موضوع :
سد سازی و تاثیر مهندسی نقشه برداری در سدسازی
استاد:
—-
پژوهشگر :
—–
شماره دانشجویی:
—–
بهار 93
چکیده
سدها نیز مانندسایر سازه های بزرگ برای اهداف خاصی ساخته میشوند.در گذشته های دور، سدها برای ذخیره ی آب و آبیاری استفاده می شدند،اما امروزه با پیشرفت تمدن ها و نیاز به آب بیشتر جهت شرب،بهداشت، آبیاری زمین های کشاورزی، استفاده در صنعت، کنترل سیلاب ، کشتیرانی، بهبود کیفیت آب، کنترل رسوب رودخانه ها و تولید برق،سد ها احداث میشوند.
گاهی اوقات هدف از احداث سدها میتواند برای تامین منافع عمومی جامعه از قبیل ایجاد مکان های تفریحی نیز باشد.سدهای چند منظوره،طرح های مهمی در راستای توسعه کشورها هستند، چرا که مردم از طریق احداث سدها از منافع ملی و اقتصادی زیادی بهره مند می گردند.
مفهوم سد در معنای خاص آن عبارت است از ساختمانی که بخشی را از بخشی دیگر جدا می کندو غالبا" به مفهوم دیواریا سازه ای است که از حرکت آب جلوگیری می کند تا آب ذخیره و یا انحراف یابد. همچنین در تعریفی دیگر، سد دیواری محکم است که برای جلوگیری از حرکت آب رودخانه می سازند تا آب در پشت آن ذخیره گردد و پس از ذخیره شدن آب، برای کارهای مختلف از آن استفاده می شود.
واژگان کلیدی : سازه ، زمین شناسی ، نقشه برداری ، مقاومت ، سد سازی .
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقـدمه 1
هدف از تشکیل رشته نقشه برداری 2
انواع سد 4
روند مطالعاتی برای احداث یک سد 8
دریچه زبرین 9
عوامل زمین شناسی انتخاب ساختگاه سد 9
عوامل موثر در انتخاب ساختگاه سد 10
شرایط توپوگرافی 11
تاثیر شرایط توپوگرافی در انتخاب ساختگاه سد 11
تاثیر جهت شیب لایه ها در انتخاب ساخت گاه سد 13
عوامل موثر در انتخاب نوع سد 15
محوریت بررسی های زمین شناسی در آغاز پروژه 17
نقشه ازبیلت AS BUILT 18
وظایف دفتر فنی نقشه برداری در واحد نقشه برداری سد 20
کنترل استراکچر فلزی 22
راه حل اجرایی مشکل کوتاهی بلت صفحه 23
نمونه ای از سدهای ساخته شده و تاثیر آن بر طراحی و انتخاب روش های مناسب 24
نتیجه پژوهش 28
منایع و مآخذ پژوهش 30
مقـدمه
سدسازی از جمله طرح های مهندسی متمرکز به شمار می آید که در ارتباط مستقیم با زمین ساخته می شوند. مطالعات زمین شناسی مهندسی در تمامی مراحل اجرای یک طرح سد سازی موثر می باشند. ناکامی و گسیختگی پیش از یک سوم از سدها در سطح جهان نتیجه ضعف مطالعات زمین شناسی مهندسی محل اجرای آنها بوده است که دلیل روشنی بر اهمیت دیدگاههای زمین شناسی مهندسی در اجرای موفق طرحهای سدسازی می باشد.سدها سازه های هیدرولیکی هستند که عمود بر مسیر جریان آب احداث می شوند. هدفهای متعددی با احداث یک سد برآورده می شوند که می توان به موارد زیر اشاره کرد:
– تامین آب آشامیدنی شهرها، آبیاری دشت های کشاورزی و تامین آب واحدهای صنعتی
– مهار سیلابهای فصلی و کاهش خطر تخریبی آنها
– تولید برق با احداث نیروگاههای آبی در محدوده سدها
هرچند در پروژه های سدسازی پایه تمام محاسبات بر تضمین موفقیت اجرای سد قرار دارد اما با وجود این مطلب تعدادی از سدها با مشکلاتی در زمان اجرا و بهره برداری مواجه می شوند. در ایران نیز عدم موفقیت برخی از سدها کاملاً مشهود است که بارزترین آنها سد لار (واقع در شمال شرق تهران) می باشد. هرچند ظرفیت مخزن سد تقریباً یک میلیارد متر مکعب می باشد ولی از زمان بهره برداری در سال 1359 تاکنون کمتر از 3/1 مخزن پر شده است و روزانه در حدود یک میلیون مترمکعب فرار آب وجود دارد. سدهای دیگر کشور از جمله سد لتیان، 15 خرداد، مارون، جیرفت و سفید رود نیز با مشکلاتی مواجه هستند که مهمترین آنها فرار آب و یا پر شدن مخزن به وسیله رسوبات می باشد .
هدف از تشکیل رشته نقشه برداری
هدف از این رشته تربیت نیروهای متخصصی است که بتوانند در پروژه های مختلف عمرانی در زمینه های ساختمانی ، راه سازی ، پل سازی ، سازه ها و بناهای آبی، جمع آوری و دفع فاضلاب و … مسوولیت طرح ، محاسبه و اجرا و نظارت بر اجرا را بر عهده گیرند .
مهندسی عمران از جمله رشته هایی است که بیانگر کاربرد علم در ایجاد سازندگی و عمران کشور است. یعنی هرچیزی که به آبادی یک کشور باز می گردد، مانند: سد، فرودگاه، جاده، برج، تونل، دکل های مخابرات، ساختمان های مقاوم در مقابل زلزله، سیل و آتش و نیروگاههای برق و مصالح سبک، ارزان و با کیفیت مناسب برای ساخت و ساز، در حیطه کار مهندس عمران قرار می گیرد .
مهندسی عمران طیف بسیار وسیعی از کارها را در بر می گیرد. یعنی اگر بخواهیم ساختمان، پل، برج، تونل، راه، سیلو و یا شبکه های فاضلاب بسازیم در آغاز به یک مهندس کارآمد عمران نیاز داریم تا علاوه بر رعایت جنبه های فنی و اجرایی، اقتصادی نیز عمل کند. چون اقتصادی بودن یک اصل در مهندسی عمران است.فارغ التحصیلان این رشته می توانند پس از پایان تحصیلات، مسوولیتهای متفاوتی نظیر طراحی، محاسبه، اجرا و نظارت بر اجرای طرحهای مختلف عمرانی را به عهده گیرند. از جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود.
1- محاسبه ، ساخت و اجرا و تا حدودی طراحی ساختمانهای مختلف مسکونی، اداری و صنعتی اعم از آجری، بتنی و فولادی، نظیر ساختمانهای مسکونی ویلایی، چندطبقه، آپارتمانها و برجهای بلند و همچنین کارهای ساختمانی اداره ها، مدرسه ها، بیمارستانها ، کارخانه ها و مراکز صنعتی، ساختمانها و مراکز ورزشی ، تالارهای اجتماعات و طراحی ، محاسبه و اجرای راهها و جاده های مختلف ارتباطی داخل و خارج شهرها و روستاها اعم از : راههای شوسه، راههای آسفالته، بزرگراه ها و نیز راه آهن (شامل مسیریابی ، پیاده کردن مسیر ، زیرسازی و روسازی .
