حماسه غزه

 عنوان مقاله: حماسه غزه
ارائه کننده: سعید مهد جعفری
عنوان ارائه کننده: پژوهشگر ومدرس ارتباطات بین الملل کاربردی
SAEEDM JAFARE @ GMAIL. COM
صندوق پستی 5653-15875 تهران
مقدمه:
در ایامی که روزهای پایانی سال 2008 میلادی رقم می خورد و در حالیکه قرار بود درایالات متحد آمریکا، رئیس جمهوری ظاهراً متفاوت به لحاظ عقیده و کردار روی کار بیاید، اسرائیل به منظور اعاده حیثیت از گذشته ناکام خود، در جنگ جنوب لبنان با حزب الله، یورشی همه جانبه را به نوار غزه با هدف انهدام دولت قانونی حماس در فلسطین به راه انداخت.
این جنگ که 22 روز به طول انجامید و با اعدان آتش بس یکجانبه از سوی اسرائیل، هر چند به صورت موقت و ناپایدار متوقف شد، گذشته از بعد نظامی سخت افزاری، یک بعد نظامی نرم افزاری، یعنی عملیات روانی هم داشت.
جنگ نرم افزاری غزه، گسترده ترین عملیات روانی به اجرا در آمده، توسط طرفهای متخاصم در تاریخ خاورمیانه را در بر می گرفت و در شرایطی رخ داد که هر دو طرف با آمادگی کامل به آن وارد شدند.
دراین عملیات اسرائیل سه سال قبل واحد جدید عملیات روانی را در نیروهای مسلح خود سازماندهی و 8 ماه قبل از حمله به غزه، مدیریت ملی اطلاعات را در قالب یک واحد مستقل برای هماهنگی کلیه برنامه های این چنین به وجود آورده بود.
همچنین حماس نیز در کنار سازماندهی نیروهای رزمی، نیروهای کاملاً متخصص و ورزیده ای را برای رویا رویی با اسرائیل در این حوزه، آموزش و در اختیار داشت.
عملیات روانی غزه، بهره گیری از پیشرفته ترین فناوریهای ارتباطی و انواع تاکتیک ها و تکنیک های فریب را از سوی هر دو طرف به نمایش گذاشت، هرچند درعمل اسرائیل به رغم استفاده از تمام ظرفیت ها و تجربیات حاصل از جنگ سال 2006 خود در جنوب لبنان در آن توفیقی پیدا نکرد و کفه ترازو در این عملیات نیز به سود "حماس" پایین رفت.

تعریف عملیات روانی:
وزارت دفاع آمریکا، عملیات روانی را این چنین تعریف می کند: " استفاده برنامه ریزی شده از تبلیغات و سایر تدارکات روانی، یا هدف اصلی تاثیر گذاری روی عقاید، احساسات، برداشت ( نگرش) و رفتار گروههای متخاصم خارجی به گونه ای که از دست یابی به اهداف ملی، حمایت کند."
در خلال جنگ دوم جهانی رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا از جنگ روانی تعریف گسترده تری به شرح زیر ارائه داد:
"جنگ روانی هر گونه سلاحی را که بر فکر دشمن تاثیر بگذارد به کار می برد. این سلاحها فقط از نظر تاثیری که می نهند، روانی به حساب می آیند و نه به واسطه خود آنها"
تاریخچه:
تاریخ جهان، اسکندر کبیر را از پیشگامان خبره در عملیات روانی می داند. وی در طول حکومت خویش ثابت کرد که در زمینه تحت تاثیر قرار دادن ذهنیت توده درم با استفاده از برنامه های تبلیغاتی اش، می تواند ایفاگر یک نقش باشد.
چنگیز خان مغول که بیش از هر رهبری در تاریخ بشر، فتوحات داشت، در سالهای سیزدهم پس از میلاد بر این باور بود که شکست اراده دشمن در جنگ از الویت بالایی برخوردار است.
در دوران چنگیز، قبل از آنکه نیروهای مغول به حماس حمله کنند، ابتدا ژنرال ها از ساکنین آنجا تقاضا می کردند تا خود را تسلیم خان کند، درغیر این صورت آنجا را به کل منهدم می کردند.
این رویداد در دوران مغول برای ساکنین دو شهر "خوارزم" و " کیف" روی داد و ساکنین آنجا در پی پیروزی مغولها و امتناع از تسلیم، قتل عام شدند.
این اقدامات، آوازه شهرت مغول را در خشونت، دهان به دهان گسترش داد و باعث شد تا ساکنان مکانهای بعدی که قرار بود چنگیز به آنها حمله کند، بدون مقاومت تسلیم شوند وبه این ترتیب چنگیز مرتب بر دامنه فتوحات خود می افزود.
جنگ روانی متعاقباً در خلال جنگ دوم جهانی رشد پیدا کرد، به گونه ای که "آدولف هیتلر" تکنولوژی آن زمان و بلندگو را به این منظور به کار گرفت. "ژوزف گوبلز" وزیر تبلیغات "هیتلر" در این زمینه آنقدر درباره "پیشوا" به اغراق روی آورد که وی را تقریباً تا حد "شبه خدا" رسانید.
درخلال آن جنگ، "وینستون چروچپل" نخست وزیر انگلستان، استفاده مشابهی از رادیو به عمل آورد و تبلیغات گسترده ای علیه "نازیها" به راه انداخت.
عملیات روانی در خلال جنگ دوم جهانی، درعرصه رزم نیز کاربرد پیدا کرد به گونه ای که در جریان حمله به نرماندی، به ابتکار ژنرال جرج پاتن آمریکایی سیگنال های دروغین ارسال و تاسیسات غیر واقعی به منظور فریب مشاهده هوایی نیروهای نازی، طراحی وبه به نمایش در آمد.(1)
رفته رفته پیشرفت تکنولوژی این امکان را فراهم آورد که تا ابزارهای نوینی به خدمت عملیات روانی در آیند که از جمله آنها می توان از هواپیمای "Ec-130E" معروف به "Commando Solo" آمریکا نام برد که به عنوان یک فرستنده، رادیو تلویزیونی وایستگاه پارازیت انداز قوی عمل می کند.(2)
آمریکا در جریان جنگ در افغانستان و عراق، تکنولوژیهای مختلفی را در جنگ روانی ترساندن مبارزان، توسط هواپیماها هلیکوپترها وبلندگوهای سوار روی وسائط نقلیه زمینی نظامی، بود.(3)

اهم مبانی تئوریک:
عملیات روانی در کل روی مدلهای تاثیر گذاری مخاطبان استوار می شود و انواع مدلهایی از قبیل موارد زیر، می توانند برای آن مطرح باشد:
"HYPODERMIC NEEDLE" ( سوزن زیر جلدی) که بر مبنای آن پیام عمدی مستقیم توسط پیام گیرنده دریافت و کاملاً پذیرفته می شود.
"RECEPTION THEORY" ( نظریه پذیرش) که بر مبنای آن معنی متنی در داخل آن قرار ندارد، بلکه مخاطبان باید معنی را براساس زمینه فرهنگی و تجربیات زندگی خود، استنباط کنند.
"COVER UP" ( سرپوش گذاشتن)
"SNOW JOB" ( دروغ- فریب)
"OBSTINATE AUPIENCE THEORY" ( نظریه مخاطبین سرسخت)
اعتقاد این نظریه بر آن است که یک ارتباط کاری بین مخاطبان و رسانه ها وجود دارد. مخاطبان فعالانه به انتخاب پیامهایی می پردازند که نسبت به آنها توجه می کنند.
برای هر یک از مدلهای فوق، نظرات گوناگونی وجود دارد که از جمله آنها میتوان به نظرات "PAUL LAIARSFELD" و "ELIHV KATZ" برای "جریان دو گام" و "ZIMMERMAN-BAUER" برای نظریه مخاطبان سرسخت اشاره کرد. (4)
رویداد غزه:
جنگ نرم افزاری اسرائیل و "حماس" ( دولت قانونی فلسطین) درغزه را می شود از زوایای زیر مورد بحث قرار داد:
الف- تکنولوژی:
1- شبکه سازی اجتماعی با استفاده از وب سایتهای زیر:
1-1 "TWITTER"
"TWITTER " نام یک وب سایت موجود در چارچوب شبکه سازی اجتماعی
(SOCIAL NETWORKING) یا رسانه های اجتماعی (SOCIAL MEDIA) است. کاربران این سایت با نام نویسی در آن می توانند از طریق تلفن همراه تا 140 الی 150 حرف را در یک " بو لاک" بار گذاری کنند و بلافاصله هم کاربران از طریق تلفن همراه وب سایت، وب لاک، تپ الکترونیک و غیره به مفاد اطلاعات بارگذاری شده دست یابند. (5)
عملیات تروریستی در بمبی هندوستان، اهمیت این وب سایت را آشکار کرد.(6) و جنگ غزه برای اولین بار تاثیر شگرف استفاده نظامی از آن را در چارچوب "عملیات روانی "به نمایش گذاشت.
طبق آنچه که از سوی رسانه های خبری جهان منتر شد، یکی از موارد استفاده از "TWITTER" در عملیات روانی غزه، برگزاری یک نشست رسانه ای (PRESS CONFERENCE) از سوی کنوگلری اسرائیل در نیویورک را در بر می گرفت که درآن بیش از 2500 بلاگر ( وب لاگ نویس) حضور پیدا کردند. (7)
جنگ غزه به عبارتی اولین جنگی بود که در آن افراد قادر شدند تا اخبار به وقت حقیقی را بدون آنکه از خروجی یک رسانه چاپی یا رادیو- تلویزیون عبور کند، انتشار دهند. (8)
2-1 "YOU TUBE"
این سایت شبیه به "TWITTER" عمل می کند، با این تفاوت که بجای متنی در آن، تبادل فیلم انجام می شود.
با استفاده از سایت فوق،در چارچوب عملیات روانی، اقدامات زیر از سوی اسرائیل صورت می گرفت:
مصاحبه روزانه با خبرنگاران بین المللی توسط وزیر خارجه خانم "TIIPI LIVNI"
پخش یک فیلم کارتونی که در آن نشان داده می شد، موشک ها برج "ایفل پاریس" ساعت "بیگ بن" لندن و مجلس آلمان (BUNDESTAH) را هدف قرار داده و به آنها اصابت کرده اند.
