تئوری های انحراف :
در گفتار روزمره "منحرف شدن" به معنی خروج از راه مورد قبول تعریف می شود بسیاری از تعاریف جامعه شناسایی درباره انحراف نیز پیرامون همین تعریف دور
می زند بنابرای انحراف شامل آن دسته از اعمالی است که از هنجار ها و انتظارات گروه اجتماعی خاصی پیروی نمی کند ( هارالامبوز ، 1984م ) .
انحراف جنبه نسبی دارد بدین معنی که نمی توان برای آن یک تعریف قاطع ارائه داد انحراف را فقط می توان در رابطه با یک معیار ویژه تعریف کرد و هیچ معیاری ثابت یا مطلق نیست . بدین ترتیب انحراف در زمان و مکان های مختلف متفاوت است . در یک جامعه عملی که امروز انحراف دانسته می شود ممکن است در آینده عادی به حساب آید . و یا از یک جامعه به جامعه دیگر متفاوت باشد . (شیخاوندی ، 1373) .
هدف اصلی تحقیقات گذشته این بود که معلوم دارد چرا برخی افراد به رفتار انحرافی دست می زنند پژوهش های اولیه در جستجوی یافتن پاسخ سوال های ساده و مستقیمی از این قبیل بود چرا برخی افراد خود کشی می کنند ؟ چرا برخی افراد دست به سرقت می زنند ؟ اغلب پاسخ به این سوال ها نیز به همان نسبت ساده و مستقیم بود و استدلالهایی به همان شکل برایشان بیان می گردد (هارالامبوز،1984) .
در پی تحقیقات سایر اندیشمندان نیز جهت یافتن علل و زمینه های کج روی دست به تحقیقات وسیعی دست زدنند که خود باعث ایجاد مکاتبی گردید اینک ما نیز با هدف اشنایی مقدماتی با نظرات این اندیشمندان و مواضع مختلف آنها در قبال انحراف که خود عاملی موثر در تحلیل ، بحث از جنبه های مختلف است به بیان برخی مکاتب در این زمینه (انحراف) می پردازیم .
الف-1) تئوریهای فیزیولوژیکی و روانشناسی
تبیین هاییکه از جهت فیزیولوژیکی در مورد انحراف به عمل آمده حاکی از آن است که افراد بخصوصی به علت ساختمان ژنیتکی بیش از سایرین در معرض انحراف قرار
می گیرند ویژگی های ذاتی و ژنیتکی یا بطور مستقیم آنها را به انحراف می کشاند و یا آنان را برای سمت سوق می دهد . یکی از تئوریهایی بیولوژیکی به سزارلومبروسو (Cesar lombroso) که یک پزشک ارتش ایتالیا و در سال 1876 کتابی درباره بزهکاری نوشته است مربوط می شود وی چنین استدلال می کند که تبهکاران خصلتهای انحرافی خود را از انسانهای بدوی و نخستین ارث برده اند .
وی مدعی بود که خصلتهایی را که جنبه ژنیتکی دارند و در تبهکاران یافت
می شود را مشخص کرده است (هارالامبوز ،1984) .
طرفداران نوین تئوریهای ژنیتکی مربوط به انحراف بیش از اسلاف خود احتیاط به خرج می دهند آنها عقیده دارند یک فرد تماماً محکوم ژنهای خود نیست بلکه عقیده دارند که خصلتهای ژنیتکی زمینه را برای انحراف رفتاری مستعد می کند.
(هارالامبوز، 1984).
بدین ترتیب آیزنگ ( Hons Eyseenek ) اظهار می دارد که تو ارث یک عامل بسیار قوی در ارتکاب تبهکاری است (هارالامبوز ،1984) .
تئوریهای روانشناسی پایه و اساس انحراف را بیش از آنکه به ژنهای غیر عادی نسبت دهند به تجربه نا بهنجار نسبت می دهند این تجربه موجب بروز نقصان های شخصی و شخصیتهای کژسازگار می شود که ن سبب انحراف گردد (هارالامبوز ، 1984) .
اغلب تئوریهای روان شناسی برآنند که در فرایند اجتماعی شدن فرد منحرف و معمولاً در رابطه بین مادر وفرزند نقصان وجود داشته است این نقیصه شامل ناراحتی های عاطفی است که به شکل خصلتهای شخصیتی کژ سازگار منتهی می شود . گفته
می شود که تجارب دوران کودکی می تواند تاثیر دیر پایی د رفتار دوران بلوغ و بزرگسالی داشته باشد (هارالامبوز ،1984) .
افراد روان رنجور معمولاً بدون تامل و اندیشه کار (عمل) می کنند و به نتایج اعمال خود توجهی ندارد آنان به ندرت احساس گناه می کنند و در مقابل مجازات و درمان واکنش چندانی نشان نمی دهند (هارالامبوز ، 1984) .