2- ساخت و اجرا و در مواردی طراحی و محاسبه انواع پلهای بتنی و فلزی با دهانه ها و ابعاد و شکلهای متفاوت نظیر: پلهای داخل شهری و روگذرها، پلهای خارج شهری و جاده ها
3- اجرای سدهای مختلف خاکی و بتنی و نیز بندهای انحرافی و سایر تاسیسات وابسته نظیر تونل یا کانال انحراف آب رودخانه (جهت اجرای عملیات کارگاهی در ضمن ساخت سد)، تاسیسات آبگیری از سد و کنترل ارتفاع آب در پشت سد واجرای کارهای مربوط به ساماندهی رودخانه ها
4- طراحی ، محاسبه و ساخت خطوط انتقال آب اعم از انواع کانالهای تحت فشار و یا کانالهای با سطح آزاد آب که به منظور انتقال آب از سدها و دریاچه ها و … برای مصارف کشاورزی، شرب و صنعتی به منطقه های مورد نیاز و نیز جهت انتقال آب از تصفیه خانه های آب به مخازن آب و از آن جا به مناطق مصرف، ساخته می شوند .
5- ساخت تصفیه خانه های آب و فاضلاب شامل: ساختمانها و تاسیسات مربوط، محوطه سازی و طراحی ، محاسبه و ساخت شبکه های آب رسانی به منطقه های شهری و روستایی جهت تامین آب شرب مورد نیاز افراد و تاسیسات مربوط نظیر: مخازن آب، لوله کشی ، انشعابات و …
6- طراحی ، محاسبه و ساخت شبکه های جمع آوری و دفع آبهای سطحی ناشی از نزولات جوی در خیابانها و سایر منطقه های شهرها و شهرکها و همچنین شبکه های جمع آوری و دفع فاضلابهای
7- انجام بسیاری از کارهای نقشه برداری که برای کارهای ساختمانی مختلف نظیر: راه سازی، سدسازی، و … مورد نیاز است؛ و همچنین تا حدودی کارهای نقشه کشی طراحی و معماری .
انواع سد
سدهای خاکی
سدهای خاکی مصالحشان را از همان منطقه احداث و یا نواحی نزدیک تامین می کنند ، و اصولاً دارای هسته رسی می باشند . رس بر اثر تماس با آب مانع نفوذ و انتقال آب و رطوبت می گردد و مانند نوعی عایق رطوبتی عمل می کند . اگر عمده مصالح تشکیل دهنده سد خاکی یکسان باشند ، سد را همگن می گویند و در غیر اینصورت ناهمگن. اگر کل سد خاکی از رس باشد سد خاکی همگن است ، اما اگر هسته مرکزی سد رس باشد و دور هسته مرکزی را با سنگهای دانه درشت پر کرده باشند ، سد غیر همگن محسوب می شود. از نظر تحلیل و آنالیز این نوع سدها بسیار حساس می باشند و در عین حال از نظر اجرا و پیاده سازی ساده تر می باشند.اجرای این سد در رودخانه های عریض ساده تر است. مصالح این سد اعم از ریز دانه و درشت دانه بایستی در دسترس باشد. این سدها برای زمینهایی نامناسب از نظر مقاومت مناسب ترین نوع سد می باشند
سدهای سنگریز
این سدها خودبخود غیر همگن می باشند و حتماً باید یک بافت آب بند در مرکز آن قرار گرفته باشد. شکل این سدها درست مانند سد ناهمگن خاکی با هسته رسی می باشد با این تفاوت که در مرکز سد به جای رس از سنگ ریزه نفوذ ناپذیر استفاده می شود و در دور تا دور سد سنگریزه های دشت تر ریخته می شود. در برخی موارد رویه سد را به جای سنگریزه با بتن می پوشانند که در آنصورت دیگر نیازی به هسته آب بند نمی باشد. اینگونه سدها اغلب از نوع بلند می باشند. این نوع سد در برابر زلزله بسیار مقاوم هستند . سنگهای ریخته شده برای سد بایستی خاصیتهایی از قبیل جذب کم آب ، سایش کم ، مقاومت فشاری بالا و در برابر سرد و گرم شدن مقاومت خوبی داشته باشند .
سدهای بتنی وزنی
این سدها عمدتاً کوتاه هستند و ارتفاع آنها بین 15 تا 20 متر می باشد ، این سدها به دلیل وزن زیادی که با بتن برای آن بوجود می آورند بر اثر فشار آب حرکت نمی کند و از جای خود تکان نمی خورد. در این نوع سد سرریز شدن آب مشکلی ایجاد نمی کند . این سدها در دره های عریض ساخته می شوند . این نوع سد در برابر تغییر درجه حرارت نیز هیچگونه حساسیتی ندارد.
سدهای بتنی قوسی
این سدها معمولاً در درهای باریک با شیب زیاد و از جنس سنگ اجرا می گردد و می تواند دو قوسی نیز باشند و در راستای عمود ی و افقی در ره دو حالت قوس داشته باشند. حسن این سدها این است که اگر به هر علتی در بدنه آنها ترک ایجاد شود خود نیروی فشار اعمالی از جانب آب پشت سد باعث هم آمدن این ترکها ( ترکهای حرارتی) می شود .
سدهای بتنی پشت بند دار
سدهای پشت بند دار از نوع بلند هستند و با عث جلوگیری از خمشهای زیاد در بتن می شوند و برای تصور آن می توان اینگونه آنرا تشبیه کرد که دیواری بلند را که دارای پی در زمین است با تیرچه هایی در پشت آن نیز محکم نگه داشته شود تا فرو نریزد .
سدهای لاستیکی
این سدهای اغلب بر روی رودخانه های فصلی زده می شود و این سدها از جنس لاستیک می باشند که در زمان مورد نیاز این سدها را از باد پر می کنند و این عمل باد کردن حجم سد را بالا می برد و سد مانع عبور آب می گردد. از این وع سد که کوتاه نیز می باشد در شمال کشور خودمان نیز وجود دارد.
حال با انواع سدها بطور مختصر آشنا شدیم و بایستی کاربرد این سدها را نیز بدانیم و دلایل استفاده از آنها را نیز به دقت مد نظر بگیریم.
حال پس از آشنایی کوتاه و مختصر با این نوع سدها نحوه ارزیابی برای ساختن یک سد را مورد بررسی قرار می دهیم . از نظر فنی برای ساختن یک سد می بایست مراحلی سپری شود تا ساختن یک سد آغاز گردد ، هر کدام از این مراحل را یک فاز می نامند به شرح ذیل .
