آشنایی با شهرستان دزفول
دزفول یکی از شهرهای استان خوزستان است از شمال به شهر ستانهای اندیمشک و الیگودرز (استان لرستان) ، از خاور به بخشهای لالی از شهرستان (مسجد سلیمان) و گتوند (از شهرستان شوشتر) و از جنوب و باختر به شهرستان شوش محدود می گردد.
تقسیمات کشوری : شهرستان دزفول از دو بخش مرکزی و سردشت تشکیل گردیده است . در این شهرستان تنها منطقه شهری دزفول است که بعنوان مرکز شهرستان دزفول محسوب میگردد. بخش مرکزی دزفول شامل دهستانهای شمس آباد ، بنوار ، قبله ای ، شمعون و شرقی و بخش سردشت شامل دهستانهای شهی ، سردشت ، لیوس و میانکوه میباشد .ضمناً تعداد 6 شهرک جدید که بیش از 2000 نفر جمعیت دارند ، در این دو بخش (بخصوص بخش مرکزی) ایجاد گردیده است.
نامگذری وپیشینه تاریخی : بنا بر بعضی مدارک تاریخی
شهر دزفول که ابتدا بنامهای اندامشک.اندامیش ودر میان اعراب اندلمشک موسوم بوده .توسط اردشیر بابکان پادشاه ساسانی بنا گردیده است .در برخی منابع چنین آمده که پل قدیمی دزفول که در دوران شاپور اول ساسانی بر روی رود خانه دز احداث گردیده بود.راه ارتباطی میان دو شهر باستانی جندی شاپور و شوش بشمار می رفته است .در کنار این پل یک دژ (قلعه)مستحکم جهت حراست از آن ایجاد شده بود وبهمین جهت این محل را "دژپل" می گفتند .بعد ها که به تدریج شوش و جندی شاپور عظمت و اهمیت خود را از دست دادند جمعیت کثیری به دژپل کشیده شدند وبعد با سقوط امپراطوری ایران ، نام دژ پل نیز مانند بسیاری لغات دیگر بصورت دزفول تغییر پیدا کرد. در طول تاریخ بعد از اسلام شهردزفول گاهی آباد وگاهی ویران گردید اما پیشرفت واقعی آ ن بعنوان یک شهر .بعد از ایجاد سد دز بوجود آمد.در طول جنگ تحمیلی نیز علیرغم آسیب های فراوان و بمباران های متعدد هوایی که از طرف دشمن دید .معهذا بعلت مقاومت دلیرانه اهالی وبعد از جنگ بدلیل روحیه قوی وکم نظیر مردم دزفول ؛بسرعت محلهای آسیب دیده باز سازی گردید.
رودها : مهمترین رودخانه این شهرستان دز است که از کوههای لرستان سرچشمه گرفته ، در شمال شهر دزفول از نواحی کوهستانی خارج و پس از عبور از باختر شهر دزفول بسمت خاور متمایل گردیده و در نزدیکی بند قیر به رودخانه کارون میریزد . بر روی این رودخانه و در حاشیه کوه تنگوان (واقع در 25 کیلومتری شمال خاوری دزفول ) سدی بهمین نام بنا گردیده که شبکه آبیاری دز با ایجاد کانالهای آبرسانی نقش مهمی در اقتصاد منطقه بخصوص تهیه پروژه های کشاورزی و صنعتی شهرستان دزفول ایفا نموده است.
کوهها : شهرستان دزفول از ناحیه کوهستانی (بخش سردشت)و جلگه ای (بخش مرکزی )تشکیل گردیده است. مهمترین کوههای منطقه کوهستانی آن عبارتند از :
کوه سالن(بلند ترین قله این شهرستان ( با 2209متر ارتفاع).
کوه هفت تنان(1570متر).
کوه سرگویان( 1503متر)
کوه لپ سفید( 897متر).
این کوهها در واقع از قسمتهای کم ارتفاع سلسله جبال زاگرس محسوب میشود. ضمناً تپه چغامیشCHOGHAMISH که از آثار وباستانی شش هزار ساله بر خوردار گردیده .در فاصله 25کیلو متری جنوب خاوری شهر دزفول قرار گرفته است .
کانها.معادن شن وماسه شهرستان دزفول که غالباً در مسیر های زیر قرار دارد.
