تحقیقی جامع درباره جنگل و انواع آن

مقدمه
منابع طبیعی مجموعه ایست از مواهب خدادادی که انسان در بوجود آوردن آنها نقشی نداشته است. این منابع از نظر ماهیت به دو گروه تقسیم می شوند: منابع طبیعی تجدید ناپذیر و منابع طبیعی تجدید شونده. طی زمان های طولانی ، انتظار بر این بوده که منابع طبیعی تجدید شونده پاسخگوی نیازها و تا مین کننده خواست های نامحدود جوامع شهری و روستایی باشد. تحولاتی که در خلال دو قرن گذشته بویژه در نیمه دوم قرن بیستم رخ داد سبب درک واقعی و شفاف تری از ماهیت و خاصیت این منابع گردید. این تحولات از یک سو نقش منابع طبیعی را به عنوان یک زیر ساخت مسلم برای توسعه پایدارکشورها، خصوصا در توسعه بخش کشاورزی محرز گردانید و از سوی دیگر نشان داد که اگر استفاده از منابع طبیعی به شیوه گذشته ادامه یابد، در آینده نزدیکی سرنوشت این منابع و به تبع آن سرنوشت تمدن ها با مشکل و نابودی قرین خواهد شد. از مدت ها پیش کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه با بحران های زیست محیطی ناشی از تخریب شدید منابع طبیعی که پیامد آن مشکلات و آلودگی های وسیع در سطح ملی و فراملی است، مواجه شده اند. در این میان جنگل، که به عنوان یکی از منابع تجدید پذیر محسوب می شود؛ منطقه وسیعی است پوشیده ازدرختان، درختچه و گونه های علفی که همراه با جانوران وحشی نوعی اشتراک حیاتی گیاهی و جانوری را تشکیل داده و تحت تاثیر عوامل اقلیمی و خاکی قادر است تعادل طبیعی خود را حفظ کند. به عبارتی دیگر، زمینی ( اعم از خشکی و آبی ) است که عمدتاً از درخت و درختچه همراه با سایر رستنی ها، خشبی وعلفی خودرو پوشیده شده باشد، مشروط به آن که مساحت آن کمتر از نیم هکتار و تاج پوشش درختی آن به طور طبیعی کمتر از پنج درصد نباشد ( نرم افزار وزارت جهاد کشاورزی ، سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور). جنگل های کره زمین از حدود 60 تا 140 میلیون سال پیش. در نتیجه تغییر و تحولات اقلیمی بر روی این کره خاکی به وجود آمدند. برطبق برآوردها امروزه میزان کل جنگل های جهان بالغ بر7/3 میلیارد هکتار است و به طور تقریبی 55% آن قابل استفاده می باشد. درسال 2005 ، FAOبه منظور اصلاح و تکمیل اطلاعات در زمینه جنگل های جهان و مسائل مربوط با علوم جنگل اقدام به بررسی منابع جنگلی نموده است. ارزیابی FRA 2005منابع جنگلی جهان در سال 2005 جامع ترین ارزیابی در این زمینه بود و در بررسی های آن انواع جنگل ها از قبیل جنگل های استوایی و معتدله، جنگل های نواحی خشک، جنگل های بارانی، جنگل های بکر، مدیریت یافته و دست کاشت، مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است . جنگل ، هدیه خدایی و نخستین دوست بشر به شمار می رود. هیچیک از پدیده های طبیعت به اندازه جنگل در زندگی آدمیان نقش اساسی و سازنده ندارند. انسان آغازین تنها در پناه جنگل توانست به حیات و تولید نسل خود ادامه دهد، او نیازمندیهای روزانه خود را از جنگل بدست می آورد. بدین سان احترام به درختان و احساس دوستی نسبت به آنها پدیده ای است که منشا بسیار دیرین در پندار انسانها دارد و افسانه های کهن اقوام و ملل مختلف جهان ، سرشار از اساطیر گیاهی است.
جنگل چیست؟
جنگل به مجموعه درختانی اطلاق می شود که قطعه ای از زمین را اشغال کرده باشد و دانشمندان علم جنگلبانی صفات و خصوصیات بارزی برای جنگل قائل هستند تا بتوان آنها را از سایر نباتات موجود و مورد استفاده بشر در روی زمین تمیز داد. سه بعد عمده صفات مشخصه جنگل عبارتند از:
زیست شناسی: از نظر زیست شناسی باید گفت که جنگل به مانند یک اجتماع نباتی است که در تحت عوامل محیط متعادل یا کم و پیش ثابتی قرار دارد.
اقتصادی: چوب که از محصولات اصلی جنگل است، وقتی درخت قطع شود، برخلاف املاک زراعی ، بهره و سرمایه یکدفعه بدست می آید. برای اینکه مقدار چوبی را که صد ساله در جنگل تولید می شود بتوان به حال ثابت نگهداشت، بی آنکه در آن کاهشی روی دهد، نظم اقتصادی باید به مرحله اجرا درآید و فقط در جنگلهایی که طبق اصول منظمی بهره برداری می شود، می توان از سرمایه ، بهره سالیانه بدست آورد.
قضایی: چون جنگل خود بخود تشکیل یافته و بدون دخالت بشر تولید مثل کرده و به زندگی خود ادامه می دهد، مالکیت خصوصی در آن مصداق پیدا نمی کند و جزء ثروت عمومی هر کشوری به شمار می رود.
به طور کلی ناحیه ای که از درختهای انبوه پوشیده باشد را جنگل می نامند. در جنگل طبیعی معمولا درختان کوچک و بزرگ و تنومند بطور نامنظم و همچنین علفهای خودرو فراوانند.جنگلها در تمام نواحی زمین که قابلیت رشد درخت در آنها وجود دارد و از نظر ارتفاع در زیر خط درخت قرار دارند یافت می شوند، مگر اینکه بارش باران در آنجا کم بوده، یا تناوب آتش سوزیهای طبیعی زیاد باشد. جنگلها عمدتا شامل تعداد زیادی از گونه های درختان با ارتفاع مختلف می باشند، و در کنار اینها درختچه ها و درختان جوان رشد می کنند، که سبب استفاده بهینه از نور آفتاب می شود. یک جنگل به شکل طبیعی اش، محل زندگی بسیاری از جانوران و گونه های گیاهی می باشد، و زیست توده آن در هر واحد سطح، در مقایسه با بیشتر زیست بومها زیادتر می باشد. از دیدگاه بوم شناختی، ممکن است یک جنگل از یک درختزار متمایز باشد. جنگل کم و بیش، سایبانی متراکم دارد، و شاخ و برگ درختان به هم می رسند یا این که در هم تنیده می شوند؛ یک درختزار عمدتا سایبان بازی دارد، که مقداری نور خورشید از بین درختان نفوذ می کند. بیشتر از تمام مناطق دنیا جنگلهای برگ ریز معتدل بر اثر فعالیتهای انسان تحت تاثیر قرار گرفته اند. در اکثر مناطق معتدل، نواحی وسیعی از جنگلها برای احداث راههای کشاورزی از بین رفته اند. این فرآیند چندین قرن پیش در اروپا آغاز شد و منجر به باقی ماندن تعداد کمی از جنگلهای خالی از سکنه شد. در شرق آمریکای شمالی، جنگل زدایی با ورود مهاجران اروپایی آغاز شد اما هنوزبه وسعت آنچه در اروپا رخ داده، نرسیده است.
