مقدمه
فشار خون(Hypertension)یکی از مشکلات عمده بهداشتی و درمانی جامعه ها است.و از جمله عوامل خطر ساز و مهم بیماریهای قلبی و عروقی ،کلیوی،و سکته های مغزی است.که معمولاَ پایه های آن در سنین کودکی و نوجوانی گذاشته می شود.ولی تشخیص آن آسان و درمان پذیر است و با تشخیص زودرس و درمان به موقع می توان از بسیاری از این عوارض کاست و در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع عوارض متعددی را به بار خواهد آوردکه کشنده وهزینه های سرسام آور را ببار خواهد آورد.
هر چند اتیولوژی(سبب شناسی)فشار خون در اکثر موارد ناشناخته مانده است ولی طبق مطالعات عوامل متعددی از جمله تیپ تشخیصی A ،جنس،نژاد،چاقی،وضعیت اقتصادی و اجتماعی،شغل در ایجاد آن دخیل است.سنخ شخصیتی الف در سالهای اخیر مورد توجه محققان قرار گرفته است (ماتیوز 1982 ).
این نسخ به طور کلی با ویژگیهای :بی قراری وزیاد فعال بودن مشخص میشوند،در افراد سنخ الف:حس رقابت طلبی شدید ،پرخاشگری،ناآرامی،سرعت در گفتار و حرکت های عجول بودن ،بیش از حد مشاهده می گردد بطوریکه آنها را بیماران ((عجله و شتاب)) می نامند.
افراد این تیپ سعی دارند همه جنبه های زندگی ،حتی آنهایی را که قابل کنترل نیست به کنترل خود در آورند و در این زمینه دچار هیجان و جوش و خروش زیادی هستند و چون احساس می کنند کنترل محیط از دست آنها خارج است به شدت عصبی و ناراحت می شوند و این امردرسلامت عمومی و فشارخون آنها تاثیر دارد،چون از جمله ویژگیهای مهم آن مستعد بودن آنها به ابتلای به بیماران عروقی کروند حملب و لذا این شخصیت را عملاَ شخصیت ((مستعد سکته قلبی))نامیده اند .بدیهی است شهر نشینی و پیشرفت تکنولوژی،افزایش جمعیت و نیاز به انجام به موقع و سریع امور،رقابت جوئیهای بدیهی را برای انسانهای عصرحاضرتحمیل نموده است.
هزینه های سرسام آورزندگی ،تورم اقتصادی،عدم برنامه های کیفی و کمی مناسب در آموزش و پرورش،کمبود های انگیزه بالا بودن سن دبیران،عدم تحریک و.. در سلامت آنها بی تاثیر نیست. در خصوص فشارخون مطالعات متعددی صورت گرفته است ،مطالعات فامیلی نشان داده است که تقریباَ 20 تا 40 درصد فشارخون ناشی از عوامل ارثی است.لذا بر آن شدیم یک گروه جمعیتی که از نظر شغل،عوامل استرس زا،محیط کار،وضعیت اقتصادی و اجتماعی و مواد نسبتاَهمگن باشند انتخاب نموده و شیوع بیماری فشارخون و سنخیت تیپ A و تاثیر فاکتورهای مورد نظررا مورد مطالعه قرار دهیم.
لذا آموزگاران ابتدایی شاغل به تدریس در منطقه باشت از استان کهگیلویه و بویر احمد به عنوان جمعیت مورد پژوهش انتخاب شده ؛انشا الله گامی هر چند کوتاه در ادامه خدمات بهداشتی ،روانی،و… برداشته باشیم چون طبق معمول همیشه هزینه های پیشگیری کمتر از هزینه های دارویی است.
