تحقیق در مورد کشت موز


تتراپلوئید خیلی نادر هستند . گسترش مناطق تحت کشت موز تریپلوئید بیش از 100 برابر مناطق زیر کشت موز دیپلوئید است . تریپلوئیدها محکم تر و بسیار قوی تر بوده و آسانتر رشد می نمایند . قبل از اینکه یک کلن رده بندی شود لازم است از نظر پلوئیدی شناسایی گردد که این عمل می تواند بطور سیتولوژیکی از طریق شمارش تعداد کروموزوم انجام گیرد . از نظر مورفولوژی ، تریپلوئیدها و تتراپلوئیدها بزرگتر و خیلی قوی تر از دیپلوئیدها بوده و ضخامت و اندازه سلول هر دو با افزایش پلوئید افزایش می یابد . فن امتیاز دهی ، بر اساس 15 خصوصیت گیاه ، امکان امتیاز دهی از دامنه 15 (آکومیناتای خالص) تا 75 (بالبیزیانای خالص) را مهیا می سازد . امتیازهای حد واسط بر اساس رابطه نسبی گونه ها بعلاوه سطوح پلوئیدی دو رگه های واقع در این دو واحد هستند . سیموندز و شفرد (1955) و استوور و سیموندز (1988) گروهها و امتیازهای نشان داده شده در جدول 5 را برای رده بندی دامنه ای از موزهای خوراکی مورد استفاده قرار داده اند . سیلایوی و کاموکالو (1987) بر همین اساس 137 رده بندی را به بانک ژنتیکی تای اضافه کردند. آنها بعضی کمبودها را در طبقه بندی اولیه تشخیص داده و آنرا اصلاح نمودند (جدول 6).
جدول 5 – رده بندی موزهای خوراکی توسط سیموندز و شفرد (1955) و استور و سیموندز (1987)

گروه ژنومی امتیاز
دیپلوئید AA 23-15
تریپلوئیدAAA 23-15
تریپلوئید AAB 46-26
دیپلوئید AB 49
تریپلوئید ABB 63-59
تتراپلوئید ABBB 67
جدول 6- رده بندی سایلایوای وکالو(1987)

