تحقیق در مورد تایپ مجلات

مقدمه
هیچ وسیله ای مستحکم تر و دائمی تر از نماز برای ارتباط میان انسان با خدا نیست. مبتدی ترین انسان ها رابطه ی خود با خدا را به وسیله ی نماز آغاز می کنند. برجسته ترین اولیای خدا نیز، بهشت خلوت انس خود با محبوب را در نماز می جویند. این گنجینه ی ذکر و راز را هرگز پایانی نیست و هرکه با آن بیش تر آشنا شود جلوه و درخشش بیشتری در آن می یابد (حضرت آیت الله خامنه ای.)
انسان دارای یک سلسله گرایش های عالی است که به عنوان فصل ممیز انسان و حیوان تلقی شده، از آن به فطرت تعبیر می شود. گرایش به پرستش یکی از ابعاد چهارگانه ی فطرت محسوب می شود و به این معنی است که انسان در عمق ضمیر خود به صورت ناآگاهانه گرایش خاضعانه به سوی حقیقتی مقدس و برتر دارد. این گونه توجه و تقدیس و گرایش به موجودی والا و مقدس و خضوع در برابر آن که پرستش نامیده می شود نه تنها در نهاد هر انسان وجود دارد بلکه هدف آفرینش انسان به شمار می رود (سوره ی ذاریات، آیه56). بنابراین اگرچه همه ی نهادها در قبال شکوفایی این امر فطری و ترویج فرهنگ نماز به عنوان یکی از برترین جلوه های پرستش، مسئولیت دارند، خانواده و مدرسه به عنوان مهم ترین متولیان تعلیم و تربیت فرزندان کشور اسلامی رسالت بیش تری بر عهده دارند و تعامل این دو نهاد مهم نتایج موثری در پی خواهد داشت. برای تبیین کیفیت تعامل خانه و مدرسه می توان گفت که در تربیت دینی پنج مرحله به طور طبیعی و به صورت مستمر و منظم سپری می شود که می توان این مراحل را با مراحل رشد به قرار ذیل تطبیق داد و با پشتیبانی دو نهاد فوق الذکر به اهداف مورد نظر دست یافت.

1- مرحله ی انس دینی، دوره ی پیش از دبستان
اولین مرحله ی تربیت دینی انس دینی است. کودکان در سال های اولیه زندگی با مشاهده ی اقامه ی نماز، تلاوت قرآن و انجام فرایض دینی توسط اطرافیان، به تقلید از آن ها می پردازند. این تقلیدهای کودکانه به تدریج کودک را به سوی تعقلات دینی سوق داده، زیربنای معرفت دینی را فراهم می سازد. نقش خانواده در این مرحله از اهمیت خاصی برخوردار است. تشویق کودک در زمان تقلید حرکات نماز، شرکت در نماز جماعت، حضور در اجتماعات دینی و… در تقویت انس دینی تاثیر بسزایی دارد. در این مرحله وزارت آموزش و پرورش شایسته است که با اختصاص بخشی از مطالب جزوه های آموزشی مراکز پیش دبستانی به نماز، رسالت خطیر خود را در پرورش تربیت دینی کودکان ایفا کند و خردسالان را به صورت تشریحی و تصویری با نماز آشنا سازد.
2- مرحله ی عادت دینی، دوره ی دبستان
در این مرحله لازم است بر استمرار عمل کودکان نظارت شود. تکرار اعمال از جانب کودکان در این دوره علاوه بر نفوذ در شخصت آن ها، زمینه ی استواری و پایداری آن عمل را در روح و جان آنان فراهم می نماید. از آن جا که یکی از خصوصیات مهم دوره ی دبستان، عادت پذیری است، لذا بایسته است که مدرسه همت خود را در این دوره در ایجاد عادت های ارزشمند مصرف کند. اگر چه در سالهای اولیه ی این دوره برای پسران مطرح نیست، ولیکن از طریق حضور دانش آموزان در نماز خانه و اقامه ی نماز، نوعی عادت و استمرار بر عمل در آن ها به وجود می آید و آن عمل به صورت طبیعت ثانویه در سرشت کودکان جای می گیرد. یکی از دلایل تاکید انجام اعمال دینی بر مبنای اعدادی از قبیل چهل،هفتاد، صد و… همین تقویت عادت دینی است. در ضمن نباید از این امر غفلت کرد که آموزش مسائل شرعی در ارتباط با نماز به تدریج باید از همین دوره آغاز شود. نقش خانواده در این مرحله نیز در این مرحله بسیار حائز اهمیت است. زمینه سازی برای زودتر بیدار شدن در صبحگاهان و تاکید بر اقامه ی نماز در اول وقت از مهمترین اموری اند که خانواده با عنایت به آنها می تواند نقش خود را در این دوره به طور موثر ایفا کند.
3- معرفت دینی، دوره راهنمایی
سن سیزده سالگی دوره ی رشد انتزاعی یا رشد تجریدی فکر محسوب می شود. کودکی که در دوره ی پیش دبستانی و دبستان با آداب دینی انس پیدا کرده و عادت دینی در او به وجود آمده است، در این مرحله باید معرفت دینی پیدا کند.