فصل اول:
زمینه پژوهش
اگر بخواهیم از سرمایه خوب و مفید اسم بریم در واقع در هر جامعه نیروی انسانی فعال و سالم اولین سرمایه مفید است. پیشرفت هر جامعه بستگی مستقیم به وجود افراد سالم و فعال دارد هر چند در این زمینه تلاش کرده و هزینه گذاری کنیم بدون شک در توسعه و پیشرفت جامعه خود گام های موثر برداشته ایم معلمین اولین سنگربانان بی ادعا و حافظین علم و فرهنگ و شالوده اساسی و محکم هر جامعه ای هستند و قطعاَ محیط مدرسه آنهم مدارس ابتدائی با دانش آموزان مختلف و الگوهای رفتاری گوناگون می توانند نقش تعیین کننده در تربیت افراد داشته باشند.
آنچه حقیر را مصمم به انتخاب این مجموعه بزرگوار برای پژوهش نمود اول اینکه اگر خداوند قبول کند ابراز قدردانی ولو اندک از این قشر معزز کرده باشیم و از طرفی من خود یک معلم هستم و افتخار 24 سال معلمی در پاهی های مختلف و در جوامع آماری مختلف داشته ام و مضافاَ ویژگیهای خاص این گروه (معلمان ابتدائی)با اهداف پژوهش تناسب لازم را داراست.
با عنایت به اینکه تشخیص به موقع ،اطلاع یافتن افراد از بیماری خود و ارائه روشهای پیشگیری و درمان با حداقل هزینه میتواند از بروز عواقب خطرناک فشارخون بکاهد و گامی موثر در سلامت عمومی است و انشاء الله بیان روش های مناسب اصلاحی باعث کاهش اثرات خطرناک وجود فشار خون و .. خواهد شد.
بیان مسئله:
بررسی رابطه تیپ تشخیصی نسخ الف ،سن،سابقه تدریس،پایه تدریس،وزن با سلامت عمومی و فشار خون در آموزگاران مرد ابتدائی شهر باشت و حومه در سال تحصیلی 82-81 اهداف پژوهش:
هدف کلی:بررسی عوامل مختلف درافزایش بیماری فشارخون و بررسی عوامل تاٌثیر گذار در سلامت عمومی آموزگاران مرد ابتدائی شهر باشت در سال تحصیلی 82-81 .
اهداف جزئی:
1-مقایسه میزان شیوع بیماری فشار خون آموزگاران مرد ابتدائی شهر باشت با سایر جوامع که مورد مطالعه علمی قرار گرفته اند.
2-بررسی تاثیر وزن بر افزایش فشار خون و تاثیر آن بر سلامت عمومی .
3-بررسی تاثیر پایه تدریس بر افزایش فشار خون و تاثیر آن بر سلامت عمومی افراد مورد مطالعه.
4-بررسی نسخ شخصیتی الف،و تاثیر آن برسلامت عمومی و فشارخون افراد مورد مطالعه.
5-بررسی سابقه تدریس و تاثیر آن بر سلامت آن بر سلامت عمومی و فشار خون افراد مورد مطالعه.
فرضیات پژوهش:
1-رابطه معنی دار بین تیپ شخصیتی A و سلامت عمومی وجود دارد.
2-رابطه معنی داری بین تیپ شخصیتی A و فشار خون وجود دارد.
3-رابطه معنی داری بین سن و سلامت عمومی وجود دارد.
4-رابطه معنی داری بین سن و فشار خون وجود دارد.
5-رابطه معنی داری بین سابقه تدریس و سلامت عمومی وجود دارد.
6-رابطه معنی داری بین سابقه تدریس و فشار خون وجود دارد.
7-رابطه معنی داری بین وزن و سابقه تدریس وجود دارد.
8-رابطه معنی داری بین وزن و فشار خون وجود دارد.
9-رابطه معنی داری بین پایه تدریس و سلامت عمو.می وجود دارد.
10-رابطه معنی داری بین پایه تدریس و فشار خون وجود دارد.
تعاریف واژه ها:
واژه ها و اسامی که در این پژوهش به کار رفته و بایستی تعریف شوند .
عبارتند از :فشار خون ،پایه تدریس،اضافه کاری و سابقه کار،پایه تدریس وزن،تیپ شخصیتی A ،سلامت عمومی.