گروه ژنومی امتیاز
AAA/AA 25-15
AAB 46-26
ABB 67-59
ABBB 69-67
BB/BBB 75-70
بنظر می رسد در تمام رده بندی های موز در مورد این مسئله که نمی توان یک اسم ساده به تمام موزهای خوراکی داد ، توافق شده است . اصولاً اصطلاح آکومیناتا برای موزهای دیپلوئیدی (AA) و تریپلوئیدی (AAA) بکار می رود که شکلی از موزها را بعنوان دسر میوه مصرف می شوند در بر گرفته و شامل "پیسانگ ماس" گراندناین هستند . بطور مشابه با لبیزیانا برای موزهای دیپلوئیدی بدون بذر (BB) و تریپلوئیدی (BBB) که مصرف شان بصورت پخته است بکار می رود که بترتیب شامل آبوبون و سابا هستند . گونه های دورگه زیادی وجود دارند که نمی توانند اسم اختصاصی داشته باشند ، زیرا دارای ترکیبات مخلوط و اختلاط کروموزومی بوده و لذا برای جلوگیری از بروز اشتباه بر اساس یک قرارداد پذیرفته شده جهانی ، در تمام این ارقام ابتدا جنس موز ، بدنبال آن تفکیک کد گروه جنسی و سطوح کروموزومی و سپس اسم زیر گروه (در صورتی که وجود داشته باشد ) و بدنبال آن اسم عامه رقم قرار می گیرد .
مثالهایی از این مورد عبارتند از :
Musa AAA(Cavendish subgroup) Grand Nain
Musa AAA(plantain subgroup) Horn
Musa BBB Saba
Musa AB Ney poovan
7-1- گروههای ژنتیکی و رقمهای اصلی مورد استفاده در جهان
1-7-1 – گروه AA
1-1-7-1- ساکریر
مترادف پیسانگ ماس در مالزی و اندونزی است . دارای میوه های زیر ، شیرین با پوست نازک و طلائی بوده و به بیماری پانامائی مقاوم است ، اگرچه پیسانگ ماس نسبت به تریپلوئید تنه کوچکتری داشته و میوه کمتر می دهند ولی مهمترین رقم موز در مالزی محسوب می شود .
2-1-7-1 – پیسانگ آمبون پوتی
این رقم مهم ترین رقم در اندونزی بوده و همچنین کشت بالایی در مالزی دارد. دارای طعم خوب و کیفیت نگهداری عالی و محصول بالایی است ولی بدلیل حساسیت به بیماری پانامائی موز در امریکای مرکزی تجارتی نشده است .
2-7-1- گروه AAA
1-2-7-1- زیر گروه گروس میشل
رقم اصلی آن گروس میشل بوده و مترادف آن در مالزی پیسانگ آمبون و اسامی انواع جهش یافته آن هایگات و کوکوس است .رقم گروس میشل گیاهانی بلند ، قوی و خوشه هایی سنگین و قرینه تولید می کند . میوه های آن طویل و استوانه ای بوده و رنگی جذاب دارد . تا اواخر سال 1950 زمانیکه کشتزارهای آمریکای مرکزی تحت تاثیر نسل 1 بیماری پانامائی موز از بین رفت ، گروس میشل بعنوان رقم عمده در بازار جهانی مورد استفاده قرار می گرفت . در اوایل 1960 این کشتزارها بوسیله ارقام AAA مقاوم به بیماری پانامائی چون والری و گراندناین که از زیر گروه کاوندیش هستند واکاری شدند .
گروس میشل امروزه تنها در شمال اکوادور باقی مانده است .
2-2-7-1- زیر گروه کاوندیش
اهمیت زیاد این گروه برای صادرات و تنوع زیاد ارقام این زیر گروه از نظر ارتفاع شبه ساقه از حدود 8/1 تا 2 متر برای دوارف کاوندیش و 4 تا 5 متر برای لاکتانا و ارتفاع حد واسط برای بسیاری از ارقام دیگر ، امکان استفاده از امکانات و موقعیت مکانی را برای تولید محصول مناسب فراهم می کند . در این راستا 4 تقسیم بندی بر اساس ارتفاع عبارتند از :
1-2-2-7-1 – نوع دووارف کاوندیش
رقم اصلی دوارف کاوندیش بوده و اسامی مترادف آن موز قناری ، دوارف چاینیز ، بسرائی در هند و گوورنور در هند ربی (جزائر دریای کارائیب) و انانو در امریکای لاتین هستند . این رقم بعنوان زیربنای صنعت موز در کشورهای نیمه گرمسیری مثل استرالیا ، جزایر قناری ، افریقای جنوبی و فلسطین اشغالی بوده و بطور قابل ملاحظه ای با شرایط اقلیمی آنها تطبیق یافته ، به بادهای مناطق نیمه گرمسیری مقاوم بوده و محصول بالایی تولید می نماید . لکن به بی نظمی فیزیولوژیک پیچ خوردگی ساقه خوشه دهنده حساس است و خارج از این کشورها دوره کندتری داشته و بوسیله ارقام بلندتر کاوندیش "گراندناین" و "ویلیامز" که به پیچ خوردگی ساقه خوشه دهنده حساس نبوده و محصول بیشتر با کیفیت بالاتر تولید می کنند ، جایگزین شده است . همه این کشورهای نیمه گرمسیری ، بجز فلسطین اشغالی ، نسل 4 بیماری پژمردگی فوزاریمی را دارند که به ارقام زیر گروه کاوندیش حمله می کنند ، به این دلیل گراندناین و ویلیامز و دیگر انواع جاینت کاوندیش در نقاط با الودگی شدید باید با ارقام جهش یافته AAA که مقاوم به این بیماری هستند مثل Taichiao No.1 در تایوان جایگزین شوند .
2-2-2-7-1- نوع جاینت ماوندیش
کلنهای اصلی جاینت کاوندیش شامل مونس ماری در کوئینزلند ، ویلیامز در نیوسوت ولز و آفریقای جنوبی ، چاینیس کاوندیش در افریقای جنوبی در هند غربی جاینت گوورنور ، گراندناین در امریکای مرکزی و همچنین در فلسطین اشغالی ، جزایر قناری و افریقای جنوبی محبوبیت عامه یافته اند . در این نوع بین ارقام مختلف اختلاف ارتفاع وجود دارد ولی دامنه تغییرات آن کمتر از چهار تقسیم بندی ارتفاعی است .
گراند ناین رقم اصلی صادراتی در بازار جهانی است که باید تنها در مناطق عاری از نسل 4 بیماری پژمردگی فوزاریمی کشت شود .
3-2-2-7-1- نوع ربوستا
کلنهای اصلی روبوستا در فلسطین اشغالی تال مونس ماری و در افریقای غربی و هند پویو در امریکای لاتین والری و در ریونیون رقم امریکایی است . این ارقام معمولاً از ارقام جاینت کاوندیش بلندترند .
والری رقم اصلی صادراتی در بازار بوده و به نسل 4 بیماری پژمردگی فوزاریمی حساس است . اخیراً در بسیاری از مناطق صادر کننده امریکای مرکزی با گراندناین جایگزین شده زیرا این رقم به دلیل کوتاهتر بودن ، داشتن خوشه بزرگتر و دوره رشد کوتاهتر بصرفه تر است .
4-2-2-7-1- نوع لاکتانا
مترادف های اصلی آن در مالزی پیسانگ ماساک هیجائو در پرتریکو مونت کریستو و در هند غرب جاینت فیگ هستند . این رقم خیلی بلند بوده و تنها در جامائیکا و هند غربی ، اهمیت اقتصادی محدودی دارد .
3-2-7-1- زیر گروه ردوگرین رد
این دو کلن از نظر تجارتی مهم نبوده ، اما بدلیل پراکنش وسیع شناخته شده هستند . اینها تنها کلنهایی هستند که برای مصارف خانگی در باغ منازل کشت شده و شاخص برداشت کمی دارند . رد دارای پوستی قرمز بوده و از آن در نتیجه یک جهش کلن گرین رد که دارای پوست سبز است تولید شده .
3-7-1- گروه AAAA
تتراپلوئید آکومیناتا از طریق اختلاط گرده مادری دی پلوئید AA با مادگی تریپلوئید AAA که در مجموع عقیم و نازا نیست حاصل شده و در خوشه آن ممکن است یک یا دو بذر تولید شود . چنین مادگی های جهش یافته کروس میشل را ، هایگات نامیده اند .
گیاه حاصل از دو رگ گیری بین دیپلوئید * تریپلوئید یک تتراپلوئید است . برخی ارقام AAAA در زیر آورده شده است :
IC.2 – این رقم اولین موز حاصل از اصلاح است که بطور وسیعی راکنش یافته و خوشه های کوچک دارد که بدلیل حساسیت به بیماری پانامائی موز از سال 1954 در امریکای مرکزی کشت تجاری نداشته است .
1-3-7-1-Bodles Altafort
برای نخستین بار از جامائیکا در سال 1962 منتشر شده و حاصل دو رگ گیری بین گروس میشل و پیسانگ لیلین است . گیاهی بلند و حساس به خم شدن بوسیله باد بوده و کشت تجارتی ندارد .
2-3-7-1- FHIASH3436
برای نخستین بار در هندوراس در سال 1982 منتشر شده و حاصل دو رگ گیری بین دیپلوئید بین دیپلوئید SH3142 مقاوم به نماتد مولد زخم و هایگات است . این رقم مقاومت خوبی به بیماری سیگاتوکای سیاه داشته ولی به نسل 4 بیماری پژمردگی فوزاریمی در استرالیا و افریقای جنوبی حساس است .
4-7-1-گروه AB
این گروه در برگیرنده تعداد کمی از دورگ دیپلوئید هند جنوبی است . رقم اصلی آن نی پووان (هند) است که پراکنش وسیعی داشته ولی اهمیت تجارتی ندارد . این گیاه دیپلوئید اگرچه گوشت میوه سفید و مزه مطبوع شیرین اسیدی دارد ، لکن باریک و از نظر استحکام ضعیف است . این گیاه به مقدار زیادی به بیماری پژمردگی فوزاریمی و لکه برگی مقاوم است .
5-7-1- گروه AAB
این دو رگه تریپلوئید از هند منشا گرفته و در آنجا دامنه وسیعی از اشکال جهش یافته آن وجود دارد . موزهای پختنی عموماً گوشت خیلی نشاسته ای داشته و بصورت رسیده بدمزه هستند مگر در حالتی که پخته شوند . ارقام دیگر AAB میوه های شیرین داشته و در زمره ارقام مورد استفاده بصورت تازه قرار می گیرند.
1-5-7-1-زیر گروه پلانتین
دو نوعد اصلی در این زیر گروه وجود دارد :
1-1-5-7-1-نوع پلانتین "فرنچ"
9 شکل شناخته شده از موز پلانتین فرنچ وجود دارد که در نقاط مختلف هند ، افریقا و امریکای مرکزی کشت می گردد . بعنوان یک گروه از طریق دوام محور گل نر و گلهای نر و براکته ها تشخیص داده می شوند .
2-1-5-7-1- نوع پلانتین هورن
این نوع از طریق پوسیدگی سریع محور گل نر و اجزای گل نر شناخته می شود. دامنه وسیعی از اسامی محلی برای هورن بکار برده شده و آنها در هند ، افریقا ، امریکای مرکزی ، فیلیپین و اقیانوسیه تولید می شوند .
2-5-7-1 – موزهای AAB مورد استفاده برای مصرف تازه
در کنار پلانتین ها ، انواعی از موزهای AAB که از نظر مصرف تازه در مناطق گرمسیری اهمیت دارند عبارتند از :
1-2-5-7-1- میسور :
این نوع مهمترین کلن موز است که 70 درصد موزهای تولید شده در هند را تشکیل می دهد . این گونه گیاهی قوی بوده و از نظر مقاومت به بعضی از بیماریها چون پژمردگی فوزاریمی ، بیماری لکه برگی ، سرخورطومی حفار ، خاکهای ضعیف و خشکی اهمیت دارد . میوه آن در حالت رسیده و در شرایط نگهداری خوب ، طعم و رنگی جذاب دارد .
2-2-5-7-1 – سیلک
بعضی از مترادف های آن شامل اپل ، در هاوائی سیلک فیگ در هند غربی لاتوندان در فیلیپین و پیسانگ اَستالی در مالزی هستند . پراکنش وسیع این رقم در جهان مشابه دوراف کاوندیش است .
3-2-5-7-1- پوم :
مترادف این کلن در استرالیا لیدی فینگر است . در جنوب هند میوه آن بصورت تازه مصرف می شود اما در هاوائی و استرالیا اهمیت کمی دارد . گیاهانی قوی و محکم بوده ولی زیاد پر محصول نیستند .
4-2-5-7-1- پیسانگ راجا :
کلن آن برای مصرف تازه بخوبی در مالزی و اندونزی شناخته شده ، اما در افریقا و هند ناشناخته است . گیاهان آن قوی و مقاوم به بیماری پژمردگی فوزاریمی و نقطه برگی هستند . تنها 6 تا 9 ردیف میوه در هر خوشه دارد که موجب کاهش محصول می شود .
5-2-5-7-1- مایاما اولی:
یک کلن مهم در هاوائی و اقیانوسیه است . در هاوائی 11 زیر کلن از آن شناخته شده که خوشه متراکم و میوه های بزرگ و متراکم دارند .
6-7-1- گروه ABB
جنس های بالبیزیانا مزایای زیادی داشته و ارقام آن بسیار قوی و مقاوم به خشکی هستند . میوه آنها سبز و مومی براق بوده و مغز میوه بسیار نشاسته ای است . گیاه به نقطه برگی مقاوم بوده و مرکز اصلی ظهور این گروه ، هند جنوبی و فیلیپین است .
1-6-7-1- بلوگو :
این نوع پلانتین میوه های بزرگ و نشاسته ای دارد . حداقل 27 مترادف و چندین نوع جهش یافته نامگذاری شده دارد . این رقم بعنوان یک منبع غذایی در ساموعا ، فیلیپین ، هند جنوبی ، هند غربی ، تانزانیا و زنگبار بوده و معمولاً نسبت به لکه برگی مصون بوده ولی به سیگاتوکای سیاه ، نسل 2 پژمردگی فوزاریمی و مخصوصاً به موکو حساس است . در گرانادا (هندغربی) بلوگو بطور وسیعی بصورت کشت توام با کاکائو و جوز هندی کشت می شود .
از سال 1983 در امریکای مرکزی رقم پلیپتا بدلیل مقاومت به بیماری موکو جایگزین بلوگو شده است .
2-6-7-1 – پیسانگ اواک
مترادفهای این رقم شامل پیسانگ کلوتوک در اندونزی ، داکاس در کوئینزلند و کلوی ناموا در تایلند است . این رقم معمول ترین رقم در تایلند بوده و بصورت تازه و یا پخته شده مصرف می شود . ارقام این گونه در شمال شرقی هند و مالزی معمول بوده ولی در هند جنوبی معمول نیست .
پیسانگ اواک خیلی قوی و محکم بوده ولی تولید محصول متوسطی دارد و در شرایطی که با گونه های وحشی گرده افشامی شود میوه بذری و غیر خوراکی تولید می کند .
7-7-1- گروه BBB
دامنه وسیعی از کلنهای بالبیزیانا در آسیای جنوب شرقی تعیین شده است .
1-7-7-1- سابا :
مترادفهای آن پیسانگ کپوک در اندونزی ، پیسانگ نیپا در مالزی و کلوآی هاین در تایلند هستند . سابا مهمترین رقم موز در تایلند است ولی در دیگر کشورهای آسیای جنوب شرقی اهمیت کمتری دارد . این نوع موز از نوع پلانتین با میوه های متوسط تا بزرگ بوده ، مغز میوه آن سفید متمایل به کرم است ، اگر چه مغز آن در حالت رسیده شیرین است ، معمولاً میوه آن قبل از مصرف پخته می شود . گل نر سابا معمولاً جدا شده و بعنوان سبزی مصرف می شود .
8-7-1- گروههای ABBB,AAAB,AABB
این سه گروه تنها تتراپلوئیدهای طبیعی هستند که یافت می شوند . تتراپلوئیدهای خالص بالبیزیانا یا آکومیناتا در طبیعت مورد بحث قرار نگرفته و تتراپلوئیدهای دو رگه نسبتاً ناشناخته هستند . تتراپلوئیدهای اصلاح شده امروز به تعداد زیادی تولید می شوند .
1-8-7-1-کلوتپارود(ABBB)
این گیاه تنومند بوده و نسبت به بیماری پژمردگی فوزاریمی و نقطه برگی مصون است . مغزه میوه آن در حالت خام بافت اسفنجی نا مطلوب دارد ولی در تایلند و برمه یک غذای شیرین عامه پسند از میوه آن پخته می شود .
2-8-7-1- آتان (AAAB)
این رقم از چند نظر به تریپلوئیدهای AAB شباهت دارد ولی برگهای آن افقی تا افتاده بوده که ضعف مشخص دمبرگ در تتراپلوئید را نشان می دهد ، میوه هایی کوچک ، شیرین و ترش داشته و گیاه به بیماری پژمردگی فوزاریمی مقاوم است .
3-8-7-1- کالاماگول (AABB)
این رقم در جزایر سلیمان یافت شده و می تواند حاصل دو رگ گیری طبیعی بین لاتوندا و بالبیزیانا باشد . برگهای آن بسیار افتاده و میوه های آن کوچک و شیرین است . گیاه به بیماری لکه برگی و پژمردگی فوزاریمی مقاوم است .
4-8-7-1- گولدفینگرAAAB))
این رقم حاصل برنامه اصلاح سازمان تحقیقات کشاورزی هندوراس و نتیجه دو رگ گیری بین پراتاآنا (AAB) لز برزیل و دیپلوئید اصلاح شده (AA) SH3142 از سازمان تحقیقات کشاورزی هندوراس است . این رقم حاصل برنامه اصلاحی سال 1989 بوده و مطالعات مزرعه ای آن در هندوراس ، کاستاریکا ، افریقای غربی ، استرالیا و افریقای جنوبی انجام شده است . مقاومت این رقم به بیماری پژمردگی فوزاریمی ، سیگاتوکای سیاه و نماتد مولد زخم گزارش شده و مقاومت آن به سرما بیشتر از ارقام زیر گروه کاوندیش است . گیاه قدرت تحمل خوشه بزرگ را دارد . میوه آن مطلوب و مغز نسبتاً ترش بوده و در معرض هوا اکسید نمی شود . این رقم بین ارقام دورگه اصلاح شده می تواند انتخابی خوب و خوش آتیه برای مصرف تازه و کشت تجاری باشد .
5-8-7-1- موز گرمسیری پلانتین دورگه TMP*548-9 or 548-9
این رقم حاصل برنامه قراردادی اصلاحی موسسه بین المللی کشاورزی مناطق گرمسیری در نیجریه بوده و نتیجه دورگه گیری بین پلانتین دوارف فرنچ حساس به سیگاتوکای سیاه اوبینوآی اوای (AAB) و گروه موز وحشی دیپلوئید کال کوتا4 (AA) است . این پلانتین دورگه تتراپلوئید به سیگاتوکای سیاه مقاوم بوده و از خانواده مادری خود پرمحصول تر است .