برای نیل به این مقصود بایستی از طریق دلیل و استدلال و با تجزیه و تحلیل مسائل دینی، زمینه ی تفکر دینی فراهم گردد. در این دوره نوجوانان غالبا از علت مسائل سوال می کنند و می خواهند حکمت مسائل را بدانند. کودکی که تا بحال نماز خوانده و اکنون نیز به اقامه ی نماز ادامه می دهد، در این مرحله می خواهد بداند که نماز چه اثری بر شخصیت او دارد؟ در نزد خداوند چه آثاری بر آن مترتب است؟ و اصولا چرا باید نماز خواند؟
برای پاسخ به سوالات نوجوانان،خانواده و مدرسه علاوه بر معرفی منابع معتبر و ارائه شواهد مستدل و نمونه های مستند، از طریق متخصصان متعهد برای پاسخ گویی به سوالات و تجزیه و تحلیل مسائل دینی، لازم است با استفاده از سخنان بزرگان اندیشه و فرهنگ اسلامی که در ادبیات غنی فارسی موجود است و داستان هایی که در فرهنگ ما وجود دارد و اشعار ارزشمند سعدی، مولوی، حافظ و… ضرب المثل ها، خاطرات و موضوعات تاریخی زمینه ی ایجاد جذابیت، آشنایی با رازها و اسرار نماز و تفکر برای نیل به معرفت دینی را فراهم کنند. به عنوان نمونه در قرآن هم در کتاب امثال قرآن گردآوری شده که مربیان و والدین می توانند از آنها بهره برداری کنند.
4- شاکله دینی، دوره متوسطه
پس از کسب معرف دینی، باید معارف حاصله در همه ی زوایای وجود جوان نفوذ کند و دین در وجود او به طور کامل متجلی و متبلور شود تا شخصیت بارز دینی پیدا کند. مدرسه به عنوان یکی از مهم ترین متولیان تعلیم و تربیت شایسته است در این دوره آموزش نماز را با تاکید بر روح، حقیقت و حکمت نماز و اجزای آن، بر عهده گرفته و دانش آموزان را به استفاده از منابع اصلی مانند قرآن کریم، سنت معصومین (ع) ، اولیا و بزرگان دین در جهت دست یابی به حکمت نماز تشویق نماید. هم چنین لازم است در این دوره زمینه ی عمل همه جانبه به اعتقادات دینی برای جوانان فراهم شود، به همین دلیل محدودیت دانش آموزان و فعالیت های او باید مورد توجه قرار گیرد. به معلمان گرامی پیشنهاد می شود برای افزایش غیرمستقیم معرفی دینی و تقویت پیوند جوانان با معارف دینی، فعالیت های تحقیقی و کارهای هنری دانش آموزان را گسترش دهند و هنگام آموزش، با طرح پرسش هایی در ضمن تدریس و درخواست اظهار نظر از افراد یا گروه و مشارکت و فعالیت در کار گروهی، فرصت تقویت تفکر و پرورش دین داری را برای دانش آموزان فراهم کنند.
نقش خانواده و اطرافیان نیز در این دوره بسیار حساس است، زیرا با هدایت جوانان به سوی انتخاب دوستانی شایسته و معاشرت با افراد با تقوا، او را در دست یابی به شاکله ی دینی مدد می رساند. در همین مسیر است که در انتخاب همنشین بسیار سفارش شده است. اگرچه انتخاب دوست در تمام دوره های زندگی حائز اهمیت است ولی در دوران نوجوانی و جوانی اهمیت خاص دارد، زیرا در سنین بلوغ، عواطف انسانی بیدار شده، آماده ی شکل گیری و شکوفایی است و به همین علت، انگیزه ی نیرومندی نوجوانان را به سوی دوستی با همسالان سوق می دهد و وقتی علاقه ی قبلی بین دو دوست ایجاد شد، آن دو از صفات و حالات یکدیگر به تدریج تاثیر می گیرند و بالاخره این تاثیر ناآگاهانه و تدریجی به هم خوبی و هم رنگی می انجامد که حضرت علی (ع) در بیانات گهربار خود به این مسئله اشاره می فرمودند:" از مصاحبت با مردم فاسد بپرهیز که طبیعت بطور ناآگاه، ناپاکی و بدی را از طبع او می دزدد در حالی که تو از آن بیخبری" از طرفی دیگر وقتی از حضرت عیسی (ع) پرسیدند با چه کسی همنشینی کنیم؟ فرمودند:"با کسی که دیدارش شما را به یاد خدا اندازد و گفتارش به علم شما بیفزاید و رفتارش شما را به آخرت متوجه کند". چنین دوستانی اند که حضرت صادق (ع) در وصف آنها می فرماید:"همان گونه که آب سرد مایه ی آرامش شخص تشنه می شود، دوست خوب نیز وسیله ی آرامش روحی و سعادت دنیوی و اخروی است" و در حدیث است که یکی از برکات مسجد و نماز، پیدا کردن چنین دوستانی است.