"جان باولبی" (Gohn Bowlby) در یکی از آثارش درباره رواشناسی انحراف چنین استدلال می کند که کودک نیازهایی دارد و مهمترین نیاز او امنیت عاطفی است که به موثرترین وجه ممکن می تواند با رابطه صمیمانه ای که بین مادر و کودک برقرار
می شود تامین گردد ، چنانچه کودک بویژه در اوان کودکی از عشق مادری محروم گردد . این امکان وجود دارد که به شخصیت روان رنجور (Psy Choputhic Personalike) مبتلا گردد (هارالامبوز ، 1984) .
فروید در نظریات خود اینگونه بیان می کند که انحراف به معنای معمول کلمه یک حالت نادر و خاص نیست بلکه قسمت لاینفک ساختمان آدمی است استعداد به انحراف ، یک استعداد عمومی و مربوط به اصل غریزه جنسی است و فقط در اثر تغییرات اورگانیک (دستگاهی) و ممنوعیتهای نفسانی که در جریان توسعه آن حادث شده است عادی و نرمال می شود (وکیلی ، 1331) .
الف-2) تئوریهای جامعه شناختی انحراف
الف-2-1) دیدگاه کارکردگرایی
این دیدگاه کارکرد انحراف را مورد مطالعه قرار می دهد . دیدگاه کارکردی برای مطالعه انحراف به جای اینکه به فرد توجه کند جامعه را به طور کلی مورد توجه قرار می دهد . این دیدگاه بیشتر در جستجوی منبع انحراف در بطن جامعه است و به ماهیت بیولوژیکی و روانشناسی فرد منحرف کمتر اهمیت می دهد . در اولین نگاه اینکه برخی کارکرد گرایان انحراف را لازمه تمام جوامع می دانند و معتقدند که عملکردهای مثبتی برای نظام های اجتماعی دارند ، شگفت انگیز به نظر می رسد . (هارالامبوز ، 1984) .
" امیل دورکیم " در یکی از نوشته هایش تحت عنوان "قواعد روش جامعه شناسی" (The Rulse of Socialogical Method) به این مبحث پرداخته و چنین استدلال می کند که تبهکاری جنبه عادی و اجتماعی ناپذیر زندگی اجتماعی بوده و لازمه جوامع سالم است (هارالامبوز ، 1984) .
به نظر دروکیم تبهکاری اجتناب ناپذیر است زیرا تمام اعضای جامعه نمی توانند به طور مساوی با احساسات جمعی ، ارزشهای مشترک و اعتقادات جامعه برخورد کنند . از آنجایی که افراد در معرض تاثیرات و مقتضیاد مختلف قرار دارند ، یکسان بودن تمامی آنان غیر ممکن است . بنابراین همگان به یک نسبت در قانون شکنی سهیم نیستند (هارالامبوز ، 1984)
تبهکاری نه تنها اجتناب ناپذیر است بلکه می تواند " کارکردی ( Functional) " مهم باشد دورکیم استدلال می کند که تبهکاری فقط هنگامی بدون کارکرد می شود که میزان آن به طور غیر عادی افزایش یابد (هارالامبوز ، 1984 ) .
حال این سوال مطرح می شود که اگر جنایات اجتناب ناپذیر است نقش مجازات چیست ؟ دورکیم معتقد است که نقش مجازات این نیست که تبهکاری را در جامعه از میان بر دارد بلکه مجازات به خاطر آن است که فشار احساسات جمعی را در حد لازم خود نگهدارد به گفته دورکیم مجازات جراحاتی را به احساسات جمعی وارد می آید ، درمان می کند . بدون مجازات احساسات جمعی قدرت خود را برای کنترل رفتار از دست می دهد و میزان تبهکاری به درجه ای می رسد که بدون کارکرد می شود . به نظر دورکیم یک جامعه سالم هم به تبهکاری و هم به مجازات نیاز دارد این دو اجتناب ناپذیر و کارکردی هستند (هارزالامبوز ، 1984) .
الف-2-2) دیدگاه ساختاری و خرده فرهنگی انحراف
تئوریهای "ساختاری" (Structual) انحراف ، ریشه های انحراف را بر حسب پایگاه افراد یا گروهها در ساختار اجتماعی جستجو می کنند . تئوریهای "خرده فرهنگی" (Sub. Culture) انحراف را ناشی از خرده فرهنگهای موجود در یک گروه اجتماعی می دانند. (هارالامبوز ، 1984).
این تئوریها بر آنند که برخی گروهها ارزشها و هنجار های معینی ایجاد می کند که از مسیر اصلی فرهنگ جامعه خارج می شود . از جمله نظریه پردازان این مکتب می توان به آلبرت کوهن ، والتر میلر ، ریچارد کلورد و لویه او هلین نام برد (هارالامبوز ، 1984).
الف-2-3) بوم شناسی انحراف – مکتب شیکاگو
در دهه 1920- گروهی از جامعه شناسان که مقر آنها در شیکاگو بود و بعدها به اعضای مکتب شیکاگو (Shicago School) شهرت یافتند روش بوم شناسی را برای مطالعه زندگی اجتماعی ایجاد کردند ، بوم شناسی به رابطه میان ارگانیسم ها و محیط اشاره می کند (ثنایی فرد ، 1375) .