8-1-رده بندی موزهای محلی ایران
برای رده بندی موزهای محلی ایران مطالعه ای با روش ژ نومی سیموندز و شفرد که
اساس آن کاربرد 15 صفت از جمله رنگ شبه ساقه ،کانال دمبرگی ،محور خوشه ، دم میوه ، تخمک ، شانه براکته ، شکل براکته ، نوک براکته ، رنگ براکته ، جلای رنگ براکته ، زخم براکته ، گلبرگ آزاد گل نر ، رنگ گل نر ورنگ کلاله است ، انجام شده وطی آن ارقام به قرار زیر رده بندی شده اند .
1-8-1 رقم هندی
مترادف های آن ،هندی ، سیندی ، پاکوتاه پاکستانی (چابهار ،دره سرباز ، نیک شهر )،هندی ،پاکوتاه هندی ، کاوندیش پاکوتاه ، پاکستانی ،پاکوتاه پاکستانی (بندرعباس میناب)،بصره ای ، کابلی (هند)، موز سینی ،موز هیندی (مصر )هستند .
این رقم شامل موزهای پاکوتاه با خوشه های سنگین وپر محصول است . شبه ساقه آن ارتفاعی در حدود 2متر داشته وقطر آن به حدود 23 سانتی متر می رسد .پاجوش دهی در این رقم تنگ وکاملاً آزادوعمومی است . هر پایه مادری به طور متوسط 7پاجوش تولید می نماید . برگها نسبتاً برزگ وبه در حدود 170سانتی متر ،ضخیم ونسبتاً نیمه آویزان بوده که همگی بر تریپلوئید بودن آن دلالت می کند . شبه ساقه از قاعده به سمت بالا کاملاً پوشیده از لکه های بزرگ قهوه ای مایل به سیاه است که مابین آنها زمینه سبز مایل به قرمز مشاهده می شود . رده بندی آن از نظر ژنومی عبارتست از :
Musa (AAA group Cavendish subgroup) Dwarf Cavendish
2-8-1-رقم هاریچال
مترادفهای آن : هاریچال (چابهار ،دره سرباز ، نیک شهر )،هاریچال ،لبنانی ،پاکوتاه، لبنانی (بندرعباس ،میناب)، روبوستا ، هاریچال (هند) ،ویلیامز ، هیبرید ویلیامز(نیوسوت ولز)،موز مغربی (مصر )،روبوستا ( هند غربی )روبوستا ،ولزی(آمریکای مرکزی ، جامائیکا )، پویو (آفریقای غربی، گوادلوپ) هستند .
گیاهان این رقم نیمه پاکوتاه بوده وشبه ساقه ای به ارتفاع 4/2 متر دارند، خوشه های آنها سنگین واستوانه ای شکل بوده وشبه ساقه نسبتاً قطوری دارند که قطر آن درقاعده به حدود 23 سانتیمتر می رسد . پاجوش دهی در این رقم نسبتاً آزاد بوده وبه طور متوسط 7تا 8پاجوش تولید می نماید . برگهای نسبتاً بزرگ ،ضخیم ونیمه آویزانی به طول 230 سانتی متر دارد . شبه ساقه آن پوشیده از لکه های قهوه ای مایل به سیاه بوده وگاهی اوقات نیز به رنگ قرمز کمرنگ مایل به قهوه ای کمرنگ دیده می شود . از نظر ژنومی بصورت زیر رده بندی می شود .
Musa (AAA group Cavendish subgroup) "Giant Cavendish"
3-8-1-رقم سه گوش پاکستانی
اسامی مترادفهای آن :سه گوش پاکستانی ،سه گوش ،پاکستانی پابلند (چابهار ،دره سرباز ،نیک شهر )، مینابی ، بندری ،موزسیاهو ، باطنه ای ،بلبلی ( بندرعباس ،میناب ،رودان )،بلوگو(هند غربی )،تالابونثا(هند جنوبی )هستند .
گیاهان بزرگ بزرگ وتنومند بوده که ارتفاع شبه ساقه آنهاتا 2/4 متر می رسد . شبه ساقه نسبتاً تنومند بوده ودرقاعده قطری در حدود 21 سانتی متر دارد . پاجوش دهی در آنها بصورت متراکم وانبوه وتوده گیاهی آن فشرده است . پاجوشها در این حالت بصورت مایل رشد نموده ودر زمان خوشه دهی در نتیجه وزن خوشه حالت مایل آنها افزایش می یابد . در هر دوره پایه مادری متوسط 250 سانتی متر بوده وشبه ساقه آن سبز کمرنگ متمایل به زرد است .در این رقم پاجوشها رنگ سبز داشته ورنگ پایه های مسن کاملاً زرد بالکه های قهوه ای بسیار ریز است .
از نظر ژنومی بصورت زیر رده بندی می شود :
Musa (ABB group)"Bluggoe"
4-8-1-رقم مینابی
اسامی مترادف های آن : موزسه گوش ،موز سنگی یا سنگینک (روستای چلو از توابع میناب )،سه گوش پاکستانی پابلند ،(چابهار ،دره سرباز ،نیک شهر )، مینابی ،بندری ،موز سیاهو ،باطنه ای ،بلبلی ( بندرعباس ،میناب ،رودان )،بلوگو(هند غربی )،تالابونثا (هند جنوبی ) هستند .
گیاهان این رقم بزرگ وبسیار تنومند بوده وار تفاع شبه ساقه آنها بطور متوسط 4/4 متر است . این رقم تنومندترین رقم موز محلی ایران بوده وقطر شبه ساقه آن در قاعده به حدود
30سانتی متر می رسد . پاجوش دهی آن بسیار متراکم وانبوه وتوده گیاهی آن بسیار فشرده وغیر قابل نفوذ است . پاجوشها بطور مشخصی به سمت بیرون توده گیاهی آن بسیار بوده وحالت گریز از مرکز دارند . حالت مایل پاجوش های این رقم کمتر از رقم سه گوش پاکستانی است . هر گیاه مادری بطور متوسط حدود 18 پاجوش تولید می کند که بیشتر از سه گوش پاکستانی است . برگهای آن گسترده وطول متوسط آن به 280 سانتیمتر می رسد . شبه ساقه بطور مشخصی به به رنگ پررنگ وکمی متمایل به قرمز بوده ولکه های ریز کوچک قهوه ای رنگ دارد که بصورت عرضی وپراکنده بر روی شبه ساقه دیده می شوند،از نظر ژنومی رده بندی آن عبارتست از :
Musa(ABB group)"Minabi"
5-8-1-اسامی مترادفهای آن : هزار،هزاری ،هزاره (استان سیستان وبلوچستان وهرمزگان )،هزار(هند) هستند .
گیاهان این رقم نیمه پاکوتاه بوده وارتفاع شبه ساقه آنها بطور متوسط 9/2 متر می رسد این گیاهان نسبتاً تنومند بوده وقطر شبه ساقه آنها در قاعده ودر نزدیکی سطح زمین حدود23سانتی متر است . پاجوش دهی این رقم بسیار متراکم وانبوه بوده وتوده گیاهی بسیار فشرده وغیر قابل نفوذی را ایجاد می کند . پاجوش های آن کمی به سمت خارج از توده گیاهی تمایل داشته وزاویه انحراف آنها تقریباً مشابه رقم مینابی است . پایه مادری به طور متوسط 20 پاجوش تولید می کند که بیشترین تعداد پاجوش در بین موزهای محلی ایران است . برگهای بزرگ با طول متوسط 250سانتی متر است . رنگ شبه ساقه آن ترکیبی از سبز وزرد استکه در قاعده مشخص تر بوده وبه سمت بالای شبه ساقه بتدریج از شدت رنگها کاسته شده ودر نهایت به رنگ متمایل به زرد دیده می شود . رده بندی ژنومی این رقم عبارتست از :
Musa(ABB group) "Hezare"
6-8-1-رقم فرد
مترادفهای آن : بخشی ، موز ایرانی ،موز محلی (چابهار ، دره سرباز ،نیک شهر ) ،فرد ،فرز ،مسقطی ،فرز مسقطی ،موز سرخون (بندرعباس ،میناب ) پوان ،میسور ،لال ولچی (هند)،انگشت عروس (مصر )،میسور (هند غربی ) هستند .
ارتفاع شبه ساقه در گیاهان این رقم به طور متوسط به حدود 4متر می رسد . قطر شبه ساقه در قاعده حدود 26 سانتی متر بوده وپاجوش دهی آن کاملاً بر سطح زمین عمود بوده وهر پایه مادری بطور متوسط حدود 4 پاجوش تولید می کند که کمترین تعداد در بین موزهای ایران است . برگهای این گیاهان بزرگ بوده وطول متوسط آنها به 300 سانتی متر می رسد.تشخیص این رقم از سایر ارقام به راحتی از طریق رنگ صورتی دمبرگها ورگبرگهای میانی گیاهان بالغ ورنگ ارغوانی مایل به صورتی شبه ساقه ،دمبرگ ورگبرگ میانی پاجوشهای آن امکانپذیر است . شبه ساقه آن به رنگ سبز پررنگ متمایل به قرمز بوده ونسبتاً پوشیده از لکه های قهوه ای مایل به سیاه است . از نظر ژنومی به صورت زیر رده بندی می شود .
Musa (ABB group) "Mysore"
9-1-گروههای موز AAB و ABB در ایران
با توجه به مقاومت بسیار زیاد گروههای A BB وبویژه ABB نسبت به شرایط نیمه گرمسیری جنوب ، سطح زیر کشت آنها به سرعت افزایش یافته است . ارقام این گروهها بدلیل نشاسته ای بودن میوه در مناطق دیگر کشور با استقبال روبرو نشده وفقط در بازارهای محلی استانهای جنوبی کشور مورد مصرف قرار می گیرند .
کلنهای اصلاح شده AAA در سال 1334 به ایران وارد شده که بدلیل رشد بهتر در استان سیستان وبلوچستان وفروش بیشتر میوه های آن در بازار شهرهای مختلف ، بتدریج باعث کاهش اهمیت موزهای AAB و ABB شده واین رقم بیشتر به عنوان بادشکن در اطراف باغهای AAA مورد استفاده قرار می گیرند . از آنجا که در استان هرمزگان ارقام اصلاح شده به خوبی جواب نداده اند ،پلانتین ها همچنان اهمیت خود را حفظ نموده اند . به نظر می رسد در استان هرمزگان *****به گروه A AB از رشد بهترین برخوردارند . این ارقام علاوه بر مقاومتشان به شرایط گرمسیری وبادهای گرم وخشک این استان ، دارای میوه هایی شیرین ونسبتاً مطلوب هستند .
10-1 وقوع جهش در موزهای محلی ایران
وقوع جهش در موز بسیار بالا بوده وسرعت وقوع آن در زیر گروه کاوندیش 2 جهش در میلیون نسل است .
رقم هزار به وضوح یک کلن جهش یافته بوده ودر تمایز یابی گلهای آن جهش اتفاق افتاده است . با توجه به کاشت بسیار پراکنده وکم این رقم در جنوب ایران ،به نظر نمی رسد این جهش در ایران اتفاق افتاده باشد . از آنجا که بیشتر جهش های گزارش شده در گروههای AB.AAB.ABB از هند جنوبی است به نظر می رسد که این کلن جهش یافته نیز به همین صورت از هندوستان وارد شده باشد . ارقام هندی در مناطق مختلف استان هرمزگان کشت می گردند. در بخش دشتیاری چابهار پایه هایی از موز هند ی مشاهده شده که شبه ساقه ای به ارتفاع 32/1 تا 2 متر داشته ،نسبتاً کم برگ بوده وظهور خوشه در آنها با تاخیر بسیار صورت می گیرد بطوریکه در برخی موارد حتی سه سال بعد از کشت نیز پایه های مادری گل نداده اند . تاخیر در ظهور خوشه کاوندیش پاکوتاه پدیده ای دور از انتظار نبوده ودر مناطق نیمه گرمسیری بارها اتفاق افتاده که به این پدیده چوگ می گویند . این پدیده در جنوب ایران باعث شده تا ارقام هندی حدوداً 18 ماه بعد از زمان کاشت به گل بروند ، در هر حال می توان تاخیر بیشتر از این حد را به وقوع جهش نسبت داد . جهش دیگر در دوره سرباز در استان سیستان وبلوچستان مشاهده شده که تمام صفات مورفولوژیکی این کلن جهش یافته شبیه پایه مادری خود بوده و فقط در اثر وجود بیش از حد لکه های قهوه ا ی مایل به سیاه روی شبه ساقه ، شبه ساقه سیاه به نظر می رسد . از آ نجا ئیکه از ورود کاو ندیش پاکوتاه به ایران حدود 40 سال میگذرد و
درحال حاضر نیز سطح زیر کشت موزهای محلی ایران حدود 1700 هکنار است ، اگر سالیانه فقط 50 هکتار از آن به زیر کشت این موز رفته باشد ، با توجه به تراکم کشت حداقل 1000 پا جوش در هکتار ، پس از گذشت 40 سال یا 27 دوره رویشی ، تاکنون 1350000 نهال از این رقم تولید شده است . بنابراین می توان انتظار حداقل دو جهش را در این مدت داشت .