5- خود جوشی دینی، دوره ی پیش دانشگاهی و پس از آن
در این مرحله، در صورتی که شخصیت فرد از نظر دینی به طور کامل شکل گرفته باشد و ایمان در قلب او نفوذ پیدا کرده باشد، آثار آن به صورت نیروی خود جوش دینی در عمل هویدا می شود. به عبارت دیگر مرتبه ی اصلی هدایت که ایمان است به وسیله ی افعال در قلب مستقر می شود، زیرا ایمان به خدا هرگز نمی تواند فاقد آثار عملی در زندگی فردی و اجتماعی انسان باشد. بنابراین کسانی که نور ایمان در دلشان تابیده است به انجام کارهای شایسته مبادرت می ورزند و هر اندازه ایمان آنها قوی تر باشد در انجام اعمال صالح بیش تر از دیگران سبقت می گیرند. راز تقارن عبارت "الذین آمنوا" با "عملوا الصالحات" در قرآن کریم نیز همین مطلب است، زیرا عمل صالح به منزله ی میوه ی درخت ایمان شمرده می شود و حوزه ی تسلط ایمان نه تنها بخشی از وجود آدمی، بلکه همه ی هستی او را در بر می گیرد و هیچ بعدی از ابعاد وجود انسان یافت نمی شود که از حوزه ی نفوذ آن به دور باشد. البته تذکر این نکته ضروری است که نه تنها ایمان منشا عمل صالح قلمداد می شود بلکه ایمان و عمل بر یکدیگر تاثیر متقابل دارند، یعنی همانطور که ایمان سرچشمه ی عمل صالح است، عمل صالح نیز در تقویت ایمان موثر است. بنابراین هر اندازه که فردی در انجام کارهای شایسته و پرهیز از گناه تلاش نماید به همان اندازه نور ایمان در دل او تابناکتر می گردد، به همین دلیل قرآن کریم یکی از مهم ترین آثار نماز را دوری از گناه معرفی می نماید (سوره ی عنکبوت، آیه ی45) و ضایع شدن نماز را زمینه ی شیوع هرگونه فساد و پیروی از انواع شهوات می شمارد (سوره ی مریم، آیه 59). تقویت رفتارهای دینی از طریق اهدای جوایز و تکریم فرزندان در حضور همسالان، از مهم ترین اقدامات خانواده و مدرسه در این مرحله به شمار می رود. در همین مرحله است که انسان نه تنها خود را هر لحظه در پیشگاه الهی خواهد دید بلکه حرکت هستی و شتاب آفرینش را نیز به سوی او روان می بیند و همه ی هستی را به منزله ماذنه ای خواهد دید که دمادم ندای توحید و دعوت به عبودیت حق و سرود بندگی از آن به گوش می رسد و در این حال است که او نیز هماهنگ با همه ی هستی به دنبال گمگشته ی خود می گردد و سعی می کند با محبوبترین اعمال در نزد خداوند، یعنی نماز، رضای خالق را کسب کند و با نماز به عنوان بهترین وسیله ی تقرب، خود را به او نزدیک سازد. با چنین سرمایه ای، دیگر نه تنها تحت تاثیر جاذبه های نفسانی و دنیایی قرار نخواهد گرفت بلکه به مرتبه ای می رسد که شوق دیدار سراپای وجودش را تسخیر خواهد کرد و هر لحظه در آرزوی دیدار به سر خواهد برد، دیداری که سراپا ریزش رحمت است و ظهور عظمت و جلالت حق تعالی، لذا از یک سو محبت است و عشق و از سوی دیگر هیبت است و خشیت. در این زمان، زبان حال او مصداق این سخن حافظ خواهد بود:
بر آستان جانان گر سرتوان نهادن گلبانگ سربلندی بر آسمان توان زد اگر مراحل فوق بطور صحیح جریان پیدا کنند، جوانی که این گونه تحت تربیت قرار میگیرد دیگر به عنوان طعمه ی تهاجم فرهنگی بیگانگان قرار نمی گیرد و دچار از خود بیگانگی و مسخ فرهنگی نمی شود. اگر جوانان تنها دارای علم دینی باشند ممکن است دچار لغزش شوند ولی اگر شاکله ی دینی داشته باشند مقاومت خواهند کرد و اگر خودجوشی دینی پیدا کنند تسخیر ناپذیر خواهند شد. بدیهی است که تعلیم و تربیت به عنوان اساسی ترین عانل حیات هر جامعه، وقتی موثر واقع خواهد شد که نه تنها عموم عوامل موثر در آن به معاضدت و معاونت یکدیگر اقدام کنند یعنی خانواده، مدرسه، مساجد و مجامع مذهبی، مطبوعات، رادیو، تلویزیون و سینما که از عوامل عمده ی تعلیم و تربیت شمرده شده، نخبگان فکری در هر یک از این موسسات و مراکز، استراتژی تعلیم را با برنامه یا بدون برنامه، خودآگاه یا خودآگاه، القا می کنند، باید با هم مشارکت داشته باشند، بلکه کلیه ی مواد آموزشی هم باید به تحقق اهداف تربیت دینی یاری رسانند و به تقویت و تثبیت آن، البته به عنوان کارکرد ثانویه، همت گمارند.

شرایط و رویکردهای آموزش نماز

1- آمادگی و توانستن
الف) آمادگی جسمی: برای نماز خواندن، توان ایستادن و حفظ تعادل در کوردک ضروری است یا لازم است بیمار، خواب آلود و خسته نباشد تا بتواند بایستد.