در پی نمایش این صحنه، این پرسش به میان می آید که آیا شما این وضعیت را دوست دارید، چطور است؟ متعاقباً این موضوع مطرح می شود که مردم شهر "SDEROT" در جنوب اسرائیل 8 سال است در چنین وضعیتی زندگی می کنند.
حماس کوشش کرد از این ابزار برای ارائه نظرات و اطلاعات خودش استفاده کند ولی کارگزاران سایت که غربی بودند، تصاویر پست شده مربوط به "حماس " را سانسور کرده و مانع بارگذاری آن ها شدند. به همین دلیل "حماس" اقدام به ایجاد یک سایت اشتراک تصاویر ویدیویی مربوط به خود بنام "AQSA TUBE" کرد. تا سه روز پس از جنگ، این سایت به روز نشده بود و بازدید کنندگان پس از بالا آمدن سایت به یک سایت به زبان عربی ارجاع داده می شدند. (9)
وزارت دفاع اسرائیل در تل آوویو به طور مرتب فیلم های ویدیویی مربوط به حملات هوایی خود به غزه را در این سایت به نمایش در می آورد.(10)
3-1 FACEBOOK:
این ابزار نیز مشابه "TWITTER " و "YOU TUBE " یک وب سایت مربوط به "شبکه سازی اجتماعی" یا "رسانه های اجتماعی" است که کاربران با استفاده از آن می توانند تبادل اطلاعات از طریق ویدئو، تصویر، پیوندهای گوناگون اینترنت و نیز "CHAT" ( گفتگو) داشته باشند.
گفته شده است که "FACEBOOK " پنجمین وب سایت بزرگ دنیا با 160 میلیون کاربر به شمار می رود که اسرائیل نیز زمانی در جنگ غزه اظهار داشت که این سایت قوی ترین سلاح دراز خانه آن رژیم به شعار می رود.
موسسان "FACEBOOK " اظهار می دارند که هر کس اظهارات نژاد پرستانه داشته باشد یا آنکه کسی را به مرگ تهدید کند، از استفاده از این سایت منع می شود.(11)
یک سایت خبری در جریان جنگ غزه، گزارش کرد که اسرائیل پس از مدتی از عملکرد " FACEBOOK" دچار ناخشنودی شد. (12)

4-1 پیامک:
سیستم پیام کوتاه ( پیامک- SMS) از جمله دیگر تکنولوژیهایی بود که به عنوان یک وسیله مورد استفاده ارتش اسرائیل برای عملیات روانی در غزه قرار گرفت.
اسرائیل از این وسیله در قالب "فهرست توزیع" (DISTRIBUTION LIST)، روزانه ده ها پیام به منظور دعوت از خبرنگاران برای شرکت در "نشست های رسانه ای" مقامات مختلف آن رژیم یا بازدید دسته جمعی از مناطقی که مورد اصابت "موشکهای حماسی" قرار گرفته بود ارسال کرد.
در این میان، یک تیم ویژه ماموریت داشت تا به طور انحصاری ایفاگر نقش برقراری ارتباط با "تلاگرها" باشد.(13)
5-1 موشکها:
ادبیات منتشر شده در حوزه عملیات روانی جنگ غزه، موشکهای شلیک شده از سوی حماس را قوی ترین سلاح این نوع عملیات در غزه به حساب می آوردند.

حماس در مجموع موشکهای زیر را بکار برد:
حستام 1- قطر 60 میلی متر، وزن 12 پوند، دارای یک خرج انفجاری یک پوندی پابرد 3 کیلومتر که برای اولین بار در سال 2001 با شلیک به سوی اسرائیل معرفی شد.
حستام 2- قطر 150 میلی متر، وزن 70 پوند، طول 6 پابرد 8 کیلومتر، دارای کلاهک 15-11 پوندی که در سال 2003 معرفی شد.
حستام 3- طول 7/6 پا، قطر 170 میلی متر، برد 12 کیلومتر، دارای سرجنگی 44-22 پوندی
حستام 4- پابرد 15 کیلومتر
ناصر 4- بابرد 20 کیلومتر
به عقیده مقامات اطلاعاتی اسرائیل، حماس چند صد موشک تولید شده کارخانه ای از نوع BM-21 هر یک بابرد 20 تا 40 کیلومتر هم در اختیار دارد. این موشک ها 122 میلی متر قطر، 150 پوند وزن و 9 پا طول دارند، ضمن آنکه وزن کلاهک آنها به 45 پوند می رسد.
این مقالات بر این پوند که از سال 2001 تا کنون، حماس 6000 موشک به طرف اسرائیل پرتاب کرده باشد. (14)
اطلاعات فوق در حالی از سوی یک منبع معتبر منتشر می شود که در ایام جنگ غزه، خبرگزاریها به طور مرتب از موشکی بنام "GRAD" نام می بردند که از سوی "حماس" به سوی اسرائیل پرتاب می شد. (15)
به عقیده کارشناسان نظامی، موشکهای زمینی به زمین حماس به لحاظ دکترین سخت افزاری نظامی، ارزش چندانی نداشتند زیرا از قدرت تخریبی محدودی برخوردار بودند ولی به لحاظ عملیات روانی بسیار موثر عمل می کردند.
تاثیر این موشکها به لحاظ روانی به قدری بود که بسیاری از مردم شهرکهای جنوبی اسرائیل را از طریق ایجاد رعب و وحشت، وادار به ترک محل زندگی خود می کرد.
پرتاب مکرر این موشکها همیشه، شهرهای در تیررس به صورت خالی از سکنه و به حالت تعطیل در آیند. (16)
6-1 رخنه و اختلال مخابراتی، جاسوسی الکترونیک:
در جریان جنگ غزه، هر دو طرف متخاصم جلوه هایی از توان تکنولوژیک خود را در عرصه بهره برداری از فناوریهای پیشرفته مخابراتی و اطلاعاتی به نمایش گذاشتند که در این میان، توان علمی "حماس" به عنوان یک توانایی غافلگیرانه، حیرت کاشناسان نظامی غرب در حوزه عملیات روانی را برانگیخت.
آنچه که اسرائیل دراین زمینه انجام داد، نفوذ در شبکه های رادیو- تلویزیونی متعلق به حماس و جهاد اسلامی در غزه، قطع برنامه های آنها و پخش برنامه های تبلیغاتی خودش از آن فرستنده ها بود.
گزارش شده است که گوینده رادیو اورشلیم صدای جهاد اسلامی، کمال ابوناصر اظهار داشته که اسرائیل هر یک ساعت یکبار پخش برنامه های آن رادیو را قطع می کرد وبا پخش اطلاعیه های خود، حماس را مسئول همه مشکلات به حساب می آورد.
همچنین گزارش شده است که اسرائیل قادر بود تا سیمای رهبری حماس را در شبکه تلویزیونی غزه، محو کند. (17)
در یک مورد پیامی که با قطع رادیو حماس از سوی اسرائیل پخش شده به شرح زیر بود:
به همه ساکنان منطقه
به منظور ایمنی خودتان لازم است که شما بلافاصله منازل خود را ترک و به نواحی مرکزی شهر بروید.

فرماندهی دفاعی اسرائیل (18)
در مقابل این اقدام اسرائیل گزارش هایی که از خروجی رسانه های خبری بین المللی انتشار یافت، حکایت از اقدام گسترده تر و عمیق تر حماس دارد.
به گزارش دفتر "PRESSTV" در بیروت، نیروهای حماس توانستند با نفوذ در سیگنالهای مربوطه به رادیوهای ارتش اسرائیل روی آن، پارازیت بیاندارد.
(ELINT AND COMMUNICATIEWS JAM) که نام سه فرستنده رادیویی مستقر در جفا، رادیو جنوب، رادیو دراوم و "GALATZ" به طور مشخص برده می شود.
در گزارش "PRESSTV " همچنین آمده است که مبارزان فلسطینی با قطع برنامه های آن رادیوها توانستند، برنامه های خودشان را در جنوب اسرائیل روی آنتی بفرستند. (19)
علاوه بر آن، منابع خبری فاش کردند که حماس توانست با رخنه در سیستم مخابراتی تلفن های همراه اسرائیل، پیام اخطاری را برای ساکنان شهرهای جنوبی آنجا، بفرستد.

این پیام اخطار به شرح زیر بود:
"موشک بر سر همه شهرهای شما فرود خواهد آمد و رفتن به پناهگاه شما را در برابر موشکهای حستام محافظت نمی کند. ( حماس) (20)
در کنار اقدامات فوق، این خبر جالب هم انتشار یافت که "حماس" توانست به داخل "واکی تاکی"های ارتش اسرائیل رخنه (SIGINT) و به انتشار پیامی بپردازد که بر مبنای آن سربازان اسرائیل تهدید به ربایش و به قتل رسیدن می شوند. (21)
7-1 حملات رایانه ای: (CYBERATTACK)
گزارش شده است در جریان جنگ غزه "حماس" توانست با موفقیت برنامه هایی را در حوزه حملات رایانه ای، به اجرا درآورد.
در این زمینه یک سایت تخصصی در حوزه جنگهای روانی، به طور مشخص ذکر می کند که هکرهای فلسطینی با این شیوه توانستند، بر صدها وب سایت از جمله وب سایت اصلی روزنامه اسرائیلی میردیوت آهارونوت تسلط یابند.
گفته می شود، مبارزان حماس دست کم به مدت نصف روز کنترل کامل سایت این روزنامه را در دست داشتند.
کاربرانی که در آن ایام به این سایت مراجعه می کردند، به سمت صفحه سیاهی هدایت می شدند که تبلیغات ضد اسرائیلی و یک سرود جنگی عربی در آن وجود داشت. (22)
8-1 استفاده محتوایی از اینترنت:
در طول جنگ غزه، حماس در زمینه استفاده محتوایی از اینترنت به منظور عملیات روانی، گامهای بلندی طی کرد.