1-2-نیاز اقلیمی موز
مناطق اصلی رشد موز در جهان در موقعیتهای جغرافیا ئی بین خط استوا و عرض جغرافیا ئی
20 درجه شمالی و 20 درجه جنوبی قرار دارند . شرایط اقلیمی در این مناطق اساسا گر مسیری بوده
بوده و بطور مقا یسه ای نو سان دما بین روز و شب و تابستان و زمستان کم است . در مناطق نیمه
گرمسیری نوسانات دما ئی بین روز و شب و تابستان و زمستان زیاد بوده ، دما در تابستان خیلی زیاد
و در زمستان خیلی کم است ، در ضمن این مناطق بارندگی کم با پرا کنش نا چیز دارند . در مناطق بدون محدودیت آ بی سر عت رشد و توسعه موز توسط دو عامل دما و نور تعیین میشود
1-1-2-دما
در بیشتر مناطقی که موز در آ نها تولید می شود ، دامنه دما بین 15 تا 38 درجه سانتیگراد است . بهترین دما برای تجمع ماده خشک ورسیدن میوه ، دمای 20 درجه سانتیگراد ،گیاه دچار پیچ خوردگی ساقه خوشه دهنده شده وباتوقف جوانه زنی گل آذین ، میوه ها ریز می شوند . یخبندان باعث مرگ سریع گیاه شده ودر دمای بالاتر از 38 درجه سانتیگراد موجب توقف رشد وسوختگی برگ ها می شود . گیاهانی که در مناطق نیمه گرمسیری می رویند در مقایسه با مناطق گرمسیری تعداد برگهای کمتری در سال تولید کرده ودوره تولید وتوسعه میوه طولانی تری دارند . میانگین دما برای رشد موز در ماههای سرد سال در جدول (7) ذکر شده است .
2-1-2- نور
برای رشدبهتر ، نور کامل خورشید مورد نیاز بوده ودر صورت کم آبی ، میوه ها آفتاب سوخته می شوند . در سایه یا شرایط ابری دوره رشد تا بیش از سه ماهافزایش یافته واندازه خوشه ها کوچک می شود .
جدول 7- راهنمای شرایط بقاء، حالت اقتصادی ووضعیت مطلوب موز براساس میانگین دما در ماههای سرد سال .

محصو ل نام گیاه شناسی

موز Musa spp 8-6 16 > 8>

2-2-انتخاب محل کشت
مناطق گرمسیری مرطوب عموماً توپوگرافی مسطح واقلیم گرم داشته وانتخاب محل کشت اساساً برپایه زهکشی ورده بندی خاک است . بهترین خاک برای کشت موز خاکی با بافت لومی عمیق وحاصلخیز است که دارای مواد آلی بوده ،زهکشی مناسب داشته وفاقدتراکم خاک ،رس زیاد .اسیدیته وشوری بالا باشد .
انتخاب مکان کشت موز در مناطق نیمه گرمسیری با دمای مناسب به عوامل زیر بستگی دارد .
1-ارتفاع مناسب منطقه برای جلوگیری ازیخبندان
2-حفاظت مناسب برای غلبه بر بادها
3-اجتناب از مناطقی که از نظر تگرگ وطوفان معروف هستند .
4-اجتناب از مناطقی کهمستعد شرایط غرقابی وشوری هستند .
5- اطمینان از وجود منبع دائمی آب برای آبیاری تکمیلی
6- خاک لومی حاصلخیز با زهکشی خوب
7- منظره شیب مناسب مطابق با نیمکره وعرضجغرافیائی

1-2-2- اسیدیته خاک
تولید مناسب موز به خاکیبا PH حدود 8/5 تا 5/6 نیاز دارد . در صورتیکه اسیدیته خاک بالا باشد میتواناز طریق آهک دهی آنرا اصلاح نمود، به این منظور باید آهک دهی قبل از کشت ودر خاکهای با عمق مناسب انجام گیرد . عملیات مکانیکی بعد از کشت به موز صدمه زده وآهک بخوبی با خاک مخلوط نمی شود . کاربرد منظم کود از ته وآبیاری باعث کاهش PH شده وممکن است PH اولیه 8/5 در ناحیه ریشه در طی سالهای بعد از کشت کاهش یابد . یکی از اثرات اسیدیته بالا (PH پایین ) کاهش Mg و Ca واثر دیگر آن افزایش محتوای آلومینیم تبادلی ( Al ) خاک است . مقدار زیاد آلومینیم تبادلی می تواند برای گیاه اثر سمی داشته وباعث کاهش جانشینی کلسیم ومنیزیم در مکانهای تبادلی وبرهم زدن تعادل کلسیم ومنیزیم شود که اصلاح اینگونه نامتعادلی ها نیاز به آهک دهی دارد .
2-2-2- شوری خاک
معمولاً شوری تنها در مناطق مدیترانه ای خشک با خاکهای شور، تابستان بدون بارندگی وآب آبیاری با کیفیت نا مطلوب مشکل آفرین است . شوری زیاد محتوای سدیم ( Na )خاک را افزایش داده وبا کاهش جذب پتاسیم موجب کاهش محصول می گردد ، نسبت مناسب پتاسیم به سدیم به سدیم 5/1ومقدار سدیم از8 درصد کل کاتیون های تبادلی بیشتر باشد .
3-2- نیاز آبی
تولید محصول زیاد به آبیاری نیاز داشته وآب تامین شده نباید کمتراز تبخیر گیاه باشد . منبع آب مورد استفاده برای آبیاری باید کیفیت بالا ، شوری کم (کمتر از 2/1 گرم NaCl در هر لیتر )وکربنات فعال کم داشته باشد . فواصل ومقادیر آبیاری بستگی به نوع خاک ، شرایط اقلیمی وبالاخره مراحل رشد گیاه دارد . با توجه به سطحی بودن ریشه موز بررسی میزان رطوبت خاک در لایه سطحی می توان ملاک خوبی برای آبیاری باشد ، ضمناَ کود دهی همراه با آب آبیاری نیز می تواند سودمند باشد .
4-2- غلظت گاز کربنیک ( Co2 )
در کشت گلخانه ای موز ودر فصول سرد سال که درها ومنافذ گلخانه کاملاً بسته می شود ، کمبود گاز کربنیک ویا فزونی منو اکسید کربن در اثر سوخت ناقص مشعل ها ممکن است خساراتی به محصول وارد کند ، در اینصورت باید هراز چند گاهی با استفاده از هواکش در گرمای روز به جابجائی هوای ساکن داخل گلخانه پرداخت وبا باز نمودن سقفها ویا دیواره های جانبی تهویه را بنحو مطلوب انجام داد .
5-2-سیستم های آبیاری موز
پنج سیستم اصلی مورد استفاده درآبیاری موز عبارتند از سیستم آبیاری غرقابی یاشیاری ، آبیاری بارانی روی سایبان گیاه ، آبیاری بارانی زیر سایبان گیاه ، آبیاری با میکرو جت یا میکرواسپاینر وآبیاری قطره ای .