1 -معدن مسیر رود خانه در واقع در جنوب شهر دزفول .
2- معدن گلال کهنک واقع در 21 کیلو متری جنوب خاوری دزفول.
3- معدن مسیر رود کرخه واقع در 22 کیلو متری باختر دزفول.
4 – معادن دیگری که در این چند سال شروع به فعالیت کرده اند .
همچنین معادن سنگ گچ نمک روستای ایسپره (واقع در 5 کیلو متر سر دشت)و معدن متروک سنگ سیلیس دار(واقع در خاور پل کهنک) 22 کیلومتری جنوب خاوری دزفول قابل ذکرمی باشند .
آب وهوا : هوای دزفول گرم وخشک می باشد .
نژاد : آریایی .
زبان : فارسی با گویش محلی .
دین : اسلام ، مذهب شیعه( اثنی عشری)
رستنی ها : از درختان گز ، کنار ، کیکم ، بادام کوهی و ارزن و از گیاهانی که کار برد دارویی و صنعتی دارند بومادران ؛درمنه و گون کتیرا در نقاط مختلف بویژه در نواحی شمال خاوری شهرستان می روید. وهمچنین پوشش گیاهی جهت چرای دام در حد ضعیف موجود می باشد .
جانوران وپرندگان : روباه ، شغال گرگ ، آهو ، خرگوش ، کفتار ، گراز ، پلنگ ، خرس ، کبک ، تیهو و غاز وحشی در سطح این شهرستان مخصوصاً در بخش سردشت وجود دارد .
وضع اقتصادی : اساس اقتصاد شهرستان دزفول بر کشاورزی ، دامداری وصنایع کار خانه ای استوار کردیده است.کشاورزی که در رده بالایی از تولید قرارگرفته ، شغل اصلی اهالی دزفول بشمار میرود . وجود رود خانه های مهمی از قبیل دز وکرخه ودشت حاصلخیز دزفول باعث گردیده که انواع مختلف تولیدات کشاورزی از قبیل گندم ، جو ، برنج ، بنشن ، نباتات علوفه ای پنبه ، تره بار ، چغندر قند و نیشکر و باغداری شامل مرکبات مختلف بخصوص پرتقال ، نارنج در این ناحیه بدست می آید .
نوع کشت غالباً آبی است وروش کشت به دو صورت مکانیزه ونیمه مکانیزه انجام میشود .علاوه بر این ، دو مرکز کشت و صنعت مدرن وبرزگ در حوالی دزفول ودو مرکز تحقیقات کشاورزی در سطح این شهر ستان مشغول فعالیت میباشد .
دامداری نیز در شهرستان دزفول بسیار فعال بوده وشامل پرورش گوسفند، گاو، گاومیش ، شتر و انواع طیور بومی میباشد. همچنین دامداریهای صنعتی به تعداد بیش از ده واحد در نقاط مختلف این شهرستان دایر گردیده که شامل تعدادی واحد گاوداریهای شیری و چند واحد پروار بندی میگردد . این دامداریها بصورت های مدرن و با امکانات خوب اداره میشود .
صنایع کارخانه ای دزفول بسیار متنوع وشامل کارخانجات زیر است
گچ پاکتی ، ماسه شویی، موزائیک سازی، آجر سفال ، آجرفوفمن و لوازم ساختمانی .
قیرسازی.بافندگی.و فریزسازی.بستنی سازی.دفترسازی.تولیدتیرچه وبلوک سیمانی .کولرسازی.تهیه وتولید منبع های فلزی.اطاق یازی کامیون و وانت .ساخت ادوات کشاورزی .سنگبری. آهک پزی. کمپوت سازی تولید ماکارونی.آرد سازی بسته بندی چای.تهیه دانه طیور.تولید گاز اکسژن .پلاستیک سازی وتولید شکر.
آثار باستانی : مهمترین آثار قدیمی و باستانی در سطح شهرستان دزفول عبارتند از:
1- پل قدیمی دزفول متعلق به عهد شاپور اول ساسانی (242 )که تاکنون بارها مورد مرمت قرار گرفته است.
2-مسجد جامع دزفول که در اوایل دوران اسلامی ساخته شده ودر قرون هفتم ودوازدهم هجری توسعه ومرمت یافته است.