اعضای مکتب شیکاگو این مفهوم را درباره رشد شهر های بزرگ به کار بردند و چنین استدلال کردند که رفتارشان را می توان بر حسب محیط شهری آنها تبیین کرد بویژه آنان گفتند که در اثر توسعه شهرهای بزرگ ، محله های مشخصی به وجود می آیند که هر کدام شیوه خاص زندگی خود را دارد . (ثنایی فرد ، 1375) .
دیدگاه مکتب شیکاگو از این مزیت برخوردار است که تئوریهای ساختاری و خرده فرهنگی را با جامعه پیوند می دهد . شاو ومک.کی دو تن از نظریه پردازان این مکتب استدلال می کنند که تبهکاری در مناطق کم درآمد می تواند به ارزشهای اقتصادی و اجتماعی که در فرهنگ عمومی جزء آرمانها محسوب می شود و سایرین از راه های قانونی بدانها دست می یابند ، نایل آیند (ثنایی فرد، 1375) .
ب) تاریخچه قوانین سرقت
سرقت بدون شک یکی از کهن ترین جرایم در بین جوامع بشری و از زمانی بوده است که مفهوم مالکیت در تمدن آدمی وجود داشته است. سرقت از جرایمی است که به علیه اموال صورت تحقق به خود گرفته و مفهوم پیدا می کند و همیشه در طول تاریخ با تنفر آدمی روبرو بوده است. در گذشته های تاریخی مجازات سرقت بسیار سخت و اغلب مرگ بوده است.
در ایران باستان ودر تمدن پارتیان نیز مجازات سرقت بسیادر سخت بوده است. بحث از سرقت در اولین قانون نوشته شده به دست بشر یعنی در قوانین حمورابی که 17 قرن قبل از میلاد مسیح نوشته شده است آمده است. یکی از قدیمی ترین قوانینی که به دست بشر تدوین شده به احتمال قوی مجموع القوانین حمورابی (حمودابی، خمورابی، عمورابی) به معنای عموی بزرگ ششمین پادشاه بزرگ بابل است که تاریخ تدوین آن به درستی معلوم نیست و مسلماً مدتها پیش از احکام موسی و قدیمترین مجموعه کتب مقدس هندوان معروف به مانو و شاید بین دو یا سه هزار سال پیش از میلاد مسیح بوده است. آنچه که حائز اهمیت فوق العاده است این است که انسان در اولین سنگ نوشته قانونی خود سرقت را به درستی از جرایم امنیتی دیده است که وقوع این جرم توسط فرد در جامعه اختلال نظم و امنیت روحی و روانی و عدم تعادل اقتصادی ایجاد می کند. سرقت از جرایمی است که به شدت از جنبه های روحی و معنوی در بین مردم جامعه رعب و ترس و وحشت ایجاد کرده و اثر آن بر بزه بوده و مال باخته اثری همیشگی و ماندگار خواهده بود.
در دین مقدس اسلام که متعالی ترین ادیان الهی جهان است در قرآن شریف در باب جزای سرقت آمده است :
السارق و السارقه فا قطعوا ایدیهما جزاء بما کسبا نکالاً من الله و الله عزیز و حکیم (سوره مبارکه مائده).
زن و مرد دزد را دستشان را قطع کنید که بر آنچه کرده اند مجازات شوند و خواری باشد از جانب خدا و خدا عزیز و حکیم است.
در زمان پیامبر اکرم ما نیز شاهد قوانینی بودیم که از سوی عدل الهی تعیین
می گردیدند . در این زمان سرقت دارای خصوصیات حد بود- که بعداً به آن اشاره خواهد شد قطع 4 انگشت دست راست را در مرحله اول به همراه داشت (دوانی ، 1376) همانگونه که بیان گردید از گذشته دور سران حکومتی مجازاتهایی را برای اینگونه انحرافها در نظر می گرفتند ، حال به بیان قوانین موجود در این زمینه می پردازیم .
ج) تعاریف قوانین و نحوه ثبوت سرقت
در اکثر قریب به اتفاق کشور ها سرقت بدون شک بخش عمده فعالیت بزهکاران محسوب می گردد و به موجب قانونگذاری کشور مربوطه جرم مذبور به اشکال بسیار متنوع از چند روز جس یا جریمه تا کیفر مرگ ، با توجه به احوال سرقت و نوع آن مورد مجازات قرار می گیرد (رخشایی ، 1367) .
سرقت در قانون جزایی ایران در سالهای مختلف دارای تعاریف مشابهی است . در قانون جزایی ایران مصوب 22 دی 1304 تعریف سرقت این چنین آمده است . هر کس شیئی را که متعلق به او نباشد متقلبانه ربوده باشد دزد محسوب می شود ( باقرزاده ، 1356) و یا در جای دیگر آمده است ، ربودن مال و اشیاء منقول غیر بدون رضای او و بر خلاف حق را سرقت گویند (جعفری لنگرودی ، 1367) .
ولی سرقت در قانون جزایی ایران مصوب 2/3/85 چنین تعریف شده است که ماده 197 این قانون می گوید سرقت عبارت است از ربودن مال دیگری به طور پنهانی . حال به بیان قوانین موجود در ارتباط با سرقت در قانون جزایی ایران مصوب 2/3/85 می پردازیم .