1-5-2-روش غرقابی
آبیاری غرقابی یا شیاری موز هنوز در بعضی از کشورها مثل تایوان ، غرب استرالیا وجزایر قناری مورد استفاده قرار می گیرد ، ولی استفاده از این روش ر مزاع موز بسرعت در حال متروک شدن است . در این روش تسطیح اراضی مشکل وگران بوده وپخش کود بطور غیر یکنواخت وغیر موثر انجام شده ونهایتاً از این طریق برخی بیماریها ونماتدها منتقل می شوند .
2-5-2-آبیاری بارانی روی سایبان گیاه وآبیاری بارانی زیر سایبان گیاه
معمول ترین سیستم آبیاری موز آبیاری بارانی روی سایبان گیاه است (تصویر 2). این سیستم بور وسیعی در مناطق گرمسیری که نیازمند آبیاری تکیمیلی است مثل کوئینزلند شمالی (بشکل دائم یابصورت انتقال وسیع لوازم آبیاری ) ودر مناطق نیمه گرمسیری سرد آفریقای جنوبی (بشکل نیمه دائم یا دائم یا Center-Pivot ) بکار می رود . این روش در کاربرد نیمه دائمی نسبتاً ارزان است ، لوازم این سیستم قوی وانتقالشان آسان بوده ودسترسی به مزرعه را مشکل نمی سازد ، این سیستم باعث اصلاح میکروکلیما شده و نیاز به صافی در آن بحرانی نیست . لکن مضراتی نیز دارد که به نا مطلوب بودن برای دوره های کوتاه آبیاری ودر ارقام پابلند موز حساسیت به اثر باد ، تلفات از طریق تبخیر ، پراکنش ضعیف آب ، نیاز به نیروی کاری متراکم برای انواع قابل حمل ونامطلوب بودن برای کود دهی از طریق آبیاری مربوط می شود .
کاربرد آبیاری بارانی زیر سایبان گیاه علاوه بر رفع همه مضرات نام برده شده برای آبیاری بارانی روی سایبان گیاه بسیاری از محاسن آنرا هم دارد . سیستم های قابل حمل فشار ضعیف ارزان هستند ولی در مناطق گرم ****در یک دوره کوتاه به نیروی کاری بیشتری نیاز دارند .

3-5-2-آبیاری میکرو
کشورهای اصلی کشت کنندهموز به کاربرد سیستم های آبیاری میکرو بجای آبیاری بارانی تمایل نشان داده اند که این سیستم ها شامل میکرواسپاینر ، میکروجت وآبیاری قطره ای هستند . کاربرد آبیاری قطره ای در فلسطین اشغالی وجزایر قناری که ذخیره آب کمی دارند ، بیشترین عمومیت را دارد .
در کوئینزلند شمالی وآفریقا جنوبی آبیاری قطره ای ومیکرواسپاینر بطور روز افزون وبا موفقیت مورد استفاده قرار می گیرد ، حسن سیستم های آبیاری میکرو دائمی بودن آنها ونیز کنترل راحت منطقه ای وسیع از یک نقطه است . این سیستم ها بدلیل نیاز به نیروی کاری حداقل ،یکنواختی بالا در آبیاری وخیس کردن مداوم منطقه ریزوم در هر دوره زمانی مورد نیاز می توانند مورد استفاده قرار گیرند . حسن روش آبیاری قطره ای ناشی از حداقل تلفات اب (تقریباً راندمان 95 درصد ) واجتناب از سرمای حاصل از تبخیر آب از روی برگ شبه ساقه وخاک است که در مناطق نیمه گرمسیری سرد مفید بوده وشوری مناطق خشک را کنترل می کند ، لکن در مقایسه با میکرواسپاینر مضرات زیر را نیز دارد :
1- این سیستم به آب با کیفیت فیزیکی بالا وفیلتر اضافی به دلیل ریز بودن روز نه های نازل نیاز دارد .
2- رطوبت حاصل از قطره ها در خاک حجم کوچکی داشته والگوی خیسی توپی شکل است که با الگوی پراکنشی طبیعی ریشه متناسب نیست .
3- ریشه برای اجتناب از تنش رطوبتی در ناحیه ریزش قطره که دائماً مرطوب است متمرکز می شود .
4- انسداد قطره چکانها بسرعت باعث تنش آبی در گیاه شده وتشخیص چنین انسدادی در مزرعه مشکل است .
5- بارندگی تابستانه پراکنش ریشه را در خارج از منطقه خیس شده بوسیله قطره چکان تسریع می نماید که این ریشه ها در ادامه دوره خشکی کارائی خود را از دست می دهند .

6-2-آبیاری در شرایط گلخانه ای
در کشت زیر پلاستیک آبیاری اکثراَ از طریق سیستم آبیاری قطره ای ویا پخش بوسیله آبپاش میکرو انجام می گیرد (تصویر 2). آبیاری می تواند برای هر گیاه با 10تا30 لیتر آب در روز انجام گیرد . در گلخانه ها از طریق مه پاشی با آبپاش بارانی روی سایبان گیاه می توان موجب کاهش دما در تابستان وگرم شدن گلخانه در زمستان شد (آب مناسب برای تامین این هدف معمولاًباید دمایی حدود 18 درجه سانتی گراد داشته باشد ).

تصویر 2-سیستم آبیاری بارانی روی سایبان گیاه (الف). سیستم آبیاری قطره ای (ب).آبپاش میکروجت در ارتفاع 50 سانتیمتری …پراکنش بیشتر آب بطور روز افزون مورد استفاده قرار می گیرد (ج).
7-2- ظرفیت نگهداری آب خاک
این ظرفیت حجم آب نگهداری شده در خاک بین دو حد ظرفیت آب مزرعه ای ( FWC ) ونقطه پژمردگی دائم ( PWP )است . ظرفیت نگهداری آب خاک حجم آبی است که در پروفیل خاک بوسیله ذرات خاک نگهداری شده وتحت تاثیر ثقل حرکت نمی کند . آب در این شرایط با مکش پایین نگهداری می شود (10تا15 کیلو پاسکال ). در نقطه پژمردگی دائم آب تحت تاثیر مکش 1500 کیلو پاسکال است . درصد آب نگهداری شده بین ظرفیت آب مزرعه ای ونقطه پژمردگی دائم معرف کل آب قابل استفاده ( TAW )بوده ومعمولاً به صورت میلی متر آب در هر عمق خاک بیان می شود . نقطه پژمردگی دائم 1500 کیلو پاسکال بوده ودر محاسبه آب قابل استفاده یک آستانه مطلق است . آب نگهداری شده بین ظرفیت نگهداری ومکش 100 کیلو پاسکال را معمولاً آب سهل الوصول ( RAW )می نامند وبا توجه به اینکه تنش آبی واقعی در گیاه موز در مکش کمتر از100 کیلو پاسکال بوجود می آید ، می توان از آن برای محاسبه آب مورد نیاز موز استفاده کرد .
کل آب قابل استفاده در خاک های مختلف ودر هر کلاس بافت میانگین حجمی شناخته شده ای دارد (بطور مثال لوم رسی 190 میلی متر در هر متر ، لوم شنی رسی 150 میلی متر در هر متر ، شن لومی 90 میلی متر در هر متر وشن درشت 40 میلی متر در هر متر ). این حجم در خاکهای با کلاس بافت مختلف متغیر بوده وآستانه آن برای خاکهای مختلف تعیین شده است . از آنجا که خاک لوم رسی هفت برابر خاک شنی آب نگهداری می کند برای آبیاری موز مناسب است .
8-2-ساقه درخت موز
بین تمامدرخت خانواده موزاسه تنها جنس راولانا دارای ساقه هوائی حقیقی مانند سایر درختان است .
9-2-شبه ساقه
در گونه موزا درخارج از خاک دمبرگهای طویل ناودانی شکل گیاه که محل رویش آنها روی ریزوم است یکدیگر را پوشانده وتشکیل استوانه یا مخروط محکمی را می دهند که آن را شبه تنه یا شبه ساقه می نامند .
پاجوش های بعدی رقابت کرده وبا افزایش طول دوره رشد ،محصول دهی را کاهش می دهند . چهار روش برای حذف پاجوش وجود دارد که اولی حذف ساده پاجوش های جوان از سطح خاک با یک کارد بزرگ وبدون صدمه به مریستم است . روش دوم که روش معمول حذف پاجوش در آفریقای جنوبی است قطع قسمت پایین پاجوش وایجاد گودالی با اسکنه در مرکز سطح بریده شده وریختن 2 میلی لیتر نفت سفید یا گازوئیل در آن است که حرکت آن به طرف پائین باعث مرگ مریستم شده ومانع از رشد مجدد پاجوش بطور فیزیکی با یک چمچه استیل تیز است که با فرو بردن آن در خاک اطراف پاجوش وکج کردن آن ،پاجوش کنده می شود . این روش برای پاجوش های بزرگ روش طاقت فرسائی بوده واز طرفی باعث انتقال بیماریهای خاک ونماتدها از یک توده به توده دیگر می شود . نهایتاً حذف پاجوش بوسیله هورمون چهارمین روش کاربردی است که در کوئنزلند نیوسوت ولز با استفاده از 2و4 دی آمین انجام می گیرد وطی آن مواد شیمیائی در اندام قیفی شکل پاجوش که در نزدیک سطح زمین از بین رفته ریخته می شود . در کوئنزلند برای حذف پاجوش های با ارتفاع 300 میلی متر به مقدار 5/0 میلی لیتر محلول 2و4 دی آمین استفاده شده است .

