تعریف هویت جنسی
هویت جنسی به معنای احساسی است که یک فرد، چه مذکر و چه مونث از نظر جنسی دارد، یعنی این احساس از 4-3 سالگی به ظهور می رسد، این احساس همراه با GENDER ROLE BEHAVIOR نقش رفتار جنسیتی به مجموعه حالاتی، از رفتار هر دختر و پسری اطلاق می شود که برحسب فرهنگ محیط پیرامونی شخصی خود، خود را زن یا مرد می داند، در سن بحرانی بلوغ از یکسو، نیروی بدنی و ساختمان عضلانی و استخوانی دختر و پسر رشد فوق العاده کرده و از سوی دیگر قوای عقلانی هنوز به مرحله کمال نرسیده اند، در همین ایام هورمون های جنسی، ترشح می شوند و برای مهار خواسته های جنسی اگر از قبل پیش بینی لازم نشده باشد مشکلات بسیاری پدید می آید.در مکاتب الهی هر نوع انحراف و فساد اخلاقی و هر نوع رابطه نامشروع بین دو همجنس که برخلاف قانون طبیعت صورت می گیرد با کمال شدت ممنوع شده چرا که ابتلابه چنین بیماریی پتک سنگینی بر روح هر فرد و هر جامعه ای خواهد بود اما همین ادبیات الهی قادر است که با مساعدت پزشکان و اراده و سعی راسخ خود افراد و با تمسک به ادعیه الهی، هر 3 باهم بر این ضعف و مشکل فائق بیاید.
اختلالات هویت جنسی
اطلاعات زیادی در مورد شیوع اختلالات هویت جنسی در بین کودکان، نوجوانان و بزرگسالان در دست نیست. بیشتر برآوردها براساس شمار افرادی است که خواستار جراحی برای تغییر جنسیت هستند. براساس این تخمین ها، به نظر می رسد که تعداد مبتلایان به این گونه اختلالات در جنس مذکر بیشتر است. افزون بر نقش غیرقابل انکار هورمون های جنسی مردانه و زنانه، عوامل روان شناختی اجتماعی نیز هویت جنسی کودک را شکل می دهند. به گونه ای که در عمل، هویت جنسی از تعامل مزاج کودک و نگرش های والدین پدید می آید. برای مثال، از پسرها انتظار رفتارهای دخترانه (مثل عروسک بازی یا ایفای نقش مادرانه) نمی رود و نیز از دخترها رفتارهای پسرانه (مانند جنگ و گریز یا بازی دزد و پلیس) پذیرفتنی نیست. این نقش های پسرانه و دخترانه آموخته می شوند. با وجود این، برخی پسرها سرشت ظریف و حساسی دارند و برخی دخترها پرخاشگر و ستیزه جو هستند. فروید مشکلات هویت جنسی را ناشی از تعارضات کودک در مثلث اودیپی می داند و معتقد است تداخل هر چیزی با محبت کودک نسبت به والدِ با جنس مخالف و هماهنگ سازی با والد همجنس بر پیدایش هویت جنسی طبیعی اثر می گذارد. کیفیت روابط مادر ـ کودک در نخستین سال های زندگی در برقراری هویت جنسی اهمیت فوق العاده ای دارد. مادرها، به طور طبیعی، آگاهی کودکان خود را از هویت جنسی شان تقویت و تسهیل می کنند و سبب می شوند که آنها به جنسیت خود افتخار کنند. مادر خشن و بی ارزش کننده می تواند در رشد هویت جنسی کودک اختلال ایجاد کند. برخی کودکان با این پیام روبه رو می شوند که اگر هویت جنسی مقابل را داشتند، از ارزش بیشتری برخوردار بودند. به ویژه کودکان طردشده و آزاردیده براساس چنین باورهایی رفتار می کنند. گاه نیز اختلالات هویت جنسی براثر مرگ مادر، غیبت طولانی یا افسردگی او ایجاد می شود. در چنین حالاتی ممکن است یک پسربچه از طریق همانندسازی کامل با مادر واکنش نشان دهد؛ یعنی برای جایگزینی، با روش خود تبدیل به مادر شود. نقش پدر هم در سال های نخستین زندگی مهم است و حضور او به طور طبیعی به فرایند جدایی ـ فردگرایی کمک می کند. بدون وجود پدر، ممکن است مادر و کودک کاملاً نزدیک باقی بمانند. پدر، به طور طبیعی، برای دختربچه نخستین نمونه شیء محبوب (love