ماده 198- سرقت در صورتی موجب حد می شود که دارای کلیه شرایط و خصوصیات زیر باشد :
1. سارق به حد بلوغ شرعی رسیده باشد .
2. سارق در حال سرقت عاقل باشد .
3. سارق با تهدید و اجبار وادار به سرقت نشده باشد .
4. سارق قاصد باشد (دارای قصد باشد) .
5. سارق بداند و ملتفت باشد که مال غیر است .
6. سارق بداند و متلفت باشد که ربودن آن حرام است .
7. صاحب مال ، مال را در حرز قرار داده باشد .
8. سارق به تنهای یا با کمک دیگری هتک حرز کرده باشد .
9. به اندازه نصاب یعنی 4.5 نخود طلای مسکوک که به صورت پول معادله
می شود یا ارزش آن به آن مقدار باشد و در هر دفعه سرقت شود .
10. سارق مضطر باشد .
11. سارق پدر صاحب مال نباشد .
12. حرز و محل نگهداری مال از سارق عضب نشده باشد .
13. سرقت در سال قحطی صورت نگرفته باشد .
14. سارق مال را به عنوان دزدی برداشته باشد .
15. مال مسروقه در حرز متناسب نگهداری شده باشد .
16. مال از اموال دولتی و وقف و مانند آن که مالک شخصی ندارد نباشد .
ماده 199- سرقتی که موجب حد است با یکی ار راههای زیر ثابت می شود :
1. شهادت دو مرد عادل .
2. دو مرتبه اقرار سارق نزد قاضی ، به شرط آنکه اقرار کننده بالغ و عاقل و مختار باشد .
3. علم قاضی .
ماده 200- در صورتی حد سرقت جاری می شودکه شرایط زیر موجود باشد :
1. صاحب مال از سارق نزد قاضی شکایت کرده باشد .
2. صاحب مال پیش از شکایت سارق را نبخشیده باشد .
3. صاحب مال پیش از شکایت مال را به سارق نبخشیده باشد .
4. سارق قبل از ثبوت جرم از این گناه توبه نکرده باشد .
ماده 201- حد سرقت به شرح زیر است :
الف) در مرتبه اول قطع 4 انگشت دست راست سارق از انتهای آن .
ب) در مرتبه دوم قطع پای چپ سارق از پایین برآمدگی به نحوی که نصف قدم و مقداری از محل مسح او باقی بماند .
ج) در مرتبه سوم حبس ابد .
د) در مرتبه چهارم حکم اعدام است هر چند سرقت در زندان صورت گرفته باشد .
د) بررسی کلی آمار سرقت :
آمارهایی که در این بررسی مورد استفاده قرار می گیرد با بهره وری غیرمستقیم از انواع آمار جرایم در مراکز مختلف یا تطبیق و مقایسه با یکدیگر است .
بر طبق آمار سازمان ملل و برخی کشورهای جهان جرایم بر ضد اموال نصف کلیه جرایم افراد بزرگسال را تشکیل می دهد (آتش پور ، 1376) .
نگاهی به آمار سرقت در برخی از کشورها :
در سال 1984 نرخ سرقت در ژاپن 1118 نفر بوده است که رقم بسیار بالایی را در بر می گیرد . مقایسه میزان سرقت در چند کشور در سال 1982 بیانگر مطالب جدول زیر است (قربانی حسینی ، 1371) .
آمریکا
انگلیس
آلمان
فرانسه
ژاپن
500/571/11 فقره
850/522/2 فقره
777/775/2 فقره
800/002/2 فقره
901/233/1 فقره
نرخ سرقت در سال 1350 تقریباً 56 نفر بوده است که این رقم در سال 1355 به 68 رسیده بود و در سال 1360 به 109 نفر رسیده و در سال 1365 به 87 نفر رسیده بود (قربانی حسینی ، 1371) .
در سال 1366 درصد سرقت در کشور ما ایران برابر با 2/18 بوده که بعد از مواد مخدر با 1/62 درصد بیشترین رقم را در بر می گیرد (شیخاوندی ، 1373) .
بررسی که در زمینه سرقت در استان خوزستان انجام گرفته بیانگر این مطلب است که:
اولین سارقی که در رژیم گذشته در تاریخ 16/11/1357 بوده است در طی این مدت یعنی از سال 1322 تا 1357 یعنی 35 سال معادل 17883 نفر سارق روانه زندان های این استان شدند (اصلاح و تربیت , 1374) بعد از انقلاب اسلامی ایران اولین سارقی که تحویل زندانهای این استان گردید در تاریخ 12/12/1357 بوده .
نگاهی به تعداد سارقین زندانی در استان خراسان نشان می دهد که در سال 1360 تعداد پروندهای وارده و تعداد زندانیها در استان خراسان در زمینه سرقت و نسبت آن به جمعیت عبارت است از 10438 نسبت به 900/196نفر در همین سال کل پرونده ها و بازداشتیها و … عبارت بودند از 233/63 که همگی در زمینه سرقت بودند ولی با این حال سرقت در استان خراسان بعد از مواد مخدر با آمار 70589 در سال 1360 در رتبه دوم قرار داشته و دارد (شیخاوندی ، 1373 ) .
