بسمه تعالی
موضوع تحقیق
خانواده از دیدگاه قرآن و اسلام
خانواده از منظر قرآن
خداوند در قرآن مى فرماید 🙁 و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکُنوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه); یکى از نشانه هاى خداوند این است که براى شما از جنس خودتان همسرانى آفرید تا در کنارشان بیارامید و میان شما وهمسرانتان مودت و رحمت برقرار ساخت. خداوند در این آیه شریفه همسران را مایه سکون و آرامش یکدیگر دانسته و از آن جا که پایه سکون و آرامش، محبت و دوستى است خداوند تامین آن راتضمین نموده است.
در آیه ای ،قرآن همه مردم را مخاطب قرار داده ودستور داده که کمک کنید تا افرادی که ازدواج نکرده اند ازدواج کنند وحتی اگر از فقر هم می ترسند خداوند داناست واز فضل خود آنان را بی نیاز می کند "و انکحوا الایامى منکم و الصالحین من عبادکم و امائکم ان یکونوا فقراء یغنهم اللّه من فضله و اللّه واسع علیم" ، سوره نور. رسول اکرم(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:(من تزوج احرز نصف دینه فلیتق اللّه فى النصف الباقى)، هر کس ازدواج کند نصف دین خود را حفظ کرده و باید در مورد نیمه دیگر آن تقواى الهى پیشه کند.
اهمیت خانواده و نقش آن درجامعه بشرى از رهاورد تامل و تفکر در دو بعد وجودی انسان آشکار مى گردد. خانواده یک واحد اجتماعى است که هدف از آن در نگاه قرآن , تامین سلامت روانى براى سه دسته است; زن و شوهر, پدر و مادر و فرزندان. همچنین هدف, ایجاد آمادگى براى برخورد و رویارویى با پدیده هاى اجتماعى است.
در آیه 74 سوره فرقان مى خوانیم:(والذین یقولون ربّنا هب لنا من ازواجنا قرّه اعین و اجعلنا للمتقین اماماً) و کسانى که مى گویند خداى ما ما را از همسران مان نور چشمان ببخش و ما را رهبر پرهیزکاران گردان.این آیه بر اهمیت خانواده و پیش آهنگى آن در تشکیل جامعه نمونه انسانى اشاره دارد, چنان که پیوندهاى سالم و درخشان خانوادگى را ایده آل پرهیزکاران معرفى مى کند. در درون واحد اجتماعى خانواده پدر و مادر از آغاز تولد کودکان به عنوان الگو براى آنان مطرح هستند, نقش و معناى اهمیت خانواده در بهسازى وضعیت بشر نیز در همین واقعیت نهفته است .
در نگاه پیشوایان دین, باورها, چگونگى زندگى, عادتها, تمایلات و اهداف والدین از مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر کودکان هستند. بنابراین نوع رفتار والدین در هماهنگ سازى خواستها و تمایلات خودشان از یک سو و تمایلات خانوادگى و اجتماعى از سوى دیگر و همچنین تلاش پیوسته آنان براى تامین رفاه و سلامتى روانى خانواده و نوع برخوردشان با وظایف دینى و اجتماعى از عوامل ایجاد هسته تعاون و همکارى اجتماعى در کودک شمرده مى شوند. ارزش خانواده پیش از هر چیز بر پایه مودّت و دوستى بین اعضاى آن استوار است;اعضایى که انجام حقوق متقابل, آنان را در کنار یکدیگر نگاه داشته است و اگر این جریان بر اساس دوستى و تفاهم و برکنار از منیّت ها ادامه یابد به کمال انسانى مورد انتظار خواهد انجامید. از نگاه قرآن, خانواده, مدرسه محبت و دوستى است .
در آیه 21 سوره روم آمده است: (و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم مودّه و رحمه انّ فى ذلک لآیات لقوم یتفکّرون)
از نشانه هاى او این است که از خود شما جفتهایى براى شما آفرید تا نزد ایشان آرامش یابید, و میان شما دوستى و مهربانى برقرار ساخت. همانا در این نشانه هایى است براى آنان که مى اندیشند.
دراین آیه چند نکته و نقطه با اهمیت درباره خانواده وجود دارد که شایسته بررسى هستند :
1- ازواجاً من انفسکم; همسرانى از خودتان بر اساس این تعبیر, رابطه و پیوند زن و شوهر یکى از ابعاد مهم خانواده است. پیوند میان زن و شوهر چیزى جز پیوند دوستى پیراسته از هر انگیزه دیگر نیست. در خانواده است که نقاط ضعف و قوت شخصیت انسان بدون هیچ گونه ترس یا ملاحظه اى آشکار مى شود, خانواده محیطى است که امکان درمان مشکلات به صورت طبیعى در آن فراهم است, زیرا با بردبارى, محبت, وفادارى و اطمینان متقابل زن و شوهر زمینه شناخت نقاط منفى شخصیت و بررسى آنها و رهایى از چنگ آنها با خودسازى بیش از هر جاى دیگر میسر مى شود.