تلاش "حماس" در این زمینه آن بود تا از طریق مقایسه بین اقدامات اسرائیلیها و اقداماتی که نازیها در طول جنگ دوم جهانی انجام دادند، چهره خش اسرائیل را به نمایش بگذارد.
یک پژوهشگر عملیات روانی در خاورمیانه بنام دکتر "TAL PAVEL" در همین مورد می گوید، حماس تلاش به عمل آورد تا چهره نابود کننده، متجاوز و سرکوبگر اسرائیل را نشان دهد.
در همین راستا، از جمله تصاویری که حماس از جنگ غزه در اینترنت منتشر کرد.
تصویر فرمانده یک تانک ارتش اسرائیل را نشان می داد که سر بریده اش را در دست داشت، در حالیکه تانک منهدم شده اش ، در کنار آن دیده می شد. (23)
ب- ابزارهای ارتباطی متعارف:
1- تلویزیون:
بدون شک رسانه تلویزیون، مهم ترین نقش خود را رعایت روانی که جنگهای عالم به خود دیده است، در جریان جنگ غزه ایفا کرد.
به عبارتی بهتر، اگر بگوییم که رسانه تلویزیون سرنوشت این جنگ را به نفع حماس رقم زد، سخن گزافه ای نگفته ایم.
اینکه رسانه تلویزیون درجنگ غزه چه کرد و چگونه کرد را می توان از ابعاد زیر مورد بررسی قرار داد:
دولت حماس در غزه یک فرستنده تلویزیونی بنام "الاقعی" را اداره می کرد.
اسرائیل که بر این موضوع واقف بود، روز دوم جنگ به شدت این فرستنده را بمباران کرد ولی شواهد بعدی حکایت از آن داشت، این بمبارانها نتوانست که فعالیت شبکه تلویزیونی فوق را متوقف کند.
برنامه هایی که حماس از طریق این شبکه پخش کرد، یکی از ستونهای اصلی عملیات روانی آن علیه اسرائیل به شمار می رفت. بخشی از این برنامه ها، پیامهایی، به زبان عربی بود که در آن از اسرائیلها می خواست بین صلحی که حمایت از حقوقشان را نوید می داد و جنگی که منجر به نابودی آنها ( نابودی اسرائیل) می شد، یکی را انتخاب کنند. (24)
بخشی دیگر از این برنامه ها را نمایش صحنه های مربوط به نتایج حمله اسرائیل به غیر نظامیان غزه، تشکیل می داد که در آنها تصویر والدینی نشان داده می شد که کودکان بی جان خود را در آغوش گرفته و در حال رفتنی به بیمارستانها بودند. بیمارستانهایی که بسیار بیش از ظرفیت خود، بیمار پذیرش می کردند.
نمایش این صحنه ها از شبکه تلویزیونی "الاقعی" نمایش مجدد آنها را در شبکه های تلویزیونی بین المللی همراه داشت که خود باعث تهییج افکار عمومی جهان، گسترش تظاهرات خیابانی در کشورهای گوناگون و اعتراضات جمعی نسبت به برنامه نسل کشی اسرائیل در غزه شد.
اسرائیل از دو ماه قبل از شروع جنگ ترور خبر نگاران بین المللی را به غزه ممنوع کرده بود و اجازه نمی داد. همین امر خبرنگاران شبکه های تلویزیونی بین المللی را مجبور ساخت تا از خبرنگاران و تصویر برداران محلی فلسطین که در محل بودند، به عنوان چشم و گوش خود استفاده کنند. به این ترتیب خبرنگاران شبکه "الاقعی" در کسوت خبرنگاران بین المللی در می آمدند. (25)
در این زمینه، شبکه های تلویزیونی بین المللی برای نشان دادن نمای کلی جنگ به طور عهده از فراز تپه ای خارج از شهر "SDEROT" در جنوب اسرائیل تصویر برداری می کردند. (26)
در جنگ غزه ، نام شبکه تلویزیونی "الجزیره قطر" بیش از گذشته سر زبانها افتاد تا آن حد که نقش تعیین کننده ای در پیروزی حماس ایفا کرد.
بسیاری از تحلیل هایی که در این دوره به عمل آمد، روی این نکته اتفاق نظر داشتند که وضعیت "الجزیره" در عملیات غزه از بسیاری جهات با وضعیت "CNN" در خلال جنگ 1991 در عراق، قابل انطباق است. (27)
پوشش تصویری خسارات و جنایات اسرائیل در غزه علیه غیر نظامیان، زنان و کودکان توسط الجزیره آنقدر گسترده وفاقد بود که اعترافات مکرر اسرائیل را بر انگیخت. اسرائیل نسبت به این موضوع اعتراض داشت که الجزیره فقط صحنه های مربوط به حملات اسرائیل را به نمایش می گذاشت و تصاویر مربوط به خسارت ناشی از اصابت موشکهای "حماس" به شهرهای جنوبی اسرائیل نشان داده نمی شد.
اعتراض اسرائیل در حالی به عمل می آمد که آن کشور از چند دقیقه قبل از شروع جنگ، آن شبکه را تحریم کرده بود. (28)
اسرائیل همچنین مدعی شد، "الجزیره" تصاویر و برنامه های آرشیوی را با مهارت روی برنامه های زنده مونتاژ و آنها را در قالب مصاحبه های خبری و دیگر انواع برنامه های تلویزیونی ارائه می داد.
علاوه بر موارد فوق، اسرائیل دیگر شبکه های تلویزیونی عربی را نیز به پیروی از خط مشی "الجزیره" در یک سونگری خبری و تصویری متهم می کرد.
ناگفته نماند اعتراض های این چنین اسرائیل سنت به عملکرد "الجزیره" و دیگر شبکه های تلویزیونی عربی در حالی به عمل آمد که براساس یک دستور العمل صادر شده، بسیاری از مقامات اسرائیلی که به زبان عربی تسلط داشتند، به طور مکرر با آن دسته از شبکه های تلویزیونی عربی، از جمله "الجزیره" که وقت خود را در اختیار آنها قرار میدادند، مصاحبه می کردند.
این گونه مصاحبه ها از سوی آن دسته از مقامات اسرائیلی که عربی بلد نبودند نیز به زبان انگلیسی صورت می گرفت ولی به طور همزمان به عربی ترجمه می شد.

از جمله مقامات اسرائیلی مصاحبه کننده با "الجزیره" سروان
"AVICHAI ADARAI" بود که تنها چند ساعت پس از شروع عملیات ، به طور زنده با آن شبکه تلویزیونی گفتگو کرد. همچنین "AVI DICHTER" وزیر امنیت عمومی اسرائیل و سرتیپ "YOAV MORDECHAI" از مقامات ارشد نظامی آن رژیم نیز با الجزیره به گفتگو پرداختند.
گذشته از شبکه تلویزیونی الجزیره، پای بنگاه سخن پر کنی بریتانیا (BBC ) نیز در جنگ غزه در مواردی به میان آمد.
شبکه جهانی "BBC" در این جنگ، یک بار "نماینده حماس" به صورت حضور در استودیو و انجام یک گفتگوی زنده استفاده کرد که اعتراض گروههای حقیقی و حقوقی با نفوذ در انگلستان سبب شد. (30)
همچنین "BBC" یک مصاحبه تلویزیونی با سفیر اسرائیل در انگلستان "RON PROSOR" به عمل آورد که در آن وی به توجه حمله آن رژیم به حماس در غزه پرداخت. (31)
2- رادیو:
استفاده از رسانه رادیو در جنگ غزه، توسط هر دو طرف صورت گرفت ولی با توجه به شرمی که پیش از این در بخش رخنه الکترونیک گفته شد به نظر می رسد، در حفره عملیات روانی این استفاده بیشتر روی نمایش قدرت هریک از طرفین در پارازیت اندازی، قطع برنامه ها و پخش و برنامه های خودی از فرستنده های دیگری استوار باشد. (32)
3- اعلامیه:
در جنگ غزه چاپ و توزیع انواع اعلامیه نظامی هر دو طرف رواج داشت. این کار در چارچوب بهره گیری از یک ابزار رسانه ای برای تاثیر گذاری و ایجاد تزلزل وشکاف روانی روی جهبه مقابل صورت می گرفت.
پیشینه اعلامیه (LEAFLET) واستفاده از آن در جنگ به دست کم سال 1806 باز می گردد که طی آن یک آدمیرال بریتانیایی از بادبادک به منظور انداختن اعلامیه روی فرانسه استفاده کرد و متقاباً فرانسه در سال 1870 از فرو ریختن اعلامیه روی نیروهای پروس توسط بالن بهره برد.
به مرور از این ابزار رسانه ای در طول سالهای جنگ اول و دوم جهانی و تمامی جنگهای معاصر استفاده شد. (33)
در جنگ غزه نیز هم اسرائیل و هم حماس دراین زمینه فعال بودند.
اسرائیل پخش اعلامیه را از روز 27 دسامبر 2008 شروع کرد. در اعلامیه های اسرائیل از شهروندان غزه ای خواسته می شد تا پناهگاههای مربوط به اعضا و نیز موشک اندازه های حماس را به ارتش اسرائیل اطلاع دهند.
متن کامل یکی از این اعلامیه ها از این قرار است:
اهالی محترم غزه
مسئولیت سرنوشت خود را بر عهده بگیرید.
موشک اندازه و عوامل تروریستی برای شما و خانواده تان تهدید به شمار می روند. چنانچه شما مایلید در این مورد به مردم خودتان در این قسمت کمک ومساعدت کنید. با شماره زیر تماس بگیرید و اطلاعات مورد نیاز را در اختیار ما قرار دهید.
آینده این قتل در دستهای شماست. به خود تردید راه ندهید. تردید نداشته باشید.
ما خوشحال خواهیم شد، هر گونه اطلاعاتی را که داشته باشید دریافت کنیم و لزومی هم ندارد تا شما اطلاعات شخصی خود را در اختیار ما بگذارید، ما این اطلاعات را محرمانه نگه خواهیم داشت. با شماره یا آدرس پست الکترونیک زیر تماس بگیرید و هر گونه اطلاعاتی را که درباره گروههای تروریستی دارید، در اختیار ما بگذارید.