1-فشار خون(Hypertension):فشار خون طبیعی عبارت است از فشار خونی که اندازه سیستول آن کمتر از 130 و اندازه دیاستول آن کمتر از 85 میلیمتر جیوه باشد(1و5)
2-فشار خون طبیعی بالا:عبارت است از فشارخونی که اندازه سیستول آن بین 130تا139 میلیمتر جیوه و اندازه دیاستول آن بین 85تا89 میلیمتر جیوه باشد(1و2)
بیماری فشار خون:عبارت است از فشار خونی که اندازه سیستول آن بیشتر یا مساوی 140میلیمتر جیوه و دیاستول آن بیشتر یا مساوی 90 میلیمتر جیوه باشد(5و1)
تقسیم بندی فشار خون به شرح زیر است:
الف:بیماری فشا رخون ضعیف:
عبارت است از فشارخونی که اندازه سیستول آن بین 140تا159میلیمتر جیوه و فشار خون دیاستول آن بین 90تا99 میلیمتر جیوه باشد.
ب:بیماری فشار خون متوسط:
عبارت است از فشار خونی که اندازه سیستول آن بین 160تا179و اندازه دیاستول آن بین 100تا109میلیمتر جیوه باشد.
ج:بیماری فشا رخون شدید:
عبارت است از فشار خونی که اندازه سیستول آن بین 180تا209 و اندازه دیاستول آن بین 110تا119 میلیمتر جیوه باشد.
د:بیماری فشار خون خیلی شدید:
عبارت است از فشار خونی که اندازه سیستول آن بیشتر یا مساوی 210و اندازه دیاستول آن بیشتر یا مساوی 120 میلیمتر جیوه باشد.
متغیر های مستقل
پایه تدریس:منظور از پایه تدریس در این مطالعه مقاطع تحصیلی ابتدائی بوده که بصورت کلاس اول ندوم،سوم،چهارم،پنجم ابتدائی بیان شده است و آموزگاران مورد مطالعه در یکی از مقاطع فوق مشغول تدریس می باشند که یک متغیر مستقل و فاصله ای است.
سابقه کار:به مدت زمانیکه (بر حسب سا ل)آموزگاران بتدریس اشتغال داشته اند سابقه مار گفته می شود که یک متغیر مستقل و اسمی است.
وزن:متغیر مستقلی است که ابزار اندازه گیری آن ترازوی دقیق می باشد که بایستی مرتباَ دقت آن اندازه گیری شده و در صورت لزوم تنظیم گردد.
سن: متغیر مستقل فاصله ای بوده که ابزار آن شناسنامه آموزگاران میباشد و بر حسب سال بیان میگردد.
تیپ شخصیتی A :متغیر مستقلی است که برحسب مقیاس24 ماده ای تیپA (TAO) (1)
بعمل امده است.
متغیر های وابسته:
الف:فشار خون: متغیر وابسته ایست که ابزار اندازه گیری ان دستگاه فشار سنج جیوه ای و گوشی پزشکی میباشد که اندازه ان برحسب میلیمتر جیوه بیان می شود.(6)
ب:سلامت روانی(general health )
متغیر وابسته ای است که با پرسشنامه سلامتی عمومی (GHQ)بدست امده است ودر پنج حیطه که یک(شاخه های جسمانی)دو (اضطراب)سه(اختلال در عملکرد اجتماعی)چهار(افسردگی)و نمره کل بیان شده است.
تیپ شخصیتی نسخ الف:(type A Personality)
مروری بر نظریه های نسخ شناسی شخصیت:
صاحب نظران حوزه شخصیت ،قدیمی ترین طبقه بندی نسخ شناسی شخصیت را به بقراط1 و جالینوس2 حکمای قدیم یونان نسبت می دهند.
بقراط انسان را دارای چهار نوع خلط تصور می کرد:خون ،بلغم،صفرا و سودا. وی معتقد بود که میان جسم آدمی و جهان خارج ارتباطی بر قرار است و عناصر چهار گانه آب،باد،خاک،آتش که پیش از او به وسیله اَمپدوکلس3فیلسوف دیگر یونانی عناصر تشکیل دهنده جهان فرض شده بودند ،در بدن خواص و آثاری دارند.
