باسمه تعالی
تحقیق:
ویژگی های یک مشاور موفق در مدرسه
مقدمه
مشاوره وراهنمایی درفرایند زندگی انسان از کاربرد بالایی برخوردار است. هرفرد درزندگی خویش همواره با مشکلات مادی، روحی وروانی مواجه است. فایق آمدن برمشکلات ورفع موانع ازطریق تلاش وجدیت او همراه با تفکر وتحلیل درست از مسایل مبتلابه زندگی ومشورت با اهل فن وتجربه وراهنمایی فرد مطمئن ودلسوز مقدور خواهد بود.
بنابر این، افزون برتلاش فردی، شخص دیگری به عنوان مشاور نیز می تواند درحل مشکلات او کمک کند؛ شکی نیست که چنین شخصی باید از ویژگی ها وصفات درستی برخوردار باشد تا بتواند به عنوان مشاورر موفق ومورد اطمینان دربخشهای مختلف زندگانی انسان به فعالیت خویش بپردازد. با بررسی تاریخی به این نتیجه می رسیم که پیامبران راستین به عنوان مشاوران وراهنمایان واقعی درطول تاریخ بشریت بوده اند. آنان صفات کامل مشاوران واقعی را داشته اند. قرآن کریم اخلاق پیامبر اسلام‹ ص› را اینگونه معرفی می کند: "وانک لعلی خلق عظیم" ( قلم، 4 )؛ تو برنیکو خلقی عظیم آراسته ای.
نگارنده دراین تحقیق به ویژگی های اخلاقی مشاور می پردازد وچند نمونه ی مهم وزیر بنای آن را بیشتر مورد بررسی قرار می دهد ودرصدد پاسخ به این سوال است که ویژگی های اخلاقی یک مشاور چیست؟ به عبارت دیگر یک مشاور از چه ویژگی های اخلاقی باید برخوردار باشد؟
اهمیت وضرورت:
ویژگی های اخلاقی مشاور از دوجهت ضرورت دارد که مورد بررسی قرار گیرد:
1- تاثیر ویژگی های اخلاقی درفرایند مشاوره ؛ درزندگی پر پیج وخم دنیایی معاصر ونا توانی ومحدودیت انسان دردستیابی به تمام امکانات واطلاعات کمی وکیفی، نقش راهنمایی ومشاوره ازبرجستگی خاصی برخوردار است لذا انسان جهت رفع احتیاجات وبرآوردن نیازهای روحی وجسمانی خود نیاز به مشاوره وراهنمایی دارد. امروزه حوزه ی کاری این رشته بسیار وسیع گردیده ودرکارهای مختلف کاربرد پیدا نموده است. ودر بسیار ی از موارد یک امر حیاتی وسرنوشت ساز است. اگر مشاور توانایی وویژگی هایی نداشته باشد ازعهده چنین امر خطیری بر نخواهد آمد به همین جهت لازم است، کسانی متصدی چنین کار مهمی گردند که ازجهات مختلف قابل قبول باشند به عبارت دیگر مشاور دارای صلاحیت وخصوصیتی باشد که پاسخگوی مراجعین خود باشد درغیر آن مشکلات آنان حل نخواهد شد. بنا براین اگر کسی از ویژگی های اخلاقی وعلمی مناسب ولازم برخوردار باشد، امر مشاوره ای او نیز به موفقیت به پایان خواهد رسید درغیر آن مشاور موفق نخواهد بود.
2- کسب اطمینان ورضایت مراجعین ؛ اگر مشاور از ویژگی های درست وپسندیده ای برخوردار نباشد هیچ کسی به او مرا جعه نمی کنند وبه راحتی رازها ومشکلات خود را که ارتباط بامسایل ذهنی ودرونی او دارد افشا نخواهند کرد به همین جهت تا کسی اطمینان کامل از مشاور پیدا نکند مشکلات اساسی وحقایق درونی خود را مطرح نخواهند کرد ودست به خود افشای نمی زنند.