فاز صفر: آیا ساختن این سد از نظر اقتصادی و مورد کاربری توجیه دارد یا خیر؟
فاز یک: انواع سدهایی که با توجه به شرایط جغرافیایی و اقتصادی پیشنهاد می شود بطور ریز می بایست مورد بررسی قرار گیرد و میزان ذخیره آب و هزینه ریالی آن مورد بررسی قرار گیرد.
– فاز دو : هندسه و تحلیل سد و ریختن نقشه اجرای سد
– فاز سه : اجرای سد
اما در مورد گروههای فنی که برای ساختن یک سد مورد نیاز است به گروههای زیر می توان اشاره کرد .
1- گروه هیدرولیک
2- گروه هیدرولوژی
3- گروه زیست محیطی
4- گروه آبهای زیر زمینی
5- گروه نقشه برداری
6- گروه شهر سازی
7- گروه کشاورزی
8- گروه زمین شناسی
9- گروه مدیریت و هماهنگی
گروههای فنی ذکر شده در کنار یکدیگر پس از تصمیم برای اجرای یک سد گرد می آیند تا یک پروژه به نتیجه برسد. پس از انجام مقدمات مطالعاتی بر روی سد، نوع سد بر اساس منطقه جغرافیایی و مصالح در دسترس سد مورد ارزیابی قرار می گیرد. یکی از نکاتی که جغرافیای منطقه برای ما در ساختن سد مشخص می کند نوع خاک و زمین منطقه و یا دره ای که در آن سد می خواهد اجرا شود ، می باشد ، زیرا نوع بدنه سد و خاک منطقه بسیار حساس است . برای مثال در منطقه ای سنگی با تنگه ای باریک و تنگ ساختن سد خاکی اشتباه است زیرا تماس این دو ماده ( بدنه سد و سنگی بودن منطقه) مانند چسباندن دوماده که یکی صلب و دیگری غیر صلب است می باشد و بر اثر تکان ( زلزله) این دو در نقطه اتصال جدا می شوند که این خطر ناک است.
روند مطالعاتی برای احداث یک سد
در برنامه مطالعاتی برای ایجاد یک سد در یک منطقه نکاتی باید مورد توجه قرار گیرد. در ابتدای امر مکان یابی و امکان سنجی می باشد ، در این مرحله کارشناسان در منطقه ای که عکس هوایی از آن تهیه شده توسط اتومبیل به راه افتاده و از میان تنگه های گوناگون در یک رشته کوه ، بر اساس نوع خاک منطقه و میزان حوزه آبریزی بین دو یا سه منطقه را بر می گزینند. حال از میان مناطق انتخاب شده کار کارشناسی انجام می گیرد که در کدام منطقه میزان بهره وری از سد بالا تر است و در عین حال عمر مفید سد بیشتر می گردد و هزینه های احداث کاهش می یابد.
سپس سایر گروهها طرح های مطالعاتی خود را در زمینه های مختلف برای محلهای برگزیده شده ارائه می دهند و در نهایت یکی از مکان ها که از نظر تمامی کارشناسان مطلوب تر ارزیابی می شود مورد تایید قرار می گیرد و طرح برای فاز اجرایی و تصویب بودجه به سازمان مربوطه ارائه می گردد.
سپس سازمانی که قصد ساخت سد را دارد و پروژه را در نوبن اعطای بودجه قرار می دهد ، در این فاصله سایر نهادها و سازمانهایی که در احداث این سد دارای منفعت هستند را تحت نامه هایی رسمی آگاه می سازد، بعنوان مثال وزارت نیرو برای احداث سدی که برای رفع کمبود آب کشاورزی در منطقه ای احداث می نماید وزارت جهاد کشاورزی ، محیط زیست و منابع طبیعی و میراث فرهنگی را در جریان کار قرار می دهد تا آنها نیز نظرهای کارشناسی خود را اعلام نمایند تا در احداث سد مد نظر قرار گیرد.
در انتهای این بخش نکته ای که باید به آن اشاره کنیم دریچه هایی است که بر روی سدها تعبیه می نمایند و این دریچه ها به نوع سد ، ارتفاع آن و منطقه ای که سد در آن احداث می گردد ، مربوط می شود . سدها یا دو دریچه ای هستند یا سه دریچه ای .
دریچه زبرین
که در بالاترین قسمت تاج سد ساخته می شود و در سدهایی که سرریز شدن از روی آنها مهم و خطرناک است در مواقع پر باران و پر آب باز می شوند.
دریچه میانی : که اغلب مواقع در نیروگاههایی که برای تامین آب کشاورزی و برق احداث شده اند کار برد دارد و برای رفع کمبود آب و برق و کنترل آب سد استفاده می شود.
دریچه زیرین : این دریچه که در پایین سد تعبیه می شود و اغلب در کشور ما به دلیل آبرفتی بودن مناطق از این دریچه استفاده می گردد جهت خارج نمودن رسوب از پشت سد به کار می رود و با فشار خود آب از طریق این دریچه رسوب را به پشت سد هدایت می کنند و بدین سان به عمر مفید سد می آفزایند. شایان ذکر است که بدلیل رسوب فراوان این دریچه زودتر از همه از کارآیی می افتد .
عوامل زمین شناسی انتخاب ساختگاه سد
سدسازی از جمله طرح های مهندسی متمرکز به شمار می آید که در ارتباط مستقیم با زمین ساخته می شوند. مطالعات زمین شناسی مهندسی در تمامی مراحل اجرای یک طرح سد سازی موثر می باشند. ناکامی و گسیختگی پیش از یک سوم از سدها در سطح جهان نتیجه ضعف مطالعات زمین شناسی مهندسی محل اجرای آنها بوده است که دلیل روشنی بر اهمیت دیدگاههای زمین شناسی مهندسی در اجرای موفق طرحهای سدسازی می باشد.سدها سازه های هیدرولیکی هستند که عمود بر مسیر جریان آب احداث می شوند. هدفهای متعددی با احداث یک سد برآورده می شوند که می توان به موارد زیر اشاره کرد:
– تامین آب آشامیدنی شهرها، آبیاری دشت های کشاورزی و تامین آب واحدهای صنعتی
– مهار سیلابهای فصلی و کاهش خطر تخریبی آنها
– تولید برق با احداث نیروگاههای آبی در محدوده سدها
هرچند در پروژه های سدسازی پایه تمام محاسبات بر تضمین موفقیت اجرای سد قرار دارد اما با وجود این مطلب تعدادی از سدها با مشکلاتی در زمان اجرا و بهره برداری مواجه می شوند. در ایران نیز عدم موفقیت برخی از سدها کاملاً مشهود است که بارزترین آنها سد لار (واقع در شمال شرق تهران) می باشد. هرچند ظرفیت مخزن سد تقریباً یک میلیارد متر مکعب می باشد ولی از زمان بهره برداری در سال 1359 تاکنون کمتر از 3/1 مخزن پر شده است و روزانه در حدود یک میلیون مترمکعب فرار آب وجود دارد. سدهای دیگر کشور از جمله سد لتیان، 15 خرداد، مارون، جیرفت و سفید رود نیز با مشکلاتی مواجه هستند که مهمترین آنها فرار آب و یا پر شدن مخزن به وسیله رسوبات می باشد .