چالیتوس بر اساس نظرات بقراط بر این عقیده بود که مردم بر مبنای غلبه بر هر یک از این اخلاط در بدن از نظر صفات و ویژگیهای جسمی و روانی از یکدیگر متمایز خواهند شد.این چهار مزاج عبارتند از :
الف-سوداوی مزاج(melancholic):که معمولاً سیاه چرده و بلند بالاست اعمال تنفسی و جریان خون کند و ضعیف است،افراد خیالاتی ،غیر اجتماعی و منظربند .
ب:صفراوی مزاج(choleric):باریک اندام،رنگ پوست گرم ،خشک،زیتونی،تنفس در آنها تند و شدید است.از نظر خلق و خو تند و زود خشم،برتری جو،جاه طلب،حسود،کم خوابند.
بلغمی مزاج(phlegmatic):چاق،پر چربی و سرخ رواست،جریان خون و تنفس کند است و عضلات شٌل و سستند.خواب این افراد عمیق و سنگین است،زود آشنا و اجتماعی،لاقید و کم فعالیت و بی درد وکندذهن اند.
د:دمدمی مزاج:(scinguine)در این مزاج غلبه با خون است جریان خونش تند است ،ظاهری خوش آب ورنگ دارد،اشتهایش خوب و خوابش سنگین است،خوش گذران ،خوشبین،جدی و فعال است امااز نظر فعالیت ها ی ذهنی سطحی و کم عمق است.
هرچنداین طبقه بندی از لحاظ ارزش علمی فاقد اعتبار است،اما با وجود این مقبولیت فراوانی یافته است و مردمان عامی در زبان روزمره به کرات از این طبقه بندی برای نامیدن افراد استفاده میکنند.
طبقه بندی نسخ شخصیت از نظر کرچمر(1) : در قرن بیستم که گرایش روان شناسی به سوی علمی شدن بیشتر شد،کوششهایی به عمل آمد تا طبقه بندیهای شخصیتی نیز حتی المکان صورت علمی به خود بگیرند.
یکی از افرادیکه چنین کوششهایی را به عمل آورده است ارنست کرچمر روان پزشک آلمانی بود .او در سال 1921 با انتشار کتاب ساخت بدن و منش(2)و با استفاده از روش های انسان سنجی(3)انسانها را به د تیپ فربه تنان(4)و لاغر تنان(5)تقسیم کرد و بعداً یک نسخ سوم بنام نسخ پهلوانی (6)نیز به آنان افزود.
به هر یک از این سه نسخ جسمی یک نسخ روانی مربوط می شود.
مثلاًفربه تنان از نظر روانی ادواری خوی(cyclothymic)
و لاغر تنان از نظر روانی اسکزوئید خوی (schizoid )
و نسخ پهلوانی از نظر روانی صرع …… خوی اند(epileptoid)
ادواری خویان از نظر خلق و خوی بی ثبات و متلون و ازنظر روانی عاطفی و احساساتی اند.
اسکزوئیدها خویان شخصیت گسیخته دارند و درون گرایند و صرع داده خویان محتاط و محافظه کار و کنُدند.
طبقه بندی شخصیت از نظر شلدون1:
ویلیام شلدون دانشمند آمریکایی نیز مانند کرچمر به وجود رابطه بین ویژگیهای جسمی و خصوصیات شخصیتی در انسان اعتقاد داشت .شلدون با استفاده از روش های آماری و مطالعه هزاران عکس از صدها جوان برهنه در حالت های مختلف با توجه به رشد هر یک از سه لایه جنینی اکتودرم،مزودرم و آندودرم به طبقه بندی جنبه های شخصیت پرداخت و بعدا هر یک از این سه جنیه را بر حسب میزان رشد آنها از 1تا7 نمره داد.
نمره 7 به حد اعلای رشد و قوت و نمره 1 به حد اعلای ضعف و کم بودن رشد تعلق داشت.
-جنبه اکتودرم: با غلبه قدرت سلسله اعصاب و پوست همراه است.
-مزودرم:با رشد و استحکام عضلات و استخوانها مشخص می گردد.