وقتی فضایی صمیمی ومطمئن بین مراجع ومشاوربه وجودنیاید نتیجه ی مطلوب وقابل قبولی درحل مسایل به دست نمی آید. یکی از عوامل موفقیت دراین زمینه برخوداری مشاور از صفات وویژگی هایی است که از طریق آن می توان مراجعین کسب رضایت واطمینان حاصل نموده به راحتی دغدغه ها ومسایل خودرا ابراز دارند.
براین اساس ضرورت دارد مهمترین صفات و ویژگی های اخلاقی مشاوران را بر شمرد تا آنان درپهنه ی وسیع حوزه ی کاری خود درصدد دستیابی به آن اوصاف وخصایص با شند. درنهایت بتوانند مشاوران موفق در میان مردم باشند.
مفاهیم:
قبل از پرداختن به ویژگی های اخلاقی مشاور به نظرمی رسد که اشاره به مفهوم ویژگی ها ، مشاور واخلاق گردد. اگرچه منظور بررسی کامل آن نیست بلکه هدف روشن شدن واژه ها وجهت دهی به تحقیق است. مثلاهدف از ویژگی ها در اینجا صفات اخلاقی است نه ویژگی های دیگر انسان.
ویژگی ها : دراین تحقیق، منظور آن صفات وخصایص است که برای یک مشاور درفرایند مشاوره لازم است. کسی که متصدی این امور است از خصوصیات ذاتی وصفات که به واسطه تجربه وتحصیل به دست می آید وبرای یک مشاور لازم است، برخوردار باشد. اگر آن ویژگی ها در وجود انسان نهفته است تلاش شود تا آن را به فعلیت رسانده و به کار بگیرد واگر از محیط بیرونی به دست می آید درصدد دستیابی به آن باشد. منظور ویژگی های اخلاقی آن صفات ورفتارهای پسندیده ای است که مشاور با ید دارا باشد ودربرخورد با مراجع به کار بگیرد.
مشاور: درشرایط فعلی حوزه ی کاری مشاور مختلف است و با توجه با آن مفهوم گیری می گردد. در رابطه با مشاور مدارس گفته است: " مشاور پس از معلم، بهترین رکن برنامه های راهنمایی است ، وچون معمولا از صلاحیت علمی وتخصصی لازم برخوردار است ، درحل مشکلات دانش آموزان نقش تعیین کننده دارد" (نیکزاد و مهر آرا،1378، 70 ) بنا براین مشاور کسی است که از تخصص لازم وصفات کافی برخوردار باشد.
اخلاق: اخلاق جمع خُلق وغیرازعلم اخلاق است ومی توان آن راموضوع علم اخلاق دانست چون به صفات انسان تعلق دارد. (بناری، 1379، 169 ) منظور از ویژگی های اخلاقی دراینجا آن صفات و رفتارهایی است که یک مشاور دربرخورد با مراجعان خود داشته باشد.
پیشنه ی تاریخی:
مشاوره وراهنمایی به صورت عملی وغیر کلاسیک به درازای عمر انسان قدمت دارد. درآن زمان فرزندان انسان از پدران شان به صورت غیر عمد راهنمایی لازم را فرا می گرفتند. پاره ای ازویژگیهای شخصیتی انسان که در ذاتش به ودیعت نهاده شده ازابتدای موجودیت او همرا بوده است اگر چه پاره ای دیگر توسط محیط وپیشرفت علم وتجربه کسب می شود.
در میان ادیان وحاکمان تاریخی نیز مشاوران وجود داشته اند." تورات ازمشاورانی نام می برند که پادشاهان ایرانی جهت رایزنی همیشه آنان را درکنار خود داشتند ودر امر کشورداری وچگونگی روابط با بیگانگان از آنان نظر می خواستند از نظر وتجربه آنا ن سود می بردند. اگر پزشکی ریشه های تاریخی خود را باجادوگری، طلسم اوراد مذهبی جستجو کرده است، مشاوره نیز می تواند ریشه های تاریخی خودرا در ادیان ، درفلسفه ودر ادبیات بیابد" (قاضی،1383، 198). در میان صدها توصیه ای که امام علی(ع) وسایرمعصومان(ع) برای رشد وشکوفایی انسانها در خطبه ها و روایات گفته اند چه بسیارند جملات حکیمانه ای که درامر خطیر مشاوره کردن، با دیگران آورده شده است.