عوامل موثر در انتخاب ساختگاه سد
موفقیت یک سد در درجه اول به انتخاب صحیح ساختگاه آن بستگی دارد. در انتخاب محل یک سد لازم است که دو شاخص اصلی در نظر گرفته شود،
1- تامین پایداری بدنه و مخزن
2- آب بندی محدوده احداث سد
عوامل متعددی در انتخاب ساختگاه یک سد موثر می باشند که مهمترین آنها عبارتند از : شرایط توپوگرافی، ساختارهای زمین شناسی و وضعیت حوزه آبریز . تاثیر هر کدام از این عوامل در انتخاب ساخت گاه سد به شرح زیر می باشد .
شرایط توپوگرافی
ناهمواری های سطح زمین و مورفولوژی آن معمولاً توسط نقشه های توپوگرافی نشان داده می شوند. بهترین موقعیت برای احداث سد معمولاً جایی انتخاب می شود که یک دره تنگ به وسیله یک دره باز در سمت بالادست دنبال شود. دره تنگ معرف استقامت بالای سنگ می باشد که در مقابل جریان آب رودخانه مقاومت بیشتری را نشان داده و دره باز محل مناسبی جهت مخزن می باشد که ظرفیت ذخیره سازی آب را بالا می برد.
تاثیر شرایط توپوگرافی در انتخاب ساختگاه سد
ساختار زمین شناسی
ساختار زمین شناسی یک محل به وسیله عواملی همچون امتداد و شیب لایه ها، ساختمان های چین خورده، گسلها و درزه ها کنترل می شود که به شرح زیر مورد بررسی قرار می گیرند
امتداد لایه ها
در محل هایی که لایه بندی سنگ مشخص باشد بهتر است محل احداث سد جایی انتخاب شود که محور سد موازی با امتداد لایه ها و یا دارای زاویه کمتری با امتداد لایه ها باشد
امتداد لایه ها در انتخاب ساختگاه سد
علت این انتخاب را می توان در موارد زیر توجیه کرد :
الف) در صورتی که محور سد دارای زاویه کمتری با امتداد لایه ها باشد امکان دور ماندن از نقاط ضعف بیشتر است
لازم به ذکر است که نقاط ضعف مورد بحث را می توان به شرح زیر بیان داشت:
– لایه های سنگی سست و ضعیف مانند سنگهای شیلی و مارنی
– لایه های سنگی دربر گیرنده حفرات و دیگر پدیده های کارستی حاصل از انحلال توده سنگ
– لایه های سنگی کاملاً خرد شده و یا کاملاً هوا زده شده
– گسلها و مناطق گسله که عموماً با خردشدگی و شکستگی های زیاد همراه می باشد.
ب) در صورتی که محور سد موازی با امتداد لایه ها باشد سنگهایی با شرایط و خصوصیات یکسان در محدوده تکیه گاهها و پی سد قرار می گیرند. بنابراین سنگها رفتار مشابهی در طول محل بار گذاری خواهند داشت و پایداری سد بیشتر خواهد بود. در چنین شرایطی طراحی سد نیز ساده تر خواهد بود .
ج) در صورتی که محور سد موازی با امتداد لایه ها باشد امکان فرار آب کمتر است. دلیل آن به این صورت است که لایه ها در جهت عمود بر مسیر جریان آب قرار داشته و نفوذ پذیری در آن جهت کاهش می یابد .
شیب لایه ها
به طور کلی بهتر است محل احداث سد جایی انتخاب شود که جهت شیب لایه ها به سمت بالا دست باشد یا به عبارت دیگر جهت شیب لایه ها در جهت عکس جریان آب باشد.
تاثیر جهت شیب لایه ها در انتخاب ساخت گاه سد
برای توصیه این انتخاب می توان به موارد زیر اشاره کرد
الف- از آنجا که معمولاً تراوش آب در جهت سطوح لایه بندی صورت می گیرد بنابراین در صورتی که جهت شیب سطوح لایه بندی به سمت بالا دست باشد امکان فرار آب کمتر است و محل احداث سد از شرایط آب بندی بهتری برخوردار می باشد .
ب- پایداری پی و تکیه گاههای سد ببیشتر است زیرا که قسمت اعظم بارهای وارده بر سطوح لایه بندی به سمت بالادست منتقل می شود.
در صورتی که شیب لایه ها به سمت پائین دست باشد امکان فرار آب بیشتر و ناپایداری سطوح لایه بندی بیشتر خواهد بود و در نهایت پایداری بدنه سد نیز در معرض خطر قرار می گیرد.
چین خوردگی
نقش ساختمان های چین خورده در انتخاب محل احداث یک سد را می توان با توجه به موارد زیر بیان داشت
الف- بهتر است محل احداث سد جایی انتخاب شود که محور سد موازی با محور چین باشد و ساختمان چین خورده از نوع طاقدیس باشد.
تاثیر چین خوردگی در ساختگاه سد
ب- در صورتی که محور سد عمود بر محور طاقدیس و یا ناودیس باشد لازم است که جهت شیب لایه ها در محل احداث سد در نظر گرفته شود. در هر دو حالت جهت شیب لایه ها به سمت بالادست است. اگر سنگ های تشکیل دهنده اینگونه ساختمانهای چین خورده از شرایط خوبی با توجه به استقامت و آب بندی برخوردار باشند می توانند ساخت گاه مناسبی برای احداث یک سد در نظر گرفته شوند.
محور سد عمود بر محور چین خوردگی
وضعیت حوزه آبریز
محل احداث سدها معمولاً در قسمت انتهایی یک حوزه آبریز انتخاب می شوند بدین ترتیب حجم بیشتری از آب ذخیره و یا کنترل می شود.. در جایی که رودخانه ها جریان فصلی دارند و سدهای ساخته شده اغلب از نوع مخزنی، تنظیمی و یا حفاظتی می باشند. به عنوان مثال می توان به سدهای کرج، جیرفت، ساوه، علویان و درود زن اشاره نمود.
در جایی که رودخانه ها جریان دائمی داشته باشند احداث سد در قسمتهای مختلف مسیر رودخانه وجود دارد و سدهای احداث شده اغلب از نوع سدهای نیروگاهی و یا مخزنی هستند به عنوان مثال می توان از سدهای کارون1و کارون3و کارون 4، سد کرخه، سد استور و سد منجیل نام برد .