2- و جعل بینکم مودّه; میانتان دوستى برقرار ساخت. دومین نقطه مهم در خانواده محبت بین زن و شوهر است; آنها با تعامل دوستانه و همکارى در مسیر شناخت خود و خداى خود به آرامش مى رسند و در وادى امن الهى گام مى نهند;
3- لتسکنوا; تا آرامش یابید. (سکنى) دست یافتن به مقام سکونت و آرامش است, و این تعبیر در قرآن اشاره به این واقعیت دارد که آرامش, مقام و موقعیتى است که انسان در پهنه هستى باید بدان دست یابد و از دیدگاه قرآن وظیفه خانواده زمینه سازى براى همین هدف است, حال چه براى زن و شوهر, یا کسانى که راه آنان را ادامه مى دهند; یعنى فرزندان.
4- رحمه; اصل مهربانى الفت زن و شوهر و همکارى آن دو با نیروى عشق و محبت در مسیر کمال, رحمت ومهربانى را براى خانواده و دیگران به بار مى آورد, پس پیوند سالم است که ضامن فراهم شدن زمینه مناسب براى ارتباط مسوولانه و ماندگار است و این چیزى است که نوگامانى که در آغاز راهند, از آن الگو مى گیرند و در روابط آینده شان با جامعه به عنوان سرمشق بدان مى نگرند .
فرزندان نیز یک سلسله مسوولیتهایى در برابر والدین دارند. از دیدگاه قرآن شایسته است که رفتار فرزندان در برابر پدر و مادر آمیخته با احترام و محبت باشد; خداوند مى فرماید: (فلاتقل لهما افّ) و بر فرزندان لازم است که از پدر و مادر خویش نگهدارى و مراقبت کنند .
و در سوره اسراء مى فرماید: (و قضى ربّک الاّ تعبدوا الاّ ایّاه و بالوالدین احساناً امّا یبلغن عندک الکبر احدهما او کلاهما فلاتقل لهما افّ و لاتنهرهما و قل لهما قولاً کریماً. و اخفض لهما جناح الذلّ من الرّحمه و قل ربّ ارحمهما کما ربّیانى صغیراً) پروردگارت مقرر فرمود که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکى کنید, چنانچه یکى یا هر دوى آنها نزد تو به پیرى رسند به ایشان سخنى رنجش آور نگو و بر سرشان فریاد مکن و با ایشان سخنى کریمانه بگو. و با آنان مهربانانه فروتنى کن و بگو پروردگارا همان گونه که آنها مرا در کودکى پرورش دادند تو نیز آنها را مشمول رحمت خویش گردان. بى گمان این احترام گذاشتن به معناى دعوت فرزند به تقلید و رهروى از پدر و مادر بدون تفکر و اندیشه نیست, زیرا این کار از نگاه قرآن نادرست است. از دیدگاه قرآن هر انسانى باید با فکر واندیشه خودش راه درست از نادرست, هدایت از ضلالت را تشخیص دهد .
خانواده از دیدگاه اسلام
الف ) اهمیت خانواده از دید اسلام
اسلام خانواده را از مهمترین و اساسی ترین واحدهای اجتماعی می داند که بنای آن بر الفت و همدلی و همدمی استوار گشته و این بنا محبوب ترین بناها در پیشگاه خداوند است. روابط آن بر مودت و رحمت پایه گذاری شده و گرمی کانون خانواده مورد توجه عمیق اسلام است.
قال رسول الله: ما بنی بناء فی الاسلام احب الی الله من التزویج.
در اسلام بنیادی نهاده نشده که در نزد خداوند از بنیاد خانواده محبوتر باشد.
قال رسول الله: من کان له ما یتزوج و لم یتزوج فلیس منا
تشکیل خانواده آن قدر در دین اسلام مهم شمرده شده و تشویق هایی برای آن قرار داده اند که که حکایت از مطلوبیت و استحباب آن دارد .
