کشتی
ورزش کشتی یکی از با سابقه ترین رشته های ورزشی است که از دوران باستان به اشکالی در نقاط مختلف ایران رواج داشته است. آنچه بیش از هر چیز بر کشتی در سرتاسر ایران حکمفرما بوده نه صرفا" جنبه بدنی و ورزشی آن بلکه بیشتر از آن به جهت روح جوانمردی و سلحشوری و انگیزه ای برای آمادگی بدنی در مقابل حوادث گوناگون از جمله جنگ های تن به تن و دفاع از کیان و مملکت و ایستادگی در مقابل زورمندان بوده است.
کشتی های محلی ایران به نام های گوناگون مشهور بوده و هر کدام برای خود لطف و منزلتی ویژه دارند و مشهورترین آنها عبارتند از :
کشتی پهلوانی، این کشتی در زورخانه ها متداول است.
کشتی آشیرما ، این کشتی در اغلب مناطق آذربایجان رواج دارد.
کشتی گرش ، در مناطق ترکمن نشین .
کشتی لوچو ، در روستاهای مازندران.
کشتی باچوخه ، این کشتی در بعضی از مناطق خراسان اجرا می شود.
کشتی زوران پاتوله ، کشتی سنتی و محلی کردستان .
کشتی پهلوانی
کشتی پهلوانی از انواع کشتی است که در آن هر یک از دو نفر تلاش می کنند با زور و فن پشت دیگری را به زمین برساند و یا با اجرای فن مناسب خاص این کشتی امتیاز لازم را کسب کتد .
هدف اصلی ورزشکاران در زورخانه این است که با پرداختن به انواع حرکات و عملیات ورزشی رفته رفته جسم و روح خود را قوی کنند و خود را به مقام پهلوانی که از دو جنبه جسمی و بدنی و روحی و معنوی حائز اهمیت است برسانند.
از انواع کشتی های پهلوانی نیز باید به این موارد اشاره کرد :
کشتی دوستانه : این نوع کشتی بیشتر به خاطر تمرین و مرور فن صورت می گیرد و با اجازه میداندار یا پیشکسوت ترین فرد حاضر اجرا می شود.
کشتی خصمانه : به تقاضای قبلی یکی از دو حریف و موافقت پیشکسوت یا پهلوان انجام می گیرد تا معلوم شود چه کسی برتر و زورمندتر است .
کشتی دوره ای : در زورخانه های قدیم چنین رسم بود که پس از خاتمه ورزش و مراسم دعا، کسی که به قدرت خود اطمینان کافی داشت، دست خود را به طرف یکایک حاضران دراز می کرد تا هر کس که مایل است به وسط گود بیاید و با او کشتی بگیرد. کشتی گرفتن با چند حریف کاری بسیار مشکل است و از عهده هر کس برنمی آید.
کشتی پهلوانی : این نوع کشتی معمولا" بین برترین کشتی گیران هر شهر یا بین شهرهای دیگر برگزار می شود و طی تشریفاتی در حضور پیشکسوتان ورزش محل، قدم به میدان می گذارند.
کشتی میدانی : کشتی میدانی که اکنون به کشتی پهلوانی معروف شده در خارج از گود زورخانه انجام می گرفت که برای تعیین پهلوان کشور برگزار می شد.
در قدیم پهلوانان نامی از سراسر ایران به پایتخت می آمدند تا در یکی از روزهای عید، در حضور بزرگان مملکت و پهلوانان پیشکسوت به میدان بروند و پس از کشتی گرفتن با یکدیگر، معلوم کنند که کدام یک از آنها زورمندتر از دیگران است و به عنوان پهلوان کشور لقب گیرد.
نشان مخصوص پهلوان کشور "بازوبند پهلوانی" است که به او داده می شود و چنانکه پهلوانی بتواند سه سال متوالی پهلوان کشور انتخاب شود، در این صورت بازوبند برای همیشه به ایشان واگذار می گردد و برای مسابقات بعدی بازوبند جدیدی تهیه می کنند.