این بنا بی شباهت به معماری دوران ساسانی نیست.
3-بقعه سید سلطان علی (سید روبند)که با ارتفاع 10 متر از سطح زمین در کنار رود خانه دز وزمان امیر تیمور ساخته شده.در عهد شاه عباس اول صفوی تعمیر گردید ودر حال حاضر نیز(سال1368 )در دست تعمیر است.
4-بقعه حضرت خرقیل(پدر حضرت دانیال نبی)ویکی از 124 هزار پیغمبر خدا متعلق به600 سال قبل از میلاد مسیح واقع در شهردزفول.
5-بقعه محمد بن جعفر.واقع در جنوب غربی دزفول متعلق به دوران صفویه.
6-بقعه شاهرکن الدین تیموری واقع در شهر دزفول.متعلق به دوران تیموری.
7 – بارگاه شاه ابوالقاسم و مقبره یعقوب لیث صفاری واقع در جاده دزفول وشوشتر.
و بسیارقلاع.مساجد وبقاع متبرکه در شهر دزفول ویا سایر نقاط شهرستان دزفول باقی مانده است.
8-تپه چغامیش واقع در 25 کیلو متری جنوب شرقی دزفول که شامل یک تپه بزرگ وچندین تپه کوچک میباشد. در این منطقه آثار فراوانی از تمدن پیش از تاریخ یعنی حدود2 الی 3 هزار سال قبل از میلاد مسیح کشف شده است.
9-معبد عیلامی چغازنبیل درروی تبه بزرگی واقع در ساحل رود خانه دز (چهل کیلو متری جنوب شهر دزفول )که در سال1250 قبل از میلاد مسیح توسط! نتاش گال پادشاه عیلامی ساخته شده است .این بنا از خشت خام ساخته شده. روکشی از آجر دارد و ارتفاع آن25 متر میباشد که در اصل 50 متر بوده است. جالب ترین شیی که در حفریات چغازنبیل بدست آمده.مجسمه گاو لعابداری است که دارای کتیبه ای بخط عیلامی در روی گرده آن میباشد. .
آب وهوا : هوای دزفول گرم و خشک بوده .بیشترین درجه حرارت در تابستانها 25 درجه بالای صفر می باشد .میزان باران سالیانه دزفول بطور متوسط به 210 میلی متر میرسد.چگونگی
فرآورده ها : گندم؛جو؛برنج ؛ نباتات علوفه ای تره بار چغندر قند ومرکبات در حوالی دزفول بعمل میآید.
آب کشاورزی از رودخانه دز وتحت شبکه آبیاری دز انجام می گیرد آب آشامیدنی شهر دزفول از 11 حلقه چاه ژرف تامین میگردد که از لحاظ کیفیت بسیار مرغوب بوده ودر حین پمپاژ کلریزه هم میشود .
برق دزفول از نیروگاه سد دز(شبکه سراسری خوزستان)منشعب میگردد.
صادرات : اقلام صادراتی دزفول متنوع هستند و مهمترین آنها عبارتند از:
گندم ، جو، تره بار ، مرکبات ، گل و گیاه ، شکر، پوست ، پشم ، فرآورده های لبنی و بعضی از تولیدات صنعتی.
شهرستان دزفول از شهرهای استان خوزستان در جنوب غربی ایران است که در کنار رودخانه دز واقع شده است. این شهر در دامنه های زاگرس مرکزی قرار دارد و سابقه تاریخی آن به دوره ساسانیان برمی گردد. آب و هوای دزفول گرم و مرطوب است. شهر دزفول مرکز شهرستان دزفول است. این شهر از شمال به شهرستانهای اندیمشک و الیگودرز (استان لرستان)، از خاور به بخشهای لالی از شهرستان (مسجد سلیمان) و گتوند (از شهرستان شوشتر) و از جنوب و باختر به شهرستان شوش محدود می گردد.