*****تصویر
تصویر 4-حذف پاجوش های ناخواسته از روی گیاه جوان موز ،پاجوش جوان (کمتر از 30 سانتی متر ارتفاع )از سطح زمین بریده شده و2میلی لیتر نفت سفید یا گازوئیل در حفره ایجاد شده در سطح آن ریخته می شود که مانع رشد مجدد آن می گردد ، این روش به ریشه صدمه نزده واز انتقال بیماری ونماتد جلوگیری می نماید .
2-1-3- انتخاب پاجوش
انتخاب درست پاجوش حساس ترین عملیات در کشت موز بوده وسه جنبه قابل ملاحضه در این جهت عبارت است از :مرحله توسعه گیاه مادری ،تعداد پاجوش های انتخاب شده وجهت قرار گیری پاجوش در کنار گیاه مادر(تصویر 5).تقدم این سه جنبه در ارتباط با سیستم مدیریتی تغییر می نماید . در تمام شرایط پاجوش های قوی شمشیری شکل بر پاجوش های برگ پهن تقدم دارند(تصویر 6). نوع اول پس از تولید برگهای اولیه که به شکل براکته هستند تولید برگهای باریک وکشیده شبیه به تیغه شمشیر نموده وبرگهای ظاهر شده بعدی شکل معمول برگهای درخت موز را دارند . پاجوش های برگ پهن از بدو پیرایش در فضای خارج از خاک برگهای پهن وعادی را تولید می نماید که شبیه برگهای مسن موز است .
تفاوت در شکل برگ ونوع پاجوش بستگی به محل ریزوم جوان روی ساقه زیر زمینی مادری دارد که هرگاه فاصله محل رویش ریزوم فرعی روی ریزوم مادر از سطح خاک زیاد باشد پاجوش حاصله دارای برگ شمشیری خواهد بود که به این مناسبت آنرا در اصطلاح موز کاری پاجوش شمشیری می نامند وهرگاه این فاصله از سطح خاک کم باشد پاجوش دارای برگ پهن خواهد بود .
تصویر 5-انتخاب پاجوش در اولین جوانه زنی موز.به یکنواختی درشکل ، اندازه وجهت انتخاب پاجوش ها توجه نمائید ،همه پاجوش بجز پاجوش ها توجه نمائید ،همه پاجوش ها بجز پاجوش های شمشیری حذف شده اند .
3-3- تکثیر موز
بوته موز که میوه آن مصرف خوراکی داشته و فاقد هسته است به دو روش ریزوم و کشت پاجوش قابل تکثیر است .
1-3-3- تکثیر بوسیله ریزوم
گیاه موز دارای ساقه زیر زمینی یا ریزوم است که شکل تقریباً گرد دارد زیادتر یک یا چند یاخته آن تولید شبه ساقه و ساقه هوائی می نماید . در تکثیر موز با ریزوم ، در زمان جدا کردن ریزوم جوان یا قسمتی از ریزوم پایه مادری اولاً باید بخش انتخاب شده بدون زخم و زدگی بوده و حتماً یک یا چند نقطه نموی داشته باشد ، ثانیاً محل برش یا مقطع محلی که ریزوم جوان از پایه مادری جدا می شود باید کاملاً صاف باشد که در غیر این صورت انواع انگلهای قارچی یا باکتریائی در داخل ریزوم نفوذ کرده باعث فساد و پوسیدن آن می شوند .
2-3-3- تکثیر بوسیله پاجوش
پاجوش در موز یک نوع شاخه فرعی است که از ساقه زیرزمینی بوته مادر منشعب شده و یک گیاه کامل را بوجود می آورد . وقتی می توان به جداکردن پاجوش از پایه مادری مبادرت کرد که ساقه هوائی در میان شبه ساقه کاملاً تشکیل شده و شروع به نمو کرده باشد . این امر حدود شش ماه بعد از پیدایش پاجوش انجام می گیرد . قبل از این مدت نسوج ساقه زیرزمینی پاجوش بسیار نرم و آبدار بوده و ذخیره مواد غذایی آن به اندازه ای کم است که احتمال ریشه دار شدن پاجوش بسیار ؟؟؟؟؟؟
4-3- گیاهان کشت بافتی
از حدود سال 1985 کشت موز با استفاده از گیاهان حاصل از کشت بافت در بعضی از کشورها بصورت تجارتی و به شکل متناوب و مرسوم مورد استفاده قرار گرفته است . با این وجود گیاه موز حاصل از کشت بافت هنوز بطور وسیع در جهان بکار برده نمی شود . کشورهای اصلی گرمسیری و نیمه گرمسیری اکثراً از نظر اقتصادی در شرایط مناسبی بوده و در حال توسعه فنون آزمایشگاهی و آزمایش مزرعه ای هستند . کشورهای صادر کننده موز در آمریکای لاتین هنوز با تولیدات کشت بافت سازگاری نیافته اند زیرا در این کشورها آزمایشگاه و خزانه موز براحتی قابل دسترس نبوده و کشت مجدد بندرت انجام می گیرد .
1-4-3- محاسن کاربرد گیاه موز حاصل از کشت بافت
محاسن عملی زیادی در استفاده از تولیدات کشت بافت وجود دارد که بطور کامل نیاز به تحقیقات متراکم و نیز هزینه بالای سرمایه گذاری در ایجاد این فن را بعنوان یک جهش اصلی در فن آوری تولید موز توجیه می نماید .
– توانائی تحویل سریع تعداد زیادی از گیاهان بصورت بهداشتی و سالم به هر مقصدی در جهان .
– حسن دیگر آن مربوط به جایگزین کردن گیاه بعد از کشت در مزرعه است: گیاهان کشت بافتی موجود در کیسه گیرائی 100 درصد داشته و نیاز به جایگزینی ندارند مگر در شرایطی که بعد از کشت واریته های با تغییرات سوماکنالی یافت شود .
– یکنواختی و تنظیم زمان برگشت : گیاهان کشت بافتی موجود در کیسه شکل و اندازه یکنواخت داشته و به دلیل رشد و گلدهی یکنواخت ، می توانند همه در یک دوره زمانی کوتاه برداشت شوند که امکان زمان بندی دقیق محصول بیشتری تولید می نمایند .
– تولید گیاهان عاری از آفت و بیماری : تولیدات کشت بافتی از نظر عاری بودن از نماتد و بیماریهای قارچی و باکتریایی تضمین شده و کشت آنها در زمین های عاری از آلودگی معمولی بعنوان مواد بدون آلودگی قابل تضمین نیستند .
8-3- کشت موز زیر پلاستیک
اطلاعات موجود در ارتباط با تولید گلخانه ای موز در جهان نشان می دهد که محبوبیت عامه تولید گلخانه ای موز از سال 1980 در مکزیک و جزایر قناری که جزو کشورهای مدیترانه ای با زمستانهای سر هستند ، افزایش یافته است . تولید موز زیر پلاستیک از سال 1984 تا 1990 در مروکو از 5 هکتار به 1300 هکنار افزایش نشان می دهد . کارهای آزمایشی انجام شده در جزایر قناری بوسیله گالان سایکو و همکاران ( 1992 ) بوضوح ثابت کرد که در کشت زیر پلاستیک در مقایسه با کشت در محیط باز ، گیاهان بلندتر ، خوشه های سنگین تر و فاصله دوره ای کوتاهتری حاصل شده و محصول ( در هکتار درannum ) بطور خیلی معنی داری افزایش می یابد . در دوره دوم جوانه زنی ، محصول ( در هکتار در annum ) از 47 تن در محیط باز به 84 تن زیر پلاستیک روی شیب پوشش شمالی رسیده و روی شیب پوشش جنوبی گرمتر ، محصول بترتیب 69 و 87 تن بوده است (جدول 8 ) . مطالعات نشان داده که استفاده از گلخانه های پلاستیکی با چنین افزایش محصولی مخصوصاً روی شیب های سرد شمالی موثر بوده و ممکن است هزینه خود را طی 5 سال جبران نماید . تولید سالیانه بالاتر موز زیر پلاستیک بدلیل دمای بالا در زمستان و تاثیر آن بر سریعتر شدن سرعت ظهور برگها ، عدم حضور باد و تولید خوشه های سنگین تر و نهایتاً کاهش تبخیر و تعرق در نتیجه راندمان بالای استفاده از آب است .
9-3- ساختمان گلخانه موز
ارتفاع نوع اصلی گلخانه مورد استفاده در کشت موز 5 تا 6 متر بوده و زیر بنای آن به 25/1 هکتار می رسد ( تصویر 10- الف ). در این نوع گلخانه دیواره ها با صفحات پلاستیکی ای به عرض 3 تا 6 متر و با طول 120 تا 160 متر پوشش داده می شوند . بیشتر گلخانه های مورد استفاده در کشت موز دارای عرض 100 متر و طول 125 متر هستند . سطح این گلخانه ها با صفحات پلاستیکی ساده ای که از یک طرف دیگر کشیده شده ، پوشش داده می شود از این رو می توان گلخانه ای با 1 هکتار زیر بنا را با 30 توپ پلاستیک پوشش داد . با توجه به نوع امکانات و موقعیت منطقه طرح های مختلفی برای گلخانه های با پوشش پلاستیکی وجود دارد ( تصویر 10- الف ، ب ، ج ، د ، و ) که از این میان دو نوع اصلی اسکلت ساختمانی ، طرح گلخانه با دیرک چوبی و طرح گلخانه با لوله های گالوانیزه است ( تصویر 10- الف ، ب ) . متداولترین شکل ساختمان گلخانه موز، گلخانه با سقف مسطح و انتهای منحنی است ( تصویر 11 ) . در مناطق بادخیز برای محافظت از گلخانه ها باید فنون خاصی اعمال گردد تا از صدمات ناشی از باد جلوگیری شود . این تکنیک ها شامل کاربرد تقویت کننده های عمودی متصل به بتون دفن شده ، کاربرد مهارهای سیمی متصل به سقف و بتون و تقویت انتهای گلخانه با لوله های مورب است ( تصویر 12 ). پوشش پلاستیکی که معمولاً برای گلخانه های موز بکار می رود ضخامت 220 میکرون (6/5 میل ) و دوام سه سال دارد ( مقاوم به اشعه ماوراء بنفش ) . این پوشش معمولاً بصورت نوارهایی که یکدیگر را همپوشانی می دهند روی گلخانه کشیده شده و انتهای آنها در دوطرف گلخانه زیر خاک دفن می شود . در بعضی از انواع گلخانه پوشش پلاستیکی در سرتاسر شبکه لوله های گالوانیزه بافته می شود ( تصویر 10- د ، و ) که در این حالت درزهای موجود بین نوارها باعث تهویه در گلخانه شده و در زمستان بدلیل تلفات دما مشکل آفرین است در شرایط گلخانه ای برای ایجاد تهویه می توان اقدام به باز کردن درز بین نوارهای پوشش پلاستیکی و یا بالابردن پوشش گوشه گلخانه نمود .
تصویر 10 – تنوع در گلخانه های موز (الف) معمولترین ساختمان گلخانه ای سطح 25/1 هکتار و ارتفاع 5/5 تا 6 متر داشته و با لوله های گالوانیزه ساخته می شود . گوشه های منحنی این گلخانه مقاومت باد را کاهش می دهد . تهویه از طریق باز کردن صفحات پلاستیکی که یکدیگر را پوشش داده اند امکانپذیر است . (ب) نوع چهار گوش با دیرک چوبی که ساختمان آن با شبکه سیمی تقویت شده . (ج) نوع تونلی که دیواره پرده ای داشته و برای تهویه می تواند بوسیله قرقره ها پایین کشیده شود .
تنوع در گلخانه موز .(د) یک نوع جدید تونلی که با استفاده از دیرک بتونی تقویت شده (و) پوشش پلاستیکی بین اسکلت ساختمانی گلخانه یافته می شود .
10-3- برنامه ریزی در کشت زیر پلاستیک
کشت موز معمولاً از اسفند تا اردیبهشت و یا از شهریور تا آبان وقتی که دمای خاک بیشتر از 10 درجه سانتیگراد است انجام می گیرد . برنامه ریزی جهت برداشت می تواند در طی سال انجام گیرد که زمان آن وابسته به تاریخ کشت ، نوع گیاه و پاجوش است . برنامه ریزی درست از گلدهی در طی زمستان جلوگیری می نماید زیرا ممکن است دمای پایین در این فصل موجب تولید خوشه های ضعیف و بدشکل شود . طول دوره گلدهی تا زمان برداشت موز در تابستان معمولاً 3 ماه و در زمستان 6 ماه و یا بیشتر است .
11-3- زمان کشت موز در فضای آزاد
زمان کشت موز تحت تاثیر دو فاکتور اصلی زمان برداشت محصول با توجه به قیمت بالای آن در بازار و شرایط مناسب اقلیمی است . اغلب اثر متقابل لین دو فاکتور محدوده تاریخ کشت را تعیین می نماید . در مناطق گرمسیری مرطوب که فصل خشک بدون آبیاری دارند بهترین زمان کشت درست در آ‎غاز فصل بارندگی است . در مناطق نیمه گرمسیری کوینزلند شمالی ، کشت محدود به زمستان و بهار است ، زیرا سایر ماهها خیلی گرم و یا مرطوب بوده و موجب پوسیدگی پاجوشهای جوان می شود . در شمال غربی استرالیا که تابستانهای بسیار گرم دارد کشت محدود به تابستان می شود ، زیرا گیاهان جوان قادر به تحمل گرما در سایر اوقات سال نیستند . زمان کشت در مناطق دارای زمستانهای سرد متفاوت است ، بطور مثال در فلسطین اشغالی که زمستانهای خیلی سرد دارد کشت در بهار ( فروردین) که گیاه کوچک است انجام می گیرد ، بطوریکه بیشترین جوانه زنی در تیرماه ( 3 ماه بعد از کشت ) حاصل شده و گل آغازی و ظهور گل در هوای گرم بهار و تابستان سال بعد اتفاق می افتد که در این حالت برداشت محصول در آذر و دی که میوه از نظر کیفیت و قیمت بازار مناسب است انجام می گیرد . در مناطق گرمسیری آفریقای جنوبی بهترین کشت ، کشت تابستانه است زیرا زمستان برای پاجوش های موز خیلی سرد بوده و از طرفی کشت بهاره بدلیل گل آغازی زمستانه کیفیت میوه را کاهش می دهد . کشت پائیزه با ایجاد دوره طولانی بین دو زمستان باعث می شود طی برداشت بهاره در هر annum محصول کم و با قیمت پایین حاصل شود . در این مناطق کشت تابستانه در نتیجه برداشت بین پاییز و زمستان موجب تولید محصول زیاد با کیفیت مناسب و قیمت بالا می شود .
13-3-زمان برداشت موز
بهترین زمان برداشت محصول موز، زمانیست که ردیف های موز روی خوشه بیشترین بلوغ را داشته وموزها بصورت جدا از هم ، توپر وبا حاشیه گرد هستند(تصویر 14). وزن خوشه با توجه به نوع رقم ، زمان ، فصل وعملیات معمول کشاورزی بین 20تا 60کیلو گرم متغیر است . بعد از برداشت خوشه پایه مادری از نزدیک سطح خاک قطع می شود تا شرایط برای رشد پایه جایگزین وتداوم محصول دهی فراهم شود.