جنگل، هدیه خدایی و نخستین دوست بشر به شمار می رود. هیچ یک از پدیده های طبیعت به اندازه جنگل در زندگی آدمیان نقش اساسی و سازنده ندارند. انسان آغازین تنها در پناه جنگل توانست به حیات و تولید نسل خود ادامه دهد، او نیازمندیهای روزانه خود را از جنگل بدست می آورد. بدین سان احترام به درختان و احساس دوستی نسبت به آنها پدیده ای است که منشا بسیار دیرین در پندار انسانها دارد و افسانه های کهن اقوام و ملل مختلف جهان، سرشار از اساطیر گیاهی است.
جنگل و انواع آن
جنگل منطقه وسیعی پوشیده از درختان، درختچه ها و گونه های علفی است که همراه با جانوران وحشی نوعی اشتراک حیاطی گیاهی و جانوری را تشکیل داده و تحت تاثیر عوامل اقلیمی و خاکی قادر است تعادل طبیعی خود را حفظ کند. حداقل سطحی که برای تشکیل جنگل از نظر علمی لازم است بسته به نوع گونه درختی، شرایط محیطی و غیره تغییر می کند. این مساحت در شرایط معمولی حداقل ۳/۰ هکتار (۳ هزار متر مربع) است. واژه جنگل از زبان سانسکریت است و به اکثر زبان های اروپائی نیز وارد شده است و معنای جنگل طبیعی و بکر را می دهد. جنگل بسته به نوع پیدایش آن و خصوصیات ساختاری به جنگل بکر، جنگل طبیعی، جنگل مصنوعی یا جنگل دست کاشت طبقه بندی می شود. جنگل بکر یا دست نخورده، جنگلی است که بدون دخالت انسان به وجود آمده است و ترکیب گونه های درختی و درختچه ای و علفی آن طوری است که وضعیت کاملا طبیعی را نشان می دهد. چوب و سایر فرآورده های آن در همان سیستم طبیعی تجزیه شده و به خود جنگل برمی گردد. به عبارت دیگر از جنگل بکر هیچگونه موادی (زنده یا غیرزنده) به خارج از آن حمل نمی شود. رویش چوبی جنگلهای بکر که به حالت تعادل رسیده باشند عملا صفر است، یعنی همانقدر که چوب و سایر مواد آلی تولید می شود همانقدر هم تجزیه می شود و یا می پوسد، به عبارت دیگر چرخه رفت و برگشت مواد در یک جنگل بکر چرخه ای بسته است. در جنگل بکر بین تولیدکنندگان (گیاهان)، مصرف کنندگان (جانوران) و تجزیه کنندگان (جانوران ریز) یک اشتراک حیاتی متقابل و پایدار برقرار است. جنگل های بکر از تنوع زیستی بالائی برخوردارند و دارای اطلاعات ژنتیکی ارزشمندی هستند که تا به امروز بسیاری کشف نشده است. امروز ارزش جنگل های بکر بسیار زیاد است هر چند که متاسفانه روند تخریب کمی و کیفی آنها در دنیا رو به افزایش است. امروزه سعی بر این است که جنگل های بکر باقی مانده بر روی کره زمین را حفظ و از آنها به عنوان ذخیره گاههای اطلاعات ژنتیکی و تنوع زیستی استفاده شود. امروزه تبدیل جنگلهای بکر به جنگل های صنعتی قابل توجیه نیست و نگهداری آنها حتی از نظر اقتصادی نیز توجیه پذیر است. جنگل طبیعی، جنگلی است که بدون دخالت انسان به وجود آمده است ولی انسان به طور مستقیم یا غیرمستقیم در آن دخالت (بهره برداری) کرده است. جنگل های بکر، دست خورده و بهره برداری شده تبدیل به جنگل های طبیعی می شوند. به عبارت دیگر جنگل های طبیعی، جنگل های بکر دست خورده هستند. ترکیب درختان و سن آنها و تنوع گونه های گیاهی و جانوری در یک جنگل طبیعی با جنگل بکر متفاوت است و عموما جنگل طبیعی از نظر زیست محیطی فقیرتر از جنگل بکر است. با وجود این جنگل های طبیعی قادر هستند چشم اندازهای طبیعی هر منطقه را حفظ کرده و در اکثر موارد از جنگل های مصنوعی یا دست کاشت غنیتر و پایداتر باشند. جنگل های مصنوعی یا دست کاشت یا جنگل انسان ساخت جنگلی است که به دست انسان و با هدف مشخصی ایجاد شده است و هدف از ایجاد آن تولید چوب، ایجاد مناظر طبیعی، حفظ آب و خاک، ایجاد مناطق تفریحی و تفرجی و غیره است. جنگل مصنوعی معمولا به صورت نهال کاری (درختکاری) به وجود می آید، هر چند این جنگلها را می توان با کاشت بذر نیز به وجود آورد. تجربه شده است جنگل های مصنوعی که با این روش به وجود آمده اند پایدار و نزدیکتر به جنگل های طبیعی هستند. جنگل های مصنوعی که با هم ایجاد شده، قلمستان نامیده می شود (مثل قلمستان های صنوبر در بسیاری از نقاط ایران). البته باید متذکر شد که قلمستان ها در اکثر نقاط دنیا از نظر حقوقی جزء جنگل ها محسوب نمی شوند. امروزه ایجاد جنگل های مصنوعی در دنیا از اهمیت بالائی برخوردار است چرا که به افزایش نیاز چوبی در جهان پاسخ می دهد. چنانچه جنگل هائی در زمینهای زراعی و بایر با هدف تولید چوب با استفاده از روشهای پیشرفته زراعی از قبیل شخم زمین، کود دادن و غیره ایجاد شده باشد به آن زراعت چوب اطلاق می شود. حجم زراعت چوب در زمینهای غیرجنگلی در تمام دنیا در حال افزایش است. علاوه بر سه نوع جنگلی که تعاریف آن ذکر شد در ایران از اصطلاح بیشه هم استفاده می شود. ما بیشه را معمولا برای پوشش گیاهی به کار می بریم که اطراف رودخانه و شیار دره ها در مناطق خشک ظاهر می شوند. این واژه به تجمع درختچه ها و نیزارها نیز اطلاق می شود.