مشخصات جغرافیایی
شهر دزفول مرکز شهرستان دزفول از نظر جغرافیایی در ۴۸ درجه و ۲۴ دقیقه درازای شرقی و ۳۲ درجه و ۲۲ دقیقه پهنای شمالی قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۴۰ است. دزفول دارای یک فرودگاه است که کاربرد آن بیشتر نظامی است این شهر به شبکه راه آهن سراسری وصل نیست و مردم برای مسافرت با قطار از ایستگاه راه آهن شهرستان اندیمشک استفاده می کنند. راه های زمینی دزفول عبارتند از:
* بزرگراه دزفول – اندیمشک به درازای 10 کیلومتر.
* راه آسفالته اصلی دزفول – شوشتر به درازای ۶۷ کیلومتر.
* مسیر آسفالته دزفول – لالی به درازای ۸۵ کیلومتر.
جمعیت دزفول
بنابر نتایج سرشماری نفوس و مسکن مرکز آمار ایران، جمعیت شهر دزفول در سال ۱۳۸۵، برابر با ۲۲۸٬۵۰۷ نفر بوده است. این شهر سی اُمین شهر پر جمعیت ایران است و در جدول جمعیت شهرهای ایران پس از ملارد و پیش از بروجرد قرار گرفته است.
نام و تاریخچه
براساس کتاب شهرهای ایران نوشته ایرج افشار، دزفول شهری است که قدمت تاریخی آن به چندین هزار سال پیش می رسد. "دزپل" یا "دژپل" را در اصطلاح محلی دزفیل و دژپیل گویند و مُعرب آن دسفول است. دزفول در زمان ساسانیان همزمان با ساختن پل در کنار آن بر روی دز به منظور برقراری ارتباط بین پایتخت جدید یعنی جندی شاپور و شوشتر بنا شده است. دز به معنی قلعه می باشد و احتمالا نام دزفول یا دزیل از نام همان پل مشتق شده است. به گفته حمدالله مستوفی در معجم البلدان نام دزفول عربی شده واژه "دژپل" است که خود متشکل از دو واژه "دژ" و "پل" می باشد. دزفول در گویش محلی به نام های دسویل (desvil) دزفیل (dezfil)، دسپیل (despil) و دٍسفیل (desfil) نیز خوانده می شود. یکی از نام های دزفول اندامش بوده است و نام اندیمشک (صالح آباد سابق) از این نام مشتق شده است.
شهر دزفول در روی تپه ای به ارتفاع ۲۱۰ متر از رودخانه بنا شده و سرداب های عمیق دارد. مردم ساکن جندیشاپور پس از ویرانی این شهر توسط الوار به کناره رود دز مهاجرت کردند و بنای شهر دزفول کنونی را پایه ریزی کردند. دزفول از هجوم مغول محفوظ ماند. در طول تاریخ بعد از اسلام دزفول گاهی آباد و گاهی ویران گردید اما پیشرفت واقعی آن همزمان با بنای سد دز توسط ایتالیایی ها در ۳۰ سال اخیر به وجود آمد. این شهرستان در طول جنگ ایران و عراق آسیب های زیادی دید اما پس از جنگ بازسازی شده است.
گویش دزفولی
گویش مردم این شهرستان از گویش های باستانی فارسی به شمار می رود که در آن ریشه های فراوانی از پارسی میانه دیده می شود. این گویش همانندی های زیادی با گویش شوشتری دارد. از گویش مردم شهرهای دزفول و شوشتر با نام گویش خوزی نیز یاد شده است که ویژه این دو شهر است و نا همگونی های زیادی با گویشهای لری و بختیاری دارد. هرچند به دلیل همجواری این دو در برخی واژگان همسانی هایی به چشم می خورد.
دزفول در زمان جنگ ایران و عراق
با آغاز جنگ ایران و عراق ، دزفول یکی از شهرهایی بود که بیش از ۱۶۰ بار مورد حمله موشکی قرار گرفت. در تاریخ ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ هواپیماهای عراقی در نخستین روز جنگ به شیوه نیروی هوایی ارتش اسرائیل در جنگ شش روزه به پایگاه های نیروی هوایی ایران حمله کردند. پایگاه چهارم شکاری دزفول موسوم به پایگاه وحدتی یکی از این پایگاه ها بود.
پس از آن نیروهای عراق بارها به شهر دزفول با بمب و موشک حمله کردند. شهر دزفول درمیان کشورهای حوزه خلیج فارس به "بلد الصواریخ" یعنی "شهر موشک ها" مشهور شد. پس از جنگ به پاس مقاومت شهر، به عنوان شهر نمونه انتخاب شد. دزفول در جنگ تحمیلی ۲۶۰۰ کشته داشت.