ب) آمادگی بیانی و لفظی: کودک برای خواندن نماز باید قادر به تکلم باشد.
ج) آمادگی عاطفی: کودک باید در شرایط عادی باشد. برای مثال در حال خشم یا بغض از دیگران، هم چنین در حال ترس، اضطراب، کینه و تهدید نباشد. (مانند ترس از کنک خوردن یا ترس از حیوان و…)
* علاقه به خدا در دل او باشد: به طور معمول این امر از سه سالگی آغاز می شود.
* دعوت کننده به نماز مورد علاقه و احترام او باشد و کودک او را دوست بدارد.
د) آمادگی روانی: باید عزم و اراده ی کودک برای انجام وظیفه ی عبادی مورد توجه قرار گیرد.
* او بخواهد که به نماز بپردازد، البته این آمادگی در سایه ی تشویق ها و نوازش ها پدید می آید.
* در دوره ی نوجوانی بتواند از مفاهیم و عبارات نماز سر در آورد و از نتایج عبادت که قرب به خداوند است، آگاه باشد. (تبیین ها و تشریح ها توسط والدین و مربیان در این زمینه کارساز است).
ھ) آمادگی محیطی: منظور همه ی اماکن و شرایطی است که کودک را در میان گرفته اند. در این زمینه نکات زیر باید مورد عنایت قرار گیرند:
* جو خانه و مدرسه، جو عبادت و نماز باشد.
* در وقت نماز همگان آماده ی انجام دادن آن شوند. چنان نباشد که پدری فرزندش را به نماز دعوت کند و خود سرگرم روزنامه خواندن باشد.
* در وقت نماز برنامه ی جاذب دیگری در سر راه نباشد، مثل برنامه ی تلویزیون، داستان گویی ها، غذا خوردن ها، بازی های مورد علاقه ی کودک و… (قائمی1375)

2- رغبت و خواستن
در واداشتن کودک به نماز، اصل مهم این است که شرایط را به گونه ای فراهم آوریم که کودک آن را بخواهد و بدان راغب باشد و جدا دوست بدارد به همراه والدین برنامه ی نماز را انجام دهد. برای وصول به این هدف می توان از همان کودکی شرایط را بدین گونه فراهم کرد:
جاذب کردن صحنه ی نماز:
* برای او جاناز قشنگی تهیه کنید.
* مهر و تسبیح زیبا و پرزرق و برق برای او فراهم سازید.
* در صورت امکان لباس زیبا برای پسران و چادر نمازی قشنگ برای دختران تهیه کنید.
* عبارات نماز با جلوه ای زیبا، با صدایی خوش و نواهایی دلپذیر و با قراتی جذاب باشد.
* استفاده از ادبیات به صورت شعرهای قشنگ و سرودهای زیبا درباره ی نماز.
* ذکر نعمت ها و عنایات خداوند و لطف و محبت او نسبت به انسان ها .
* خوشرویی داشتن برخوردی خوش در حین دعوت به نماز.
* با حال خواندن نماز(هرگز در حالت کسالت به نماز مشغول نشوید).
* دقایقی قبل از اذان ، والدین و مربیان ، خود را برای نماز آماده کنند.(قائمی،1375)

3- آسان گیری
بهترین شیوه برای تربیت، ملایمت و مداراست، زیرا راه و رسم های خشن در تربیت، قلب را از بصیرت دور می کند و عواطف انسانی را از بین می برد. امام علی- علیه السلام- فرموده است: "دل ها را میلی است و روی آوردنی و پشت کردنی، پس دل ها را آنگاه به کار گیرید که خواهان است و روی در کار، زیرا دل اگر به ناخواه به کاری وادار شود، کور گردد." (بهزادی چینجانی، 1380)
نکته ی مهم این است که در سال های اول و مخصوصا در دوران خردسالی، در نماز به گونه ای عمل کنیم که کودک احساس جبر و خستگی نداشته باشد. نماز را برای او امری سنگین و کسل کننده نسازیم. مستحب است به خاطر چند کودکی که با شما به نماز ایستاده اند، آن را سریع خوانید. هشیار باشید که او طفل است و حال و روحیه ی شما را ندارد، به ویژه که از بسیاری از حالات و رفتار شما سر در نمی آورد و معنی عبارات شما را نمی فهمند. در دوران خردسالی او باید نماز را نوعی بازی و تفریح، و نوعی همگامی با پدر و مادر، حتی در حد راضی کردن والدین و جلب نظر آنان به حساب آورد، و نه برای یافتن یک حالت شور و وجد عارفانه والدین و مربیانی که اصرار دارند، حتی از روی جبر و اکراه، بدون توجه به حال و روحیه ی کودک، او را نماز خوان بار آوردند، ناخودآگاه لامذهب های آینده و افرادی عقده ای را می پرورانند. (قائمی،1375)