مشاوره وراهنمایی به صورت خاص عمر چندانی ندارد اولین مرکز راهنمایی درامریکای شمالی در سال 1908میلاد دربستن ( Boston ) ایالت ماسا چوست( Massachusett ) به وسیله فرانک پارسونز(Frank.Parsons ) تاسیس شد . این مرکز در واقع راهنمایی حرفه ای بود. درسال1917مرکز فوق ضمیمه دانشگاه هاروارد شد از آن پس مراکز متعدد راهنمایی وشغلی وتحقیقاتی به وجود آمده وبه سرعت گسترش یافت.
بعد از آن درکشورهای دیگر، مراکز مشاوره ای به وجود آمد." بلژیک درسال 1914، فرانسه درسال1945، نروژ درسال1947، وانگلستان درسال1948 تاسیس مراکز راهنمایی را آغاز کردند".
تا کنون کتب متعدد ی دراین رابطه نوشته شده اند. معرفی آنان از حوزه ی این مقاله ی مختصر خارج است. تعدادی ازآن درمنابع ذکر خواهد شد . در خصوص این موضوع ؛ یعنی ویژگی های اخلاقی مشاور منبع یا منابع به همان عنوان دردست نیست شاید هم من نتوانستم به آن دست رسی پیداکنم ولی در ضمن منابع دیگر صفات وویژگی های مشاور، مورد بحث قرار گرفته است. همین طور کتابهایی درباره ی اخلاق وجود دارند.
ویژگی ها:
" از آنجاکه وظایف مشاوران وراهنمایان، متنوع ومتعدداست امکان دارد که دگرگونیهای شخصیت مشاوران درجریان اعمال ووظایف گوناگون ویا حتی درعملی واحد مو ثر افتد،" آن خصوصیات را می توان علاقه ی ذاتی دردرک مردم، دوست داشتن واحترام به آنان ، ثبات عاطفی ، رازداری، رشد فکری، داشتن قوه تمیز ، عقل سلیم ، بردباری، خوش خلقی، خوشرویی وخوشرفتاری حس ملاطفت ومهربانی بادیگران، دارا بودن وضع ظاهری قابل قبول وقابل احترام ، داشتن صداقت وصمیمت واخلاص درکارها، احترام به خویشتن وسعی درپیشرفت و رسیدن به حد کمال دانست.
خصوصیات وصفات مشاور می تواند درابعاد شناختی، عاطفی، جسمانی واخلاقی مطرح باشد مجال برسی کامل آن نیست. دراینجا ویژگی های اخلاقی مشاور بررسی خواهد شد.
رازداری:
یکی ازصفاتی که مشاور باید برخوردار باشد رازداری یا امانت داری است. امین بودن درهرکاری باعث اعتماد دیگران می شود. این امر مهم درتمام فرایند زندگانی انسان از اهمیت ویژه ی برخوردار است. درامور مشاوره نیز تا مراجع اطمینان کامل از مشاور پیدانکند رازهای درونی ورفتار های پنهان خودرا آشکار نمی کند؛ چراکه ممکن است به واسطه ای افشاگری سرنوشت وحیات او تغییر کند. براین اساس لازم است مشاور از ویژگی امانت داری برخوردار باشد وتلاش نماید تا آن را تحت هرشرایط افزایش دهد.
امام علی‹ع› می فرماید: " الکتمان ملاک النجوی"؛ رازداری پایه زیربنای راز سپردن است. (آمدی غرر الحکم، حدیث409، 16) پیامبر اسلام نیز می فرماید: " المستشارموتمن فان شاء اشار وان شاء سکت فان اشارفلیشر بما لونزل به فعله" ؛ کسی که با وی مشورت کنند امانت دار است اگر خواهد رای دهد و اگر خواهد خاموش ماند واگر رای داد همان گوید که اگر خود او بود می کرد.