5139749-02
HELPGAZA@GMAIL.COM
توجه: به منظور حفظ امنیت خودتان پیشنهاد می کنیم زمانیکه با ما تماس می گیرید، مخفیانه عمل کنید. ( فرماندهی نیروهای دفاعی اسرائیل)
روز 28 دسامبر 2008اسرائیل اعلامیه های خود را تغییر و لحن تهدید آمیزی به آنها داد.
در اعلامیه های جدید گفته شد که نیروهای اسرائیلی علیه هم عناصر و تحرکاتی که علیه دولت اسرائیلی فعالیت های تروریستی انجام دهد، اقدام می کند. نیروهای دفاعی اسرائیل هرگونه ساختمان یا محلی را که در آن مهات و سلاح باشد، هدف قرار داده و از بین می برند، از تاریخ انتشار این اعلامیه هر کس که مهارت یا صلاح در خانه داشته باشد، جان خود را به خطر می اندازد و باید محل مورد نظر را برای حفظ جان خود وخانواده اش ترک کند. بدینوسیله به شما اخطار داده می شود. (فرماندهی نیروهای دفاعی اسرائیل) گفته شده است، در آن روز اسرائیل 300000 برگ از این اعلامیه را روی غزه فرو ریخت.
هر روز که از حمله اسرائیل به غزه سپری می شد، لحن این اعلامیه ها شدت تندتری به خود می گرفت و در شمارگانهای مختلف روی غزه فرود می آمد. به عنوان مثال روز 29 دسامبر 80000 برگ و روزهای 3 و 5 ژانویه 300000 برگ اعلامیه ریخته شد.
این وضعیت کم وبیش ادامه داشت تا اینکه روز 10 ژانیویه 2009 لحن اعلامیه ای اسرائیل باز هم تغییر کرد و جنبه یک اخطار کلی گرفت.
این اعلامیه ها حکایت از آن می کرد که اسرائیل مقصد دارد، مرحله جدید جنگ ضد ترور را شروع کند و بر شدت عملیات نظامی خود خواهد افزود. در این اعلامیه ها از ساکنان غزه خواسته می شد تا به حماس کمک نکنند و از اعضای آنها دوری نمایند.
در اعلامیه های فوق همچنین گفته می شد که مقامات دفاعی اسرائیل برای مرحله سوم تهاجم که در آن نیروهای زمینی تا عمق بیشتری وارد غزه خواهند شد آماده هستند ضمن آنکه متعاقباً مرحله چهارم، به اجرا در می آمد که در آن اشغال کامل غزه و سرنگونی حماس روی میداد.
در روزهای واپسین جنگ، اسرائیل که شکست در جنگ را حتمی می دید و تحت فشارهای فراینده بین المللی قرار داشت، در چارچوب بخش دیگری از عملیات روانی خود پخش اعلامیه را متوقف و در عوض به چاپ فهرستی از کمک های بشر دوستانه ای کرد که به قول خودش، روزانه به غزه می فرستاد.
"ULRIKE PUTZ" نویسنده نشریه آلمانی "اشپیگل" در "اشپیگل ONLINE" 16 ژانویه 2009 در مقایسه بین اعلامیه های اسرائیلی که در غزه توزیع شد با آنچه که برای جنگ با حزب الله در جنوب لبنان در سال 2006، تهیه شده بود نوشت اعلامیه های سال 2006 کیفیت مطلوبی نداشتند ولی اعلامیه های غزه از کیفیت بهتری برخوردار بودند.
حماس نیز به نوبه خود از پخش اعلامیه در جنگ غزه استفاده کرد، ولی به نظر می رسد به دلیل فقدان سخت افزارهای لزوم از قبیل هواپیما یا توپخانه، حجم آن قابل مقایسه با اسرائیل نباشد، ضمن آنکه بنابر گزارش های انتشار یافته، متنی اعلامیه های چاپی حماس با آنچه که روی تلفنهای همراه ارسال یا از رادیوها خوانده می شد، یکسان و به شرح زیر بود.
موشک های ما به همه شهرهای شما اصابت خواهد کرد و پناهگاهها، شما را در برابر موشکهای حستام حفاظت نمی کنند. ( حماس) (34)
همچنین گزارش شد که حماس اعلامیه های دیگری را نیز درشهرهای جنوبی اسرائیل پخش کرد که در آنها از مردم خواسته می شد که تا در زیر زمین ها مخفی شوند زیرا موشکهای حماس به سوی آنها می آید. (35)
4- تلفن ثابت:
تلفن ثابت به عنوان یک ابزار رسانه ای ( رسانه میان فردی) در چارچوب کاربردی روانی در جنگ غزه مورد استفاده اسرائیل قرار گرفت. اینکه آیا حماس نیز از این وسیله استفاده کرد یا نکرد، گزارش در دست نیست.
گفته می شود، اسرائیل برنامه استفاده از تلفن ثابت خود را از روز 27 دسامبر شروع کرد و طی آن دور 20000 تلفن زده شد که در آنها با لحن تهدید آمیزی گفته می شد، ارتش اسرائیل هر محل یا ساختمانی را که در آن مهمات یا سلاح نگهداری شود هدف قرار می دهد و نابود خواهد کرد.
تلفن ثابت روز 29 دسامبر نیز مورد استفاده واقع و طی آن 10000 تلفن زده شد. همانند آنچه که در مورد اعلامیه صورت گرفت، لحن تهدیدهای تلفنی اسرائیل نیز بتدریج شدت بیشتری پیدا می کرد، بطوریکه روز 5 ژانویه مامورین "SHIN BET" ساختمانهای خاصی در بلوک های آپارتمانی غزه را انتخاب و تلفنی به آنها اخطار می کردند تا ظرف 15 دقیقه آنجا را ترک کنند. (36)

5- نشست رسانه ای:
نشست های رسانه ای (MEDIA COMFERENCE) منظمی چه به صورت حقیقی و چه مجازی از سوی اسرائیل در جریان جنگ غزه برپا می شد.
مقامات نظامی اسرائیل این نشست های منظم را به صورت حقیقی و روزانه داشته ومقامات سیاسی نیز به صورت مجازی اقدام به تشکیل چنین نشست هایی می کردند.
از جمله مقامات سیاسی که در این زمینه بسیار فعال بود می توان از "MARK REGEV" سخنگوی نخست وزیر نام برد، وی از جمله در یک نشست مجازی به سوالات 2006 خبرنگار پاسخ داد. (37)
خانم سه گرد "AVITAL LIEBOVICH" سخنگوی ارتش نیز به طور روزانه نشست های رسانه ای حقیقی زیادی بر پا می کرد. (38)
6- دیپلماسی عمومی:
اسرائیل چه قبل از شروع جنگ و چه در خلال جنگ، برنامه دیپلماسی عمومی (PUBLIC DIPLOMACY) گسترده ای را به مورد اجرا گذاشت و شخص خانم "TZIPI LIVNI" وزیر خارجه، در این حوزه مشارکت زیادی به عمل آورد.
"لیونی" قبل از تهاجم اسرائیل، تلفنی با وزیران خارجه آمریکا، انگلستان، فرانسه، آلمان، چین، روسیه، رئیس سیاست خارجی کمیسیون اروپا و دبیر کل سازمان ملل متحد تلفنی گفتگو و آنها را در جریان این تهاجم قرار بوده بود.
"لیونی" همچنین شخصاً در روزهای نخست جنگ 80 خبرنگار بین المللی را به تور بازدید از شهر "SDEROT" برد تا آنها را در نزدیک با اثرات اصابت موشکهای حماسی به شهرهای جنوبی اسرائیل آشنا کند.
علاوه بر آن وی تورهای مشابهی برای سفیران خارجی مقیم تل آوویو برگزار کرد ضمن آنکه طی دستورالعملی از دیپلمات های اسرائیل در کشورهای مختلف خواست تا با حداکثر ظرفیت با رسانه های کشورهای محل ماموریت خود، مصاحبه داشته باشند.
در این حوزه "لیونی" حتی از دیپلمات های بازنشسته اسرائیل نیز برای مشارکت در برنامه های رسانه ای دعوت به عمل آورد. (39)
در عرصه دیپلماسی شخص نخست وزیر اسرائیل نیز به گونه ای وارد شد. وی در یک گفتگوی تلفنی با بنیامین نیتانیاهو نخست وزیر سابق از وی خواست تا به طور مشترک با "لیونی" به منظور دفاع از تهاجم اسرائیل به غزه، درمصاحبه های رادیو، تلویزیونی حضور پیدا کند. (40) ( این اقدامی نمادین به شمار می رفت زیرا قرار بود لیونی و نیتانیاهو در انتخابات نخست وزیری روز 22 بهمن 87 به عنوان دو نامزد اصلی از دو حزب مختلف در اسرائیل روبروی هم قرار گیرند)
اهتمام اسرائیل به استفاده از ظرفیت های دیپلماسی عمومی تا آنجا بود که "DANNY GILLERMAN" سفیر سابق آن رژیم در سازمان ملل از سوی "لیونی" به عنوان رئیس موقت اداره دیپلماسی عمومی در وزارت خارجه، حکم گرفت. (41)
7- دفترچه راهنما:
یکی دیگر از ابزارهای رسانه ای مورد استفاده اسرائیل در جنگ غزه به عنوان بخشی از عملیات روانی، چاپ دفترچه های اطلاعاتی راهنما (GUIDEBOOK) بود که در آنها آمار ارقام ونمودار از حملات موشکی حماس به جنوب لبنان ارائه می شد، ضمن آنکه بخش هایی از آن مصاحبه های مصور با خانواده های افرادی داشت که بر اثر حملات فوق آسیب دیده بودند.
این دفترچه که به چند زبان تهیه شده بود به ویژه هنگام برگزاری تورهای بازدید از جنوب اسرائیل میان خبرنگاران ودیپلمات ها توزیع می شد تا بدین وسیله حمایت آنها نسبت به عملیات نظامی اسرائیل در غزه بدست آید. (42)
در جریان جنگ غزه و در حوزه عملیات روانی مربوط به این جنگ انتشار یک دفترچه سری برای نظامیان اسرائیل عمل کننده در غزه از سوی سرتیپ "RABBI AVI RONZKZ" با عنوان " بریده بجنگید، جنگ من" که در آن وی تمام فلسطینی ها را دشمن خونی به شمار می آورد و توصیه می کرد تا نسبت به آنها شقاوت داشته باشند، تضعیف ارتش اسرائیل را همراه آورد.