هرکار تربیتی باید بر اعتدال بنا گردد و به افراط و تفریط کشیده نشود. خدای متعال امت اسلامی را امتی متعادل و میانه معرفی می کند. امت میانه یعنی امتی که همه ی برنامه هایش در حد اعتدال باشد. (بهزادی چینجانی،1380)
4- تکرار و مداومت
بسیاری از افکار و اعمال در سایه ی تمرین و عمل مکرر در انسان تثبیت می شوند. کودک را باید به ظاهر عمل و تکرار در این ظاهر انس دهیم تا باطن او شکل گیرد. بدین سان ما کودک را به تکرار ظاهر در عبادت
سوق می دهیم تا زمینه برای انس او به عبادت، تثبیت عمل و ایجاد عادت در او فراهم آید. این عمل ضمن این که یک طریقه ی تربیت دینی است، عاملی برای سرگرم کردن کودک و ایجاد لذت برای او فراهم خواهد کرد. تکرار، عامل ایجاد عادتی می شود که دست بر داشتن از آن حتی در عبادتی چون نماز مایه ی نگرانی کودک می شود. (قائمی،1357)
5- رعایت ضوابط
در ضمن آموزش عملی نماز، آموزش ضوابط هم مورد نظر است. به این معنی که تدریجا به کودک می آموزیم چه چیزهایی نماز را باطل می کند. البته بیان مبطلات نماز به صورت تدریجی صورت می گیرد. به او می گوییم که مثلا راه رفتن، حرف زدن، خوردن و آشامیدن در حین نماز آن را باطل می کند. برای اطمینان از این که آیا او مبطلات نماز را می داند یا نه، به او می گوییم:"من نمازی را پیش تو می خوانم، ببین نمازم درست است یا باطل. و اگر باطل است به چه علت؟" در ضمن نماز ناگهان راه می رویم، یا حرف می زنیم، تا او اشکال کار ما را بگوید، مثلا یادآور شود که به علت راه رفتن، نماز باطل است. این که بخواهیم کودک واجبات نماز را حفظ کند و طوطی وار آنها را بیان بدارد، ممکن است نماز را مثل درس تاریخ و جغرافیا بداند. کودک باید از طریق آموزش های عملی به این فرمول ها دست یابد. (قائمی،1375)
6- تدریجی بودن تربیت
تربیت کردن و تربیت پذیری امری تدریجی است و با رعایت توانایی و قدرت افراد ممکن می شود. توجه به تفاوت های فردی از مهم ترین اصول تربیت است. زیرا انسان ها از ظرفیت های متفاوتی برخورداراند، و این امراز نشانه های قدرت خدای متعال است. امیر مومنان علی- علیه السلام- فرموده: "خیر مردم در تفاوت آنهاست و اگر همه در استعدادها مساوی باشند ، هلاک شوند." بنابراین ، باید انتظا ر داشته باشیم که کودک، یک شبه اهل عبادت و نماز شود. برنامه ی واداشتن و عادت دادن او به نماز باید بر اصل تدریج مبتنی باشد. کودک نباید یک باره با سنگینی از وظایف دینی را بر دوش خود احساس کند. حتی در مسئله ی وضو گرفتن، توصیه شده کودک از ابتدا تا چند ماه به شستن دست قناعت کند و آن گاه تا چند ماه به شستن دست و صورت بسنده نماید و از سنین 9 سالگی به بعد، وضوی کامل بگیرد. (قائمی،1375)
7- تشویق و تایید
تاکید بر ویژگی های مثبت افراد در هر سنی که باشند، آن ها را به بهتر بودن تشویق می کند. ستایش و تحسین به جای عیب جویی، ارائه ی پیش نهادهای سازنده به عوض طعته زدن، به جای اخم، و امید بخشیدن به عوض نومید کردن، همگی حاصل نگرش مثبت اند. (خزائی، 1380)
بنابراین، باید نماز را برای کودک با تشویق همراه سازیم و در فرصت های مناسب او را به عنوان کودکی نماز خوان معرفی نماییم یا از گفته هایی این چنین استفاده کنیم:
* آفرین بر تو پسرم که با نماز خواندنت بهشتی می شوی.
* آفرین بر دخترم که با نماز خواندن می خواهد مثل فاطمه زهرا- سلام الله علیها- باشد.
* از وقتی که نماز خوان شده ای تو را بیش تر دوست دارم.
* وقتی وضو می گیری و نماز می خوانی، صورتت پرنور می شود.
به طور کلی زبان خوش، برخورد خوش، در بر گرفتن کودک، سرشار کردن او از نشاط و شادابی و دست کشیدن بر سر او به هنگام بیدار کردنش برای نماز صبح ، فوق العاده موثر است.