راز داری از ویژگی شخصیتی مشاور است که درمقام وجایگاه خود از اهمیت حیاتی برخوردار است. برای اینکه مشاوره حداکثر تاثیر گذاری را داشته واز کارایی لازم برخوردار باشد، مراجع باید نسبت به این موضوع اطمینان خاطر پیداکند که هرآنچه را به مشاور می گوید درنهایت راز داری به آن برخورد خواهد شد دراین صورت است که به راحتی وبا کمال آزادی همراه بامشاور به کشف تاریکترین ومحرمانه ترین زوایای عقاید وافکارش بپردازد. براین اساس" مشاور با ایجاد اطمینان دریک محیط دور از هرگونه نگرانی موجب می شود تا مراجع دربیان احساس ونظریات ونگرشهای خود، احساس آزادی کند."
بنا براین یکی از ویژگی مهم اخلاقی، امانت داری برای مشاور است که او نباید تحت هیچ شرایطی افشا کند مگر ضرورت اقتضا کند. لذا اسرار مراجع را مگر درمواردی که خود کشی ویا خطری درمیان باشد آنهم درصورتی که درمیان گذاشتن راز با افراد مورد نظر به رفع خطر کمک کند ، نمی تواند افشا کند.
مسولیت پذیری:
احساس مسولیت برای هرفردی در برابر مردم وجامعه اش یک امر پسندیده ودرستی است. مشاور نیز با این اعتقاد وظایف خود را انجام دهد که او درمقابل مراجعان خود مسولیت دارد وچنانچه این کارش تضاد با فعالیت دیگری او داشته باشد وضرر وزیان با دیگران وخودش نداشته باشد ازنظر اخلاقی اولویت با مراجع است.
غالبا مشاوران دچار تضاد میان مسولیتهای خود بامراجع، وسازمانی که درآن کارمی کنند ویا اجتماع ، می شوند. اینک کدام یک از مسو لیتها مقدم تر است باید با سرپرست خود مشورت نمود ولی به طور معمول مسولیت مشاور درقبال مراجع اولویت دارد. از نظر اخلاقی درست نیست ، مراجعی را که به منظور کمک محرمانه نزد شما آمده است ویک نوع قرار داد ضمنی واخلاقی با او دارید، او را رها کنید.
مشاور در محیط گوناگون کاری خود، مسولیت مهمی درمقابل دیگران دارد واگر درمحیط مدرسه است متوجه این مساله باشد که دانش آموزان در آینده نه چندان دور وارد جامعه می شوند ومشاوران مسولیت دارند تا ارز شهای اخلاقی ، و روابط سازنده آنان را درمحیط های اجتماعی ، خانواده گی، همسالان وهمچنین انتخاب رشته های مورد نیاز آنها را ازطریق هدایت ومشاوره ی درست آموزش دهند تا آنان دارای شایستگی اخلاقی، لیاقت علمی ومناسبات متقابل در میان مردم گردند.
احترام به مراجع:
با توجه به تماس مستقیم ورو دررویی مشاور ومراجع،رابطه حسنه باید بین هردوطرف برقرارشود دراین جا مشاور،مراجع را آن چنان که هست پذیرا می شود وشخصیت اودراین محیط مورد احترام وقابل تکریم است،پیش داوری وقضاوت عجولانه درآن نیست،چراکه ممکن است جلسات مشاور ه ای در صورت لزوم تکرار شود(.
مشاوراعتمادبه ارزشهای انسانی وعلا قه وحساسیت به عواطف و واکنش دیگران داشته باشد وبه کسانی که به اونیاز دارند بی ریا وصادقا نه کمک کند.
صرف نظر از اینکه مراجع چه کسی است یا رفتار اوچگونه است،اوبرای کمک نزدمشاور می آیدوشایسته است با اومانندانسان ارزشمندی رفتار گردد.
((تمام دیدگاههایی مشاوره ای دراین زمینه اتفاق دارند که مشاوره یک رابطه یاری دهنده است که نیازبه تفاهم متقابل دارد.بدون احترام، پذیرش همدلی امکان ایجاد رابطه مشاوره ای بسیار محدودمی شود)) .