عوامل موثر در انتخاب نوع سد
سدها با توجه به نوع مصالح مورد استفاده و شکل ساختمان آنها به انواع مختلفی تقسیم می شوند. انتخاب نوع سد معمولاً طوری صورت می گیرد که بیشترین سازگاری را با محیط اطراف خود به وجود می آورد و در این شرایط است که موفقیت سد تضمین می گردد
دره ها معمولاً در اثر عملکرد پدیده های مختلف زمین شناسی شکل می گیرند. شکل یک دره می تواند در انتخاب نوع سد نقش عمده ای داشته باشد در طرحهای مهندسی سد دره ها با در نظر گرفتن دو شاخص زیر معرفی می شوند:
الف- پهنای دره در محل تاج سد (B)
ب- عمق دره در محل احداث سد (H)
یکی از روش های ساده برای طبقه بندی دره ها، طبقه بندی آنها با توجه به روش توماس B/H می باشد. دره ها از نظر شکل به سه مجموعه زیر تقسیم می شوند:
1- دره عمیق Gorge Valley دره ای است که در آن B/H کمتر از 3 می باشد
2- دره تنگ Narrow Valley دره ای است که در آن B
3- دره باز Wide Valley دره ای است که در آن B/H بیش از 6 می باشد.
استقامت زمین
یکی از عوامل موثر در استقامت زمین محل اجرای پروژه، خواص مهندسی سنگ ها و خاکهای منطقه احداث سد است. ظرفیت باربری یکی از شاخصهایی است که به این عوامل بستگی دارد و می توان به وسیله آن استقامت زمین را مورد سنجش قرار داد. جدول زیر الگویی مناسب برای احداث یک سد با در نظر گرفتن ظرفیت باربری مجاز زمین می باشد:
با بررسی جدول فوق به تفاوت ظرفیت باربری در مورد انواع سدها آشنا می شویم. سدهای خاکی با داشتن سطح قاعده وسیعتر سبب پراکنده شدن بار سد در گستره وسیع تری می شوند و در نتیجه واحد سطح کمتری خواهیم داشت و در مقابل سدهای بتنی قوس مضاعف به صورت بالعکس عمل می کنند. بنابراین خواص باربری زمین در انتخاب نوع سد با توجه به شکل ساختمانی آن و کوه انتقال نیرو نقش عمده ای پیدا می کنند .
علاوه بر موارد مذکور شاخصهای دیگر مهندسی سنگها و خاکها از قبیل مقاومت های ترا کمی، برشی و کششی، مدول الاستیسیته، ضریب پواسون و همچنین عوامل مختلفی نظیر میزان هوا زدگی، درصد اشباع شدگی و موارد دیگری که در جداول زیر طبقه بندی شده اند می توانند نقش اساسی در روند اجرای پروژه ایفا کنند .
در پایان می توان به موارد دیگری نیز اشاره کرد که نقش مهمی در تصمیم گیری های اولیه مبنی بر آغاز پروژه ایفا می کنند از این قبیل موارد می توان به انتخاب نوع سد و موقعیت جغرافیایی آن و نکات دیگری اشاره کرد که از نقطه نظر فراوانی، مصالح مورد بررسی های اولیه قرار می گیرند که چه بسا همین بررسی ها نیز پروژه ای را صرفاً به علت مناسب نبودن بازدهی به طور کامل متوقف کند .
برای تفهیم بهتر این موضوع در جدول زیر به یکی از شاخه های عوامل یاد شده اشاره شده است. به این صورت که به مقایسه حجم مصالح مصرفی سدهای بتنی قوسی و سدهای خاکی پرداخته شده است .
با ذکر عوامل یاد شده مشاهده می شود که حتی اگر جزئی ترین موارد در هر کدام از این زیرشاخه ها با بی تفاوتی و یا کمرنگ جلوه دادن آن مواجه شود چه بسا خسارات فراوانی را در پروژه های گوناگون باید متحمل شویم. با طبقه بندی این عوامل می توان آنها را به صورت کلی به چند بخش تقسیم کرد تا یک نمای کلی از عوامل موثر در مطالعات زمین شناسی ساخت. سد در ذهن ایجاد شود .
محوریت بررسی های زمین شناسی در آغاز پروژه
نقش زمین شناسی مهندسی در انتخاب ساختگاه و نوع سد
– مطالعات مناسب در طراحی پرده آب بند و انتخاب روش صحیح جهت مهار تراوش آب در محدوده سد .
– ارزیابی پایداری دامنه ها در محدوده سد و مخزن سد با استفاده از ویژگی های زمین شناسی .
همچنین در پایان پیشنهاد می شود که با توجه به تجارب به دست آمده در پرداخت هزینه های هنگفت و روشن شدن اهمیت مطالعات زمین شناسی قبل از اجرای پروژه ها به این مسئله بهای بیشتری داده شود. تا حداقل، شرایط اولیه برای اجرای یک پروژه که همانا ایجاد امنیت اقتصادی در اجرای آن می باشد به صورت نسبی تامین شود
نقشه ازبیلت AS BUILT
تهیه ی نقشه ازبیلت یا چون ساخت که از خدمات نقشه برداری پس از احداث ساختمان و سازه می باشد،از لحاظ فنی یعنی نقشه وضعیت موجود و اینکه پس از اجرای یک مرحله از پروژه ،شما با توجه به نیاز پیمانکار و با داشتن گزارشات متریال مصرفی و نقشه های مربوطه کل عملیات انجام شده را به صورت یک نقشه ساختمانی در آورید.و کاربرد آن جهت تعمیرات احتمالی و رفع خطاهای اجرایی سازه برای مرحله بعد است زیرا هیچ وقت سازه همانگونه که شما می خواهید اجرا نمی شود.همچنین جهت تهیه ی صورتجلسات نقشه هایی که در اجرای آنها تغییراتی صورت گرفته برداشت مشترک با نظارت صورت می گیرد. شاخه باستان شناسی نیز جهت مرمت و نگهداری آثار باستانی یکی ازمصرف کنندگان این گونه خدمات نقشه برداری می باشد.
آماده سازی شبکه نقشه برداری و انتخاب ابزار مناسب جهت تهیه ازبیلت دقیق بستگی به موقعیت و نوع پروژه و تجربه قبلی نقشه بردار در پروژه های مشابه دارد.به طور مثال در یک پروژه ی صنعتی که هدف استقرار سازه بر روی یک سطح تراز می باشد ،برداشت ارتفاعی بسیار ساده با دوربین نیوو بر روی سازه انجام گرفته و پس از ارائه به مهندس اجرا با استفاده از ساب سنگی خطای ارتفاعی بتن کف بر طرف می شود.در سایر برداشتها ازابزارهای مناسب که بسته به پیچیدگی طرح دارد،نظیر دوربینهای متریک دیجیتال، اسکنرهای لیزری ،مجموعه توتال استیشن و با کمک ابزار های دقیق مستند نگاری نظیر سیستمهای فوتوگرامتری برد کوتاه و یا تجهیزات دقیق نقشه برداری دیگر صورت میپذیرد.