8- رویکرد الگویی
الگو نمونه ای است که آدمی آگاهانه با ناخودآگاهانه از او تقلید میکند. ارائه الگو و اسوه ، موثرترین و مو فقترین روش تربیتی است. کودک در زندگی نیاز به الگو دارد، زیرا داشتن الگو باعث آموزش سریع مسائل و انتقال مفاهیم می شود. ( بهزادی چینجانی، 1380)
در قرآن کریم وجود مقدس حضرت محمد – صلی الله علیه و آله – اسوه ی حسنه معرفی شده است. "لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه" همانا رسول خدا برای شما سرمشق نیکویی است. کودکان از طریق مشاهده ی نماز خواندن اسوه های خود ( پدر و مادر،معلمان، روحانیان و…) بهتر و راحت تر رفتارآنان را یاد میگیرند. براساس تحقیقات انجام شده، 75درصد یادگیری افراد از طریق حس بینایی (مشاهده) ، 13 درصد از طریق حس شنوایی و مابقی از طریق حواس دیگر انسان انجام میگیرد. "مولوی" شاعر گرانقدر شاعر قرن هفتم می گوید:
آن چه یک دیدن کند ادراک آن
سال ها نتوان نمودن با بیان

"جان دیویی" معتقد است:"کودک باید با موقعیت های عینی مواجه شود تا تجربه کسب کند." کودک انسان در آغاز یک مقلد است و تا آخر عمر به همین صورت باقی خواهد ماند، گرچه با رشد عقلی از تقلید او کاسته خواهد شد. "جان لاک" می نویسد:" از طریق سرمشق است که روح کودک پرورش می یابد و تنها از این راه است که تربیت با ارزش به طفل می توان داد" (خزائی، 1380)
کودک، بیشتر از اعمال بزرگسالان درس می آموزد،تا از گفتار آنان. هرگاه کودک با شخص مورد ستایش خود همانند سازی کند، بدون آنکه تحت فشار قرار گیرد، داوطلبانه از الگوهای رفتاری که در آن شخص مشاهده می کند، تقلید خواهد کرد. (نوابی نژاد،1371)
"برای اینکه کودک را به انجام دادن عملی ترغیب کنیم باید ترتیبی بدهیم که او بتواند شخصی را که از نظر او مهم یا محبوب است در حال انجام دادن آن عمل مشاهده کند." با نفوذترین و محبوب ترین افرادی که می توانند برای کودکان الگو واقع شوند پدران، مادران و معلمان اند. به عنوان مثال دانش آموزی با مشاهده اینکه معلمش نماز می خواند، ممکن است این رفتار معلم برای او با ارزش قلمداد شود. او با دیدن افراد دیگری در جامعه که نماز می خوانند، این ارزش را برای خود مهم تلقی می کند. حال اگر خود به نماز خواند مبادرت ورزد و در موقعیت های مختلف به این عمل ادامه می دهد، ارزش نماز خواندن در او درونی می شود. او این ارزش را همراه خود به اجتماعات دیگر می برد، بر ارزش های مثبت جامعه می افزاید و باعث رشد اخلاقی جامعه میگردد، (خزائی،1380)
9-رویکرد تکریم شخصیت
روانشناسان معتقدند که حتی در تربیت خانوادگی و اجتماعی، رفتار اهانت آمیز و مغایر با تکریم شخصیت افراد و دلسرد کننده نسبت به فرزندان خود باعث می شود آنان خود را درمانده و نالایق بشمارند. در تربیت دینی ، شناساندن خوبی ها و نکوهش زشتی ها و بالا بردن درک تربیت دینی، اگر همراه با تکریم شخصیت مخاطبان صورت پذیرد، منجر به تقویت ارزش های معنوی و سست کردن ارزش های ناهنجار می گردد. (خزائی، 1380)
پدران و مادرانی که علاقه دارند فرزندی با شخصیت مطلوب پرورش دهند لازم است از دوران کودکی به آن توجه کنند. حضرت علی- علیه السلام- فرموده است: "با مخاطب خویش پسندیده و مودب سخن بگویید تا او نیز با احترام جواب گوید". (بهزادی چینجانی، 1380)
اول باید روی نکات مثبت فرد انگشت گذاشت و با دادن شخصیت و کرامت به او، در دلش وارد شد. سپس به سوالات او باید پاسخ درست داد تا امکان نفوذ و هدایت فراهم گردد. (بدون نام نویسنده،1380)

نتیجه گیری
امام صادق- علیه السلام- در پاسخ معاویه بن وهب که درباره ی بهترین وسیله ی محبوبیت و تقرب بندگان به پروردگار پرسیده بود، فرمودند:" ما اعلم شیئا" بعد المعرفه الله افضل من هذه الصلوه، بهترین وسیله ی محبوبیت و تقرب بندگان به پروردگار پس از معرفت خدا، نماز است" (کلینی، 1363،ص75).تعلیم و تربیت دو عنوان تفکیک ناپذیرند و تنها در پرتو این تفکیک ناپذیری است که نقش معنایی و رسالت مفهومی خویش را به درستی ایفا می نمایند. از سوی دیگر تعلیم و تربیت در هر جامعه ای تابعی از مکاتب تربیتی و خواست های حاکم بر اکثر افراد آن جامعه است. جامعه ی ما که مبتنی بر مبانی دینی است نیز می بایست تعلیم و تربیتش دینی باشد و در همه ی پیکره ی آن، رنگ دین تجلی نماید. بنابراین اگرچه همه ی نهادها در قبال ترویج فرهنگ نماز و شموفایی این امر فطری مسئولیت دارند، خانواده و مدرسه و عوامل و عناصرآن به عنوان یکی از مهم ترین متولیان تعلیم و تربیت فرزندان کشور اسلامی رسالت خطیری به عهده دارند، زیرا از یک طرف خانواده به عنوان اولین نهاد تعلیمی و تربیتی، موثرترین نقش را در شکوفا کردنن فطرت الهی عهده دار است و از طرف دیگر نهاد مدرسه نیز به مدت دوازده سال ارتباط نزدیک و زنده با مخاطبان خود دارد، در مطلوبیت یا عدم مطلوبیت شخصیت فرزندان کشور اسلامی و چگونگی شکل گیری اندیشه، باورها و رفتارهای ایشان نقشی تعیین کننده دارد.