object) آینده است، ولی برای پسربچه الگوی همانندسازی مردانه است. در موارد شدید اختلال هویت جنسی در کودکان، پسرها از هر دختری دخترانه تر و دخترها از هر پسری مردانه ترند. اما به طورکلی در طیف اختلال هویت جنسی، نمی توان مرز مشخصی بین کودکان دچار این اختلال و دیگر کودکان قائل شد. دختران دچار این اختلال معمولاً همنشینان پسر را ترجیح می دهند و دلبستگی فراوانی به ورزش ها و بازی های خشن پسرانه دارند. این دخترها علاقه ای به عروسک یا مامان بازی ندارند (مگر اینکه نقش پدر یا فرد مذکر دیگری را ایفا کنند)، همچنین علاقه ای به داشتن پستان و عادت ماهیانه شدن نشان نمی دهند و تاکید دارند که وقتی بزرگ شدند "مرد خواهند شد.اشتغال ذهنی پسران دچار این اختلال معمولاً فعالیت های قالبی زنانه است و ممکن است ترجیح دهند که لباس دخترانه یا زنانه بپوشند. این پسرها میل شدیدی به شرکت در بازی ها و سرگرمی های دخترانه از خود نشان می دهند. اسباب بازی های موردعلاقه آنها اغلب عروسک های مونث است و معمولاً همبازی هایشان را از بین دخترها برمی گزینند. این پسرها در خانه بازی نقش دختر را بازی می کنند. ادا و اطوار و اعمال و رفتار آنها اغلب زنانه تلقی می شود. آنان معمولاً در بین پسران همسالشان اذیت و آزار می بینند یا حتی از جمع آنها طرد می شوند. ولی دخترها پیش از سن بلوغ به ندرت با چنین مشکلاتی مواجه می شوند. پسران مبتلا به این اختلال ممکن است ادعا کنند که وقتی بزرگ شدند "تبدیل به زن خواهند شد، یک زن واقعی". برخی کودکان، به دلیل تمسخر بچه ها یا فشار مدرسه برای پوشیدن لباس های قالبی جنس تعیین شده آنها، از رفتن به مدرسه خودداری می کنند. نکته مهم آن است که بیشتر کودکان مبتلا آشفتگی ناشی از این اختلال را انکار می کنند، مگر اینکه این وضعیت آنها را در تعارض با خانواده یا همسالانشان قرار دهد.
آیا اختلال هویت جنسی درمان پذیر است؟
پیش آگهی اختلال هویت جنسی به سن آغاز آن و شدت نشانه ها بستگی دارد. این اختلال در پسربچه ها پیش از سن چهار سالگی آغاز می شود و تعارض با همسالان در اوایل ورود به مدرسه، یعنی حدود هفت یا هشت سالگی روی می دهد. ادا و اطوار بسیار دخترانه آنها ممکن است با بالا رفتن سن کاهش یابد، به ویژه اگر چنین رفتارهایی واکنش اطرافیان را برانگیزد.ممکن است مبدل پوشی(dressingـcross) نیز جزئی از این اختلال باشد و 75 درصد پسران مبدل پوش این کار را پیش از چهار سالگی آغاز می کنند. سن شروع این کار در دختربچه ها هم پایین است، ولی بیشتر آنها تا سن بلوغ رفتار پسرانه را ترک می کنند. در هر دو جنس، ممکن است همجنس گرایی در یک سوم تا دو سوم بچه ها پدید آید، هرچند به دلایلی که مشخص نیست، همجنس گرایی در دخترها کمتر از پسرها دیده می شود. نارضایتی جنسیتی و تمایل برای جراحی تغییر جنسیت در کمتر از 10 درصد موارد ایجاد می شود. داده های گذشته نگر در مورد مردان همجنس گرا نشان دهنده شیوع بالای همانندسازی با جنس مقابل و رفتار زنانه در دوران کودکی است. تمایل شخص به ایفای نقش جنسی مطلوب (جنس مقابل) اغلب سبب ایجاد اختلال در کارکرد اجتماعی و شغلی او می شود. افسردگی نیز مشکل شایعی در بین این افراد است، بخصوص اگر از تغییر جنسیت با کمک هورمون یا جراحی ناامید شوند. گاه مردانی دیده شده اند که خود را اخته کرده اند و این کار را نه برای خودکشی، بلکه برای این انجام داده اند تا به جراح برای جراحی تغییر جنسیت فشار آورند.