پهلوانان صاحب بازوبند از یک قرن گذشته به این سو به قرار زیر است :
1 – پهلوان عسگر یزدی
2 – پهلوان ابراهیم یزدی (معروف به یزدی بزرگ)
3 – پهلوان اکبر خراسانی
4 – پهلوان محمد عبدل (معروف به یزدی کوچک )
5 – پهلوان ابوالقاسم قمی
6 – پهلوان حاج محمد صادق بلور فروش
7 – پهلوان حاج سید حسن رزاز
8 – پهلوان مصطفی طوسی
9 – پهلوان احمد وفادار
10 – پهلوان عباس زندی
11 – پهلوان غلامرضا تختی (جهان پهلوان)
12 – شورورزی
13 – حریر فروش
14 – مهدیزاده
15 – فیلابی
16 – انصاری
17 – محبی
18 – توپچی
19 – سوخته سرای
20 – سلیمانی
"کشتی آزاد و فرنگی"
رشته کشتی آزاد و فرنگی سابقه چندان درازی ندارد و این مربوط می شود به اوایل قرن بیستم که کشتی ایران از سال 1948 (1327ه.ش) المپیک لندن، قدم به صحنه های بین المللی نهاد و به عنوان یک قدرت قابل حساب و درجه اول مطرح گردید. بهترین درخشش کشتی گیران ایران مربوط به سال 1961 (یوکاهاما – ژاپن) و 1965 (منچستر – انگلستان) می باشد1.
تبریز به علت داشتن امکانات کافی در اوایل این قرن از جمله شهرهایی بود که ورزش کشتی در آن رونق زیادی داشت و قهرمانان شایسته ای را به تیم ملی روانه کرده. اولین کسی که توانست برای اولین بار از آذربایجان مدال طلا کسب کند مرحوم حاج حسن کفاش ( حسن باشماقچی تبریزی) می باشد.2
از قدیمی ترین زورخانه هایی که تاریخش به ما رسیده قدمتش به بیش از 100 سال نمی رسد لذا به طور خلاصه زورخانه هایی که از یک قرن پیش تا حال موجود بوده نام می بریم .3
زورخانه های تبریز
زورخانه ببر : این زورخانه 70 سال پیش احداث شده ولی اکنون به صورت مخروبه درآمده است.
زورخانه میرزا بادامچی: این زورخانه در خیابان شریعتی کوچه داش "مغازالار" (مغازه های سنگی) در زیرزمین واقع بوده که هم اکنون به صنف دیگری تبدیل شده است.
زورخانه تهمتن
زورخانه آذربرزین
زورخانه گرشاسب یل: این زورخانه قبلا" در مسیر "میدان چای" واقع بوده که در زمان شهرداری "ارفع الملک" در طرح مسیر رودخانه قرار گرفت بعد از آن مرحوم "حاج علی سقط فروش" محل جدید واقع در بازار صادقیه را تاسیس کرده که هم اکنون فرزندان این مرد خدمتگزار "حاج مهدی و حاج حبیب" مدیریت این باشگاه را به عهده دارند.
زورخانه گیو : این زورخانه در انتهای کوچه حرمخانه (باغمیشه قاپوسی) واقع گردیده، که مدیریت آن به عهده آقایان محمد و اصغر سفیدی می باشد.
زورخانه تختی : همزمان با احداث ورزشگاه باغشمال (تختی) احداث شده است .
بیوگرافی بعضی از کشتی گیران معروف تبریز
پهلوان عباداله سرابی تبریزی :4
از پهلوانان نامی ایران که به لحاظ جمیع صفات، تاریخ کشتی پهلوانی چنین شخصیت هایی را به ندرت به یاد دارد. به طوری که مردانگی، والاهمتی، ضعیف نوازی، وطن پرستی و اوصاف دیگری که به ایشان نسبت داده اند هنوز هم علاوه بر مردم آذربایجان در سراسر ایران زبانزد است .
با توجه به اینکه در مورد تاریخ تولد و سرگذشت کامل این پهلوان ایرانی اطلاع دقیقی در دست نیست5 لذا با استناد به نوشته های پهلوان میره ای از کتاب "آئینه پهلوان نما"به یک خاطره جالب از یکی از کشتی های ایشان اشاره میکنیم.
روزی بانویی از اهالی قفقاز به خانه عباداله پهلوان وارد می شود و از وی درخواست کمک می نماید. عباداله از بانوی قفقازی توضیح بیشتری می خواهد. زن در جواب می گوید : به علت اینکه مسلمان هستیم و بنا به مقررات و احکام دین اسلام نمی توانیم با اشخاصی که خارج از دین های آسمانی هستند ازدواج کنیم و از طرفی مدتی است که یک مرد روسی خاطرخواه دخترم شده، نمی دانم چه کار کنم فقط قول داده ام اگر بتواند با پهلوان نامی که در تبریز زندگی می کند کشتی گرفته و او را به زمین بزند دخترم را به او بدهم .