*******
شکل 14-توسعه مناسب (حدود 35 کیلو گرم)خوشه جاینت کاوندیش که میوه از طریق اتصال با بند به ستون محافظ افقی حمایت می شود .
8-4-جاگذاری کود
بیشتر مزارع موز سالهای زیادی شخم زده نمی شوند . بنابراین امکان مخلوط کردن کودهای غیر محلولی چون سنگ فسفات در خاک تنها در سالهای اولیه فراهم بوده وبیشترین کارائی آن در دوره اولیه رشد است .مخلوط کردن کود شیمیایی یا کود دامی در مزارع بدلیل تراکم رشد وسیستم ریشه دوانی کم عمق موز بعد از کشت غیر عملی است . سیستم ریشه ای موز اساساً خیلی متراکم بوده وریشه در پا جوش های جوان ممکن است تا 2 متر ویا بیشتر توسعه یابد . بدلیل فاکتورهای محدودکننده ای چون سیستم توسعه ریشه ،در بیشتر مناطق کشت ،جاگذاری کود در نزدیکی شبه ساقه انجام می گیرد که باعث استفاده ناکارا از کود می شود . روش مناسب جاگذاری کود از طریق آب آبیاری است که کود را به تمام حجم ریشه می رساند .
9-4-زمان بندی در مصرف کود
منابع مکتوب زیادی بر اهمیت تعادل تغذیه ای موز در طی مراحل اولیه رشد موز تاکید می کنند . اهمیت بحرانی مراحل اولیه رشد به دلیل وابستگی میوه به توسعه بافت مریستم در طی ماههای اولیه زندگی گیاه است . معلوم شده که کل جذب ازت ، فسفر وپتاسیم در مرحله رشد موزروبوستا ،7تا10برابر مرحله بعد از گلدهی است .
10-4-تناوب کوددهی
جذب عناصر غذایی فرآیندی نسبتاً کند ومداوم بوده وباید کوددهی بطور متناوب انجام گیرد . با وجود اینکه ارزیابی عناصر غذایی خاک مخصوصاً ازت مشکل است ولی قبل از تناوب کوددهی باید تجزیه خاک وگیاه انجام گیرد ،زیرا کاربرد متناوب کود در خاکهای با ذخیره عناصر غذایی بالا اثر کمی در خاک وگیاه دارد . از آنجایی که ازت در گیاه تجمع نمی یابد ترجیحاً بهتراست این عناصر بطور متناوب در اختیار گیاه قرار گیرد . در صورتی که امکان کاربرد ازت با آب آبیاری فراهم باشد این روش به دلیل تامین ازت مطابق با نیاز گیاه روشی مطلوب است .
11-4 -روش ومقدار کاربرد کود برای تغذیه موز در گلخانه وفضای آزاد
کمبود ازت در موز براحتی با دامنه ای از کودهای از ته قابل رفع بوده ومعمول ترین نوع آنها شامل نیترات آمونیم ،نیترات آهک وسنگ آهک ،سولفات آمونیوم واوره است (جدول 13).کود نیترات پتاسیم به دلیل داشتن نسبت 3به 1 پتاسیم به ازت کود مفیدی برای موز است .
توصیه کودی برای کود ازته در خاکهای سنگین با حداقل آبشویی در آفریقای جنوبی 150 کیلو گرم N در هکتار در سال ، در مناطق بابارندگی زیاد ، آبدهی سطحی وآبشویی بالا در سال در آسام هند است .
کود سوپرفسفات معمول ترین کود فسفره قابل استفاده در مناطق نیمه گرمسیری بوده ومی تواند به مقدار 50 کیلو گرم در هکتار در سال قبل از کشت با خاک مخلوط شود .
برای برداشت محصول خوب وجایگزینی مقادیر پتاسیم جذب شده توسط میوه مصرف 400تا500کیلوگرم پتاسیم در هکتار در سال در آ‏فریقای جنوبی توصیه شده است .
با توجه به کند ومداوم بودن جذب عناصر غذایی مقادیر سالیانه توصیه شده باید بطور تقسیطی در اختیار گیاه قرار گیرد .
در کشت گلخانه ای موز برنامه کودی با مصرف 100 گرم سوپر فسفات تریپل ،50 گرم نیترات آمونیم ( NH4NO3 )و50گرم سولفات پتاسیم ( K2SO4 )شروع شده (با توجه به عوامل ذکر شده در بخش مدیریت نوع کود سایر کودهای ازته می توانند مطابق برنامه کودی بجای نیترات آمونیم جایگزین شوند )واین برنامه بصورت ماهانه ادامه یابد تا مقدار کل آن در سال به ازاء هر گیاه به 400-300 گرم N ،300-250 گرم P و700-500 گرم K برسد . کود را می توان بصورت دستی بشکل دانه ای در نیم دایره اطراف شبه ساقه (تصویر 27)در 15 سانتی متراطراف گیاه بصورت دستی در سطح ویا عمق کم جاگذاری کرد . در خاکهای تحت آبیاری به دلیل مستعد بودن خاک برای شور شدن بهتر است از مصرف کلرورپتاسیم برای درختان موز اجتناب شود زیرا کاربرد این کود حتی در شرایط بارندگی زیاد نیز بهتر است از سولفات پتاسیم نیست .
جدول 13-فرمول شیمیایی ،ترکیب وحلالیت کودهای مناسب برای مصرف در سیستم آبیاری موز.