بدیهی است برای دستیابی به مراحل عالی تربیت دینی باید ابتدا نیازها، توانایی ها و ویژگی های انسان را به عنوان موضوع تربیت بشناسیم و بدانیم که نخستین و بارزترین تفاوت میان انسان و حیوان این است که برخلاف حیوان که فعالیت هایش اغلب جنبه ی تخلف ناپذیر دارد، فعالیت های انسان از روی آگاهی و انتخاب صورت می گیرد و چنین نیست که مانند حیوان مجری بی اراده ی طبیعت خود باشد. به بیان دیگر انسان تا کاری را نشناسد و به نتیجه و هدف آن کار پی نبرد، برای لنجام آن کار اقدام نخواهد کرد بنابراین اولین قدم اندیشه است. بعد از اندیشه و پذیرش آن هدف از ناحیه ی فکر، نوبت به قبول عملی می رسد. یعنی آن حکم عقلی که توسط اندیشه پذیرفته شده است تا وقتی که در حد همین تصدیق ذهنی باشد، منشا اثر واقع نمی شود، بلکه وقتی این تصدیق منشا اثر می گردد که قلب بدان معتقد شود و نوعی حب و دلبستگی به آن پیدا کند و شوق رسیدن به هدف را در دل ایجاد نماید، آن گاه این حب و شوق برانگیزاننده ی انسان برای انجام عمل خواهد گردید. یعنی شوق که در درون وجود آدمی است او را به اراده کردن و تصمیم می کشاند و با گرفتن تصمیم اقدام می کند. به همین دلیل است که در دین، عمل بعد از ایمان قرار داده شده است و رابطه ی تکمیلی و متقابل ایمان و عمل در آیات متعدد بیان شده است. بعد از این مرحله است که در اثر انجام اعمال صالح بقیه ی اعمال نیز به صلاح گرایش پیدا می کنند. لذا انتظار می رود خانواده و مدرسه، همپای شرایط فرهنگی دنیای امروز و متناسب با محتوای غنی منابع دینی، راهبرد روشنی را در این مورد دنبال کنند.

پیش نهادها
1- کودکان و نوجوانان در صورتی پدر و مادر خود را به عنوان اسوه ی اخلاقی، تربیتی و اجتماعی می پذیرند که از جام محبت آنان سیراب شوند. به پدران و مادران پیش نهاد می شود هرچه بیش تر باورها و ارزش های دینی را در خود تقویت کنند تا از طریق، الگویی مناسب و تاثیرگذار برای تغییر رفتار فرزندان خود باشند. از ویژگی های مهم اولیا برای اسوه بودن می توان تقوا، تواضع، گذشت، پرهیز از خشم، پرهیز از خود ستایی، وفای به عهد، پرهیز از گفتار بدون عمل، عدالت، و احترام به قوانین و مقررات را نام برد. علاوه بر الگو بودن اولیا و معلمان، همسویی و همنوایی ارزش های خانواده و مدرسه و دیگر نهادهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی جامعه نیز ضروری است.
2- سخن گفتن به زبان مردم و با اعتماد و سادگی و ظرافت بیان کردن، همواره رمز موفقیت رهبران الهی در جذب مردم به سوی خداوند بوده است. (خزائی، 1380)
کودکان و نوجوانان، زبان خود را می طلبند و باید آموزش نماز و تربیت دینی را به تناسب زمان و به طور دقیق و جامع و مانع برای آنان تبیین و تعریف کرد. نوجوانان در طی مراحل رشد خویش خصوصا در دوران بلوغ، توجهش به مسائل ماورای طبیعی جلب می شود و توجه او به سمت زیبایی های معنوی برانگیخته می شود. گرایش های اخلاقی در کنار گرایش های دیگر از جمله منفی بافی، منفی گرایی، تخریب گرایی و چرخش به سمت ضد ارزش ها، وجود او را احاطه می کنند و اگر نوجوانان و جوان از لحاظ تربیتی، به سرانجامی نیک هدایت نشوند، جنبه ی منفی تقویت شده، منجر به تضعیف جنبه ی دیگر می شود. قبل از آنکه کودکان و نوجوانان به سمت ضد ارزش ها سوق داده شوند، باید ارزش ها و باورهای دینی را با رویدادها و خاطرات شیرین همراه ساخت و از ابزارهای هنری و تکنیک ها استفاده نموده. هم چنین برای آموزش برخی مفاهیم دینی، باید از مصادیق عینی که در جامعه یافت می شود، استفاده کرد. (خزائی،1380)