فواید جنگل
جنگل دارای فواید بیشماری است که بشر بیشتر آن ها بر زندگی بشر اثر مثبتی می گذارند. در جنگل ها انواع قارچ ها ، میوه ها و حتی ساقه های گیاهان و درختان دیده می شود که غذای عده ی زیادی از انسان ها را تشکیل می دهند. درختان جنگل گاز دی اکسید کربن هوا را دریافت می کنند و طی عمل فتوسنتز، آن را تبدیل به اکسیژن می کنند. همچنین چوب درختانی جنگلی در ساختمان سازی، تهیه ی کاغذ و تهیه ی وسایل منزل کاربرد دارد. جدای از همه ی این ها، سایه ی درختان جنگل های انبوه، هر آدمی را از گرمای طاقت فرسا نجات می دهد. جنگل و انواع آن جنگل منطقه وسیعی پوشیده از درختان، درختچه ها و گونه های علفی است که همراه با جانوران وحشی نوعی اشتراک حیاتی گیاهی و جانوری را تشکیل داده و تحت تاثیر عوامل اقلیمی و خاکی قادر است تعادل طبیعی خود را حفظ کند. حداقل سطحی که برای تشکیل جنگل از نظر علمی لازم است بسته به نوع گونه درختی، شرایط محیطی و غیره تغییر میکند. این مساحت در شرایط معمولی حداقل 0.3 هکتار (۳ هزار متر مربع) است. واژه جنگل از زبان سانسکریت است و به اکثر زبان های اروپائی نیز وارد شده است و معنای جنگل طبیعی و بکر را میدهد. جنگل بسته به نوع پیدایش آن و خصوصیات ساختاری به جنگل بکر، جنگل طبیعی، جنگل مصنوعی یا جنگل دست کاشت طبقه بندی می شود. جنگل بکر یا دستنخورده، جنگلی است که بدون دخالت انسان به وجود آمده است و ترکیب گونه های درختی و درختچه ای و علفی آن طوری است که وضعیت کاملا طبیعی را نشان میدهد. چوب و سایر فرآورده های آن در همان سیستم طبیعی تجزیه شده و به خود جنگل برمی گردد. به عبارت دیگر از جنگل بکر هیچگونه موادی (زنده یا غیرزنده) به خارج از آن حمل نمی شود. رویش چوبی جنگلهای بکر که به حالت تعادل رسیده باشند عملاً صفر است، یعنی همانقدر که چوب و سایر موادآلی تولید میشود همانقدر هم تجزیه می شود و یا می پوسد، به عبارت دیگر چرخه رفت و برگشت مواد در یک جنگل بکر چرخ های بسته است. در جنگل بکر بین تولیدکنندگان (گیاهان)، مصرف کنندگان (جانوران) و تجزیه کنندگان (جانوران ریز) یک اشتراک حیاتی متقابل و پایدار برقرار است. جنگل های بکر از تنوع زیستی بالائی برخوردارند و دارای اطلاعات ژنتیکی ارزشمندی هستند که تا به امروز بسیاری کشف نشده است. امروز ارزش جنگل های بکر بسیار زیاد است هر چند که متاسفانه روند تخریب کمی و کیفی آنها در دنیا رو به افزایش است. امروزه سعی بر این است که جنگل های بکر باقی مانده بر روی کره زمین را حفظ و از آنها به عنوان ذخیره گاههای اطلاعات ژنتیکی و تنوع زیستی استفاده شود. امروزه تبدیل جنگلهای بکر به جنگل های صنعتی قابل توجیه نیست و نگهداری آنها حتی از نظر اقتصادی نیز توجیه پذیر است. جنگل طبیعی، جنگلی است که بدون دخالت انسان به وجود آمده است ولی انسان به طور مستقیم یا غیرمستقیم در آن دخالت (بهره برداری) کرده است. جنگل های بکر، دست خورده و بهره برداری شده تبدیل به جنگل های طبیعی می شوند. به عبارت دیگر جنگل های طبیعی، جنگل های بکر دست خورده هستند. ترکیب درختان و سن آنها و تنوع گونه های گیاهی و جانوری در یک جنگل طبیعی با جنگل بکر متفاوت است و عموماً جنگل طبیعی از نظر زیست محیطی فقیرتر از جنگل بکر است. با وجود این جنگل های طبیعی قادر هستند چشم اندازهای طبیعی هر منطقه را حفظ کرده و در اکثر موارد از جنگل های مصنوعی یا دست کاشت غنیتر و پایداتر باشند. جنگل های مصنوعی یا دست کاشت یا جنگل انسان ساخت جنگلی است که به دست انسان و با هدف مشخصی ایجاد شده است و هدف از ایجاد آن تولید چوب، ایجاد مناظر طبیعی، حفظ آب و خاک، ایجاد مناطق تفریحی و تفرجی و غیره است. جنگل مصنوعی معمولا بهصورت نهال کاری (درختکاری) بهوجود میآید، هر چند این جنگلها را می توان با کاشت بذر نیز به وجود آورد.
به طور کلی می توان فواید زیست محیطی جنگل را به این شکل خلاصه کرد:
ـ اراضی جنگلی به دلیل ریشه دواندن گیاهان و درختان و فعالیت میکروارگانسیم های موجود در جنگل ها، موجب نفوذ نزولات آسمانی درخاک و ذخیره این نزولات می شوند به طوری که هر هکتار جنگل قادر به ذخیره سازی 500 تا 2 هزار متر مکعب آب است. در نتیجه پوشش گیاهی درختان به دلیل حفاظت از خاک، قدرت نگهداری و جذب نزولات وکاهش سرعت سقوط برف و باران بر زمین نقش انکار ناپذیری در جلوگیری از فرسایش خاک و جاری شدن سیلاب و کاهش اثرات مخرب آن دارد.
ـ پوشش گیاهی به ویژه درختان در کاهش آلودگی هوای ناشی از سوخت واحدهای صنعتی، خودروها و منازل تاثیر به سزایی دارند. شاخ و برگ درختان جنگلی گرد و غبار هوا را که توسط باد جابه جا می شوند را جذب کرده و آلودگی هوا را کاهش می دهند.
ـ جنگل ها از مصرف کنندگان عمده دی اکسید کربن ناشی از سوخت های فسیلی هستند. از آنجا که دی اکسید کربن از گازهای گلخانه ای محسوب می شود، مصرف بیش از حد سوخت های فسیلی افزایش میانگین دمای زمین و به دنبال آن اختلال در محیط زیست انسانی آن را در پی خواهد داشت. بنابراین حفاظت و توسعه جنگل ها موجب جذب و رسوب دی اکسیدکربن و مانع افزایش گرمای زمین و بروز پدیده گلخانه ای خواهد شد.
ـ پوشش گیاهی و به ویژه جنگل ها با انجام عمل فتوسنتز یکی از منابع مهم تولید اکسیژن و به عنوان ریه های تنفسی حیات به شمار می روند. به طوری که هر هکتار جنگل قادر به تولید اکسیژن مورد نیاز دست کم ده نفر در طول سال خواهد بود.
ـ به دلیل تنوع ساختار افقی و عمودی درختان جنگلی، به ویژه وجود درختانی با سرشت متفاوت و طبقات ارتفاعی مختلف، جنگل ها در مطلوبیت بهره مندی از اثرات فیزیکی، شیمیایی و حرارتی پرتو خورشید برای انسان ها تاثیر به سزایی دارند. ضمن این که وضعیت تابش نور خورشید در فضای جنگلی نقش موثری در آرامش روحی انسانها دارد.
ـ جنگل ها موجب تعدیل آب و هوای محیط می شوند. در ساعات روز به این دلیل که شاخ و برگ درختان مانند حفاظی در برابر پرتو نورانی خورشید قرار می گیرند، دمای هوای جنگل کمتر از دمای فضای غیر جنگلی است و در طول شب نیز به این دلیل که تغییر و انعکاس حرارتی دما در محیط و خاک جنگلی کمتر است، هوای محیط جنگلی خنک تر از فضای باز است .