ماجرای این دفترچه از سوی یک گروه سابق نظامی ضد جنگ که خود را شکننده سکوت می نامید در داخل اسرائیل افشا شد. (43)
ج- تاکتیک ها:
جنگ غزه شاهد استفاده از انواع تاکتیک های تخصصی مربوط به عملیات روانی بود که برخی از آنها از سوی هر دو طرف و برخی دیگر نیز به تنهایی از سوی اسرائیل به مرحله اجرا در آمدند. در این میان نوع دیگری از این تاکتیک ها کاربرد گسترده و تعیین کننده ای پیدا کرد که در حالتی خود جوش به علت اشتباهات مکرر اسرائیل در این جنگ، تبلیغات رژیم تل آوویو را به ضد تبلیغ تبدیل و حمایتی فوق العاده بزرگ را برای حماس رقم زد.
در زیر مروری داریم بر انواع این تاکتیک ها:
1- ASTROTVRF:
"ASTROTVRF " تاکتیکی است که در آن گروههای تعصنعی پیشرو برای جوسازی علیه یا یک شخصیت حقیقی یا حقوقی و یا جریان، شکل می گیرند. (44)
تنها دو ساعت پس از حمله به غزه، اسرائیل بزرگترین گروه پشتیبان از خود را در اینترنت به وجود آورد تا بدینوسیله با اعلان پشتیبانی آنها، به عمل خود مشروعیت دهد. گفته می شود تنها در عرض یک هفته تعداد این پشتیبانان تعصنعی و خود ساخته به 40000 نفر رسید. (45)
2- دستکاری در اطلاعات:
دستکاری در اطلاعات (INFORMATION MANIPULATION) در عملیات روانی از طریق تکنیک های متفاوتی صورت می گیرد که "SPIN" (رواج اطلاعات گزینشی)
"DISINFORMATION" ( رواج اطلاعات غلط) و "GRAPEVINE" ( رواج اطلاعات خواهی) برخی از آنها است.
از آنجا که تشریح هر یک از تکنیک های فوق درقالب مصداق های عملی مربوط به جنگ غزه، کار بسیار دشواری است، به همین دلیل ما دراین مقاله آنها را به صورت یکپارچه و هر یک مکمل دیگری مورد استفاده قرار می دهیم:
"حماس" در جنگ غزه موضوع گروهبان "GILAD SCHALIT" را مد نظر قرار داد که بوسیله نظامیان طرفدارش در سال 2006 اسیر شد و حمل وی نامشخص است.
استفاده "حماس" از این گروهبان اسرائیلی به این ترتیب بود که در اعلامیه های خودش مرتباً سعی می کرد این شایعه را گسترش دهد که دست کم چند سرباز اسرائیلی را در این جنگ به اسارت گرفته است.
همچنین "حماس" در بخش دیگری از عملیات روانی خود، در این چارچوب اعلان می کرد که مقصد دارد سربازان اسرائیلی بیشتری را به اسارت گیرد.
از سوی دیگر، اسرائیل بلافاصله پس از حمله به غزه اعلان کرد که بمب افکن های آن کشور توانسته اند صدها رزمنده "حماس" را در داخل پناهگاهاشان بدام انداخته و از بین ببرند.
همچنین روز قبل از تهاجم، کانالهای رادیویی نظامی اسرائیل، اطلاعیه های فریب آمیزی (CON ANNOUNCEMENTS) پخش کردند که حکایت از عقب کشیدن نیروها داشت.
اسرائیل بعدها برای سرپوش گذاشتن روی شکست خود، اعلان کرد که آن حرفها بخشی از عملیات روانی بوده تا بدین وسیله رزمندگان حماس فریب خورده و از پناهگاه خارج شوند. (46)
در مورد رواج اطلاعات گزینشی SPIN) نیز باید متذکر شد، این شیوه به طور معمول از سوی بنگاههای خبری بین المللی بزرگ به نفع اسرائیل به فراوانی مورد استفاده قرار گرفت و البته پس از پایان جنگ نیز ادامه پیدا کرد.
در حقیقت "SPIN DOCTORD" های شبکه های خبری بین المللی در این قالب هدفشان آن بوده است تا به هر نحو ممکن حماس را مقصر معرفی کنند.
به عنوان نمونه ای از این قبیل می توان به خبر مورخ 9 فوریه 2009 خبر گزاری رویترز انگلستان اشاره کرد که وب سایت "یاهو" نیز آن را در ردیف اخبار ویترینی خود در همان روز آورده است.
عنوان این خبر آن است که هواپیماهای اسرائیل به بمباران غزه درپی حملات موشکی می پردازند وخبر نیز می آورد که اسرائیل به تلافی حملات موشکی به کشور یهود، اقدام به بمباران غزه می کند.
تامل در نحوه عنوان گذاری ولیه بندی و انتخاب واژه ها در خبر فوق نشان از آن دارد که:
الف- ابتدا "حماس" حمله ای را شروع کرده وسپس اسرائیل درصدد تلافی بر آمده است.
ب_ این حماس است که همیشه تجاوز گر بوده و اسرائیل فقط ایفاگر نقش دفاعی است.
ج- حماس ظالم است و اسرائیل مظلوم
د- حملات موشکی به کشور یهود (JEWISH STATE) صورت گرفته بنابراین "حماس" مقصد از بین بردن همه یهودیان عالم را دارد.
هـ – اسرائیل خواهان صلح است و حماس خواهان جنگ (47)
3- تظاهرات خیابانی:
در حوزه روابط عمومی بخش وجود دارد با عنوان مدیریت مراسم (EVENT MANAGEMENT) که یک بخش در آن به روابط عمومی کشوری بین المللی یا جهانی مربوط می شود.
در این بخش رهبران کشورها یا رهبران گروههای سیاسی و احزاب برای نشان دادن حمایت های مردمی از برنامه های خود به شیوه های گوناگون سعی در سازماندهی تظاهرات خیابانی می کنند.
چنین فعالیتی از سوی کشورها در عرضه فراهای نیز صورت می گیرد و در آن مردم یا گروههای خاص به حمایت از فعالیت یک کشور در کشور خود بر می خیزند.
نمونه خاص این مورد را می توان در جنگ اول خلیج فارس سراغ گرفت که در آن یک شرکت روابط عمومی چند ملیتی بنام "HILL AND KNOWLTON" که از سوی دولت کویت استخدام شده بود تظاهراتی به نفع آن کشور در آمریکا و برخی از کشورهای دیگر سازماندهی کرد.(48)
در جنگ غزه دست کم تا آنجا که اطلاعات نویسنده اجازه می دهد، حماس توانست بدون آنکه پولی خرج کرده یاشرتی را در استخدام در آورده باشد، تقریباً در پنج قاره عالم و در اکثر کشورها پشتیبانی گسترده مردمی را از طریق تظاهرات خیابانی بدست آورد.
بدیهی است هیچ تظاهرات خیابانی را نمی توان بدون منابع مالی و تدارکاتی و نیز هماهنگی های گسترده کافی برگزار کرد، پس اینکه چطور آن تظاهرات بین المللی به نفع حماس شکل گرفت.
را باید در اشتباهات فاحش اسرائیل درعرصه های سیاسی، تاکتیک های نظامی و مهم تر از همه عملیات روانی آن یافت ضمن آنکه البته تعدم شناخت کافی از فرهنگ طرف مقابل هم دراین زمینه موثر بوده است.
به هر حال، چنین تظاهراتی تاثیر شگرفی بر تضعیف روحیه نظامیان اسرائیلی و تقویت روحیه مبارزان حماس به ارمغان آورد.
در همین مورد می توان شواهدی هم پیدا کرد. در اوایل جنگ غزه بود که کمیسیونر روابط خارجی اتحادیه اروپا "BENITA FERO ER WALDNER" در مقامات با "شیمون پرز" وزیر خارجه اسرائیل به وی می گوید: تصویر اسرائیل بخاطر امتناع از پذیریش آتش بس در حال نابودی است.
پرز در این زمینه پاسخ می دهد: ما کاری به روابط عمومی و تصویر خود نداریم.
این اظهارات وزیر خارجه اسرائیل از سوی کارشناسان با تردید جدی روبرو شد، زیرا اسرائیل تعهیدات و منابع مالی عظیمی را تدارک دیده بود، تا جنگ غزه را به عنوان یک اتدام دفاع از خود به شمار آورد.
همچنین بدون تردید، کمیسیویر اتحادیه اروپا اظهارات خود را به پرز تحت تاثیر تظاهرات گسترده ای به عمل آورده بود که در بسیاری از کشورهای حوزه یاد شده صورت می گرفت. (49)
4- اقدامات خاص:
یکی از برنامه های خاص که در چارچوب عملیات روانی در جنگ غزه رخ داد ودر طول تاریخ بی سابقه هم بود دستور فرماندهی عالی ارتش اسرائیل به تمامی نیروهای درگیر به عدم استفاده از تلفن همراه توسط هر فرد و در هر رده بر می گردد.
در جریان جنگ 2006 لبنان، بسیاری از افراد نظامی اسرائیل با تلفن همراه با خانواده های خود صحبت می کردند یا اینکه برخی افسران با رسانه ها مصاحبه انجام می دادند.
ارتش اسرائیل مدعی شد، یکی از علل شکست در جنگ با حزب الله شنود آن مکاتمات توسط حزب الله و آگاهی از برنامه های نظامی بود که می بایست به مورد اجرا در آیند. (50)
5- سازماندهی جدید:
اسرائیل در حالی به غزه یورش برد که در حوزه عملیات روانی، ظرف سه سال اخیر، سازماندهی خاصی انجام داده بود و به ویژه براساس جنگ با حزب الله در جنوب لبنان در سال 2006 امید داشت این سازماندهی بتواند نقش موثری ایفا کند که البته چنین چیزی اتفاق نیافتاد. (51)
رژیم تل آوویو سه سال قبل واحد وئزه عملیات روانی را در ارتش خود به وجود آورده بود، ضمن آنکه 8 ماه قبل از حمله به غزه "مدیریت" اطلاعات ملی را تاسیس کرد تا بدینوسیله مقامات دولتی پیام های روشن و یکنواختی را برای رسانه های جهان، داشته باشند.