ن) انواع سرقت :
1- کشوزنی : ربودن و برداشتن کالا و اشیاء موجود در مغازه ها و به اصطلاح کش رفتن از فروشگاهها کشوزنی اطلاق می گردد که در گذشته کمتر بوده ولی امروزه رواج دارد بخصوص از فروشگاههای بزرگ که علی رغم تدابیر و کنترلهای موجود امکان سرقت بیشتر شده است (قربانی حسینی ، 1371) .
2- کیف قاپی : ربایش ناگهانی کیف به وسیله افرادی که معمولاً با موتور سیکلت های چند سیلندر و قوی عمل می کنند . (قربانی حسینی ، 1371) .
3- گرن بند قاپی : پاره کردن گرد ن بند یا زیور آلات زنان به صورت ناگهانی و توائم با تهاجم (قربانی حسینی ، 1371) .
4- جیب بری : این فعالیت مجرمانه ترجیحاً در بین جمعیت و به صورت گروهی انجام می گیرد و سارق بلافاصله شی مسروقه را به معاونی رد می کند ، معاون آن را به دیگری رد می کند و این امر دستگیری این افراد حرفه ای را در حین ارتکاب جرم مشهود و دشوار می نماید (رخشایی ، 1375) .
5- سرقت دکاکین : همان سرقت دکه ها و مغازه های کوچک است چون وسایلشان را بیرون می گذراند باعث می شود اکثر جوانان و نوجوانان صرف تفریح و یا تامین برخی هزینه های اندک دست به ربودن آنها بزنند (افتخاری زاده ، 1374) .
6- سرقت منازل : ربودن هر نوع کالا و یا شی از منازل و محل سکونت به هر شکل و با استفاده از هر شیوه سرقت منزل است که متداولترین نوع سرقت در جامعه ماست در سال 1350 از مجموع 954/16 فقره سرقتی که به وسیله مراکز انتظامی شناسایی شد 7% یعنی 1225 فقره سرقت منزل بوده است .
7- سرقت آشکار توائم با کلاهبرداری : مجرمان در لباس افراد ثروتمند ظاهر
می شوند . یک مرد و یک زن و در این حین ضمن اینکه یکی با رهگذر صحبت
می کند و دیگری جیبهای او را خالی می کند و یا ضمن دادن وعده و وعیدها مبالغی هنگفت از وی پول می گیرند (رخشایی 1375) .
8- سرقت وسایل نقلیه : سرقت اتومبیل در ایران از سال 1330 به بعد متداول گردید در سال 1350 تعداد اتومبیل هایی که سرقت شده 2899 دستگاه بوده است (قربانی حسینی ، 1371) .
9- سرقت گاوصندقها : که معمولاً توسط افراد حرفه ای مانند قفل بازکن ها و … انجام می گیرد (افتخار زاده ، 1371) .
10- سرقتهای ساختگی : معمولاً برای گرفتن حق بیمه انجام می پذیرد ولی گاهی در آن مقاصد سیاسی نیز دیده می شود مخصوصاً در زمان جنگهای بین دول (افتخارزاده ، 1371) .
11- سرقت اشیاء هنری : صرفاً مقاصد مالی در آن مطرح است بر این اساس که آثار هنری دارای ارزشی شایان می باشند .(رخشایی ، 1375) .
12- سرقتهای کامپیوتری : امروزه کامپیوتر در ابعاد بسیار وسیعی مورد استفاده قرار می گیرد و تقریباً در همه بخشهای خدماتی ، صنعتی ، تجارتی و … کاربرد دارد بانکها و مراکز تجاری از بخشهایی هستند که تقریباً تمام امور را با استفاده از کامپیوتر انجام می دهند . سوء استفاده و دزدی از سیستم کامپیوتر بانکها امروزه گسترش فراوان یافته و متاسفانه کنترل و مقابله با آن بسیار دشوار و گاهی غیر ممکن است که معمولاً در کشورهای پیشرفته انجام می گیرد (قربانی ، 1371) .
13- سرقت از طریق هیپنوتیزم : شاید جدیدترین شیوه مورد استفاده سارقین باشد که در کشور ایتالیا مورد استفاده قرار گرفته که یک بانک را با این وسیله تخلیه مالی کرده بودند .
سارقین یک مرد ویک زن خوش سیما بودند که صندوقدار بانک را هیبنوتیزم کرده و از وی سلب اراده کرده بودند (قربانی حسینی ، 1371) .
14- سرقت های مسلحانه : سازمان یافته ترین نوع سارقین هستند که معروفترین آنها باندهای سرقت ، فساد و مواد مخدر ، مافیایی می باشند . آمریکای شمالی مهد اینگونه سرقتها است .
