سیاست گسترش ناتو به شرق و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران
چکیده
ناتو پس از فروپاشی شوروی و پس از جنگ سرد نه تنها دچار فروپاشی نگردید، بلکه قدرتمند شده و از لحاظ ماموریتی و جغرافیایی گسترش یافت. ناتو و اختصاصاً آمریکا به عنوان تنها ابرقدرت باقی مانده در پی آن بودند که از اتفاقاتی چون حادثه 11 سپتامبر، نهایت بهره را ببرند و با دستاویز قرار دادن تهدیدات امنیتی و تلاش برای خنثی نمودن تهدیدات وارد عمل شوند. اولویت های اولیه ی آمریکا مقابله با پیامدهای منفی و تنش های احتمالی پس از پایان جنگ سرد بود اما سیاست ایالات متحده در دوران ریاست جمهوری بیل کلینتون تحت تاثیر برخی عوامل قرار گرفت که به تدریج بحث گسترش را به یک ضرورت مطلق مبدل کرد. حادثه 11 سپتامبر موجب شد تا تروریسم به عنوان مهمترین و کارآمدترین ابزار مداخله جویی در نظام نابسامان جهانی و در راستای تجدید و احیای هژمونی ایالات متحده و به تعبیری نهادینه کردن یک جانبه گرایی این کشور مورد استفاده قرار گیرد. ماهیت تهدیدات امنیتی، منجر به آن گردید که کارگزاران ناتو، علاوه بر تامین ثبات و امنیت حوزه ی اروپا- آتلانتیک، تامین امنیت و ثبات حوزه های جغرافیایی همجوار را نیز در دستور کار اتحادیه قرار دهند از جمله موارد مخل امنیت بحران های منطقه ای، بی ثباتی های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، تکثیر سلاح های کشتار جمعی، تروریسم، جرائم سازمان یافته و … می باشد. در این بین، منطقه اوراسیا از مناطق محوری و اصلی جهان است. منطقه مزبور بیش از هفتاد درصد انرژی جهان را درخود جای داده است. علاوه بر منابع استراتژیک منطقه اوراسیا از گذشته ی دور به دلیل اولویت ژئولیتیک آن به عنوان هارتلند مدنظر بوده است. اوراسیا به لحاظ کنترل قطب های قدرت چون روسیه، چین، هند و … و بازار فروش محصولات غربی برای ناتو با محوریت آمریکا دارای ارزش زیادی است. به لحاظ آنچه ذکر گردید. ناتو با طرح موضوع امنیت و مشخصاً تروریسم که کشورهای جهان را تهدید می کند وارد عمل گردید طرح امنیت با موضوع گسترش ناتو جلوه ی عملی یافت. ناتو در پی تسخیر مناطق استراتژیک می باشند به بهانه های مختلف است. ناتو و نومحافظه کاران آمریکا با طرح مسائلی چون ترویج دموکراسی، طرح خاورمیانه بزرگ، تغییر رژیم ها در چارچوب انقلاب های مخملی کوشش می کند بر منطقه سلطه ی کامل یابند. در تحقیق پیش رو درصدد برآمد که حرکت گسترش ناتو به شرق و تاثیرات سیاست یاد شده بر امنیت ملی ج.ا.ا را بررسی نماید. روش تحقیق با استمداد از نظریه امنیت تعاونی است. این نظریه در چهارمین حلقه خود یعنی ترویج ثبات در کشورهای مجاور قلمرو ناتو می باشد. در این بین مدیریت بحران به ابزارهای عملیاتی ناتو برای ترویج ثبات در خارج از حوزه سنتی ناتو مبدل گشتند. حضور نیروهای ناتو در اطراف مرزهای ج.ا.ایران منجمله در افغانستان، عراق، آسیای مرکزی و قفقاز، منطقه خلیج فارس و عضویت ترکیه در ناتو و همچنین تقاضای عضویت روسیه در ناتو، هم مرز شدن این اتحادیه را با مرزهای کشورمان به بار آورده است که نهایتاً سیاست گسترش ناتو بی شک تاثیرات مستقیم امنیتی بر امنیت ملی ج.ا.ایران وارد کرده است.