عنصر غذایی کود فرمول شیمیائی حلالیت در 20درجه سانتیگراد
(کیلوگرم در100لیتر)
ازت اوره co(NH2) 46 – – – 90
سولفات آمونیم (NH4)2SO4 21 – – 24 70
سولفات آمونیم نیترات – 27 – – 13 70
نیترات آمونیم اوره NH4NO3CO(NH2)2
%5/16 ازت بفرم اوره
%75/7ازت بفرم آمونیم
%75/7ازت بفرم نیترات
پتاسیم نیترات کلسیم Ca(NO3)2 14 – – – 102
کلرید پتاسیم Kcl – – 50 – 35
سولفات پتاسیم K2SO4 – – 40 5/16 12
نیترات پتاسیم KNO3 13 – 38 – 13
فسفر اسید فسفریک H3PO4 – 8/26 – – مایع
مونوآمونیم فسفات NH4H2PO4 11 22 – – 23
دی آمونیوم فسفات 2HPO4 ( (NH418 20 – – 39

********
تصویر 27-کود به شکل نیم دایره زیر پایه موز در محلی که بوسیله سیستم آبیاری مرطوب می شود ریخته می شود .
1-5-بیماری های موز
گیاه طی دوره رشد ممکن است تحت تاثیر بیماری های مختلف باکتریایی،قارچی و ویروسی قرار گیرد که تعدادی از این بیماریها همراه با عوامل بیماری وعلائم ظاهری آنها در اندامهای مختلف گیاه در جدول(14)آمده است .
جدول 14- بیماریهای موثر در موز
علائم ظاهری
میکروارگانیزم عامل بیماری
بیماری
ریشه : ابتدا بطور زود گذر در برگهای مسن زردی ایجاد شده ، دمبرگ سوختگی پیدا کرده و مضمحل می شود . شبکه های برگهای جوانتر چروکیده شده و سوختگی پیدا می کنند و خوشه ها بطور نارس توسعه می یابند . در همه قسمتهای ریشه و ریزومهای ساقه پیازی ، تغییر رنگ مجموعه آوندهای کرم رنگ به قهوه ای یا سیاه مشاهده می شود .(تصویر28و29)
میوه : جوانه های میوه دهنده یاه و خشک شده ، بد رنگی آوندها به روی میوه و خوشه توسعه یافته و سیاه شدن و پوسیدگی بسمت خوشه پیشرفت می نماید .

علائم آن مشابه با زرد برگی موکو بوده ولی واضح تر از آن است . مجموعه آوندهای قرمز کمرنگ ، بد رنگ شده و از این طریق میوه آلوده می شود . (تصویر30)

پوسیدگی ریزوم ، افتادن گیاه ، نرمی ، پوسیدگی با رنگ خاکستری کمرنگ یا زرد در بافت کوتیکول خارجی ، ورود عامل بیماری از طریق زخمها مخصوصاً در شرایط مرطوب انجام می گیرد (تصویر31)

Pseudomonas solanacearum

احتمالاً با موکو رابطه دارد

Erwinia chysanthem

باکتریایی:
موکو (Moko)

بیماری بلود
(Blood disease)

پوسیدگی ریزوم

ادامه جدول 14
علائم ظاهری
میکروارگانیزم عامل بیماری
بیماری
برگهای آلوده توقف رشد پیدا کرده ، در حاشیه کلروزه شده ، برگها در قسمت نوک جمع شده ، در پاجوشهای آلوده میوه تولید نمی شود .

بطور آشکار باکلروز بین برگی در برگها مشخص شده ، منجر به پوسیدگی وسط برگ و تنه شده و رشد گیاه را متوقف می سازد .

خطوط زرد رنگ پیوسته یا بریده بریده ، که از عرض لبه های برگ عبور می کنند .

بیماری پژمردگی آوند منجر به آلودگی تاج و خوشه از طریق ریشه ها می شود . برگهای نابالغ زرد شده ، برگهای مسن تر نگروزه و مضمحل می شوند و لکه ها یا نقاط قرمز قهوه ای روی سطح درونی پوشش درونی برگ ظاهر شده ، بافت آوندی قهوه ای بد رنگ شده ، میوه علائمی نشان نمی دهد (تصویر 32 و 33)

خیلی کشنده تر از سیگاتوکای زرد ، با حمله سریع ، برگهای کوچک ، کدر ، با خطوط زرد کمرنگ
که تبدیل به قهوه ای شده و در نهایت نگروزه و

حامل شته موز

ویروس موزائیک خیار
(شته های زیادی حامل آن هستند)

حامل آن شپشک آرد آلوده بوده و آلودگی با مواد مورد استفاده در کشت و کار منتقل می شود

Fusarium oxysporum

Mycosphaercna fijiensis
(فرم جنسی)
ویروسی :
(ویروس خوشه موز)

موزائیک موز

ویروس نواری

قارچی :
پانامائی موز
(پژمردگی فوزاریمی)

لکه برگی سیگاتوکا:
سیگاتوکای سیاه:
نوار برگی سیاه

ادامه جدول 14
علائم ظاهری
میکروارگانیزم عامل بیماری
بیماری
خاکستری گردیده و سپس هاله زرد رنگی در اطراف آن ظاهر می شود . علائم ابتدا به صورت لکه های قهوه ای متمایل به قرمز روی سطوح پائینی برگ آشکار شده و زخمها در طی 8 تا 10 روز ظهور می کنند (تصویر 34و35و36)

وجه تشخیص آن بیضوی بودن آن است . بسرعت با زخم آشکار می شود . از نظر سرعت توسعه کندتر از سیگاتوکای سیاه بوده ، ابتدا با لکه های زرد کمرنگ بر روی برگها آشکار شده ، سپس بصورت خطوط زرد طویلی که تبدیل به قهوه ای با هاله زرد شده و روی حاشیه و نوک برگ بسیار معمول است (تصویر 37)
زخم های کوچک تیره رنگ ، مخصوصاً روی برگهای مسن ، زخم های متمایل به قهوه ای روی میوه که در صورت آلوده شده میوه اهمیت پیدا می کند .

لکه های نگروزه کمی بیضوی روی برگ که طول آن به چندین سانتیمتر می رسد ، زخم قهوه ای با هاله زرد ، بطور طبیعی کم اهمیت است . (تصویر38)

روی برگهای پیر و تحت مضیقه ، همچنین روی میوه های مسن نیز نقاط کوچک قهوه ای مشاهده می گردد ، در این حالت می تواند مشکل زیادی ایجاد نماید .
Paracercospora fijiensis
(فرم غیر جنسی)

Mycosphaerella musicoal

Phyllostictina musarum

Cordana musae

Deightoniella torulosa

سیگاتوکای زرد :

لکه سیاه :

لکه برگی کوردانا:

لکه برگی دی تونیلا:

ادامه جدول 14
علائم ظاهری
میکروارگانیزم عامل بیماری
بیماری
خالهای کوچک قهوه ای با هاله زرد رنگ روی برگها ، سوختگی در حاشیه برگها (تصویر39)

پوسیدگی خشک در مغز خمیری موز توسعه یافته و بافتهای تحت تاثیر براحتی از بافتهای سالم غیر آلوده قابل تشخیص است(تصور 40)

چاله های کوچک روی میوه و سطح تاج ظاهر شده و می تواند باعث افتادن میوه ها شود (تصویر41)

اکثراً در سطح پائین برگها تولید کورکهای کوچک پودری ، برنگ قهوه ای تیره می نماید (تصویر42)

علائم ظاهری
علائم شدید معمولاً وقتی بنظر می رسد که میوه خیلی رسیده باشد . این شکل بیماری از طریق زخم های فرو رفته قهوه ای تیره با پوشش رنگ روی میوه زرد تشخیص داده می شود (تصویر43)

Cladosporius musae

verticillum theobromae
Trachysphaera fructigena

Pyicularia grisea

Uromyces musae

میکوارگانیزم عامل بیماری
Colletotrichum musae
خال برگی
کلادوسپوریوز

بیماری سیگاری موز

بیماری چاله ای موز

زنگ موز

بیماری کچلی موز

57