سرقتهای مسلحانه را می توان به انواع مختلف تقسیم کرد که در ذیل به آنها اشاره خواهد شد :
1- حمله به موسسات بانکی
2- حمله به صندوقهای پس انداز
3- حمله به سوپر مارکتها
4- حمله به انتقال دهندگان وجوه یا مخاطبین وجوه
5- حمله مسلحانه گروگانگیری
6- حمله به جواهر فروشی ها
مورد پنجم یعنی حمله مسلحانه و گروگانگیری به دو صورت اتفاق می افتد .
1- اتفاقی : در این هنگام پلیس سر می رسد . سارقین برای اینکه راهی برای فرار خود پیدا کننده عده ای را به گروگان می گیرند .
2- با تصمیم : در اینگونه مواقع قصد ، اخازی می باشد .
در اینگونه سرقتها معمولاً در ساعت گشایش وارد اماکن می شوند و پرسنل و مشتریان حاضر در آنجا را تهدید کرده خواستار پول می شوند و سپس به سرعت با خودرو متواری می گردند که البته احتمال کشتار نیز وجود دارد (رخشایی ، 1375) .
و) طبقه بندی سارقین :
اطلاع از طبقه بندی مجرمین یکی از مراحل مهم بررسی و مطالعه در انحرافات و مسایل اجتماعی است زیرا هر گروه از انسانها دارای ویژگی های خاص خود می باشند و مطالعه علل و عوامل انحرافات بدون توجه به طبقه بندی سارقین و مجرمان امکان پذیر نیست به عبارت دیگر رابطه میان طبقات مختلف بزهکاران و بزهکاری یکی از مباحث مهم آسیب شناسی اجتماعی است (قربانی حسینی ، 1371) .
و-1) طبقه بندی جنسی سارقین :
تحول تعداد زندانیان نشانگر بسیار قوی برای یافتن میزان جرایم زنان و مردان
می باشد .
تحول تعداد زندانیان بر حسب جنس در ایران در فاصله سالهای 1358 تا 1366 بدین صورت بوده است .
که : سال 1359 تعداد زندانیان 21680 سال 1358 تعداد زندانیان 13780 و در سال 1366 تعداد 54990 نفر زندانی بوده است که نسبت به سال 1359 ، 6/153 درصد افزایش را نشان می دهد . که از کل آن در سال 1366 حدود 2/93 درصد مرد بود و بقیه را زنان تشکیل می دادند (شیخاوندی ، 1373 ) .
و-2) طبقه بندی سنی سارقین :
موضوعاتی که معمولاً در این زمینه طرح می شود عبارت اند از :
1. نوع بزهکاری و سن
2. میزان وقوع جرایم و سن
سرقت از جرایمی است که در تمام گروه های سنی دیده می شود ، کودک ، نوجوان ، جوان ، میان سال و سالخورده ممکن است مرتکب سرقت شوند . نوع سرقت و فراوانی آن در گروه های سنی مختلف ، متفاوت است.
مثلاً جیب بری عموماً توسط نوجوانان انجام می گیرد . کلته اولین دانشمندی بود که با بررسی آمار جرایم افزایش و کاهش جرایم را در سنین مختلف بیان کرد (قربانی حسینی ، 1371) .
انچه اهمیت دارد توجه خاص به هر طبقه بندی سنی از نظر مسائل و اموری که دارند از سوی علمای هر یک از گروههای علمی مذکور است . این مسائل با نگرش به وضعیت فکری و روانی و مراحل رشد در هر طبقه مورد توجه و بررسی قرار گرفته و زمینه های شناخت و آشنایی با آن در حال حاضر فراهم گردیده است (قربانی حسینی ، 1371) .
هـ) رابطه سرقت با سایر جرایم
هـ-1) سرقت و قتل :
در ایران سارقین حرفه ای تلاش دارند در سرقتهای خود حتی المقدور آسیبی به کسی نرسانند و در این اندیشه اغلب آنان دستگیر شدن و خاطر سرقت بر صدمه رساندن به دیگران برتری دارد ، ولی سارقین جوان و تازه کار موضعی دیگر دارند آنها حداقل چاقویی به همراه دارند . هدف عادی از چنین وضعی ارعاب در مواقع ضروری و مورد نظر است ( قربانی حسینی ، 1371 ) .
کسانی که در رابطه با سرقت دست به قتل می زنند دو دسته هستند :
هـ-1-1) اتفاقی : که کشتن کسی در برنامه کار آنها نسیت ، انگیزه آنان ترس از افشاء شدن و دستگیر شدن و همچنین ایجاد حالت بحرانی و ناگهانی در حین سرقت است . قتلهای اتفاقی در حین سرقت از سوی سارقین معتاد نیز مشاهده می شود که در این گروه تاثیر اعتیاد زمینه های جرمزایی وی را تقویت می کند (قربانی حسینی ، 1371) .
هـ-1-2) با برنامه ریزی : که بخاطر سرقت با برنامه قبلی انجام می شود (قربانی حسینی ، 1371).