-جنبه آندودرم:با رشد برجستگیهای اعضای درونی مانند امعا و احشا همراه است.
نسخ های شخصیتی شلدون شباهت زیادی به نسخهای معرفی شده کچمر دارد:
یعنی،اندومورف-لذت گرایی معادل فربه تنان-ادواری خوی.
آکتومورف -اندیشه ورز معادل لاغرتنان-اسکزوئیدخوی.
مزوموف-فعالیت گرای معادل پهلوان ها -صرع واره.
شخصیت نوع(1) الف:
در دوره های اخیر گروهی از روان شناسان به این نتیجه رسیده اند که نظریه فروید،یونگ و.. که کوشیده اند به همه سئوالهای مربوط به آدمی پاسخ بگویند .دراین پاسخ گویی ناتوان و عاجز مانده اند چون پیچیدگی انسان و علل و عوامل متعد رفتارهای او بیش از آن است که یک نظریه هر قد رهم جامع باشد بتواند پاسخگوی همه مسائل انسانی باشد.اینان معتقد هستند که به جای توجه به ساختن نمظریه های جامع ،بهتر است نظریه های وضع گردد که تنها یکی دو جنبه از شخصیت انسان را ،اما به طور کاملتر مورد مطالعه و بررسی قرار دهند و تحت عنوان نظریه های کوچک یا نظریه های نوار باریک معروفند از جمله:
مکان کنترل(locus of control)،شخصیت ماکیایی و (machiarellion)،شخصیت نوع A
(type A personality)،شخصیت نوع F یا اقتدار طلب (authoritarian personality).
شخصیت نوعA (type A personality):
این نسخ شخصیتی درسالهای اخیرمورد توجه محققان قرارگرفته است (1ماتیوز 1928 )
افراد این نسخ به طورکلی با ویژگی:بی قراری،زیاده فعال بودن مشخص می شونددرافراد نسخ A حس رقابت شدید ،پرخاشجوئی،ناآرامی،سرعت درگفتاروحرکتها وعجول بودن بیش ازحدمشاهده می شود بطوریکه آنهارا بیماران عجله و شتاب دانسته اند.(کریمی1374)
افراد دارای شخصیت A سعی دارند که همه جنبه های زندگی ،حتی آنهایی را که قابل کنترل نیستند به کنترل درآورندودراین زمینه دچار هیجان و جوش و خروش زیادی هستند و چون احساس می کنند که کنترل محیط از دست آنان خارج شده است شدیدا عصبی و ناراحت می شوند(کریمی 1374 )
از جمله ویژگیهای مهم نسخ تشخیصی نوع A ،مستعد بودن آنان به ابتلای به بیماری های عروق کرونر قلب است. این شخصیت عموماً شخصیت مستعد سکته قلبی نامیده اند (کریمی 1374 ).این الگوی شخصیت -رفتاری از سال 1959 تا کنون درمتون روانشناسی و روانپزشکی مطرح شده است و مورد توجه فراوان قرار گرفته است.
در سال 1959 دو متخصص قلب به نام های فریدمن(Friedman )و روزنمن(Rosenman)مشاهده کردند که مردان و زنانی مه دارای ویژگیهای از قبیل تکلم سریع،رقابت جویی،بی حوصلگی،سخنگوئی،پرخاشگریو خشونت هستند حدوداً هفت برابر بیشتر از افراد فاقد چنین ویژگیهایی مستعد ابتلاء به بیماریهای کرونر قلبی (coronary heart diseases )می باشند (فریدمن والمر 1984 Fredman *Valmer).
فریدمن و روزنمن ابن تیپ اشخاص را الگوی شخصیتی تیپA2 نامیدند.