خود اسرائیلیها هدف از تاسیس چنین مدیریتی را پرداختن به "HASBARA" می دانستند که به زبان عربی معنی "توضیح " را می دهد ولی در حقیقت حکایت از تبلیغات کاذب، "SPIN" و "DISINFORMATIN" دارد. (52)
6- ترفندهای ویژه غیر رسانه ای :
اسرائیل در جنگ غزه، یک ترفند ویژه غیر رسانه ای را در چارچوب عملیات روانی بکار گرفت تا بلکه بتواند پشتیبانی مردم غزه را به سوی خدا جلب کند.
این ترفند، تاسیس یک کلینیک پزشکی برای مردم غزه در محل "Reza" (در 25 مایلی جنوب تل آوویو) و در نقطه مرزی برای درمان مردم غزه و به ویژه کودکان را شامل می شود.
تلاش شده بود تا در این کلینیک پزشکی از تمهیدات گوناگونی برای ارتقاء یک محیط شادی بخش و نشاط آور استفاده به عمل آید که از جمله آنها وجود انواع اسباب بازیها، شیرینی و شکلات قابل ذکر هستند.
نکته جالب در مورد این کلینیک آن بود که از آن استقبالی نشد تنها دو رسه فلسطین به آن مراجعه کردند که البته هیچکدام از اسباب بازیها و شیرینی ها و شکلاتها، استفاده ای به عمل نیاوردند.
د- کمک های بین المللی :
اسرائیل در جنگ غزه از همراهی و کمک متخصصین عملیات روانی آمریکایی و انگلیسی بهره می برد.
در اخباری که روی خروجی های خبری بین المللی انتشار یافت، نام دست کم سه بنگاه و سازمان آمریکایی و انگلیسی به میان می آید.
یکی از این بنگاهها که اسم آن گفته نشده است، یک سال قبل از سوی اسرائیل برای تصویر سازی مثبت از حکومت تل آوویو نزد افکار عمومی جهان و استخدام شده بود.
این شرکت قبلا برای لبنان و ایرلند شمالی، فعالیتهای مشابهی داشت.
علاوه بر شرکت فوق، از شرکتی آمریکایی، انگلیسی و اسرائیلی به نام "Leyden communications Group" هم نام به میان می آید که طراح تاکتیک تشکیل گروههای تصنعی پیشرو (Astroturf) در اینترنت، به منظور حمایت از اسرائیل به شمار می رود.
این احتمال وجود دارد که "Leyden"، در حقیقت همان شرکتی باشد که از یک سال قبل در خدمت اسرائیل بوده است.
همچنین یک سازمان مشاوره علمی (THINK TANK) انگلیسی – اسرائیلی به نام "BRITISH ISRAEL COMMUNICATIONS AND RESEARCH CENTURE" نیز (BICOM) رژیم تل آوویور یاری می داد.
هـ – توصیه یک متخصص عملیات روانی به اسرائیل :
یک متخصص جنگ روانی در جنگ اسرائیل با غزه به اسرائیل توصیه های زیر را به عمل آورد:
* در ادبیات دفاعی خود، هرگز نگوئید که صلح می خواهید. بلکه بگوئید که شما از فلسطین می خواهید آن است که آنها شما را به جان خودتان بگذارند. روی این نکته تاکید کنید که اگر آنها اینچنین نکند، متاسف خواهند شد. بیاد داشته باشید احترام بالاتر از محبت است و دستاورد بیشتری به ارمغان می آورد.
* هرگز کمک های بشر دوستانه برای فلسطین ها نداشته باشید، کمک به معنی ضعف است، جهان عرب و اتحادیه اروپا می توانند کمک کنند. آنها مسئول ترغیب رفتاری هستند که به این مشکل دامن زده است.
هرگز احساس گناه نکنید. اکثر آنچه که شما به انجام آن متهم می شوید، شما انجام نداده اید. در بسیاری موارد مبالغه می شود. برخی از اقدامات شما لازم است و بخش نیز ناشی از رنجش و عصبانیت ملتی است که در طول تمام مدت حیات خویش زیر حمله بوده است.
و – مبانی حقوقی :
اسرائیل در طول جنگ غزه بر این ادعا بود که اعلامیه هایی که نزدم مردم آنجا توزیع کرده و به آنها اخطار داده تا خانه خود را ترک کنند و در غیر اینصورت به آنها حمله خواهد شد، به منزله حفاظت از غیر نظامیان، بوده است.
چنین ادعایی البته به هیچ عنوان نمی تواند با مبانی حقوقی سازگاری داشته باشد. از جمله ماده 33 کنوانسیون ژنو، در بحث حفاظت از غیر نظامیان در زمان جنگ، آشکارا می گوید که هیچ فرد در امانی، نمی تواند به جرم گناهی که او شخصاً مرتکب آن نشده، مجازات شود. نتیجه جمعی علیه اشخاص تحت حفاظت و مایملک آنها همنوع است.
از جمله اقداماتی که اسرائیل ودر یورش به غزه انجام داد، حمله به مراکز تجمع خبرنگاران خارجی بود.
این موضوع به صراحت در قطعنامه شماره 1738 مصوب 2006 شورای امنیت حل به میان می آید: "اصحاب رسانه و پرسنل وابسته به آنها که درگیر ماموریت های خطرناک حرفه ای در نواحی نزاع مسلحانه هستند، به عنوان افراد غیر نظامی محسوب می شوند."
در همین رابطه از همه طرفهای درگیر نزاع مسلحانه خواسته می شود تا طبق قوانین بین المللی از غیر نظامیان در این درگیریها حفاظت کنند.
علاوه بر قطعنامه فوق، قطعنامه های 1265 سال 1999، 1296 سال 2000، 1674 سال 2006، در مورد حفاظت از غیر نظامیان در درگیریهای مسلحانه نیز در مورد غزه به میان می آیند که اسرائیل همه آنها را نقض کرد.
ضمناً قطعنامه 1502 سال 2003 در مورد حفاظت از پرسنل سازمان ملل و پرسنل همکار آنها و نیز پرسنلی که در کارهای بشر دوستانه فعالیت می کنند، نیز از سوی اسرائیل در جنگ غزه، نادیده گرفته شد.
در مورد حفاظت از روزنامه نگاران ماده 79 از پروتکل اضافی یک کنوانسیون ژنو هم موارد صریحی را به میان می آورد.
پیامدهای حقوقی حوزه عملیات روانی اسرائیل در جنگ غزه از ابعاد دیگری نیز قابل بررسی هستند. روز 12 ژانویه 2009، روزنامه "اورشیم شب" مقاله ای چاپ کرد که در آن گفته می شد اسرائیل بر این باور بود اعلامیه هایی که آن رژیم در جریان حمله به غزه روی آن شهر ریخت، می تواند در حکم ادله ای به شمار آید که به ارتش در دادگاه ها برای ثابت کردن اینکه در غزه مرتکب جنایات جنگی نشده، کمک کند.
روزنامه اورشلیم پست (جوران الم پست) می افزاید: البته خود، انتظار نداریم که این اطلاعیه ها شواهد حقوقی بهتری برای ارائه در دادگاهها باشند، هر چند دولت امیدوار است شماری از محاکم بین المللی این شواهد را بپذیرند.
علاوه بر آن، روز 25 ژانویه 2009، المرت نخست وزیر اعلان کرد که انتظار می رود اسرائیل از سوی کشورهای عربی با اتهام ارتکاب جنایات جنگی در غزه روبرو شود. از همین رو، وی، وزیر دادگستری آن رژیم را مامور کرده تا ریاست یک تیم درون وزارتخانه ای را برای هماهنگی فعالیت های رژیم تل آوویو، در دفاع حقوقی از نظامیانی که در عملیات غزه شرکت داشته اند، برعهده گیرد.
ز – توجیه اسرائیل :
اسرائیل قبل از شروع تجاوز خود به غزه و در جریان جنگ تلاش فراوانی به عمل آورد تا روی کارخانه ی ناشایست خواهش، سرپوش بگذارد. اهم توجیهات اسرائیل را به شرح زیر می توان طبقه بندی کرد.
* حمله به غزه در پاسخ به شرکت اندازیهای حماسی صورت می گیرد.
* حماس نه تنها حکومت تل آوویو را قبول ندارد، بلکه خواهان محو کلیه یهودیان و حتی مسیحیان است.
* چنانچه بمب یا موشک اسرائیل در غزه به بیمارستان یا مدرسه ای اصابت می کند، این به طور غیر عمد است، زیرا بسیاری از بمب ها یا موشک از سوی هواپیماهای بدون خلبان پرتاب می شوند و اصابت آنها به اهداف فوق، جنبه تصادفی دارد.
در مورد اصابت گلوله تانک به اهداف ذکر شده در بالا نیز اسرائیل اینگونه توجیه کرد که گاهی اوقات فرمانده جوان یک تانک لازم می بیند روی ازدحام یک جمعیت خشمگین، آتش بگشاید.
* شبکه های تلویزیونی عرب، به ویژه "الجزیره" یک سویه عمل کرده، خسارات ناشی از اصابت موشکهای حماس به شهرهای جنوبی اسرائیل را گزارش نمی کنند.
* "حماس" از توزیع اعلامیه های تذکر آمیز ارتش اسرائیل که در آن از مردم غیرنظامی خواسته می شود تا خانه های خود را ترک کنند، جلوگیری به عمل می آورد.
* ارتش اسرائیل به تمام تلاش خود را می کند تا غیر نظامیان آسیبی نبینند و فقط اعضای "حماس" و عاملان ترور را هدف قرار دهد. در حالیکه "حماس"، مانع از انجام این کارها می شود.
* مبارزان "حماس" در زیردامن زنان و کنار کودکان پنهان می شوند، ضمن آنکه مساجد، مدارس و … انبار تسلیحات آنها به شمار می رود.