کاربردهای کلی نقشه ازبیلت
نقشه برداری میکروژئودزی جهت کنترل تغییرات سازه های حساس مانند سد در طول مرحله بهره برداری و نگهداری تهیه نقشه ازبیلت ستونها و دیوار های حایل به منظور چگونگی بررسی وضعیت سازه از نظر نشست ویا پیچش و شاغولی و انتخاب روشهای مناسب تقویت سازه و در صورت امکان رفع خطاها تهیه پلان نمای یک ساختمان جهت اجرای نمای جدید و یا بازسازی نمای موجود که جدیداً باب شده است وپروژه های بازسازی تاسیسات الکتریکی و محل خروجی و ورودی های لوله های تاسیساتی و سایر اجزای ساختمانی نظیر حفرات کانالهای آب و سرویسهای بهداشتی مستند سازی میراث فرهنگی وآثار تاریخی و ملی و تهیه طرح های حفاظت، مرمت، احیاء، ساماندهی بنا ها، محوطه ها و بافتهای تاریخی – فرهنگی در پایان باید گفت که مهندسان نقشه بردار در پروژه های عمرانی و ساختمانی باید دید کاملی از مراحل این پروژه ها و اصطلاحات مهندسی عمران و نقشه خوانی ساختمانی داشته باشند ، تا بتوانند با خلاقیت خود بهترین روشهای ارائه خدمات نقشه برداری مرتبط با درخواست کارفرما را انتخاب کنند، کما اینکه آموزش صحیح نقشه برداری ساختمانی باید در الویت دغدغه های جامعه نقشه برداران باشد تا این قشر از جامعه مهندسی کشور بتواند کلیه منافع و نیازهای صنعت ساختمان را با ارائه خدمات مطلوب جلب کند .
وظایف دفتر فنی نقشه برداری در واحد نقشه برداری سد
اولا" استخراج اطلاعات نقشه های سازه های اجرایی به اطلاعات مورد نیاز نقشه بردار سایت جهت پیاده کردن آن بصورت X و Y و Z و طول و ارتفاع؛ ثانیا" گرفتن اطلاعات از نقشه بردار سایت، شامل برداشت های نقشه برداری که بصورت مشترک با نماینده نظارت برداشت می شود، تبدیل آنها به لیست مختصات و تایید از دستگاه نظارت، جهت محاسبه کلیه احجام اجرایی مرتبط با برداشت های نقشه برداری مانند بتن پرکننده کف و دیواره ها و پروفیله و پیش برشی و … و همچنین تهیه موجودو … می باشد که مراحل امور فوق به اختصار شرح داده می شود (asbuilt)
بررسی و مقایسه زمین طبیعی اولیه که از طرف مشاور ارایه شده است با وضعیت موجود و برداشت آن قسمتی از زمین که با نقشه ارایه شده مغایرت داشته و تشکیل سطوح مربوطه و مچ کردن این سطوح با زمین طبیعی اولیه مشاور و تایید آن از دستگاه نظارت .
این واحد برای حداقل رساندن محاسبات نقشه برداری در سایت کلیه مقاطع ارایه شده از مشاور را خصوصا" در مورد سرریز بدنه سد برای حفاری بررسی کرده و پلان و مقاطع را با اطلاعات کامل X و Y و Z و فاصله از محور رسم می نماید. در ضمن برای جلوگیری از خطای محاسبات، این اطلاعات را به مشاور داده و آنها پس از بررسی، از این به عنوان مبنای کنترل نقشه برداری استفاده می نمایند. بعد از اینکه نقشه بردار نظارت بر صحیح بودن اطلاعات صحه گذاشت این مقاطع و پلان به واحد اجرایی و نقشه بردار مستقر در سایت داده می شود تا طبق این اطلاعات سر ترانشه و کنترل شیب و کنترل حفاری را انجام دهد؛
– محاسبه شبکه نقاط اصلی و تایید از دستگاه نظارت؛
– تشکیل سطح توپوگرافی از محل انفجار با مشخص کردن خط پروژه جهت تعیین عمق چاهها؛
– محاسبه احجام پر کننده کلیه سازه ها؛
– محاسبه احجام طبقه بندی سرریز، بدنه سد، سایر سازه ها ، … با ارائه مقطع که در هر مقطع خطوط زمین طبیعی و سنگ غیر انفجاری و سنگ انفجاری و حفاری و پروژه با اطلاعات فاصله و ارتفاع تک تک نقاط نمایش داده می شود . در این قسمت از کار، از اطلاعات سنگ غیر انفجاری و سنگ انفجاری از برداشت مشترک زمین شناسی استفاده می شود؛
کنترل عملیات خاکی تا رسیدن به خط پروژه : واحد دفتر فنی با توجه به برداشت های نقشه برداری هر دو هفته یک بار چند مقطع از محل حفاری را رسم می نماید که در آن مقطع خط پروژه ، خط حفاری وضع موجود نمایش داده می شود، این مقاطع بیشتر برای مدیران و مسئولان اجرایی رسم می شود؛
محاسبه مصالح پایکار سنگ شکن از اطلاعات نقشه برداری در هر ماه و ارائه احجام آن به امور قرارداد ها؛
محاسبه احجام از خاکبرداری، سنگبرداری سرریز و بدنه سد در هر ماه به همراه مقاطع و پلان به تفکیک خاک، سنگ غیر انفجاری و سنگ انفجاری جهت صورت وضعیت ماهیانه و تایید آن توسط نقشه بردار نظارت؛ محاسبه احجام اجرایی خاکریزی بدنه سد از قبیل حجم رس، فیلتر، ریپ رپ و بالاست؛
– کنترل عملیات خاکریزی بدنه سد: واحد دفتر فنی با توجه به برداشت های نقشه برداری هر هفته یکبار چند مقطع از محل خاکریزی را رسم می نماید که در آن مقطع خط پروژه خاکریزی و خط خاکریزی وضع موجود نمایش داده می شود. این مقاطع بیشتر برای مدیران و مسئولین اجرایی رسم می شود. در ضمن محاسبه حجم خاکریزی هر هفته انجام می شود؛
– محاسبه احجام رویه برداری معادن؛
– محاسبه مختصات گمانه های تزریق جهت ارایه به نقشه بردار مستقر در سایت؛
– محاسبه احجام معادن؛
همکاری با واحد هیدرومکانیکال جهت استخراج اطلاعات نقشه برداری از نقشه های هیدرومکانیکال و سازه های مرتبط؛
محاسبات احجام اجرایی (سطح پروفیله ، پیش برشی، پر کننده ، تمیز کاری ،سنگبرداری دستی ، بتن اصلی و غیره) کلیه سازه ها که در تماس با سنگ بوده از قبیل تونل آبگیر، شفت، دیوارها، سامپ ها، کل سرریز و غیره؛ نتیجه اینکه ما حصل تلاش دفتر فنی نقشه برداری ارایه کلیه مدارک و مستندات نقشه برداری و تهیه دقیق احجام اجرایی جهت صورت وضعیت قطعی می باشد .
