواست منطقی کودکان ارائه شود.
ب :همگام شدن با مدرسه. به این معنی که به جای تک روی و بی توجّهی به آموزش های مدرسه باید با آموزش ها همگام شد. اگر به عقیده ی اولیاء مدرسه باور ندارید به جای تک روی و سرپیچی، به مدرسه فرزندتان مراجعه کنید و با مشورت مشکل را حل کنید. لجبازی و طفره رفتن، تنها به فرزند شما لطمه وارد می کند.
ج :کودکانی که در منزل از حمایت های فرهنگی چون مطالعه کتاب، رفتن به سینما، تماشای فیلم های مناسب سن و روحیه خود، تفریح، ورزش و سرگرمی مناسب و… برخوردار می شوند، بیش از همسالان خود که چنین حمایتی ندارند، انگیزه ادامه تحصیل داشته و با اشتیاق بیشتری درس می خوانند.
د: مشارکت والدین باید هم سو و هم جهت با آموزش های مدرسه انجام شده و در حقیقت مکمّل آموزش های مدرسه باشد.
ه:صرف هزینه به هر شکل باید توجیهی منطقی داشته باشد. اگر توجیهی برای صرف هزینه ای پیدا نکردید، بدانید که اشتباه کرده اید!
برنامه ریزی، راهی برای رسیدن به هدف
والدینی که دوست دارند فرزندشان به شرایط ایده آل و آرمانی که در ذهن دارند، دست یابند باید آموزش هایی را به صورت عملی و به این شرح به مرحله اجرا بگذارند:
1-هر روز برنامه ریزی کنید. زمان خواب و استراحت، صرف وعده های غذایی، انجام تکالیف مدرسه، مطالعه ی آزاد، ورزش و تفریح، کمک کردن به والدین در امور منزل و… باید به درستی مشخص شده و همه برنامه ها طبق برنامه ریزی از قبل تعیین شده به اجرا درآید.
2- کنترل دقیق امّا نامحسوس برنامه های کودک به ویژه برنامه های فوق برنامه و برنامه هایی که در اوقات فراغت کودک انجام شود. تماشای تلویزیون، پرداختن به برنامه های غیردرسی و… باید براساس برنامه ریزی صحیح و با محدودیّت زمانی مشخصی اجرا شود.
3- وضعیت تحصیلی دانش آموز، وضعیت انضباطی و رفتاری او باید به طور مرتب کنترل شود.
4- مراجعه به مدرسه، بدون اطلاع کودک و گفت وگوی دوستانه با اولیاء مدرسه بهترین شیوه کنترل نامحسوس شرایط کودک است.
5- با وجود انتظار و توقّع بالای اکثر والدین از فرزند، باید اندکی واقع بین بود. والدین باید به خوبی نقاط ضعف و قوّت فرزندشان را بشناسند تا بر همان اساس برنامه ریزی کنند، برنامه ریزی باید در جهت رفع نقاط ضعف و قوّت بخشیدن به نقاط قوّت فرزند باشد.
6- تشویق، مهمترین عامل جهت پیشرفت و موفقیت تحصیلی کودکان است. موفقیت های فرزند تان را بزرگ جلوه داده و از آن استقبال کنید. به او نشان بدهید که از موفقیت او خوشحال هستید و دوست دارید همواره به همین ترتیب فعالیت کند.
7- عادت مطالعه، خواندن و نوشتن، گفت و گو و تبادل نظر دوستانه و… را در خانواده باب کنید. با گوش کردن به صحبت های فرزندتان، با مطالعه کتاب و… عادت های خوب را عملاً به او بیاموزید.
نقش و جایگاه مدرسه به عنوان مهمترین شاخص جهت آموزش و پرورش و موفقیت دانش آموزان انکار ناپذیر و حیاتی است. اما نمی توان جایگاه والدین و ضرورت مشارکت آنها در آموزش و پرورش و موفقیت کودکان را نیز نادیده گرفت؛ نقشی حیاتی و تاثیر گذار که بی شک بدون مشارکت والدین بخشی از اهداف آموزشی و پرورشی ناکام مانده و کودکان نیمی از آموزش های را دریافت نمی کنند.