ـ در جنگل ترکیبی از آوای دلنواز پرندگان، جریان آب دره ها و رودخانه ها و به هم خوردن برگ ها و شاخه ها به روح و روان آدمی آرامش می بخشد. از آنجا که محیط جنگلی فاقد انواع صداهای گوشخراش و مخرب است ، محیطی امن و آرامش بخش برای استراحت انسان های خسته از فعالیت در مراکز صنعتی و شهری در ایام فراغت است. سیمای ظاهری درختان، چشم انداز آرامش بخش و مطلوبی برای انسان به شمار می آید. درختان و درختچه ها به دلیل دارا بودن رنگ های مختلف، چشم اندازی طبیعی و دیدنی در برابر دیدگان آدمی قرار می دهند. به ویژه رنگ سبز برگ درختان که از نظر رواشناسی از جمله رنگ های آرامش بخش است. جنگل همچنین در زیبا سازی محیط زندگی جوامع بشری جایگاه ویژه ای دارد.
ـ مقاومت جنگل در مقابل ویرانگری های باد و طوفان، نشانه و نمادی از دوستی طبیعت و بشر است. درختان جنگلی در کاهش سرعت باد و طوفان نقش بسزایی دارند و موجب کاهش اثرات تخریبی این عوامل می شوند.
ـ درختان جنگلی با جذب نزولات و ذخیره کردن آن در سفره های آب زیر زمینی و تبخیر آن در ایام خشک، موجب افزایش رطوبت نسبی هوا در فضای جنگل می شوند. افزون بر این که شاخ و برگ درختان با جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید و کاهش اثرات تخریبی پرتوهای خورشیدی، مانع تبخیر سطحی رطوبت خاک می شوند.
ـ جنگل ها به عنوان محیط زیست طبیعی، مامن بسیاری از حیوانات وحشی و پرندگان هستند و نقش موثر آنان در بهسازی محیط زیست انکار ناپذیر است.
اهمیت روز افزون نقش زیست محیطی جنگل ها و تاثیر همه جانبه آن در توسعه پایدار ایجاب می کند برای ترویج فرهنگ حفاظت و حراست از جنگل ها و به منظور برخورداری کامل از کلیه ارزش های زیست محیطی، دست در دست یکدیگر تلاشی مشترک را عینیت بخشیم تا جنگل ها همچنان به عنوان ابزار آرامش و سعاتمندی نسل های امروز و فردا پایدار بمانند. ما و شما که ضرورت وجود درخت را به دلیل وجود آلاینده ها بیش از هر چیز دیگری احساس می کنیم، نه تنها بایستی در توسعه جنگل و درختکاری ساعی باشیم بلکه از هرگونه تخریب جنگل و فضای سبز ممانعت کنیم.

تاریخچه نواحی جنگلی در دنیا
جنگلهای دنیا از حدود 140-60 میلیون سال پیش به وجود آمده اند. بسته به نوع درختان تشکیل دهنده، جنگلهای دنیا را به دو نوع سوزنی برگ و پهن برگ تقسیم می کنند.
جنگلهای سوزنی برگ دنیا قدیمی تر از جنگلهای پهن برگ هستند و پیدایش اولیه این جنگلها در دوران دوم زمین شناسی در دوره کرتاسه یعنی حدود 140 میلیون سال قبل رخ داده است. جنگلهای پهن برگ در مقابل جنگلهای سوزنی برگ تکامل یافته تر در عین حال جدیدتر هستند. این جنگلها در دوران سوم زمین شناسی در حدود 60 میلیون سال پیش به وجود آمده اند. از آن زمان تاکنون جنگلهای دنیا دائما در حال تحول و تکامل بوده و اگر انسان در روند آن دخالتی نداشته باشد سیر تحول وتکامل آنها همچنان ادامه خواهد یافت. در اواخر دوران سوم زمین شناسی اقلیم کره زمین روبه سردی گذاشت به طوری که در اوایل دوران چهارم (حدود یک میلیون سال پیش) بارشهای آسمانی اکثرا به صورت برف درآمد و به خصوص در عرضهای جغرافیایی بالاتر از 40درجه شمالی و یا ارتفاعات بالای 3 تا 4 هزار متری عرضهای پایین تر یخچال های طبیعی تشکیل شدند و به تدریج رشد کردند، به عبارت دیگر دوران های یخبندان به وجود آمد.
یخچال های طبیعی اکثر جنگلهای مناطق مذکور ( بالاتر از 40 درجه عرض شمالی) را در زیر خود مدفون ساختند. با گرم شدن آب و هوای کره زمین یخچالها ذوب شدند یا به اصطلاح عقب نشینی کردند و پس از مدتی دوباره بر اثر سرد شدن اقلیم یخچال ها شروع به پیشروی کردند.
در طول یک میلیون سال که از اوایل دوران چهارم می گذرد چهار دوره یخبندان به وجود آمد و در این زمان کلیه جنگلهایی که بالاتر از عرضهای 40 درجه بود از بین رفتند. آخرین دوره یخبندان در حدود 18 هزار سال پیش به اتمام رسید و آب و هوای کره زمین روبه گرم شدن نهاد. لازم به توضیح است که جنگلهای ایران مخصوصا جنگلهای شمال کشور در این مدت از هجوم یخچال ها مصون ماندند و به توسعه و تکامل خود ادامه دادند. اکثر جنگلهای کنونی اروپایی پس از پسروی آخرین یخچالها به وجود آمدند. به عبارت دیگر جنگلهای کنونی کشورهای اروپایی شمال آمریکا و آسیای شمالی جنگلهای ( جوان ( هستند و قدمت تکاملی آنها به 10 هزار سال نمی رسد
تقسیم بندی جنگل ها در مقیاس جهانی
1 – جنگلهای سوزنی برگ مناطق سرد نیمکره شمالی (جنگلهای بوره آل)
2 – جنگلهای پهن برگ خزان کننده (سبز تابستانه) مناطق معتدله (جنگلهای راش و بلوط)
3 – جنگلهای همیشه سبز مناطق مدیترانه ای (جنگلهای زوبین و زیتون)
4 – جنگلهای پهن برگ مناطق نیمه استوایی (همیشه سبز و سبز بارانی)
5 – جنگلهای پهن برگ مناطق استوایی (همیشه سبز و سبز بارانی)
البته تقسیم بندی های دقیق تر و تفصیلی تر هم برای جنگلهای دنیا وجود دارد که براساس هر یک از آنها جنگلهای دنیا به 10 و یا حتی 60 نوع تقسیم می شوند.