کنترل استراکچر فلزی
برای کنترل شاقولی و پیچیدگی ستون های استراکچر فلزی پیشنهاد میشه به این روش عمل کنید
1- اگر دوربین تئودولیت دارید، با توجه به ارتفاع ستون و در فواصل مورد نیاز ارتفاعی،قبل از استقرار ستون، خط آکس ستون رو در دو بر ستون مشخص کنید(پیشنهاد میشه برای گریز از شیطنت پیمانکاران از لاکی که مقاومت خوبی در برابر پاک شدن داره استفاده بشه) برای کنترل دوربین رو مستقر کرده و تار عمودی رو بر روی خط پای ستون قرار داده و با حرکت تلسکوپ در راستای ارتفاعی شاقولی ستون رو چک میکنیم. برای اینکه بتونیم مقدار ناشاقولی رو به طور دقیق به دست بیاریم ،می تونیم دو طرف خط آکس با خط کش مدرج کنیم.توجه شود که در این روش دو بار باید دوربین رو مستقر کرده و شاقولی رو در دو راستا حتماً چک کنیم. برای کنترل با این روش میتونیم تار عمودی رتیکول رو روی لبه ی ستون نیز بندازیم که با توجه به برش و جوشکاری ستونها عاری از خطا نخواهد بود .
2- با استفاده از دوربین توتال و شیت منشور،در این روش شیت های منشور را در فواصل ارتفاعی مورد نیاز روی ستون چسبونده و با قرائت مختصات پای ستون و هر کدام از منشورها ،میزان ناشاقولی درتراز ارتفاعی مورد نظر به دست میاد. در این روش با توجه به کار مختصاتی نیازی به استقرار دوباره ی دوربین برای قرائت طرف دوم نیست. اگر در هر تراز به جای یک منشور از دو منشور در یک خط استفاده کنیم ،با قرائت دو منشور می تونیم شکل ستون رو ترسیم کرده و پیچیدگی ستون رو نیز به دست بیاریم .
3- اگه دوربین توتال لیزری در اختیار دارید ،بدون تحمل مشقتهای ذکر شده میتونید به راحتی و با قرائت مختصات پای ستون و تراز مورد نظر و مقایسه ی قرائتها مقدار ناشاقولی و احیاناً پیچیدگی رو به دست بیارید
راه حل اجرایی مشکل کوتاهی بلت صفحه
اگر در هنگام تراز بیس پلیت ، یکی از بلتهای صفحه کوتاه شد، از روش اجرایی زیر می توان استفاده کرد .می توان تراز این صفحه را پایین تر از بقیه ی صفحات آورد و اختلاف آن را در طول ستون جبران کرد (به همان اندازه , طول ستونی که قرار است روی صفحه نصب شود افزایش یابد .
اگر این مقدار کاهش جوابگو نبود می توان از کاشت بولت جدید در بتن سود جست، لذا انکر بولت کاشتنی بدلیل ضعف باربری و تداخل موقعیت اصلا ایده جالبی نیست .
اگر طول رزوه به اندازه ای باشد که انتقال نیرو میسر باشد بجای دو مهره یک مهره بسته و رزوه را دوپهن میکنیم که پیچ شل نشود .
اگر طول رزوه آنقدر کوتاه باشد که نیرو قابل انتقال نباشد و وصله هم نمیتواند عمل کند ،بهترین راه جوش دادن انگشتی حفره مهره بعد از سفت کردن آن همانند مقررات وصله جوشی با تائید دستگاه نظارت است
اگر زیر و روی بیس پلیت پیچ تنظیم قرار دارد،می توان آنها را باز کرده و تا حدود 4 سانت زیرآن را با گروت پر کرد. البته این بستگی به مقدار رزوه که برای بولت ها به صورت اضافه قرار داده شده ،دارد .
اگر ارتفاع بیرون زدگی بولت ( projection ) به میزانی باشد که مهره در ان بسته میشود ولی بیرون زدگی بولت از مهره نداریم ، مهره را بسته و پس از سفت کردن آنرا جوشکاری میکنیم . اگر طول منسب بیرون زدگی از بیس پلیت را نداریم میتوان با استفاده از کوپلینگ استاندارد طول بولت را افزایش داد.
نمونه ای از سدهای ساخته شده و تاثیر آن بر طراحی و انتخاب روش های مناسب
– ویژگیهای ساختگاه سد کرخه و تاثیر آن بر طراحی و انتخاب روش های اجرایی متناسب
ویژگیهای ساختگاه هرسد تاثیر زیادی بر جا نمایی ، نوع سازه و پیچیدگی و تنوع عملیات اجرایی دارد که ساختگاه کیلومتری شمال غربی اندیمشک ، در استان خوزستان و بر 21 کرخه نیز از این اصل مستثنینیست . سد مخزنی کرخه در حدودروی رودخانه کرخه احداث شده است . رودخانه کرخه سومین رودخانه پر آب ا یران بعد از رودخانه های کارون و دز محسوب میشود . این رودخانه از مناطق میانی و جنوب غربی رشته کوههای زاگرس در نواحی غرب و شمال کشور سرچشمه گرفته و پس از طی مسافتی حدود ۹۰۰ کیلومتر در امتداد شمال به جنوب در مرز مشترک ایران و عراق به مرداب هور العظیم می ریزد . متوسط حجم۵ میلیارد متر مکعب می باشد . محور سد در / آبدهی سالانه آن ۱۷۷ متر مکعب در ثانیه و متوسط حجم آب سالیانه رودخانه کرخه ۵دره ای باز به عرض حدود ۱۰۰۰ متر واقع شده و جناحین سد به طول ۱۰۰۰ متر از هر طرف نیز بر روی ارتفاعات گسترش یافته است تا بتواند حجم م خزن مورد نیاز را فراهم آورد .
بدین ترتیب طول تاج این سد به ۳۱۰۰ متر رسیده است. پی سد از نظر زمین شناسی تناوبی است از لایه های کنگلو مرای بختیاری و لایه های گل سنگی ( ماداستون ) . لایه های گل سنگی کام ً لا نفوذ ناپذیر و لایه های کنگلو مرایی بر حسب اندازه دانه ها ، وجود یا عدم خمیره ( سیمانتاسیون ) از نظر هیدرولیکی و نفوذپذیری عملکردی بسیار متفاوت دارند . بطور مثال در بخشهایی از این لایه ها ، دانه ها تقریبًا هم اندازه و بدون خمیره در کنار یکدیگر قرار گرفته اند .