عباداله چون از عمق ماجرا باخبر شد به بانوی مسلمان قول داد به هر نحوی شده در روز مقرر در شهر او (تفلیس) حاضر شود…. عباداله وقتی وارد شهر می شود بلافاصله به اولین مسجد وارد شده و به عبادت می پردازد. بعد از آن برای کشتی گیری با پهلوان قدر روسی دعوت می شود.
وقتی مردم مسلمان تفلیس از آمدن پهلوان ایرانی باخبر می شوند همه از خوشحالی دور ایشان گرد آمده و به وی خوش آمد می گویند.
و بالاخره کشتی آغاز می شود و پس از مدتی پهلوان عباداله پهلوان روسی را چنان بر زمین می زند که قدرت سرپا ایستادن را از او سلب می کند6.
پهلوان میرآقا قرانی
شادروان میرآقا قرانی در سال 1244 هجری شمسی در محله دوه چی تبریز متولد شد. میرآقا یکی از پهلوانان نامی آذربایجان است که در اکثر
شهرهای ایران و چند کشور همجوار کشتی گرفته و هنوز هم پیشکسوتان ایران از ایشان به نیکی یاد می کنند و میرآقا را یک پهلوان قدرتمند معرفی می کنند . در مجله "شفق مطبوعات" که در سال 1323 شمسی در تبریز منتشر می شد از پهلوان قرانی به عنوان "پدر کشتی تبریز" یاد شده است. با توجه به اینکه مرحوم میرآقا به چلوپزی اشتغال داشت به میرآقا چلوپز معروف بودند. مرحوم میرآقا از خادمین دربار حضرت اباعبداله الحسین و سردسته عزاداران محله دوه چی بود که در سن 96 سالگی به رحمت ایزدی پیوست.
پهلوان میرآقا قرانی
پهلوان سید محمد قرآنی
شادروان سید محمد قرآنی در سال 1270 در تبریز متولد شد و در سال 1337 در همین شهر چشم از جهان فروبست. مرحوم قرآنی پهلوانی را از پدر بزرگوار خود به ارث برده بود و در عملیات باستانی و شیرین کاری ید طولائی داشت و در نقاط مختلف ایران کشتی گرفته بود.
پهلوان حسن فرنودی (حسن باشماقچی)
از پهلوانان معروف و به نام ایران که از نوچه های پهلوان علی خان می باشد در سال 1318 قهرمان و پهلوان وزن نیمه سنگین شد ولی به علت اتفاقاتی که در ورزش و اجتماع آن روز رخ داد نتوانست آن طور که استحقاقش بود نمایان شود و بالاخره مدتی در اردبیل و بعد در تهران مقیم شد و در اوایل انقلاب در تهران به دیار باقی شتافت.
در این جا به یک خاطره پهلوان حسن میره ای7اشاره می شود تا شخصیت و قدرت پهلوان حسن باشماقچی مشخص گردد :
– از پهلوان میره ای سوال می شود ، در کدام کشتی بهتر از همیشه بودی ؟
وی می گوید :
در زورخانه حاج وزیری تهران ورزش می کردیم. حاج سید حسن شجاعت در بالا نشسته بود و حاج سید تقی کمالی میانداری می کرد. در پایان ورزش، مسابقه کشتی می گذاشتند. من (میره ای) و سید اصغر شریف زاده از قم بودیم و میرآقا قرآنی و سید حسن باشماقچی از تبریز آمده بودند. سید حسن شجاعت دستور داد من با "باشماقچی" کشتی بگیرم و شریف زاده با میرآقا. آقا سید تقی دست سیداصغر و میرآقا را در دست هم گذاشت. آنها هیچ کدام با یکدیگر کشتی نگرفتند ولی من و باشماقچی مشغول کشتی شدیم. باشماقچی پهلوان شجاع و قدرتمندی بود. من پس از سرشاخ دو دستی پیش قیض او را گرفتم، سرم را روی ناف او گذاشتم و هر چقدر فشار آوردم نتوانستم او را از زمین بکنم . و …
بعد از نیم ساعت همینطور نیرو هدر دادیم و …
بعد از نیم ساعت همینطور نیرو هدر دادیم و همه خسته شدند. مرحوم سید حسن شجاعت دستور داد کشتی را قطع کردند. این کشتی درجه یک من بود که توانستم با حسن باشماقچی بگیریم و زمین نخورم.8
پهلوان سید رضا مستجاب الدعوه
در سال 1320 در تبریز متولد شد و زیر نظر پهلوان علی خان ورزش پهلوانی را شروع کرد که در عملیات زورگری مهارت کافی داشت. پهلوان مستجاب الدعوه در سال 1323 کشتی باستانی قهرمانی کشور در وزن 80 کیلوگرم مقام سوم و در سال 1331 در وزن هشتم مقام دوم را کسب نمود و چندین سال در سطح کشور مقام های قابل توجهی را کسب کرد9.