پراکنش جنگلها
پراکنش جنگلها در تمام نقاط کره زمین یکسان نیست . اصولاً برای ایجاد جنگل در یک منطقه ، شرایط زیست محیطی خاصی مورد نیاز است. این شرایط عبارتند از حرارت و رطوبت کافی منظور از حرارت و رطوبت کافی برای پیدایش جنگل در یک منطقه وجود حداقل ۲ ماه گرم در سال است. که به مدت ۶۰ روز درجه حرارت روزانه به طور متوسط از ۱۰ درجه بالاتر باشد.وجود رطوبت کافی یعنی بارندگی که مقدار کافی نیز ضرورت دارد که برای رشد جنگل خوب حداقل به ۶۰۰ میلی لیتر بارندگی در سال نیاز وجود دارد و از این مقدار حداقل نیمی از آن باید در دوره رشد گیاهی یعنی دوره گرم سال (بهار و تابستان )ریزش کند. به طور مثال مناطق شمالی کشور ما این شرایط را دارد و به همین دلیل ما از آستارا در غرب گیلان تا جنگل گلستان در شرق استان گلستان جنگلهای انبوه پهن برگ راش و بلوط داریم.حال چنانچه میزان بارندگی سالانه بین ۳۰۰ تا ۶۰۰ میلی لیتر باشد جنگلهای به اصطلاح کم پشت یا تنک ظاهر می شوند.( مثل اکثر جنگلهای منطقه زاگرس در غرب وجنوب غرب کشور )جنگلهای کویری با گونه هایی مثل تاغ و گز قادرند حتی با بارندگی ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلی لیتر در سال ظاهر شوند. این جنگلها ، دیگر قدرت تولید زیاد چوب را نداشته و بیشتر از نظر حفاظت خاک وجلوگیری از فرسایش اهمیت دارند. در مناطق استوایی حرارت کافی در تمام طول سال وجود دارد ومیزان بارندگی سالانه اکثراً بیش از ۲ هزار میلی لیتر است و این امتیاز سبب پیدایش جنگلهای انبوه و غنی از گونه های مختلف درختی می شود.
به طور کلی در کره زمین دو نوار جنگلی مهم وجودا دارد : نوار جنگلی استوایی که بیشترین تمرکز این جنگلها در آمریکای جنوبی (برزیل) ، آفریقای غربی و مرکزی (کنگو)و آسیای جنوب شرقی (اندونزی)است و نوار جنگلی دیگر که جنگلهای سوزنی برگ مناطق سرد را در نیمکره شمالی در برمی گیرد و شامل کشورهای کانادا، اسکاندیناوی و روسیه (سیبری) است. این جنگلها از نظر تولید چوب های صنعتی و خمیر کاغذ و مقوا اهمیت دارند. در مقابل ، جنگلهای استوایی از نظر تنوع زیستی و ژنتیکی وگیاهان دارویی اهمیت دارند و نقش این جنگلها در اقلیم کره زمین (بادهای پاسات )در حال افزایش است.
امروزه حفاظت از تنوع زیستی در جنگلها ، استفاده از اطلاعات ژنتیکی وخواص دارویی گیاهان جنگلی و حفظ تعادل زیستی بین گیاهان وجانوران وحشی جزو اهداف کلی کشورهای جهان است که بعد از کنفرانس (ریودوژانیرو )در سال ۱۹۹۲ کنوانسیون های مختلف را امضاء کرده اند و می کوشند با مدیریت صحیح از جنگلهای دنیا چه از طریق حفاظت و چه از طریق بهره برداری به روشهای همگام با طبیعت شرایط لازم و کافی را برای توسعه پایدار در اکوسیستم های طبیعی به وجود آورند.
بوم شناسی جنگلها
عوامل زیستی و غیر زیستی رویشگاه های جنگلی با تاثیرات متقابلی که بر هم می گذراند، سبب برقراری و تداوم سیکل حیاتی در جنگل می شوند به عبارتی دیگر این تاثیرات دینامیک سبب ایجاد مراحل و فازهای تحولی در جنگل می شود. جوامع جنگلی گوناگون در نتیجه تاثیرات متقابل عوامل حیاتی و غیر حیاتی بر هم در طی دوران بسیار طولانی که به میلیونها سال قبل بر می گردد؛ توانسته اند بر مبنای ویژگیهای اکولوژیکی و نیازهای زیستی خود، مناطق مختلفی را تحت پوشش خود قرار دهند. به عبارتی دیگر هر گونه گیاهی شرایط اکولوژیکی خاصی را می تواند؛ تحمل کند و بر همین اساس در مناطق مختلف دنیا پوشش گیاهی متفاوتی را شاهد هستیم. به طوری که در عرض های جغرافیایی پایین جنگلهای تروپیکال (مناطق حاره ای) را شاهدیم و با افزایش عرض جغرافیایی به ترتیب گونه های مناطق مدیترانه ای، معتدله خزان کننده و در نهایت گونه های سوزنی برگ همیشه سبز (مناطق بوره آل) را می توانیم مشاهده کنیم. اما این وضعیت در برخی مناطق به دلیل تفاوتهایی که در شرایط اکولوژیکی به وجود می آید از جمله شرایط توپوگرافیک (پستی و بلندی)، ادافیک (خاک)، بیوتیک (زیستی)، کلیماتیک (آب و هوا)، ممکن است مغایر با اصول کلی عنوان شده در بالا باشد. به طور مثال در ارتفاعات مناطق تروپیکال (حاره ای) چه بسا گونه های مناطق معتدله و… را شاهد هستیم. اما آنچه را که باید به آن اشاره نمود این است که اجزا اصلی تشکیل دهنده رویشگاههای جنگلی نیز مانند تمام جوامع زیستی در طول حیات خود همواره متاثر از عوامل طبیعی و غیر طبیعی، تحولات گوناگونی را سپری می نمایند.
تاثیرات جنگل
جنگل و ارزش های زیست محیطی آن
متاسفانه همه ساله سطوح بسیار زیادی از جنگل های دنیا بر اثر عوامل متعدد از جمله بهره برداری غیر اصولی و مفرط منهدم می شود. در میان علل و عوامل امحاء و نابودی جنگل ها، ناآگاهی از خواص و ارزش های زیست محیطی این منابع نیز به سهم خود تاثیرات زیان باری داشته و دارد. جنگل های واقع در اراضی جلگه ای، میان بند و ارتفاعات فوقانی حوضه های آبخیز با تنظیم جریان های آبی، جلوگیری از فرسایش آب، باد، خاک و طغیان رودخانه ها، افزایش عمر مفید مخازن آبی و سدها تعدیل آب و هوای محیط و تامین آب مورد نیاز اراضی کشاورزی، پشتوانه ای مطمئن برای زمین های کشاورزی واقع در دشت های مشرف به حوضه های آبخیز به شمار می آیند و در افزایش تولید و ارتقای کیفی محصولات کشاورزی در واحد سطح تاثیر به سزایی دارند.