آثار تاریخی
مهم ترین اثر تاریخی دزفول پل قدیم است که شاپور اول ساسانی به کمک اسیران رومی آن را بر روی رود دز بنا کرد که به همین دلیل به پل رومی نیز مشهور است. همچنین قلعه ای نیز برای حفاظت از آن عمارت کرد که اکنون در محل قدیمی آن محله ای به نام قلعه وجود دارد. در ساختمان بجا مانده کنونی این پل آثار معماری ساسانی و صفوی دیده می شود. در دوران پهلوی، به دلیل خراب شدن دهانه های میانی این پل، دو دهانه بتونی احداث نموده اند که آن را قابل تردد می کند. این پل قدیمی ترین پل در جهان است که هنوز عبور و مرور روی آن صورت می پذیرد.
از قدیمی ترین آثار تاریخی شهر می توان به محوطه های پیش از تاریخ، پل ساسانی (با ۱۴ دهانه اصلی و ۱۲ دهانه فرعی)، بافت زیبای معماری سنتی و بناهای قدیمی اشاره نمود. آسیاب های دزفول، مسجدجامع، بقعه سبزقبا، بازار قدیم شهر، مسجد لب خندق، بقعه شاه ابوالقاسم، مجموعه تاریخی شاه رکن الدین، بقعه محمد بن جعفرطیار، بقعه رودبند و خانه تیز نو (اداره میراث فرهنگی دزفول) از جمله مناطق دیدنی و تاریخی این شهرستان به شمار می آیند. فرآورده های چوبی، نمدمالی، گیوه دوزی، سبدبافی، خراطی، نازک کاری چوب از قبیل شمعدان، چوب لباسی، نمکدان از جمله صنایع دستی مردم شهرستان دزفول به شمار می آید. ازدیگر صنایع این منطقه می توان ورشوسازی را نام برد. در شهرستان دزفول کارگاه های ورشوسازی نیز دایر است و در آن ها وسایل چای خوری و سینی و منقل تهیه می شود. قلم زنی روی طلا و نقره و زرگری نیز در این شهرستان رواج دارد. مکان های دیدنی و تاریخی از قدیمی ترین آثار تاریخی شهر می توان به محوطه های پیش از تاریخ، پل ساسانی(با ۱۴ دهانه اصلی و ۱۲ دهانه فرعی)، بافت زیبای معماری سنتی و بناهای قدیمی اشاره نمود. آسیاب های دزفول، مسجدجامع، بقعه سبزقبا، بازار قدیم شهر، مسجد لب خندق، بقعه شاه ابوالقاسم، مجموعه تاریخی شاه رکن الدین، بقعه محمدبن جعفرطیار، بقعه رودبند و خانه تیز نو (اداره میراث فرهنگی دزفول) از جمله مناطق دیدنی و تاریخی این شهرستان به شمار می آیند .
آب کشاورزی از رودخانه دز وتحت شبکه آبیاری دز انجام می گیرد آب آشامیدنی شهر دزفول از 11 حلقه چاه ژرف تامین می گردد که از لحاظ کیفیت بسیار مرغوب بوده و در حین پمپاژ کلریزه هم می شود. برق دزفول از نیروگاه سد دز (شبکه سراسری خوزستان) منشعب می گردد.
صادرات : اقلام صادراتی دزفول متنوع هستند و مهمترین آنها عبارتند از: گندم ، جو، تره بار ، مرکبات ، گل و گیاه ، شکر، پوست ، پشم ، فرآورده های لبنی و بعضی از تولیدات صنعتی.
زیارتگاه ها و آرامگاه ها
از اماکن مذهبی دزفول که زوار بسیاری دارد می توان به آرامگاه حزقیل نبی (Ezekial ) پدر دانیال نبی، بقعه امامزاده رودبند پدربزرگ شاه اسماعیل صفوی و نیز امامزاده سبزقبا برادر تنی امام رضا و همچنین بقعه محمد بن جعفر طیار شوهر ام کلثوم دختر امام علی اشاره کرد.
منبع سایت موسسه ی دزفول شناسی