به طورکلی، این اختلال را باید از اختلالات دوجنسیتی (intersex conditions) و مبدل پوشی غیروابسته به استرس
اختلال هویت جنسی در نوجوانان و بزرگسالان
علائم و نشانه های اختلال هویت جنسی در نوجوانان و بزرگسالان شبیه هم است. نوجوانان و بزرگسالانِ دچار این اختلال میل دارند که از جنس مقابل باشند و این میل خود را ابراز می کنند. این افراد مکرراً تلاش می کنند که به عنوان جنس مقابل پذیرفته شوند و آرزو می کنند که مانند جنس مقابل رفتار کنند و دیگران هم با آنها همچون فردی از جنس مقابل رفتار کنند. علاوه بر این، آنها تمایل دارند که ویژگی های جنسی جنس مقابل را کسب کنند و ممکن است معتقد باشند که با جنسیت عوضی به دنیا آمده اند. نوجوانان و بزرگسالان دچار این اختلال، برای تغییر وضعیت جسمی خود، اغلب درخواست اقدامات طبی و عمل جراحی می کنند. این افراد اشتغال ذهنی مداومی با خلاص شدن از ویژگی های جنسی ثانویه و اولیه خود و کسب ویژگی های جنسی جنس مقابل دارند و همیشه تمایل دارند همچون فردی از جنس مقابل زندگی کنند و لباس بپوشند. مطالعات آینده نگر کودکان دچار اختلال هویت جنسی نشان می دهد که تنها معدودی از آنها در آینده از جنسیت خود ناراضی می شوند و در پی تغییر آن برخواهند آمد. اختلال هویت جنسی در بین مردان شایع تر از زنان است. شیوع آن در مردان یک در سی هزار و در زنان یک در صد هزار نفر است. بزرگسالان دچار این اختلال شکایت دارند که پوشیدن لباس های جنسیت تعیین شده آنها ناراحتشان می کند؛ بنابراین، شبیه جنس مقابل لباس می پوشند و در فعالیت های مرتبط با آن جنس شرکت می کنند. آنها آلت تناسلی خود را نفرت انگیز می دانند و این احساس ممکن است منجر به درخواست های مداوم برای جراحی آن ناحیه شود. این میل ممکن است بر همه امیال دیگر شخص غلبه کند.مردان دچار این اختلال، برای ایجاد پستان و سایر انحناهای بدنی زنانه، استروژن مصرف می کنند، با الکترولیز موهای مردانه خود را از بین می برند و برای برداشتن آلت تناسلی و ایجاد واژن مصنوعی، تحت عمل جراحی قرار می گیرند. زنان دچار این اختلال پستان های خود را محکم می بندند یا با عمل جراحی، پستان ها، رحم و تخمدان هایشان را برمی دارند. برای ایجاد توده عضلانی مردانه و کلفت کردن صدا، تستوسترون مصرف می کنند و به قصد ایجاد آلت مردانه، جراحی می شوند. انجام مصرانه این کارها شخص را از جنس مقابل تفکیک ناپذیر می سازد. در بسیاری از موارد، پس از تغییر جنسیت با جراحی، فرد رفتار کاریکاتور گونه ای از نقش جنسی تازه خود بروز می دهد.
طبقه بندی اختلالات هویت جنسی
انواع ترنس سکسوآلیسم:
۱ـ ترنس سکسوآلیسم در افراد مذکر: چون آغاز این اختلال در سنین اولیه پسر ها بوده و در تمام طول زندگی بدون تغییر باقی می ماند لذا به این اسم نامیده می شود.
و در مرحله دوم به مواردی اطلاق می شود که شروع آن در مرحله یعدی زندگی است.( بعد از دوران کودکی ) چنین مردانی ظاهر و نقش مردانه دارند.
۲ـ ترنس سکسوآلیسم در افراد مونث: در زنانی دیده می شود که از اوان کودکی خود را به صورت جنس مذکر دیده و زندگی زنانه نداشته باشند. ترنس سکسوآلیسم های مونث حتی قبل از عمل جراحی (( تغییر جنسیت )) معمولا موفق به کسب ظاهر مردانه می شوند و اغلب یار جنسی برای خود پیدا می کنند که آشکارا همجنس گرا نیستند.