کلید واژه ها: ناتو، امنیت ملی، سیاست گسترش به شرق
افزایش تاثیر لابی های صهیونیستی در اتخاذ سیاست های آمریکا
یکی دیگر از تاثیرات حادثه 11 سپتامبر بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران افزایش تاثیر لابی های صهیونیستی در اتخاذ سیاست آمریکا علیه ایران با استفاده از جو به وجود آمده می باشد.
پس از حملات تروریستی یازدهم سپتامبر و حمله آمریکا به افغانستان و عراق، منافع حیاتی آمریکا در منطقه با تاکید بر مساله نفت، ثبات متحدان آمریکا در منطقه، امنیت و رفاه اسرائیل در برقراری صلح اعراب و اسرائیل تعیین و مشخص می شود. با توجه به مخالفت سرسختانه ایران درباره صلح اعراب و اسرائیل و موضع گیری یهودیان در سیاست خارجی آمریکا، یهودیان درصدد بر آمدند تا از این فرصت طلایی برای مهار ایران استفاده کنند و از آنجا که فرصت های استراتژیک منطقه برای حل مناقشه اعراب و اسرائیل از یک سو و تمایلات سنتی جمهوری خواهان و دموکرات ها در جنایت از اسرائیل از سوی دیگر سبب شد تا ضمن ورود نخبگان اسرائیلی در دستگاه اجرایی و سیاست گذاری دولت کیلینتون و جورج بوش، لابی اسرائیل نیز به دلیل تغییر شرایط از تحرک درخور توجهی برخوردار شود و این نفوذ حداکثر استفاده برای مقابله با ایران به عنوان پر نفوذ ترین و سرسخت ترین جریان تاثیر گذار بر سیاست خارجی آمریکا علیه ایران استفاده نمایند و این خطری برای امنیت ملی ایران به حساب می آید.
یکی دیگر از تاثیرات حادثه 11 سپتامبر بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران افزایش تاثیر لابی های صهیونیستی در اتخاذ سیاست آمریکا علیه ایران با استفاده از جو به وجود آمده می باشد.
پس از حملات تروریستی یازدهم سپتامبر و حمله آمریکا به افغانستان و عراق، منافع حیاتی آمریکا در منطقه با تاکید بر مساله نفت، ثبات متحدان آمریکا در منطقه، امنیت و رفاه اسرائیل در برقراری صلح اعراب و اسرائیل تعیین و مشخص می شود. با توجه به مخالفت سرسختانه ایران درباره صلح اعراب و اسرائیل و موضع گیری یهودیان در سیاست خارجی آمریکا، یهودیان درصدد بر آمدند تا از این فرصت طلایی برای مهار ایران استفاده کنند و از آنجا که فرصت های استراتژیک منطقه برای حل مناقشه اعراب و اسرائیل از یک سو و تمایلات سنتی جمهوری خواهان و دموکرات ها در جنایت از اسرائیل از سوی دیگر سبب شد تا ضمن ورود نخبگان اسرائیلی در دستگاه اجرایی و سیاست گذاری دولت کیلینتون و جورج بوش، لابی اسرائیل نیز به دلیل تغییر شرایط از تحرک درخور توجهی برخوردار شود و این نفوذ حداکثر استفاده برای مقابله با ایران به عنوان پر نفوذ ترین و سرسخت ترین جریان تاثیر گذار بر سیاست خارجی آمریکا علیه ایران استفاده نمایند و این خطری برای امنیت ملی ایران به حساب می آید.