* وجود تله های انفجاری فراوان در اطراف غزه و در محل درب ورودی آپارتمانها به شکل "آرمک" که با ورود سربازان اسرائیلی منفجر می شود، اسرائیل را ناگزیر به حمله به آنها می کند.
تناقضات :
یورش اسرائیل به غزه در حوزه عملیات روانی، تناقضات متعددی را از سوی اسرائیل همراه داشت که هم آنها عبارتند از:
* اسرائیل شبکه تلویزیونی الجزیره را مهم ترین حامی میانه ای "حماس" به حساب می آورد و در تبلیغات خودش، مرتباً این شبکه را مورد حمله قرار می داد. حتی در خبری اعلان شد که از دو ماه قبل از عملیات، آن شبکه را تحریم کرده بود.
با اینحال مشاهده می شود، یک مقام نظامی اسرائیل که در متن مقاله به نام وی اشاره رفت، تنها چند ساعت پس از شروع حمله به طور زنده با الجزیره مصاحبه انجام می دهد. در این مصاحبه این مقام ارتش به انتقاد از الجزیره می پردازد که چرا شبکه وقت کافی برای پوشش خسارات دارد آمده به اسرائیل نمی گذارد. "الجزیره" تمام این گفته ها را پخش می کند.
گذشته از این مقام نظامی، حتی تنها چند از مقام های ارشد سیاسی و نظامی دیگر نیز با "الجزیره" مصاحبه می کنند.
* وزیر خارجه اسرائیل "شیمون پرز" در گفتگو، با کیسیونر روابط خارجی اروپا، می گوید، کشورش کاری ندارد که روابط عمومی چه تصویری از آن بوجود می آورد و اینکه مطلوبست این تصویر تا چه میزان است؟
اظهارات "پرز" در حالی است که می بینیم اسرائیل انواع تمهیدات را برای بهبود سازی تصویر خودش به کار می بندد و حتی از استخدام شرکت های روابط عمومی خارجی هم دریغ نمی کند.
اسرائیل از یک سو مدعی می شود که تمام کوشش های خود را معطوف داشته تا در جنگ غزه غیر نظامیان آسیب نبینند و حماس را متهم می کند که در زمینه تلفات غیر نظامی ها اغراق می کند ولی از سوی دیگر المرت صریحا می گوید وزیر دادگستری را مامور کرده تا سیستمی را به منظور دفاع از نظامیان آن کشور در صورت فراخوان آنها به دادگاههای بین المللی به جرم نسل کشی و قتل عام غیر نظامی ها در اختیار بگیرد.
"المرت" تصریح می کند، سربازان و فرماندهانی که به غزه اعزام شدند باید بدانند که آنها از محاکم گوناگون در امان بوده و دولت اسرائیل در این مورد از هیچ کمکی دریغ نخواهد کرد.
ک – اشتباهات اسرائیل :
بدون شک اصلی شکست اسرائیل در جنگ غزه را باید در ضعف مدیریت آن کشور در عرصه عملیات روانی جستجو کرد:
استراتژی اصلی روانی اسرائیل در این جنگ تخریب روحیه رزمندگان حماس و مردم فلسطین از طریق حمله به مراکز و افراد غیر نظامی استوار بود.
اسرائیل امید داشت با این اقدام رزمندگان حماس دست از مقاومت برداشته و آن کشور بتواند در خلال دو سه روز غزه را به اشغال کامل درآورد.
در همین راستا کلیه عملیات روانی که می بایست مرحله به مرحله به اجرا درآیند، در آن چارچوب طراحی شده بود.
پخش تصاویر مربوط به جنایات اسرائیل در غزه از تلویزیون "الاقصی" و متعاقباتً شبکه های بین المللی به ویژه "الجزیره" باعث خیزش مردی و ظهور تظاهرات خیابانی در پنج قاره عالم شد.
گسترش این تظاهرات و افزایش انبوه مردمی که به خیابانها می ریختند و اسرائیل را محکوم می کردند، حالتی ضد تبلیغ برای تبلیغات اسرائیل به وجود آورد، بنحویکه از یک سو تقویت روحیه رزمندگان حماس و از سوی دیگر تضعیف روحیه ارتش اسرائیل را ایجاد کرد.
زمانیکه دامنه حملات اسرائیل به مراکز غیر نظامی، دفاتر سازمانهای بین المللی، مراکز تجمع خبرنگاران رسید و پزشکان بین المللی استفاده اسرائیل از سلاحهای ممنوع علیه غیر نظامیان را از طریق بازدید از بیماران در بیمارستانهای پر ازدحام غزه تائید کردند، دیگر کمتر کسی در گوشه و کنار دنیا پیدا می شد تا دروغ پردازیهای اسرائیل را باور کند.
در این کیان، محاصره چند ماهه غزه و ممنوعیت ورود خبرنگاران بین المللی به غزه در طول دو ماه قبل از یورش رژیم تل آوویوبه آنجا به بیش از پیش، در خنثی سازی عملیات روانی اسرائیل موثر افتاد.
گذشته از آنچه گفته شد نقش تعیین کننده مفاد اعلامیه های خود اسرائیل است که حکایت از آن داشت که ارتش آن رژیم در چهار مرحله، غزه را به اشغال کامل درمی آورد و حماس را سرنگون می کند، ولی عملا ارتش در همان مرحله اول عملیات متوقف ماند.
5- مقایسه عملیات روانی اسرائیل در غزه با جنوب لبنان :
به نظر صاحب نظران بین المللی، اسرائیل در حوزه عملیات روانی در جنگ غزه در مقایسه با جنوب لبنان، بسته عمل کرد، زیرا سازمان مربوط به مدیریت این عملیات در آن زمان تازه تاسیس و نوپا بود ولی در جریان جنگ غزه با آمادگی کامل وارد کارزار شد.
کم و بیش تاکتیک عملیات روانی اسرائیل در هر دو جنگ را میظتوان یکسان دانست، گرچه در حوزه تکنیک تغییراتی وجود داشت.
در جنگ جنوب لبنان، پیکان عملیات روانی اسرائیل متوجه شخخص میر حسن همراه بود، از او به نام یاد می شد، کاریکاتورهای وی کشیده می شد و توزیع می شد و او مورد تمسخر قرار می گرفت، در حالیکه در جنگ غزه کاریکاتوری از رهبران حماس ترسیم نشد هیچ یک از رهبران حماس به نام خطاب نشدند و نیز مورد استیزاء قرار نگرفتند. (فقط در یک برنامه انیمیشن تلویزیونی رخ داد) در جنگ غزه، در اغلب موارد بجای شخصیت های حقیق، شخصیت های حقوقی مانند، "تروریستها" عوامل ترور و نام های مشابه مورد خطاب بودند.
* در جنگ جنوب لبنان، در اعلامیه های اسرائیل و عده پرداخت پول در میان بود، در حالیکه در جنگ غزه چنین عباراتی وجود نداشت.
* در جنگ جنوب لبنان، 40 نوع اعلامیه رنگی و سیاه و سفید از سوی اسرائیل طراحی و پخش شد ولی در جنگ غزه، تنوع این اعلامیه ها، به شدت کمتر بود.
* در جنگ جنوب لبنان، فقط 50 درصد محتوای اعلامیه های اسرائیل به زبان عربی بود در حالیکه در جنگ غزه، ظاهرا غیر زبان عربی، در اطلاعیه های مکتوب، زبان دیگری به کار نرفت.
* در جنگ لبنان پست الکترونیک اعلان شده از سوی ارتش اسرائیل حالتی اختصاص داشت و گویای مفهوم مثبت خاصی نبود (INFO@ALL4)LEBANON.ORG)، در حالیکه در جنگ غزه بجای عبارت بی معنی، دو لغت HELP GAZA (به غزه کمک کنید) که بار معنی مثبت القاء می کرد، مورد استفاده قرار گرفت و ظرفیت پست الکترونیک تجاری "گوگل" هم به کار گرفته شد. (HELP GAZA 2008@GMAIL.COM)
در جنگ لبنان، تلفنی که از سوی اسرائیل برای تماس اعلان شده بود، دو شماره 14 و 13 رقمی را شامل می شد، در حالیکه در جنگ غزه فقط یک شماره 9 رقمی (که شماره گیری آن ساده تر است)، وجود داشت.
م – نتیجه گیری
اسرائیل به لحاظ عملیات روانی در شرایطی کاملا متفاوت نسبت به جنگ لبنان، به غزه یورش برد.
در جنگ لبنان، واحد عملیات روانی در ارتش، تازه تاسیس شده بود و رژیم تل آوویو به صورت پراکنده این عملیات انجام داد ولی در یورش غزه، سازماندهی منظمی به این کار وجود داشت، تجربه جمگ با حزب الله پیش رو بود و از فناوریهای نوین ارتباطی در چارچوب رسانه های شبکه سازی اجتماعی بهره می برد که در آن زمان مهیا نبود.
از همه مهمتر، در جنگ لبنان، رژیم تل آوویو نمی خواست از خودش اعاده حیثیت کند ولی در جنگ غزه، با همه قوا کوشش می کرد، حیثیت و آبروی از دست رفته خود را دوباره بدست آورد.
با هدف دست یابی به اشغال سریع نوار غزه و سرنگونی حماس، اسرائیل بهتام سنگین خود را انجام داد، غافل از آنکه شکستی سنگین تر از لبنان، انتظارش را می کشید.
اینکه چرا، به رغم تمامی تمهیداتی که اندیشیده شد، اسرائیل بار دیگر در غزه شکست خورد، فقط به اشتباه در انتخاب تاکتیک های روانی آن باز می گردد.
اسرائیل در جنگ غزه در مقایسه با جنگ لبنان و شاید حتی جنگ های گذشته تر خود، در تاکتیک های عملیاتی روانی، تغییر چندانی نداد، بلکه این تغییرات را به طور عمده در تکنیک ها بوجود آورد.