هرمافرودیت: افرادی که اندام های تناسلی شان با رشد طبیعی جنسیت ژنتیکی شان هماهنگ نیست هرمافرودیت نامیده می شوند. این حالت نادر می تواند در اثر هورمون های غیر طبیعی محیط جنینی و یا داروهای مصرفی مادر و غیره صورت گیرد. ابهام جنسی یکی از مسایل مهم جراحی اطفال به شمار می آید. تشخیص یه موقع نوع عارضه و تصمیم گیری سریع برای درمان و تبدیل کودک به جنسیت مناسب در پیشگیری از بسیاری از عوارض از جمله عوارض روانی اثر بسزایی روی کودک و خانواده اش دارد.
تغییر جنسیت و مسئله آن در ایران
امروزه بررسی مساله "تغییر جنسیت" نه تنها از دید پزشکی، بلکه به لحاظ مباحث حقوقی حائز اهمیّت است. اگرچه در گذشته این مباحث کم و بیش وجود داشته، ولی اکنون با پیشرفت تکنولوژی و علم پزشکی، ابعاد جدیدتری در فراروی ما گشوده شده است و در نتیجه آن، ده ها موضوع جدید ایجاد شده، که نیاز است در فقه و حقوق، برای آنها جواب هایی بیان گردد.
عدّه ای از فقهای شیعه، "تغییر جنسیت" را از جمله مسائل و جدید شمرده اند و در این راه کوشش هایی انجام داده اند.
آیا "تغییر جنسیت" در مورد افراد سالم امکان دارد؟ تغییر جنسیت چه ارتباطی با افراد خنثی دارد؟ پس از ایجاد تغییر جنسیت، روابط زوجین نسبت با یکدیگر چگونه خواهد بود؟ آیا ازدواج همچنان به حال خود باقی است یا خود به خود زن و شوهر از یکدیگر جدا می شوند؟
موضوع مهریه، ارث، ولایت و سرپرستی کودکان … .
1- تغییر جنسیت و مساله مهریه
"مهر" یا "صداق" مالی است که زن بر اثر ازدواج مالک آن می گردد و مرد ملزم به پرداخت آن است. نهاد مهر در حقوق ایران، مبتنی بر سنّت و مذهب است و نظیر آن را در حقوق غربی نمی توان یافت. حتّی اگر در عقد ازدواج بین زوجین، مهر تعیین نشده باشد، بر اساس ماده 1087 و 1093 قانون مدنی، زن مستحق "مهر المثل" خواهد بود.
حال چنانچه، زن تغییر جنسیت دهد، آیا مستحق مهریه می باشد یا این که با انحلال ازدواج سابق، مهریه منتفی بوده و مرد ملزم به پرداخت آن نخواهد بود.
بررسی نظریه اوّل : حقیقت ازدواج ناشی از امر اعتباری ایجاب و قبول است و این که طرفین، زن وشوهر یکدیگر باشند؛ و "مهریه" به منزله هدیه ای است که مرد به زن می دهد و در اصل و ذات عقد دخالتی ندارد. بنابراین، پس از تغییر جنسیت یکی از زوجین یا هر دو، در لزوم پرداخت مهریه که قبلاً تعهد شده است، هیچ تغییری ایجاد نمی کند.
با توجه به آنچه گذشت، چنانچه دخول صورت نگرفته باشد و به واسطه تغییر جنسیت بین زن و شور جدایی حاصل شده باشد، پرداخت کل مهریه لازم نخواهد بود.
دلیل این گروه این است که شوهر که اقدام به ازدواج نموده و مهریه را به زوجه می پردازد، به این امید و هدف است که همسرش با او زندگی نماید. وقتی زن به واسطه تغییر جنسیت، خود را از زوجیّت خارج می سازد، یک ضرر مالی بر شوهر وارد ساخته که ضامن آن است. پس اگر مهریه را دریافت داشته، باید تمام آن را به شوهر مسترد گرداند؛ و اگر دریافت نکرده، حق دریافت آن را ندارد.
2- تغییر جنسیت و مساله ارث
فردی که تغییر جنسیت داده، از والدین خود به چه سهمی ارث می برد آیا جنسیت فعلی او ملاک است یا جنسیت قبل از تغییر؟ نیز پدر و مادری که تغییر جنس داده است، از فرزند خویش به چه اندازه ای ارث می برد، آیا جنسیت فعلی او مورد نظر است یا جنسیت قبل از تغییر؟
این مساله در دو حالت بررسی می شود: الف. ارث بردن فرد تغییر جنس داده از والدین خودش ب. ارث بردن والدین تغییر جنس داده از فرزند خویش.