چند عامل مشخص که بر پیشرفت تحصیلی فرزند تاثیر دارد:
الف- رشد زبان فرزند با میزان سخن گویی پدر و مادر با او رابطه دارد: عوامل محیطی گوناگون در سخن گویی و قدرت بیان کودک تاثیر دارد.فرزندان خانواده های تحصیل کرده و تربیت شده با واژه های درست و سخنان شایسته سر و کار دارند و با آنها که از این نعمت محرومند تفاوت دارند.
ب- مفید بودن کمک والدین به پیشرفت تحصیلی فرزندان ضعیف خود از نظر درسی : برخی از والدین فرزندانی دارند که از نظر درسی متوسط و یا اندکی ضعیف هستند اگر تلاش و کوشش مستمر ولی اندک درباره اشان بعمل آید خواهد توانست خود را همسطح دیگر شاگردان کنند ولی بعلت بی سوادی والدین و یا پایین بودن سطح تحصیلات و اطلاعات انها قادر نیستند به فرزندان خویش کمک کنند همچنین برای اینگونه والدین بسی دشوار است که فرزندان خود را از نظر درسی کنترل کنند. اغلب آنها بخود واگذاشته شده و یا در برخی از موارد با حیله های والدین خود را در نادانی نسبت به وضع خود نگه می دارند. بر این اساس سطح فرهنگی والدین و و استعداد و امکان آنها به پرداخت نسبت به کودک و کنترل سر به هوای آنان در عقب ماندگی درسی موثر است.

عوامل موثر در ترک تحصیل دانش آموزان
برترین عوامل مشترک در ترک تحصیل دانش آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی بخصوص در مقطع متوسطه بیانگر این حقیقت است که فقر مالی و فقر انگیزشی بیشترین نقش را داشته است و همچنین محیط نامناسب خانه و مدرسه خشونت‚
تنبیه و تشویق معلم ‚ سختگیری های بیهوده که باعث می شود انگیزه تحصیلی شاگردان ضعیف شودزمینه های ترک تحصیل فراهم می گردد.
از عوامل دیگر که در موفقیت تحصیلی جوانان و نوجوانان می توانند تاثیر گذار باشندسلامت جسمی و روحی و بهداشتی ‚عوامل ارثی ‚ذهنی و هوشی ‚ امکانات آموزشی ‚ اعتماد به نفس و تلاش و پشتکار فردی ‚ تاثیر همسالان ‚ اهمیت قائل شدن والدین به تحصیل فرزندان می باشد. در اینجا مهمترین موارد موثر در افت تحصیلی دانش آموزان بیان شده است.
1) شرایط اقتصادی
2) سواد والدین
3) برخورد معلم
4) محتوای کتب درسی
5) شیوه برگزاری امتحانات(شیوه های ارزیابی)
6) عقب ماندگی درسی
7) نارسایی های جسمانی
8) انگیزه
بحث و نتیجه گیری:
سواد نقش مهمی در تمامی جنبه های زندگی افراد جامعه دارد. تحصیلات والدین، سرآغاز و زیربنای پیشرفت جریان زندگی خانواده و جامعه است. اهمیت تحصیلات، صاحب نظران تعلیم و تربیت را به تلاش برای کشف مهم ترین عوامل موثر در پیشرفت و یا اُفت وضعیت رفتاری و درسی، وادار نموده است. با توجه به نتایج حاصله از پژوهش حاضر و پاسخ های دانش آموزان می توان گفت:
تحصیلات والدین در برقراری عدالت و دوری از تبعیض و اختلاف ناعادلانه و ناروا بین کودکان و ایجاد نزدیکی و صمیمیت واقعی و تعامل و گرمی روابط بین اعضا خانواده، بسیار موثر و سازنده و سرنوشت ساز است.