تکرار استفاده از تاکتیک حمله به غیر نظامیان، روزنامه نگاران و دفاتر سازمان های بین المللی، همراه با چندین ماه محاصره کامل و دو ماه منع ورود خبرنگاران بین المللی به غزه ، شرایطی را رقم زد تا این بار به یمن استفاده از شاهکار حماس یعنی حفظ و استفاده عالمانه از شبکه تلویزیونی اش (شبکه "الاقصی")، چهره ظالم، در کشتار بی رحمانه زنان و کودکان بی گناه، به جهانیان نشان داده شود.
این نمایش چهره، متعاقباً خیزش مردمی در چارچوب "تظاهرات خیابانی" در گوشه و کنار جهان را راه انداخت و هر لحظه که بر دامنه آن افزایش می شد، به نوبه ی خود بر تضعیف روحیه ارتش اسرائیل و بر تقویت روحیه رزمندگان حماس می افزود.
همچنین این نمایش چهره، بسیاری از دولتها را نیز ناگزیر کرد تا همراه مردمشان و حتی گرمای اسرائیل را محکوم کنند.
در این میان، افشاگریهایی که در داخل ارتش اسرائیل رخ داد و خبر آن به بیرون درز پیدا کرد در تضعیف روحیه ارتش آن رژیم، نقشی مهم داشت.
اسرائیل را در جنگ غزه به لحاظ عملیات روانی، قوی ترین شرکتهای متخصص روابط عمومی در آمریکا و انگلستان پشتیبانی می کردند و در داخل آن رژیم نیز تمامی گروههای سیاسی، و دیپلمات ها حتی افراد بازنشسته، به خدمت دولت درآمده بودند.
به رغم تمامی این برنامه ریزیها و تدارکات، تاریخ جنگهای خاورمیانه با افتخار "حماسه غزه" را به عنوان یک پیروزی بزرگ برای "حماس"، ثبت کرد.

پانویس ها :
1- "PSCHOLOGICAL WARFARE" WIKIPEDIA, THE FREE ENCYCLOPEDIA, LAST VISTED 21/01/2009.
2- برای آگاهی از تاریخچه این گونه هواپیماها و نیز نحوه عمل آنها رجوع کنید به :
– HTTP://WWW.FAS.ORG
– HTTP://WWW PSYWAR.ORG
– HTTP://WWW.AVIATONNOW.COM
3- "SOLDIERS DEPLOY ON MENTAL TERRAIN" USA TODAY, OCTOBER 03/2001 AND CATHERINE MARIE AND VILLATOUX PAUL, VOICES FROM HEAVEN" AVAILABLE AT
HTTP//: WWW.PSYWAR.ORG,LASTVISITEDJANNUARY 03/2009.
4- SEE "AUDIENCE THEORY" COVER UP, HYPODERMIC NEEDLE MODEL AND TWO- STEP FLOW OF COMMUNICATION, ALL FROM WIKIPEDIA, THE FREE ENCYCLOPEDIA, LAST VISITED 21/01/2008
5- TWITTER, WIKIPEDIA, THE FREE ENCYLOPEDIA, LAST VISITED JANUARY 10,2009-02-24

6- برای آگاهی بیشتر در مورد نحوه استفاده از "TWITTER" در حادثه تروریستی بمبئی، رجوع کنید به محمد جعفری سعید، "حادثه تروریستی بمبئی و نقش برجسته روابط عمومی تکنولوژیک"، ماهنامه روابط عمومی، شماره 63 و 64، آذر – دی 1384، ص 58.
7- "ISRAELI PROPAGANDA TAKES INTERNATIONAL BEATING, MIDDLE-EAST ONLINE, 08 JAN 2009.
8- "LARGEST PRO ISRAEL WEB 2.0 GROUP GETS PR MESSAGE OUT, PRWEB, JANUARY 4,2009.
9- ACKERMAN GWEN, "ISRAEL DRAFTS YOUTUBE, NETANYAHU TO WOO WORLD OPINION ON GAZA", BLOOMBER G.COM, JANUARY 1,2009
10- "ISRAELI PROPAGANDA …", LOC.CIT.
11- LEYDEN JOEL, NO TITLE, ISRAEL NEWS AGENCY, JANUARY 9.2009
12-ITEXAMINER.COM, 1 JANUARY 2009.
13- "ISRAEL'S PUBLIC RELATIONS CAMPAIGN ON GAZA", NO SPECFICATIONS AVALABLE, NAWAL, JANUARY 1,2009.
14- FRIEDMAN HERBERT A., "ISRAEL VS HAMAS 2008-2009" AVAILABLE AT
HTTP://WWW.PSYWARRIOR.COM/GAZAPSYOP.HTML, LAST VISITED 28-01-2009
15- "GAZA WAR ADDS PSYCHOLOGICAL OPERATIONS". THE ASSOCIATED PRESS, JAN.11,2009, QVOTED FROM HTTP://WWW.MSNBC.MSN.COM /ID/28608585.LAST VISTED, 20-01-2009.
16- FRIEDMAN HERBERT A.,LOC.CIT.
17- "GAZA WAR ADDS PSYCHOLOGICAL OPERATIONS". LOC.CIT.
18- FRIEDMAN HERBERT A., LOC.CIT.
19- PRESS T.V. 31 DECEMBER 2008.
20- FRIEDMAN HERBERT A., LOC.CIT.
21- "GAZA WAR ADDS PSYCHOLOGICAL OPERATIONS, LOC. CIT.
22- FRIEDMAN HERBERT A.,LOC.CIT.
23- IBID
24- "GAZA WAR ADDS PSYCHOLOGICAL OPERATIONS", LOC.CIT.
25- "ISRAEL PROPAGANDA TAKES INTERNATIONAL BEATING", LOC.CIT.
26- BRIGHT ARTHUR, "ISRAEL CONTINUES BOMBING GAZA DESPITE UN CEASEFIRE CALL", CHARISTIAN SCIENCE MONITOR, JANURNALIST, FEBRUARY 2009, AVAILABLE AT HTTP://WWW.GLOBAL JOURNALIST. ORG, LAST VISITED, FEBRUARY 4,2009.
28- COHEN STUART A., "ANALYSIS: HAS THE IDF EARNED THE SUPPORT OF ISRAELI PUBLIC?", THE JERUSALEMPOST, JAN. 4, 2009.
29- "TO ISRAEL: STOP TRYING TO BE NICE" AVAILABLE I/21/2009
30- MORE GAZA MEDIA NOTES", AVAILABLE AT, HTTP://KIMELLI. NFSHOST.COM/INDEX. PHP?ID=5559, LAST VISITED, JANUARY 21, 2009.
31- "ISRAEL BATTERED IN GAZA PROPAG NDA WAR", AFP. QUOTED FROM ALABIYA, AVAILABLE AT, HTTP://WWW.ALARABIA.NET/ ID=6374 LAST VISITED 10-01-2009
32- FRIEDMAN HERBERT A, LOC.CIT
33- ENGBER DANIEL, "I'M COVERED IN LEAG LETS", STATE EXPLAINER, JULY 18,2006, AVA=LABLE AT HTTP:// WWW.SLATE.COM/TOOLBAR.ASPX? ACTION = PRINT & ID = 2145997, LAST VISITED, 28-01-2009.
34- FRIEDMAN HERBEST A.LOC.CIT.
35- GAZA WAR ADDS PSYCHOLOGICAL OPERATIONS", LOC. CIT.
36- FRIED MAN HERBERT A.LOC.CIT.
37- "ISRAEL'S PUBLIC RELATIONS CAMPAIGN ON GAZA", LOC.CIT.
38- "ISRAEL I PROPAGANDA ….," LOC.CIT
39- "ISRAEL'S PUBLIC RELATIONS CAMPAIGN ON GAZA", LOC.CIT.
40- ACKERMON GWEN, LOC.CIT.
41- "PUBLIC DIPLOMANCY PRESS AND BLOG REVIEW, VERSION 2.0", QUOTED FROM "ISRAEL PROJECT," NO SPECIFICATIONS AVAILABLE, JANUARY 2, 2009
42- BRIGHT ARTHUR, LOC.CIT
43- FRIED MAN HERBERT A; LOC.CIT
44- SEE "ASTROTURFING", WIKIPEDIA, THE FREE ENCYLOPEDIA, LAST VISITED 1/21/2009
45- "LARGEST PRO ISRAEL WEB 2.0 …" , LOC.CIT.
46- "GAZA WAR ADDS PSYCHOLOGICAL OPERATIONS" , LO.CIT.
47- "ISRAEL WAR PLANES BOMB GAZA AFTER ROCKET ATTAVKS" REUTERS, 09-02-2009
48- SEE HTTP"// WWW. PRWATCH. ORG/ BOOKS/ ISIGGFY. HTML
49- "ISRAELI PROPAGANDA …", LOC.CIT
50- COHEN STUART A., LOC.CIT
51- "GAZA WAR ADDS PSYCHOLOGICAL OPERATIONS," LOC.CIT
52- THE GUARDIAN, 2 JANUARY 2009, QUOTED IN MORE GAZA MEDIA NOTES, LOC.CIT
53- TO ISRAEL:STOP TRYING TO BE NICE", LOC.CIT
54- "ISRAELI PROPAGANDA…", LOC.CIT
55- "LARGEST PRO ISRAEL WEB 2.0 …", LOC.CIT
56- "ISRAEL'S PUBLIC RELATIONS CAMPAIGN …", LOC.CIT
57- "TO ISRAEL: STOP TRYING TO BE NICE", LOC.CIT
58- "ISRAELI AIRCRAFT DROP THREATENING LEAFLETS ON GAZA", IF AMERICANS KNEW, AVAILABLE AT HTTP://IFAMERICANSKNEW. ORG/ CUR – SIT GAZA- LEAFLET. HTML, LAST VISITED 25-01-2009
59- UNITED NATIONS SECURITY COUNCIL DOCUMENT SC/8929.DOCS/2006/SC 8929.DOC.HTM LAST VISITED 2009/01/19
60- FRIEDMAN HERBERT A. LOC.CIT.
61- ALL ABORE MENTIONED DOCUMENTS
62- اطلاعات مربوط به عملیات روانی اسرائیل در جنوب لبنان بر مبنای سایت "HTTP"//PSYOP.IR" است.

3