3- جوانان تازه جو و نوگرا می باشند، از این رو ترغیب به نماز باید با زبانی نو مطابق ذوق و علاقه ی آنان باشد. اگر نوجوان یا جوان احساس کند که مطابق با زمانه اش نیست و نمی تواند همپای همگان در مطالب مورد علاقه ی آنان شرکت کند، برای او مشکل آفرین خواهد بود و او را نسبت به خود بی اعتماد خواهد ساخت. اسوه های کودکان و نوجوانان و جوانان باید فرهنگی را که خود و دیگران در آن زندگی می کنند بشناسند و با جنبه های مثبت و منفی آن کاملا آشنا باشند تا بتوانند آن را در قالب الگوهای امروزی به نمایش بگذارند. روان شناسان کودک، لبخند را از نخستین جلوه های توسعه ی رفتارهای اجتماعی می دانند. پاکیزگی، نظم و ترتیب و استفاده از لباس هایی با رنگ های شاد و روشن در نماز، به ایجاد احساس نشاط و شادمانی کمک می کند.(خزائی،1380)
باید به عنصر زیباشناسی و زیبا دوستی، القای پیام های تربیتی در قالب های زیبای شعر، داستان، تاتر، نمایش، فیلم، خط، نقاشی و موسیقی توجه شود تا روح کودک و جوان پذیرای پیام هایی چون پیام عظیم و با شکوه "نماز" شود. (عطاری، 1380)
4- تکریم شخصیت تنها صفت کلامی نیست، بلکه در برخوردها نیز لازم است. چرا که با نرمی و مهربانی و احترام به شخصیت است که نسل نوجوان و جوان به سمت ارزش ها راغب تر می شوند و به تجربه ثابت شده است که با اکراه و اهانت و تهدید نمی توان کسی را هدایت کرد. (خزائی، 1380)
باید به انواع سوال های کودکان و نوجوانان درباره ی مسائل دینی، به ویژه "نماز" پاسخ مناسب ارائه گردد و بر خصوصیات مثبت آنها تاکید شود تا توجه و انگیزه ی آنان برای مشاهده و یادگیری "نماز" از طریق اسوه های خود ارتقا یابد.
5- جشن تکلیف، به عنوان عاملی اساسی، جذاب و خوشایند برای نوجوانان است. جشن تکلیف که بیشتر برای دختران اجرا می شود، برای پسران نیز برگزار گردد. سرمایه گذاری در این زمینه، اثرات عمیقی در پایداری باورهای دینی، به ویژه "نماز" دارد.
6- به سیمای جمهوری اسلامی پیش نهاد می شود، به منور آموزش مفاهیم و باورهای دینی، موضوع های مربوط به زندگی افراد را در قالب برنامه های خوشایند و جالب به نمایش بگذارد. به ویژه آن که انتقال باورهای دینی به کودکان از طریق کارتون بسیار موثر است.
7- از طریق همراه کردن باورهای دینی با اعیاد و مراسم ویژه که سالی یک بار تکرار می شوند، می توان در جهت درونی شدن باورها اقدام کرد. برای مثال در مراسم عید نوروز که عوامل عینی و خوشایندی از قبیل قرآن، سبزه،آیینه، تنگ آب و ماهی، میوه، شیرینی، لباس نو، لبخند، شادی، محبت و… وجود دارد، می توان هنگام تحویل سال نو، قرآن، دعا و نماز خواند.
در پایان یادآوری می گردد که خانواده و مدرسه شایسته است علاوه بر اینکه نسبت به معنویت، پرستش و نماز حساس باشند خاستگاه دین داری و تقید مذهبی را که با تفکر، تعقل و خردورزی و دانش نسبتی تمام دارد، باتبین نظری مباحث دینی و تکیه بر باورهای درونی و و فطری دانش آموز نهادینه سازند. به امید روزی که با با توفیقات الهی و برنامه ریزی متولیان تعلیم و تربیت شاهد تجلی آثار اقامه ی نماز در سطح جامعه باشیم و به برکت برپایی نماز، پرتو تابناک خورشید سعادت و نیک بختی بر زندگی بندگان الهی متجلی گردد.

گفت پیغمبر رکوع است و سجود
بردر حق کوفتن حلقه ی وجود
حلقه ی آن در هر آن که میزند
بهراد دولت سری بیرون کند

فهرست منابع :

– قرآن کریم
– آمار ،فریال ( 1382 ) بررسی تطبیقی مراحل دینی و فرهنگ نماز در کتب دینی و قرآن و دوره های تحصیلی ، سازمان پ‍ژوهش و برنامه ریزی آموزشی
– کلینی – محمد بن یعقوب ( 1363) ، اصول کافی ، تهران : دارالکتاب الاسلامیه
– بهزادی چینجانی ، زهرا ( ویژه نامه تابستان 1380) تعلیم و تربیت و خانواده ، ماهنامه تربیت ، سال شانزدهم ص ص 61-63
– خزایی علیرضا ( اردیبهشت 1380 ) نقش معلمان در توسعه باورهای دینی و رشد اخلاقی جامعه ، مجموعه مقالات برگزیده همایش معلم ، فرهنگ و توسعه
اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان ص ص 138-128
– قائمی علی ( 1375 ) اقامه نماز در دوران کودکی و نوجوان ،تهران ، ستاد اقامه نماز ص ص 10-66
– نوابی نژاد ، شکوه ( 1371 ) عوامل موثر بر رشد اخلاقی کودک ، مجموعه مقالات سمپوزیوم جایگاه تربیت در آموزش و پرورش دوره ابتدایی ، تهران ، انتشارات تربیت

16