به طور کلی، نقش تحصیلات والدین، در تربیت فرزندان و جلوگیری از بروز ناهنجاری ها و بزه کاری ها، رعایت نظم و انضباط در خانه و مدرسه و جامعه، رشد شخصیت و اعتماد به نفس و عزت نفس و دوری از لغزش ها، داشتن هدف در زندگی، توانایی در برقراری روابط محبت آمیز و برخورد خوب و مودبانه با دوستان و همکلاسی ها و معلمان، پرورش احساس مسئولیت در برابر خانواده و جامعه، رعایت بهداشت فردی و نظافت عمومی، نگهداری و حفظ منابع طبیعی و اموال عمومی و … بسیار حساس و مهم است.
والدین می توانند، بدین وسیله، سرمشق و الگو و نمونه ی شایسته ای برای فرزندان خود باشند.
منابع در بایگانی نشریه موجود است. سواد و تحصیلات خانواده یکی از عوامل مهم پیشرفت بشر در جهان امروز است. پیشرفت تکنولوژی، صنعت، بهداشت و علوم مختلف مدیون این عامل مهم است.
بی سوادی در تمام ابعاد زندگی انسان می تواند تاثیر بسزایی داشته باشد، مخصوصاً در بهداشت، رشد اقتصادی، رشد فرهنگی، رشد و تربیت فرزندان، بی نظمی و ناهنجاری کودکان، رشد اشتغال و غیره مطالعات نشان داده است که هرچه آسیب های روانی بیشتر باشد، موقعیت اجتماعی شخص را پایین تر می آورد و عواملی چون فقر، بی کاری، تعداد فرزندان، اعتیاد، طلاق و … که همه موجب پایین آمدن موقعیت اجتماعی و فرهنگی شخص می شود و آشفتگی ها یا آسیب های روانی را به وجود می آورد معمولاً افرادی که در سطح پایین اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زندگی می کنند، سطح تحصیلات کمتری نسبت به افراد همسال خود دارند و میزان تحصیلات در این خانواده ها به شدت اُفت پیدا می کند.
در حقیقت در برخی از این خانواده ها، سواد مقوله ی بیگانه ای است.
تاثیر عمیقی که این موقعیت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی پایین، بر روی افراد خانواده و جامعه برجا می گذارد، موجب بی نظمی و آشفتگی روانی می گردد، البته این آشفتگی روانی را در طبقات مختلف جامعه می توان دید.
شیوه های انحرافی ـ ایجاد علایم روانی بیماری ـ اقدام به خودکشی ـ بستری شدن ـ قطع ارتباط با واقعیت، در طبقات پایین اجتماع، بیشتر دیده می شود.
مسائل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، به عنوان پیش فرض این مشکل مطرح است و در واقع هدف بررسی اثرات اقتصادی ـ اجتماعی این مسئله به عنوان یک متغیر مهم بر وضعیت روانی است. در این جا سواد و تحصیلات را به عنوان یک متغیر ملاک، لحاظ نموده که قابل سنجش بیشتری است.

منابع
1- افروز غلامعلی – مبانی روانشناختی افت تحصیلی – انتشارات مدرسه – 1386
2- بیابانگرد، اسماعیل – افت تحصیلی یا اتلاف در آموزش و پرورش – فصلنامه تعلیم و تربیت – سال دوم، شماره 8و 7، 65
3- حیدری، اکرم – بلوغ، مشکلات روانی نوجوان وجوان، افت تحصیلی – نشر گستر تهران – 1385
4- شکاری، عباس – مسائل آموزش و پرورش و راهکارهای آن – نشر عابد تهران – چاپ اول – 1386
5- هالت، جان – زمینه یا بر شکست تحصیلی – ترجمه دکتر مهشید فروغان – انتشارات قطره – چاپ سوم – 1387
6- اینتر نت

2