هـ-2) سرقت و اعتیاد :
اعتیاد آغازی برای ارتکاب جرائم دیگر بوده و هست یکی از جرایم متداولی که در نزد معتادان دیده می شود جرایم مال (سرقت) می باشد . هر چند ابتدا تهیه مواد مخدر بخصوص در مراحل پیشرفته مهمترین انگیزه ارتکاب چنین جرایمی است ولی به تدریج فرد در چنین مسیری قرار می گیرد و بازگشت را غیر ممکن می باید بنابرین رابطه سرقت و اعتیاد را می توان یک رابطه دو طرفه دانست (اصلاح و تربیت ، 1376).
اعتیاد به دو شکل با جرایم دیگر ارتباط می یابد :
اول : حالتی که اعتیاد به عنوان یک علت وقوع جرم در کنار عامل قبلی جرم زا باعث وقوع جرم می شود ( قربانی حسینی ، 1368 ) .
دوم : اعتیاد به تنهایی باعث ارتکاب جرایم می گردد یعنی فردی که زمینه ای برای ارتکاب جرم نداشته و در اثر اعتیاد یک شبه ره صدساله را می پیماید و زمینه های جرم زایی را برای خود ایجاد می کند بطور کلی اعتیاد به شکل زیر موجبات ارتکاب جرایم را فراهم می سازد .( قربانی حسینی ، 1368 ) .
مطالعه ای که مرکز مطالعات اداره که زندانهای استان آذربایجان غربی انجام داده اند نشان می دهید که از مجموع 300 سارق مورد مطالعه 86 نفر در زمان ارتکاب آخرین سرقت ، معتاد بوده اند ( اصلاح تربیت ، 1386 ) .
هـ-3) سرقت و از هم پاشیدگی کانون خانواده :
سارق با راهی که انتخاب نموده هیچ وقت نمی تواند دارای زندگی عادی و خانواده منظمی باشد زندگی یک سارق زود نظم خود را از دست می دهد و ارکان آن متزلزل می گردد ( قربانی حسینی ، 1371 ).
سارق چه به عنوان یک فرد و یا عضوی از خانواده و چه بصورت رئیس خانواده تلاش می کند وضعیت و کارش برای کسی مشخص نباشد . در ابتدای کار این تلاش به صورتی است که در نحوه کار و عمل سارق تاثیر می گذارد و در برنامه ریزی او برای سرقت موثر است . زمان سرقت را به نحوی مناسب تعیین می کند و بلافاصله در منزل حضور می یابد که غیبت او سوظن بر انگیز نباشد (قربانی حسینی ، 1371 ) .
سارقی که دارا ی همسر و فرزند می باشد خیلی زود درآمد زیاد و ناگهانی ، ولخرجی ، ریخت و پاشهای فراوان و غیر ضروری وجود اضطراب همیشگی و وحشت از صدای درب منزل و … موجبات سوظن همسر را فراهم می آورد . در مواردی که زن متوجه می شود شروع به اعتراض یا ترک منزل می کند و یا گاهی هم خود را به نفهمی
می زند و راهی برای کارهای شوهر باز می کند و یا حتی گاهی دیده می شود که زن به شوهرش کمک می کند ( قربانی حسینی ، 1371) .
هـ-4) سرقت و تهدید :
در بعضی از موارد که سارقین در هنگام سرقت با صاحبان اموال روبرو می شوند برای فرار از صحنه سرقت و یا برای رسیدن به مقصود خود که انجام عمل سرقت است برای برداشتن مانع از سر راه با اسلحه و یا با چاقو صاحبان اموال را تهدید به مرگ می نمایند تا به مقصود خود که انجام سرقت است نائل گردند.
هـ-5) سرقت و ارتکاب قتل :
هر چند که قتل به هنگام سرقت از جرایم شایع نیست و بسیار به ندرت و اندک اتفاق می افتد اما در بعضی از موارد سارق یا سارقین به هنگامی که به هر شکل صاحب یا صاحبان اموال را مانع از انجام سرقت خود بدانند برای فرار از صحنه سرقت و چنگال قانون متاسفانه دست به ارتکاب قتل می زنند.
هـ-6) سرقت و دیگر انحرافات :
پول فراوان و حاصل از دزدی که برای آن رنجی کشیده نشده به راحتی و به سرعت برای راههای نامشروع مصرف می شود : قمار ، مشروب خواری ، رفیق بازی ، خرید کالاها و وسایل غیر ضروری و غیره … ( قربانی حسینی ، 1371 ) .
سارقین حرفه ای یا به اصطلاح کسانی که سابقه دار هستند در اوقات فراغت در محل های بخصوصی مانند قهوه خانه ها ، (پاتوق) دورهم جمع می شوند و وقت خود را
می گذرانند و یا قرار سرقت می گذارند علاوه بر این پاتوقها منزل یکی از آنها محل خصوصی آنها است که در بیشتر موارد به قمار بازی می گذرد . اشخاصی که حیله گر و به اصطلاح خودشان قالتاق هستند سارقین را پس از فروش اموال به منزلی که اغلب منزل خودشان است می برند و آنها را می دوشند . ( قربانی حسینی ، 1371 ) .