ویژگیهای شخصیتی -رفتاری تیپ A :
الگوی شخصیتی -رفتاری تیپ A آمیزه ای کشی-هیجانی است که با تلاشی افراطی جهت کسب امتیازات زیاد و چه بسا نامحدود در زندگی در کوتاه ترین زمان ممکن و در مخالفت و رقابت با افراد دیگر مشخص می شود.(روزنمن،1978 )بدیهی است جامعه کنونی با تقویت مثبت افرادی که در روابط اجتماعی-اقتصادی با شتاب،تعجیل و سرعت بیشتری عمل می کنند میزان شیوع الگوی شخصیتی -رفتاری تیپA را افزایش داده است.(رُز ،جنگینز و هرست (1978.Rose.Jenkins Shutst)و از سوی دیگر شهر نشینی و پیشرفتهای تکنولوژی جوامع همراه با افزایش جمعیت و نیاز به انجام به موقع و سریع امور رقابت جوییها بدیهی را بر انسانهای عصر حاضر تحمیل نموده اند(روزنمن 1978)(23).
یافته های پژوهشی رویهم رفته ویژگیهای شخصیتی-رفتاری زیر را در افراد تیپ A تایید می کنند،تمایل به تنهائی کارکردن(مک دوکال-دمپروکسی macdovgall*Dembroski 1978)،بلند پروازی و کمال گرای افراطی(روزنمن 1978).
گوش به زنگی و هوشیاری فراوان ،(بورتنر Bortner،1969)تعجیل و شتاب در زندگی و رقابت جویی ،(فریدمن وهال (1985 Friedman*hall)(22) پرخاشگری ،تنیدگی و ناآرامی،کم تحملی و تحریک پذیری،وقت شناسی افراطی (گلاس،کارور1978.Carrver &Glass)
شدیدا غرق در مار شدن و ناتوانی در مناره گیری از اشتغال به کار وعلاقه افراطی به کار و حرفه(روزنمن ،1978)(23).
تحقیقات نشان داده است افراد تیپ A نسبت به سایر افراد نمره بالایی در ویژگیهای شخصیتی پرخاشگری،خشونت و سلطه گری کسب می کنند ،از روابط بین فردی و شرایط کاری خود کمتر راضی اند،مضطربتر و افسردگی هستند ،فشارروانی بیشتری را تجربه می کنند.(والش ،آیزنیگ،والنتاین(Walsh eysenck valentine،1994-روزنبرگ و استروب، Rosenbery*strube 1986).
پرایس (1982)معتقد است که افراد تیپ A ،به خاطر عزت نفس پائینی که دارند حتی در شرایط عادی نیز احساس خطر و فشار روانی کرده و در نتیجه تلاش افراطی برای بهبود وضعیت خود می کنند(24)
همینطور مشخص شده است که افراد تیپA بهداشت جسمانی ضعیفتری داشته و آسیب پذیری بیشتری برای ابتلا به بیماریهای جسمانی دارند.
(بام وهینگر Bavm *singor ،1987)و (نجاریان و همکاران،1373)
نتایج مطالعه روی مدیران و متصدیان پست های رده بالای مدیریت نشان می دهد که افراد تیپ A به رهبری گرایش دارند و اغلب فشار خون بالای دارند (بام،سینگر،1987).
مطالعات دیگری که بر نقش دستگاه عصبی سمپاتیگ تاکید داشته اندنشان می دهند مه در موقعیت های فشار زا ،برانگیختگی افراد تیپ A بیش از حد افزایش می یابد.(روزنمن و چسنی(1980 Rosenman* chesney).
توضیح اینکه در شرایط فشار زا ،سطوح کاتکولامینها(catecho lamines)به ویژه آدرنالین و نور آدرنالین در پلاسمای خون افزایش قابل ملاحظه ای نشان می دهد که ممکن است در ایجاد بیماری کروند قلبی نقش مهمی داشته باشد.(نجاریان وهمکاران،1373)
Type A questionnaire (TAQ)
(قرن پنجم فبل از میلاد 400-377 ق.مHippocrate(-1
(قرن سوم قبل از میلاد) Ga llien-2
(قرن پنجم قبل از میلادEmpedocles( -3
Ernst Kretschmer(1)
Physique and Character(2)
anthropometry(3)
Pyknic(4)
Asthenic athtatic(6) (5)
-1 William Sheldon
(1) tayp A personality
Mattherrs.-1
(Type A personality )(22-23)-2
—————
————————————————————
—————
————————————————————