درمقام ارتباط موثرمبادا احترام شخصی، شغلی، خانوادگی واجتماعی مراجع مورد غفلت قرارگیرد چنانچه شان او به مخاطره افتد، طبیعی ترین واکنش وی بی اعتمادی او نسبت به مشاور ومشاوره خواهد بود.
حسن خلق:
دانشمندان درباره ای فلسفه ی اخلاق نظرات مختلف دارند؛ نیکو بودن ، ناپسند بودن هررفتار وصفات اخلاقی، مطلق یانسبی بودن آن تغییرات که تحت شرایط فرهنگی واجتماعی به وجود می آید وارزشی که هر جامعه به آن می دهد، دیدگاه ها ونظریات متفاوت وجود دارند. مجال بررسی این گونه موضوعات نیست . آنچه درمشاور لازم است این است که در نحوه ی تعامل، گفتگو وپذیرش مراجع نهایت برخورد مناسب داشته باشد.
درفرایند مشاوره، مشاوربایدرابطه حسنه رامقدم به ارائه اطلا عات بداند، برای آنکه درک وتعامل بیشتربین او ومراجع به وجودآید به همین جهت اطلاعات تحصیلی وشغلی به طور سریع ارائه نگردد بهتراست، به مراجع فرصت داده شود تا نظریاتش رابیان کند. بنا براین برای مشاور لازم است که احساس تمیز وتشخیص ارزشهای اخلاقی وحسن ملاطفت ومهربانی وحسن خلق دربرخورد با دیگران داشته باشد(اردبیلی، 13، ص294 ) مشاور ازجانب خود بکوشد آنچه را لازمه پذیرایی خوب بودن است ایجاد کرده ویا به کار گیرد، نتیجه این رفتارخوب این خواهد بود که مراجع نیز متقابلا حس پذیرای خوب بودن را نسبت به مشاور ابراز می دارد.
ویژگی های اخلاقی دیگر:
پاره ای دیگر از ویژگی های مشاور عبارتند از:
1- صلاحیت مشاور: مشاور باید ازصلاحیت علمی واخلاقی برخوردار باشد.
2- حق ارجاع: مشاور بداند که او وهم مراجع، درصورت لزوم حق ارجاع به افراد بالاتر وبا صلاحیت تر جهت کمک وحل مشکلات دارند. غیر اخلاقی است که او این حق را مراعات نکند." مشاور بودن، مشاور را از مشاوره با دیگران بی نیاز نمی کند".
3- حق آزادی برای مراجع: هیچگاه مناسب نیست که مشاورعقاید وارزشهای اخلاقی خودرا به مراجع تحمیل کند، چرا که"ممکن است که او، شما وارزشهای شما رابه عنوان یک مشاور ردکند".
4- زمان پایان مشاوره: برای یک مشاورلازم است تازمانی که مراجعین اونیاز به کمک دارد مشاوره را به پایان نبرد تازمانی که مراجع نیاز به مشاوره دارد غیراخلاقی است اورارها کند.
5- الزامات قانون: مشاورمتوجه باشد که فرایند کاری او دارای پشتوانه والزامات قانونی است.
نتیجه گیری:
امروزه مشاوره وراهنمایی نقش اساسی در زندگانی انسان دارد؛ صفات و ویژگی های اخلاقی مشاور، تکمیل کننده ی فرایند مشاوره است. مراجع در صورتی با اطمینان خاطر رازهای خود را به مشاور بروز می دهد که از مستور ماندن آن مطمئن باشد. وخود را درفضایی قابل احترام واعتماد بیبند واحساس نماید که مشاور با کمال مسولیت، درحل کارها و مشکلات او تلاش می کند. برخورداری مشاور ازخصوصیات اخلاقی بهترین راهکار در زمینه تاثیر گذاری فرایند مشاوره است. از این طریق روند برنامه مشاوره تسهیل گردیده و نتیجه ی مطلوب به دست خواهد آمد.
منابع:
– "مشاوره در مدیریت" "غلامرضا بصیرزاده"، "بهمن رستگار"
– "گستره مدیریت و مشاوران موفق" "صادق حاتمی"
– "نگرش و تغییر نگرش" "یوسف کریمی"
13