اراضی جنگلی به دلیل ریشه دواندن گیاهان و درختان و فعالیت میکروارگانسیم های موجود در جنگل ها، موجب نفوذ نزولات آسمانی درخاک و ذخیره این نزولات می شوند، به طوری که هر هکتار جنگل قادر به ذخیره سازی 500 تا 2 هزار متر مکعب آب است. ضمن این که زمان نفوذ یک لیتر آب در جنگل حدود 7 دقیقه و در اراضی کشاورزی 46 دقیقه است، در حالی که در مناطق غیر جنگلی این زمان به حدود 4 ساعت افزایش می یابد. به عبارتی توان نفوذپذیری نزولات در خاک های جنگلی 40 برابر اراضی غیرجنگلی است. پوشش های گیاهی به ویژه درختان در کاهش آلودگی هوای ناشی از سوخت واحدهای صنعتی، خودروها و منازل تاثیر به سزایی دارند. جنگل ها از مصرف کنندگان عمده دی اکسید کربن ناشی از سوخت های یاد شده هستند.جنگل ها با انجام عمل فتوسنتزیکی از منابع مهم تولید اکسیژن مورد نیاز جانوران و انسان به شمار می آیند،به طوری که هر هکتار جنگل قادر به تولید اکسیژن مورد نیاز دست کم ده نفر در طول سال خواهد بود. به دلیل تنوع ساختار افقی و عمودی درختان جنگلی، به ویژه وجود درختانی با سرشت متفاوت و طبقات ارتفاعی مختلف، جنگل ها در مطلوبیت بهره مندی از اثرات فیزیکی، شیمیایی و حرارتی پرتو خورشید برای انسان ها تاثیر به سزایی دارند؛ ضمن این که وضعیت تابش نور خورشید در فضای جنگلی نقش موثری در آرامش روحی انسان ها دارد. جنگل ها موجب تعدیل آب و هوای محیط می شوند. در ساعات روز به این دلیل که شاخ و برگ درختان مانند حفاظی در برابر پرتو نورانی خورشید قرار می گیرند، دمای هوای جنگل کمتر از دمای فضای غیر جنگلی است و در طول شب نیز به این دلیل که تغییر و انعکاس حرارتی دما در محیط و خاک جنگلی کمتر است، هوای محیط جنگلی خنک تر از فضای باز است. در جنگل، ترکیبی از آوای دلنواز پرندگان، جریان آب دره ها و رودخانه ها و به هم خوردن برگ ها و شاخه ها به روح و روان آدمی آرامش می بخشد.از آن جا که محیط جنگلی فاقد انواع صداهای گوشخراش و مخرب است، محیطی امن و آرامش بخش برای استراحت انسان های خسته از فعالیت در مراکز صنعتی و شهری در ایام فراغت است. شاخ و برگ درختان جنگلی گرد و غبار هوا را که توسط باد جابه جا می شوند، جذب می کنند و آلودگی هوا را کاهش می دهند. سرب معلق در هوا حاصل فعالیت واحدهای صنعتی و وسایل نقلیه موتوری و یکی از مواد سمی و خطرناک برای انسان است که از طریق تنفس جذب می شود و عوارض و پیامدهای ناگواری بر سلامت انسان دارد. یکی از اثرات مفید جنگل ها جذب مقدار زیادی از دوده سرب معلق در هوا است که از عوامل حفظ تندرستی انسان به شمار می آید. سیمای ظاهری درختان چشم انداز آرامش بخش و مطلوبی برای انسان به شمار می آید. درختان و درختچه ها به دلیل دارا بودن رنگ های مختلف چشم اندازی طبیعی و دیدنی در برابر دیدگان آدمی قرار می دهند. به ویژه رنگ سبز برگ درختان که از نظر روان شناسی از جمله رنگ های آرامش بخش است.
جنگل همچنین در زیباسازی محیط زندگی جوامع بشری جایگاه ویژه ای دارد. مقاومت جنگل در مقابل ویرانگری های باد و طوفان، نشانه و نمادی از دوستی طبیعت و بشر است. درختان جنگلی در کاهش سرعت باد و طوفان نقش به سزایی دارند و موجب کاهش اثرات تخریبی این عوامل می شوند. پوشش گیاهی درختان به دلیل حفاظت از خاک، قدرت نگهداری و جذب نزولات و کاهش سرعت سقوط برف و باران بر زمین نقش انکارناپذیری در جلوگیری از جاری شدن سیلاب و کاهش اثرات مخرب آن دارد. با توجه به این که کاهش درجه حرارت هوا در افزایش رطوبت نسبی هوا سهم دارد، درختان جنگلی با جذب نزولات و ذخیره کردن آن در سفره های آب های زیرزمینی و تبخیر آن در ایام خشک، موجب افزایش رطوبت نسبی هوا در فضای جنگل می شوند. افزون بر این که شاخ و برگ درختان با جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید و کاهش اثرات تخریبی پرتوهای خورشیدی، مانع تبخیر سطحی رطوبت خاک می شوند.
درختان با جذب، نگهداری و افزایش زمان ذوب برف ها بر روی شاخ و برگ خود از تجمع آن ها جلوگیری کرده و مانع حرکت توده های عظیم برف به شکل بهمن می شوند. از آن جا که تولید دی اکسید کربن ناشی از سوخت های فسیلی انعکاس پرتوهای خورشیدی را از زمین ناممکن می سازد؛ در نتیجه میانگین گرمای زمین افزایش یافته و پدیده موسوم به گل خانه ای ایجاد می شود که اختلال در محیط زیست انسانی را به دنبال دارد. بنابراین حفاظت و توسعه جنگل ها موجب جذب و رسوب دی اکسید کربن و مانع افزایش گرمای زمین و بروز پدیده گل خانه ای خواهد شد. جنگل ها به عنوان محیط زیست طبیعی، مامن بسیاری از حیوانات وحشی و پرندگان هستند و نقش موثر آنان در به سازی محیط زیست انکارناپذیر است.
با توجه به رشد فزاینده جمعیت انسانی و توسعه بی حد و حصر تکنولوژی و قرارگرفتن در عصر فرا صنعتی که جوامع بشری از یک طرف با محدودیت منابع جنگلی و از سوی دیگر با آلودگی محیط زیست دست به گریبان هستند، نقش و جایگاه جنگل ها به دلیل برخورداری از ارزش های فراوان و متنوع در جلوگیری از آلودگی ها اجتناب ناپذیر است. همان طور که می دانیم لایه ازن به مثابه سپری دفاعی در تقابل با اثرات تخریبی پرتو فرابنفش دارای اهمیت ویژه ای است. جنگل ها با تثبیت لایه ازن موجب کاهش آثار زیانبار پرتوهای فرابنفش و بیماری های ناشی از آن خواهند شد. کنترل آفات و امراض گیاهی و جلوگیری از هجوم گونه های مهاجم به محصولات کشاورزی، پدید آمدن ارزش های زیبایی شناختی و هنری، تولید انواع فراوردهای غیرچوبی، امکان فعالیت های جنبی مانند پرورش انواع آبزیان، زنبورداری، تولید قارچ، فراهم ساختن زمینه های گردشگری و بسیاری از فواید ارزشمند دیگر دستاوردهای گران بهایی هستند که به یمن حضور و حفاظت جنگل ها در اختیار بشر قرار گرفته اند. اهمیت روزافزون نقش زیست محیطی جنگل ها و تاثیر همه جانبه آن در توسعه پایدار ایجاب می کند برای ترویج فرهنگ حفاظت و حراست از جنگل ها و به منظور برخورداری کامل از کلیه ارزش های زیست محیطی دست در دست یکدیگر،تلاشی مشترک را عینیت بخشیم تا جنگل ها همچنان به عنوان ابزار آرامش و سعاتمندی نسل های امروز و فردا پایدار بمانند.