این بخشها که نامیده شده اند ، بسیار نفوذ پذیر و مانند لایه های زهکش عمل می نمایند و بعضًا به همدیگر (open gravel) اصطلاحًا شن بازارتباط دارند و در طولهای بسیار زیاد در جوانب مختلف گسترش یافته اند . تزریق سیمان در این مناطق حتی در فشارهای پائین نیزممکن نیست زیرا تمامی دوغاب به راحتی در درون لایه ها نفوذ می نماید و مانند جریان های آب زیر زمینی در درون زمین حرکت می نماید . بالعکس در درون همین لایه های کنگلومرایی به قسمت هایی که توسط خمیره ماسه آهکی کام ً لا به یکدیگر جوش خورده اند برخورد می نمائیم که از نفوذ پذیری بسیار کمی برخوردارند . همچنین عدسی های ماسه ای نیز در درون لایه های کنگلومرایی به فراوانی یافت می شوند که آب به راحتی از درون آنها نفوذ می کند ولی دوغاب در محل برخورد به آنها فیلتر شده و کیکی از ملات سیمان برروی آنها تشکیل شده و مانع نفوذ دوغاب به داخل توده سنگ می شود .وجود اینگونه عدسی های م اسه ای (همچنین وجود درصد بالایی از چرت ( حدود ۴۰ % )) به هنگام حفر چاههایی چون چاه کاهش فشار ، گمانه های ابزار دقیق و چال های میل مهار، سبب می گردد جداره خاک اطراف سر مته ریزش کرده و وضعیت بسیار دشواری را برای حفاری ایجاد نماید بطوریکه ضمن کاهش سرعت حفاری، فرسایش شدیدی بر روی ابزارهای حفاری بوجودآید .
وجود لایه های نفوذ پذیر در بین لایه های نفوذ ناپذیر، عملکرد هیدرولیکی آنها را از یکدیگر مجزا ساخته ، باعث ایجادسفره های تحت فشار در لایه های نفوذ پذیر می گردد .از سوی دیگر وجود منافذ بازو بسیار نفوذ پذیرکه بصورت نامنظم و موضعی در بعضی نقاط پی به چشم می خورد ، آب بندی چنین بستری را توسط پرده تزریق عم ٌ لا غیر اقتصادی و غیر عملی می نمود . به همین دلیل احداث دیواره آب بند جهت آب بندی پی سد، مورد تصویب قرار گرفت .
بالای رودخانه کرخه، احداث سرریز بزرگی را که بتواند دبی ۱۹۰۰۰ متر مکعب در ثانیه را از P.M.F از طرف دیگر میزان خود عبور دهد الزامی می نمود . احداث این سرریز در منطقه ای با توپوگرافی خاص کرخه ، سبب شد که طول سرریز به ۱۱۰۰ متر وعرض آن نیز به ۱۱۰ متر برسد. این سرریز که از نوع آزاد با دریچه های قطاعی است ، دارای شش دهانه می باشد که هرسه تای آنهاقرار میگیرد و در انتها به یک حوضچه آرامش منتهی میگردد . Bay در یک بنابراین به وضوح می توان دید که ویژگیهای ساختگاه تاثیرات بنیادی بر روی نوع سد , سرریز, آب بندی پی و … گذارده ونوع و حجم عملیات مورد ن یاز را دیکته نموده است. حال پیمانکار باید سازمان و روش اجرائی متناسب با اینگونه عملیات را تدوین,ایجاد و راهبری نماید .
نتیجه پژوهش
در هر پروژه عمرانی ، تعاریف حقوقی شرح وظایف سه رکن اساسی هر پروژه را ( کارفرما ، مشاور ، پیمانکار) به خوبی مشخص کرده اند .اما با نگاهی گذرا به سوابق برخی از طرحهای عمرانی کشور ، به راحتی عدم موفقیت در اجرای کامل این تعاریف مشخص می گردد.وضعیت اجرائی چنین پروژه هایی گویای این مطلب است که دو عامل کمینه نمودن هزینه و بهینه نمودن برنامه زمان بندی طرح ، کمتراز وضعیت مطلوب و منطقی برخوردار بوده است .از اینرو دور از ذهن نیست اگر وظایف اصلی ارکان یک پروژه را ،ایجاد هماهنگی در ساختار اجرائی طرح و نهایتًا دستیابی به دو عامل اساسی یاد شده بدانیم .به طور خلاصه می توان دسترسی به این مهم را در سه گزینه زیر مشاهده نمود:
1- توجه به مهارت فنی و حرفه ای ارکان پروژه به عنوان ملاک اصلی درگزینش مسئولین هر رکن
2- توجه و التزام کامل به شرح وظائف و ایجاد سیستم کنترلی در حین اجراء
3- ایجاد محیط کاری پویا با توجه به روحیات ملی و مذهبی در بین تمامی دست اندر کاران طرح
بطور کلی اولین رکن هر پروژه عمرانی را کارفرمای طرح تشکیل میدهد . کارفرما مسئولیت کامل پروژه را در طی زمان اجرا و بهره برداری بر عهده دارد .عمده ترین وظائف کارفرما را می توان پیش بینی منابع مالی لازم و انتخاب مجری طرح برشمرد .انتخاب صحیح مجری طرح که خود در چار چوب قوانین موجود ، وظیفه انتخاب مشاور و پیمانکار طرح را برعهده دارد ، ازمهمترین عوامل موفقیت هر طرح عمرانی محسوب می گردد.طرح عظیم سد مخزنی کرخه که به واسطه میزان هزینه انجام شده و نیز وجود مسائل فنی خاص از جمله بزرگترین و مهمترین پروژه های عمرانی و ملی کشور محسوب می گردد ،از مسائل فوق مستثنی نبوده است . نگاهی به عامل زمان و هزینه صرف شده برای این پروژه نشان می دهد که دو عامل کمینه نمودن هزینه و بهینه نمودن برنامه زمان بندی ضمن رعایت مسائل فنی ، بهخوبی رعایت شده است.گفتنی است عملیات اجرای سد مخزنی کرخه که نیاز به ۳۲۵۰۰۰۰۰ متر مکعب خاکریزی و ۱۳۴۷۰۰۰ متر مکعب بتن ریزی داشته است ، در حالی یکسال زودتر از برنامه زمان بندی مصوب طرح پایان یافته است که از دیدگاه مالی ، هزینه واحدعملیات اجرایی در این پروژه ، نسبت به هزینه های معمول در جامعه مهندسی کشور از پائین ترین سطح ممکن برخودار بوده است.شکی نیست که طرح کرخه این موفقیت ملی را ،مدیون رعایت کامل اصول مطروحه و نهایتًا ایجاد هماهنگی فنی فی مابین ارکان پروژه می باشد که بی تردید نقش مسئولین کلان طرح در ایجاد چنین سازمانی قابل ستایش است.امید می رود با انتقال صحیح این دستاوردها به بخش جوان مهندسی کشور ، بیش از پیش شاهد شکوفائی صنعت عمرانی کشور باشیم .
منایع و مآخذ پژوهش :
1- ابوالبشری ، م ، ح ، 1380 . مبانی بهینه سازی سدها
2- ابریشمی ، ج، 1382 . سدهای بتنی در طرح و اجرا
3- ملازاده ، بارانی ، ق ، وسلاجقه، ج ، 1384 . بررسی آئین نامه های مختلف در بهینه سازی شکل سد ها.
4- منوچهر نوذری ، 1377 . مروری بر پروژه های سد سازی کشور در سالهای اخیر .
5- انوش نوری اسفندیاری ، مسائل برنامه ریزی اقتصادی سدهای بزرگ در ایران .
ا