ب ) تقویت ایمان در خانواده از دید اسلام
ایمان به خداوند و احساس دلبستگى به ذات مقدس ربوبى مى تواند سدى محکم در برابر آسیب هاى ویرانگرى که کانون خانواده را تهدید مى کند، باشد. یکى از صاحبان آثار در زمینه مسایل خانواده مى نگارد: "ما گمان داریم در زندگى خانوادگى اگر زن و شوهر متقاعد شوند که خداوند و حساب و کتابى است و رفتارهاى نیک و بد شان مورد سوال یا بازخواست قرار مى گیرند، تن به درگیرى و اختلاف نمى دهند; حساب زبان و اعضاى خود را دارند و مراقبند دستى به ستم به سوى کسى دراز نکنند موجب تضییع حقى نشوند…
ج ) آموزه هاى دینى خانواده از دید اسلام
اسلام نسبت به خانه و خانواده اهمیت فراوانى قایل است و براى این که این کانون مقدس، گرم نگه داشته شود و مکانى مناسب براى پرورش اعضاى آن باشد، آموزه هاى بسیار جالب ارزنده اى ارایه نموده است. این آموزه ها هم راهکار و هم تشویق براى خوب زیستن زن و مرد مى باشد. مى توان ادعا کرد که توجه دقیق در محتوا و پیام هاى نوید بخش این آموزه ها در جهت ریشه کن شدن اختلاف ها بسیار سودمند خواهد بود.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: "خدا رحمت کند بنده اى را که میان خود و همسرش روابط نیکو برقرار کند; زیرا خداوند سرنوشت زن را به دست او سپرده و او را موظف به سرپرستى وى ساخته است."
امام صادق(علیه السلام) درباره مردانى که حقوق خانواده خود را مراعات نمى کنند، فرمود: (ملعون من ضیّع من یعول به); لعنت خدا بر کسى که حق خویش را ضایع مى کنند.
پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله) خطاب به زنان فرمود: (لا تطولنّ صلاتکُنّ لتمنعن ازواجکنّ); آن قدر نماز خود را طول ندهید که شوهران را از خود محروم سازید.
آن حضرت همچنین فرمود: "هر زنى که شب بخوابد و شوهرش بر او خشمگین باشد، خداوند از او نمازى نمى پذیرد تا این که شوهر از وى راضى شود".
د ) رفتار نیک خانواده از دید اسلام
بناى خانواده با فداکارى زن و مرد نسبت به همدیگر و رفتار پسندیده آنان پایدار مى گردد. خداوند متعال در قرآن کریم به مردان دستور مى دهد: (وعاشروهن بالمعروف); با زنان به خوبى معاشرت کنید. گرچه آیه خطاب به مردان است، ولى از آن جا که رفتار پسندیده یک صفت خوب و کمال براى انسان است، مى توان گفت زنان هم از این قاعده مستثنا نیستند، بلکه آنان نیز در تعامل با شوهران شان بایدرفتار پسندیده داشته باشند. مى توان مصادیق فراوانى از معاشرت نیکو در زندگى و رفتار زن و مرد را نام برد; مانند بازگو نمودن خوبى هاى همدیگر، ارج گذارى به سلیقه یکدیگر، قدردانى از کارهاى مثبت ، همدردى و بالاخره اظهار محبت به یکدیگر .
هـ )خویشتن دارى و سازش خانواده از دید اسلام
خویشتن دارى و سازش اگر نتیجه مطلوب و عقلانى به دنبال داشته باشد از صفات نیکو و ارزشمندى خواهد بود که در بسیارى از درگیرى ها مى توان آن را به کار گرفت. قرآن کریم از این اصل به عنوان یک راهکار اساسى براى رفع مشکلات یاد کرده است; آن جا که مى فرماید: (و ان امراه خاف من بعلها نشوزاً او اعراضاً فلا جناح علیهما ان یصلحا بینهما صلحاً و الصلح خیر) هرگاه زنى نگران طغیان و سرکشى و یا اعراض و کناره گیرى همسرش بود منعى نیست از این که با هم صلح کنند که سازش در هر حال بهتر است.
از مجموع آنچه گذشت نتیجه گرفته مى شود که :
1- خانواده کوچکترین واحد اجتماعی است . و سلول اولیه آن را زن و شوهر تشکیل مىدهند.
2- خانوادهاى که با استانداردهاى اسلامى انطباق دارد، خانواده برتر است.
3- ملاک برترى خانواده ، برخوردارى از فضیلتها و ارزشهاى اسلامى است .
4- قرآن کریم منبعى براى شناسایى خانواده برتر و ویژگیهاى آن است .
5- اسلام ، اهل بیت پیامبر(ص ) را برترین خانواده مى شمارد و همگان را به الگوگیرى از آن دعوت مى کند.
6- ویژگیهای خانواده برتر را در سه محور اصالت خانوادگى ،، ویژگیهاى نفسانى آن و ویژگیهاى رفتارى آنها مى توان خلاصه کرد.
7- خانواده حضرت ابراهیم ، حضرت مریم ، حضرت موسى ، حضرت شعیب و حضرت یحیى چند نمونه از خانواده هاى برتر قرآنى است .
8- اصول زندگی و خانواده خود را باید در راستای قران و اسلام قرار دهیم و با مهر و محبت و خوبی کردن به هم نوعان خود خدا را از اعملامان خشنود کنیم .
به خدا گفتم : به من همه چیز بده ، تا از زندگی لذت ببرم
خداوند فرمود : به تو زندگی دادم تا از همه چیز لذت ببری .!
"فی امان الله"
16