به طور کلی می توان تاثیرات جنگل را در این موارد بیان کرد:
اثر جنگل در آب و هوا
جنگل هوا را معتدل می کند، بر بارندگی می افزاید، از آسیب بادهای سخت می کاهد، هوای پیرامون خود را پاک و آن را برای تنفس مناسب می کند. جنگل از گرمای پیرامون خود می کاهد، زیرا اولا درخت برای تبخیر آب خود نیاز به حرارت دارد که آن را از هوای پیرامون خود می گیرد، دوم اینکه برگها و شاخه های درختان ، خاک جنگل را در برابر تابش مستقیم خورشید پناه می دهد و آن را سردتر نگه می دارد.
وجود رستنی ها، بخصوص جنگل در تعدیل حرارت محیط موثر است و حرارت فعلی و روزانه سطح زمین را متعادل می کند و باعث اعتدال آب و هوا می شود ، زیرا در تابستان قسمتی از انرژی حرارتی خورشید را جذب نموده و باعث تقلیل حرارت زمین می گردند و در زمستان به منزله روپوشی برای آن بشمار رفته و مانع از دست دادن حرارت آن می شوند. بنا به اصل فوق پوشش یک جنگل با مقایسه نقاطی که عاری از درخت می باشند، باعث پایین آوردن ماکزیمم حرارت و بالا بردن مینیمم آن می گردد و چون در دو جهت مخالف صورت می گیرد، در معدل کلی حرارت تغییری حاصل نمی شود، بلکه آب و هوای محیط را متعادل می سازد.از این گذشته تبخیر ناچیز و بالا بودن رطوبت نسبی هوا در جنگل نیز به این امر کمک می کند.
اثر جنگلها در تصفیه هوا
1- گیاهان با عمل کربن گیری، میزان دی اکسیدکربن هوا را تا حدودی ثابت نگه می دارند، به طوری که در مقابل 264 گرم گاز کربنیکی که در هنگام کربن گیری جذب می کند، 191 گرم اکسیژن آزاد می نماید. هر هکتار جنگل در سال 5/2 تن اکسیژن که برای مصرف ده نفر در سال کافی است آزاد می کند.60 درصد اکسیژن مصرفی جهان را فضای سبز خشکی ها و مابقی را فیتوپلانکتون های اقیانوس ها و دریاها، آزاد می کنند.
2- مواد سمی مانند ایندرید سولفورواسید، فلوریدریک و یا ترکیبات ارسینیک و غیره توسط روزنه های برگ درختان جذب می گردند و در نتیجه، غلظت آن ها در هوا و تاثیرات نامطلوب شان بر روی موجودات زنده کم می شود.
3- درختان، اشعه ی رادیواکتیو هوا و برخی از امواج کیهانی را که از فضا به زمین می رسد، جذب می کنند و مانع خطرات آن برروی انسان می گردند.
4- درختان جلو ی بادهای شدید را می گیرند و مانند یک فیلتر ذرات ریز معلق و باکتری ها را جذب می کنند. هر هکتار جنگل می تواند تا 68 تن گرد و غبار را رسوب دهد.
آلودگی هوا چه درمناطق شهری بوسیله وسایل دود زا و کارخانجات وسایر منآبع آلوده کننده و چه در مناطق بیآبانی در اثر حرکت و جآبجائی ماسه ها و گرد و غبار بوسیله باد وجود دارد. مواد سمی موجود در هوای شهرها فقط از لوله اگزوز ماشینها و یا دودکش کارخانه های داخل شهر خارج نمی شود بلکه بادهایی که از اطراف می وزند سبب می گردند که گرد و غبار و گازهای کارخانه های اطراف را هم وارد شهر نمایند و به غلظت مواد سمی هوای مناطق مسکونی بیافزایند. درختان در جلوگیری و کاهش آلودگی هوا که در بالا ذکر شد نقش اساسی دارند. بطور مثال یک درخت صد ساله راش با 2.5 تن وزن (وزن چوب خشک) در طول عمر خود 12.5 میلیون متر مکعب گاز کربنیک هوا را جذب کرده است تا بتواند این مقدار چوب را تولید کند. همچنین درختان باد حامل ذرات ریز را شانه می کنند و می توانند در هر هکتار جنگل تا 68 تن گرد و غبار را هر بار در خود رسوب دهند. این موضوع برای مناطق بیآبانی و شهرهایی که مورد تهاجم شن های روان قرار می گیرند. بسیار حائز اهمیت است چون با ایجاد کمربند سبز می توان از ورود گرد و غبار بداخل شهر جلوگیری کرد. همگام با شانه کردن گرد و غبار هوا، جنگل مقدار زیادی از باکتریها و میکروبهای معلق در هوا را در لای شاخ و برگ خود رسوب می دهد. مقدار باکتریهای موجود در هوای جنگل به مراتب کمتر از مناطق غیر جنگلی است.
طبق بررسیهای دانشمندان روسیه درختان کاج، گردو، پیسه آ، آبیس سیبری، بلوط، فندق، اوکالیپتوس، ارس، افرا، بید، زبان گنجشک و داغداغان از خود موادی در هوا پخش می کنند که باعث از بین رفتن بسیاری از باکتریها و قارچ های تک سلولی و برخی از حشرات مضر می شود این ماده را توکین ( Tukin ) در سال 1956 فیتونسید نامیده است. به طور مثال اگر پشه و یا مگس را زیر سرپوشی قرار دهیم که در آن برگهای خرد شده اکالیپتوس و با زبان گنجشک وجود داشته باشد حشره فوق پس از مدتی می میرد. برای مبارزه با بیماری سل افراد مبتلا را در روسیه برای استراحت به مناطقی که جنگل های کاج وجود دارد می فرستند. با توجه به آنچه ذکر شد متوجه می شویم که اهمیت جنگل فقط در تصفیه هوا از گرد و غبار نیست، بلکه در ضد عفونی هوا هم نقش موثری دارد و این مسئله ایجاد فضای سبز در اطراف و داخل شهرها و اطراف بیمارستان ها، مدارس و اماکن عمومی را بخوبی گویا می سازد.
مراتع نیز در مناطق بیآبانی همچون پوششی روی خاکها و ماسه ها را گرفته و اجازه حرکت به آنها نمی دهند و در مناطقی که حرکت خاک وجود داشته باشد مقادیر زیادی از آن را در پای بوته ها رسوب می دهد.
اثر جنگل در بارندگی
جنگل از گرمای هوای پیرامون خود می کاهد و چون هر چند هوا سردتر شود، کمتر می تواند بخار آب را در خود نگه دارد، بنابراین هوای پیرامون جنگل زودتر اشباع می شود. جنگل مانند کوهستان مانعی در مقابل ابرها بوجود می آورد و باعث افزایش بارندگی می شود، بدین ترتیب هرگاه جریان هوایی که در آن بخار آب موجود باشد، در نزدیکی سطح زمین با جنگلی مصادف شود، به ارتفاعات بالاتر صعود می کند و سپس بطور ناگهانی منبسط شده، سرد شده و در نتیجه اشباع می شود و می بارد.