مرحوم سیدرضا در سال 1323 باشگاه نیرو را تاسیس کرد و ایشان جز اولین کسانی بودند که در سال 1326 به تیم ملی انتخاب شد و در وزن 76 کیلوگرم با علی ازمیر از ترکیه کشتی گرفت .
پهلوان ابراهیم رهی
از کشتی گیران خوب ایران که در سال های 1321 تا 1324 در وزن 73 کیلوگرم در رشته فرنگی آزاد و پهلوانی قهرمان ایران شد و در اوج قدرت به علت تبعیض و حق کشی از کشتی کناره گیری کرد.
به نقل از مجله نیروراستی در سال 1324، رهی بهترین کشتی گیر ایران شناخته شد.
رهی در سال 1299 در استانبول از یک خانواده تبریزی به دنیا آمد و در همان سال های اول جوانی برای مسابقات قهرمانی اروپا انتخاب گردید ولی به علت ایرانی الاصل بودن، دولت وقت ترکیه از صدور پاسپورت جلوگیری کرد و رهی به خاطر همین کار دولت ترکیه این کشور را ترک و در سال 1317 وارد تبریز شد.
پهلوان حسین عمواغلی
در سال 1303 در شهر تبریز به دنیا آمد و در همان عنفوان جوانی به ورزش کشتی روی آورد. عمواغلی بعد از مدت کوتاهی جزو زبده ترین کشتی گیران ایران مطرح گردید ولی متاسفانه به علت حق کشی، خیلی زود همچون ابراهیم رهی از کشتی کناره گیری کرد. ایشان از سال 1324 تا 1331 قهرمان آزاد و فرنگی وزن اول مسابقات پهلوانی ایران شد و در طول مسابقات توانست بر بهترین کشتی گیران آن زمان مانند : استاد رحمت الله غفوریان، مهدی یعقوبی دارنده مقام قهرمان جهان و المپیک و بسیاری از قهرمانان صاحب نام وقت پیروز شود.
مرحوم احمد همای سعادت(پرامتیازترین کشتی گیر تاریخ ایران)
در سال 1305 در تبریز به دنیا آمد. خیلی زود به ورزش کشتی پهلوانی روی آورد و توانست عضو تیم کشتی آزاد و فرنگی استان آذربایجان گردد. در سال 1327 در قهرمانی کشور به مقام سوم نایل شد و تا سال 1347 این مقام را حفظ کرد که این در نوع خود بی سابقه است .
مرحوم همای سعادت در طول 20 سال چندین بار همراه تیم ملی به کشورهای خارج سفر کرد و بر اکثر حریفان خود پیروز شد.
همای سعادت توانست در مسابقات پهلوانی سال 1329 بعد از وفادار و پهلوان زندی مقام سوم را در بی وزن نصیب خود نماید.
همای سعادت در طول بیست سال کشتی گیری در سطح قهرمانی کشور توانست 18 بار روی سکوهای مختلف کشوری در رشته های آزاد و فرنگی و پهلوانی بالا رود و در طول این مدت بر حریفان صاحب نام همچون پهلوان وفادار از مشهد، شورورزی از مشهد، پهلوان علی غفاری از تهران، شهاب ایراندوست، محمد علی فردین و خیرالله امیری پیروز شود.
پهلوان باقر ختایی
از قهرمانان وارسته و خوب آذربایجان به شمار می آید که در سال 1327 در مسابقات پهلوانی در وزن چهارم به مقام دوم دست یافت.
از سال 1327 تا 1337 توانست به مدت 10 سال مقام اول وزن 62 کیلوگرم مسابقات کشتی آزاد و فرنگی کشور را نصیب خود سازد. پهلوان باقر ختایی اولین کسی است که توانست با وزن کمتر از 70 کیلوگرم پهلوانی بی وزن آذربایجان را نصیب خود سازد و در یک کلام جزو استثنایهای آذربایجان به شمار می رود.
پهلوان ختایی در سال 1331 در تیم کشتی آزاد و فرنگی تبریز با پشت سرگذاشتن رقبایش از تیم های تهران، مشهد، قزوین و … توانست در وزن 62 کیلوگرم در هر دو رشته آزاد و فرنگی قهرمان ایران شناخته شود.
14
14