حالت الف) در این حالت، ملاک، جنسیت فعلی فرزند است. اگر یکی از کسانِ پسر یا دختر تغییر جنس داده بمیرد (مثل پدر یا مادر)، پسرِ فعلی دو برابر دختر فعلی ارث می برد و همچنین است در سایر طبقات ارث؛ پس اگر دختر به جنس پسر، تغییر جنسیت دهد، دو برابر دختر ارث می برد و بالعکس.
دلیل آن این است که ظاهر ادّله شرعیه، اراده نموده اند فردی را که در حین موت مورّث، مذکر یا مونث باشد. میراث پسر، به اندازه سهم دو دختر باشد.
حالت ب) در این حالت:
احتمال 1: والدین تغییر جنس داده، اصلاً از فرزند خود ارث نمی برند و رابطه ارثیّت به طور کامل قطع می گردد.
4- تغییر جنسیت و مساله عناوین خانوادگی
آیا اگر برادر و خواهر تغییر جنسیت دهند، رابطه برادر و خواهر به طور کامل قطع می گردد یا نه؟
امام خمینی (رحمه اله) در این باره می گوید: "اگر هر یک از برادر و خواهر تغییر جنسیت دهد و به جنس مخالف درآید، نسبت آن دو به یکدیگر قطع نمی شود، بلکه برادر، خواهر می شود و خواهر، برادر و نیز اگر دو برابر با دو خواهر تغییر جنسیت دهند ( دو برادر، دو خواهر می شوند و دو خواهر، دو برادر می شوند)، و اگر عمویی تغییر جنسیت دهد، تبدیل به "عمّه" و اگر عمّه ای تغییر جنسیت دهد تبدیل به "عمو" می شود؛ همچنین با تغییر جنسیت، دایی به "خاله" و خاله به " دایی" تبدیل می گردند".
5- تغییر جنسیت و مساله ولایت و سرپرستی کودکان
بر اساس ماده 1169 قانون مدنی، "برای نگاهداری طفل، مادر تا دو سال از تاریخ ولادت او اولویت خواهد داشت. پس از انقضا این مدّت حضانت با پدر مگر نسبت به اطفال اناث که تا سال هفتم، حضانت آن ها با مادر خواهد بود".
حال چنانچه مادر یا پدر تغییر جنسیت دهد، حضانت و سرپرستی کودکان چگونه خواهد بود؟
حالت اوّل: تغییر جنسیت مادر به مرد؛ در این حالت ولایت بر اولاد صغار پیدا نمی کند.
عنوان پدر بودن و مادر بودن، از عناوین خاص است که با تغییر جنسیت، این عنوان همچنان باقی است. بنابراین، مادر به محض تغییر جنسیت، پدر نمی گردد بلکه همچنان عنوان مادر بر او اطلاق می گردد.
اگر جنس مادر (به مرد) تغییر کند، برای او ولایت بر کودکان ثابت نمی شود. بلکه ولایت کودکان برای جدّ پدری است و اگر جدّ پدری نداشت به عهده حاکم شرع است."
3- تغییر جنسیت و مساله عدّه
چنانچه زن تغییر جنسیت دهد ازدواج سابق باطل می گردد. حال آیا بلافاصله بعد از تغییر جنسیت، می تواند ازدواج نماید یا باید عدّه نگه دارد؟ احتمال اوّل: تغییر جنسیت همانند مرگ و طلاق است و نیاز به عدّه دارد؛ چون غایت و هدف عدّه، رعایت حرمت شوهر است. احتمال دوّم: تغییر جنسیت سبب سقوط عدّهّ می گردد؛ چون حکم عدّه، از احکام مربوط به زنان است و توهم وجود آن برای مردان وجود ندارد.
پی نوشت ها
1- وسایل الشیعه، المکتبه الاسلامیه، ج17، ص 576، حدیث 5 و نیز تهذیب الاحکام، داراکتب الاسلامیه، ج 9، ص 354، حدیث 5.
2- مجله فقه اهل البیت، شماره 7، به نقل از روضه المتقین، ج 11، ص 364.
11