اعتیاد و سرقت به واسطه ایجاد حالات خاصی در فرد مرتکب زمینه های انحرافات دیگر را برای او فراهم می آورد اعتیاد و به واسطه نیاز و حالات جسمی و روانی فرد را برای بزرگترین و سنگین ترین جرایم آماده می سازد و سرقت هم به خاطر ایجاد شجاعت و تهور کذب سارق را به فردی جسور و گستاخ و لجباز تبدیل می کند . او از طریق روانی آمادگی ارتکاب جرایم دیگر را دارد این آمادگی علاوه بر تاثیر عوامل جرم زا که او را به سرقت کشانیده حاصل استمرار در ارتکاب خلاف هاست که او را ناامید از آینده
می سازد و او خود را غرق شده در منجلاب می داند و به اصطلاح دیگر بالاتر از سیاهی رنگی نمی بیند ( قربانی حسینی ، 1368 ) .
تباه شدن زندگی سارق و متزلزل شدن خانواده و یا فراهم کردن زمینه انحراف برای سایر اعضاء خانواده و غیره از این قبیل آثار فردی ارتکاب سرقت است ولی سارق با کار خود به اجتماع نیز لطمه می زند و مهمترین اثر سوء اجتماعی کار سارق لطمه به امنیت و نظم اجتماعی است . او سلامت جامعه و امنیت زندگی دیگران را به مخاطره می اندازد . سرقت جرمی است که بر علیه فرد و اجتماع است و آثار سوء آن از این جهت نیز مطرح می باشد . ( قربانی حسینی ، 1371 ) .
منابع :
کتابها
1. شیخاوندی داور جامعه شناس انحرافات نشر مرندیز گناباد 1374
2. احمدی احمد روانشناسی نوجوانان و جوانان نشر نخستین تهران 1375
3. شیخی محمدتقی مددکاری اجتماعی و جامعه شناسی مسائل اجتماعی نشر ققنوس تهران 1373
4. بوسار آندره بزهکاری بین الملی ترجمه نگارش رخشانی نشر گنج دانش تهران 1375
5. پیناتل ژان جرم شناسی ترجمه رضا علوی چاپ امیرکبیر تهران 1345
6. قربان حسینی علی اصغر جرم شناسی و جرم یابی سرقت جهاد دانشگاهی تهران 1371
7. شاله فلیسین فروید و فرویدیسم ترجمه اسحق وکیلی چاپ رنگین تهران 1331
8. لنگرودی محمدجعفر ترمینولوژی حقوق گنج دانش 1367
9. سنایی فرد نظریه های جامعه شناسی کوتنبرگ تهران 1371
10. قربان حسینی علی اصغر پژوهشی نودر مواد مخدر و اعتیاد امیرکبیر تهران 1368
11. هراد براین جامعه شناس و مددکاری اجتماعی ترجمه محمد حسین فرجاد و همکارش انتشارات بدر 1362
12. دانش تاج زمان اطفال و جوانان بزهکار موسسه رسا تهران 1374
13. عبدی عباس مسائل اجتماعی قتل در ایران جهاد دانشگاهی تهران 1367
14. کوارکیوس ویلیام سی بزهکاری نوجوانان مسئله ای برای دنیای مدرن ترجمه جعفر نجفی زند چاپ شفق تهران 1367
15. دوانی غلامحسین قانون مجازات اسلامی انتشارات کیومرث تهران 1376 .
"مجلات و روزنامه و پایان نامه ها"
1) پیام پیشگیری اداره کل زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی استان خوزستان شماره 1ـ آذرماه 1375 ص 2
2) زندان و زندانیان در جمهوری اسلامی ایران حال آینده گذشته مرکز جرم شناسی و مطالعات اجتماعی اداره کل زندانهای خراسان 1375 شماره 2143 ص 18
3) سرقت و سایر جرایم سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور سال دوم 1375 شماره 20 ص 34
4) سعیدی محمد بررسی علل فرار نوجوانان از خانه اصلاح و تربیت سال اول شهریور 1374 شماره 8 ص41
5) محمد کاچی مهدی تحلیلی بر عوامل روانشناختی ارتکاب جرم (2) اصلاح تربیت سال دوم بهمن 1374 شماره 13 ص 30
6) آتش پور حمید و همکارش نگاهی به سرقت یافته ها شیوه ها اصطلاحات اصلاح تربیت سال دوم مرداد 1376 شماره 29 ص 19
7) اداره کل زندانهای استان آذربایجان غربی مرکزی مطالعات و تحقیقات نگاهی گذرا به رابطه اعتیاد و سرقت اصلاح تربیتی سال سوم آبان 1376 شماره 34 ص 38
8) باقرزاده چنگیز سرقت در حقوق جزایی ایران سوئیس ، فرانسه دانشگاه حقوق ، دانشگاه ملی ایران 1356 پایان نامه فوق لیسانس
9) کاردان حسین سرقت و علل آن دانشگاه حقوق آزاد مشهد سال 1375 تحقیق تکمیلی لیسانس
10) هاشمی زاده هاشم انتظارات مردم روزنامه اطلاعات سال 1368 شماره 18940 ص 9