سیاستمداران آمریکایی تحت تاثیر گروه فشار اسرائیل همواره از زاویه دید اسرائیل به مسائل ایران نگریسته اند و از آنجا که اسرائیل عملاً جمهوری اسلام را دشمن خود می داند دیدگاه حاکم بر سیاست های آمریکا نیز دقیقاً از دیدگاه اسرائیل محور ناشی می شود. در واقع بیشتر سیاست های خصمانه آمریکا علیه ایران پس از حادثه یازده سپتامبر که یک نمونه آن در سخنان جرج واکر بوش مبنی بر محور شرارت خواندن ایران می توان دید، از فشار لابی های یهودی متاثر است و همان طور که گفته شد قوی ترین و متشکل ترین گروه فشار یهودیان در آمریکا ، جریانی به نام ایپک است که مسئولان آن اغلب در سیاست گذاری آمریکا نقش کلیدی دارند و در موقع لزوم در کلیه سیستم های تصمیم گیری آمریکا نفوذ کرده و دستگاه های تصمیم سازی اداری و اجرایی را به نفع رژیم صهیونیستی تغییر می دهند.(1)
یکی دیگر از تاثیرات حادثه 11 سپتامبر در سطح جهانی توسعه و گسترش برخی از سازمان های بین المللی نظیر ناتو است که توانسته است کشوری همچون روسیه را هم جذب خود نماید و این بر امنیت ملی ایران تاثیر فراوانی دارد که عمده ترین آن ها تضعیف موقعیت ایران در تحولات منطقه آسیای مرکزی و قفقاز می باشد.
از آنجایی که جمهوری اسلامی ایران رابطه امنیت ملی خود را با ثبات و امنیت منطقه ای تنگاتنگ می بیند، همواره در طول مرز های خود خواستار محیطی آرام همراه با حسن هم جواری است از نظر سیاسی، ایران برای گسترش همکاری های دو جانبه با کشور های منطقه بسیار تلاش کرده و در این راستا، پیشنهاد عضویت این کشور ها را در سازمان های منطقه ای و بین المللی، سازمان کنفرانس بین المللی، اکو و بانک توسعه اسلامی پیشنهاد کرده است. به نظر می رسد که روند کنونی و عضویت روسیه در شورای مشترک ناتو روسیه و همگامی با سیاست های آمریکا و نیز آسیای مرکزی و قفقاز به این کشور به تضعیف موقعیت ایران در این منطقه بینجامد.
رزمایش نظامی روسیه در دریای خزر، همکاری این کشور با آمریکا در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز در مجاورت افغانستان پس از حوادث 11 سپتامبر به عنوان مبارزه با تروریسم و موافقت ضمنی با اعطای پایگاه نظامی آمریکا در ازبکستان، نمونه های روشنی از جهت گیری سیاست های مسکو در تعارض با منیت ملی ایران است.
عضویت روسیه در ناتو به همگرایی بیشتر روسیه با سیاست های آمریکا انجامیده است که این مسئله در بحث حمله آمریکا به عراق کاملاً مشخص گردید و پیش بینی می شود که در ادامه سیاست های تهاجمی آمریکا این سیاست را ادامه بدهد و این تهدید جدی برای امنیت ملی ایران به حساب می آید.
افزایش فضای نظامی گری در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز با توجه به عضویت روسیه در ناتو و در نتیجه همراهی روسیه با استراتژی تهاجمی آمریکا و همچنین مبارزه با تروریسم، باز گذاشتن دست روسیه در دریای خزر با نیروهای قزاقستان و آذربایجان، نشان داد که دولت روسیه در پی همگرایی با سیاست های آمریکا توانسته است موافقت ضمنی دولت بوش را در راستای انجام اقدامات نظامی برای منافع خود کسب کند. از سوی دیگر، با دقت در سیاست های روسیه پس از فروپاشی شوروی، در می یابیم که دولت روسیه برای حفظ نفوذ خود در آسیای مرکزی و قفقاز تلویحاً از ایجاد تنش در این منطقه استقبال می کند زیرا به معنای از دست دادن نفوذ و تسلط خود بر جمهوری های مشترک المنافع می داند و این ممکن است به مسابقه تسلیحاتی میان دولت های منطقه بینجامد و در هر صورت به افزایش نظامی گری در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز می انجامد که برای امنیت ملی ایران چالش آفرین است.
بنابراین به طور خلاصه عضویت روسیه در ناتو باعث همگرایی و همراهی با سیاست های فرا آتلانتیکی، ایالات متحده آمریکا شده است و این امر به ایجاد عاملی واگرا در روابط روسیه با کشور هایی مانند ایران که سیاست هایشان از دولت آمریکا مستقل است و نسبت به سیاست های مداخله جویانه این کشور موضعی منفی اتخاذ کرده است، می انجامد. پیوستن روسیه به ناتو با توجه به اینکه یک قدرت اوراسیایی، همسایه شمالی ایران و دارنده حق وتو در شورای امنیتی سازمان ملل متحد و به صورت سنتی متوازن کننده ی سیاست های دولت آمریکا قلمداد می وشد چالشی برای امنیت جمهوری اسلامی ایران تلقی می گردد. همچنین با توجه به اینکه طرف قرار داد ایران برای تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر و تامین کننده تسلیحاتی ایران هستند.
همگرایی آنها با سیاست های دولت آمریکا، چالش عمده ای برای امنیت جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود.
بنابر این یکی دیگر از پیامد های حوادث آمریکا ایجاد یک تحول استراتژیک در عرصه بین المللی بود که موجب نزدیکی بیشتر ناتو و روسیه گردید و از بررسی تاثیر این تحول می توان به این نتیجه رسید که با توجه به اینکه روسیه یکی از منابع تامین نیاز های جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود، عضویت این کشور در ناتو می تواند با ایجاد محدودیت های سازمانی بیشتر، فشار های آمریکا و اروپا را کاهش قطع همکاری های این کشور با ایران تشدید کند. تداوم این امر، ایران را از یکی از منابع پشتیبانی کننده محروم می کند و مانع دسترسی این کشور به جنگ افزار های و فن آوری نظامی روسیه می شود، هزینه پروژه نیروگاه اتمی بوشهر، ساخت هواپیما و … را بار دیگر افزایش می دهد و احتمالاً در مواقعی نیز به توقف آن می انجامد.
همچنین گسترش ناتو به جمهوری های آسیای مرکزی می تواند برای آن ها قدرت و منزلت به همراه آورد و در نتیجه آن ها می تواند در تعارضات احتمالی از این قدرت و منزلت استفاده کنند. در پایان این بخش می توان گفت که حضور نظامی آمریکا در منطقه پیامد های امنیتی زیر را برای ما ایجاد نموده است:
ناامنی در مرز ها با توجه به حضور گروه های مخالف ایران، نزدیک تر شدن رژیم صهیونیستی به مرز های امنیتی ایران و … ، تکمیل حلقه قدرت آمریکا – اسرائیل – ترکیه در منطقه و تهدیدی علیه ایران، تبدیل سیاست مهار دو جانبه آمریکا به مهار یک جانبه ایران، افزایش حضور نظامی آمریکا و سایر کشورهایی که متحد استراتژیک آمریکا به شمار می آیند در منطقه خلیج فارس، افزایش فشار های بین المللی بر ایران مبنی بر دست داشتن در تشکیل حکومت جدید در عراق و بی ثباتی در غرب ایران.
عراق به منزله ی کشوری که بین منطقه ی خلیج فارس و حوزه دستگیری های اعراب و اسرائیل قرار گرفته است از طرفی، پیوند دهنده ی ایران با معادلات قدرت در سطح خاور میانه است، بنابر این وضعیت سیاسی و امنیتی عراق در سطوح داخلی، منطقه ای و بین المللی بر محیط سیاسی و امنیتی ایران تاثیر گذار است.(2)
1- احمد رضا بابایی : تاثیر لابی یهودی بر سیاست آمریکا، ماهنامه نگاه، سال اول، شماره 25
2- مجید عباسی : آثار سناریو های آتی عراق، ماهنامه نگاه، سال سوم، شماره 29، آذر 1381
04