ارزش ذخیره سازی آب در جنگل
عرصه جنگل ها و مراتع در اثر فعالیت باران و ریشه دواندن گیاهان و در ختان به داخل آن دارای منافذ متعددی است و قادر است مقدار زیادی آب را در خود نفوذ داده و ذخیره کند؛میزان آب نفوذی برحسب نوع جنگل 500 تا 2000متر مکعب در سال و در هر هکتار برآورد می شود که این مقدار به مراتب بیشتر از زمین های غبر جنگلی است. به طور مثال برای نفوذ یک لیتر آب در اراضی جنگلی پهن برگ 7دقیقه و 40 ثانیه، در زمین های کشاورزی 46دقیقه و 46ثانیه و در محیط خارج ار جنگل ها 4 ساعت و 26 دقیقه و 40 ثانیه وقت لازم است؛ارزش جنگل در ذخیره کردن آب مخصوصاً برای کشور های صنعتی و کشور های که جمعیت آنها به سرعت رو به افزایش است، بسیار مهم می باشد و قابل مقایسه با وظایف دیگر جنگل نیست. در آمریکا ارزش سالانه جنگل های دولتی را از لحاظ ذخیره آب 300 میلیون دلار و درآمد آنرا از محل گردشگاهها و پارک های جنگلی 40 میلیون دلار تخمین می زنند. در صورتیکه از محل فروش چوب سالانه فقط 23میلیون دلار به دست آمده است( ناگفته نماند که این ارقام مربوط به سه دهه گذشته می باشد ولی از نظر مقایسه وظایف جنگلی کاملاً گویاست). به طور کلی جنگل ها و مراتع موجب می گردند که نزولات آسمانی فرصت و امکان نفوذ در خاک را پیدا نموده و از جاری شدن آب در سطح زمین کاسته شود و بدین وسیله در کنترل آبهای سطحی نقش موثری دارند.
علیرغم آن که میانگین بارندگی های کشور حدود یک سوم میانگین بارندگی جهانی است، اما از همین مقدار اندک نیز استفاده مطلوبی به عمل نمی آید؛ به طوری که از حدود 400 میلیارد متر مکعب نزولات جوی تنها حدود یک چهارم آن قابل استحصال بوده و مابقی به صورت هرزآب و تبخیر از دسترس خارج می شود.تنها راه ممکن برای استفاده بهینه از این بخش از منابع آب احیا و توسعه پوشش گیاهی است.طبق برآورد های انجام شده تنها جنگل های شمال سالیانه قادرند تا بیش از 3 میلییارد متر مکعب آب را ذخیره سازند. که این حجم آب بیش از سه برابر ظرفیت فعلی سفید رود است( میانگین 500 میلی متر بارندگی سالانه سطح 9/1 میلیون هکتار و احتساب سالانه 5000 متر مکعب میانگین حجم بارندگی در هر هکتار و با فرض تنها آنکه 25% حجم فوق نفوذ یابد). جنگل ها و مراتع کشور را به حق می توان بستر تولید آب دانست. بنابراین هرگونه عملیات احیایی جهت تبدیل پوشش گیاهی از وضعیت پوشش متوسط تا فقیر به وضعیت متوسط تا خوب در مراتع می تواند از کل میزان بارندگی سالانه بر سطح مراتع و جنگل ها حجمی معادل 50 میلییارد متر مکعب را ذخیره نماید (متوسط بارندگی 250 میلی متر و سطح جنگل ها و مراتع کشور 100 میلیون هکتار و میزان نفوذ پذیری 20 درصد بارندگی محاسبه شده است).
اثر جنگل در جلوگیری از زیان بادهای سخت
بادهای سخت چون به جنگل برخورد می کند، ناتوان شده و از تندی و نیروی آنها کاسته می شود.
اثر جنگل در حفظ خاکها
جنگل به دلایل زیر از فرسایش خاک یعنی شسته شدن خاک بویژه در دامنه های تند جلوگیری می کند:
سرعت جریان آب در سطح خاک جنگل کمتر است.
چون مقدار آبی که در خاک جنگل نفوذ می کند بیشتر است، پس مقدار آبی که در سطح خاک جریان می یابد، کمتر است. ریشه های درختان ، بوته ها و گیاهان کوچک بویژه ریشه های سطحی ، ذرات خاک را به یکدیگر پیوستگی داده و از لغزش آنها جلوگیری می کند.
عمل فرسایش بیشتر بوسیله آب و باد صورت می گیرد. بادهای مداوم در اثر ایجاد اختلالاتی در زندگی گیاه و تبخیر رطوبت زمین که منجر به خشکی بیش از حد خاک می گردند، سبب می شوند که تجدید حیات نباتات متوقف و یا به کندی صورت گیرد و با کم شدن پوشش گیاهی عمل فرسایش آغاز شود. اگر انسان هم با بهره برداری بی رویه از بین رفتن گیاهان را ناخواسته تسریع نماید آنگاه مراکز مهم کشاورزی و صنعتی و مسکونی در معرض تهدید قرار می گیرند.جنگل به کمک شاخ و برگ درختان، از سرعت باد می کاهد و با ریشه گیاهان، خاک را حفظ می کند و مانع ایجاد فرسایش می شود. بعلت آرام بودن هوای داخل جنگل تبخیر بسیار ناچیز بوده و خطر خشک شدن خاک که از شرایط مهم آغاز فرسایش است از بین می رود. نزولات آسمانی در مناطق فاقد گیاه در روی زمین به صورت هرز آبهای سیل آسا جاری می شوند و چون مقاومتی در برآبر خود نمی بینند ذرات ریز و درشت خاک را حمل می کنند و بتدریج در مسیر خود و یا در پشت سدها و دریاچه ها رسوب می دهند، گاهی سبب طغیان رودخانه ها می گردند و خسارات جانبی و مالی زیادی بار می آوردند. در مناطقی که پوشش گیاهی وجود دارد، هنگام بارندگی قطرات باران به علت انرژی که در مسیر خود و همچنین تاثیر قوه جاذبه زمین کسب می کنند و می توانند موجب متلاشی شدن ذرات خاک و جابجایی آن شوند در اثر برخورد به شاخ و برگ گیاهان به ذرات بسیار ریز تبدیل گشته و به آهستگی روی خاک می رسند. از طرفی بقایای نباتی کف جنگل و مراتع همچون اسفنجی آب حاصل از بارندگی را د رخود جذب نموده و به آهستگی روی خاک رها می کند و بدینوسیله خطر شتشوی خاک از بین رفته و خاک حفظ می شود. در مورد نقش پوشش سطح خاک در کاهش ضربه قطرات باران آزمایشی توسط یکی ازمتخصصین مربوطه (Hadson) در دو قطعه زمین انجام گرفته است . در این آزمایش ابتدا علفهای موجود زمین با دست کنده شده و سپس زمین به دو قطعه مساوی تقسیم شده است . روی یکی ازقطعات دو لایه تور سیمی ریز بافت قرار داده شد قطرات باران در اثر برخورد با آن شکسته شده وبه صورت قطرات بسیار ریزی درآمد (شکسته شدن قطرات عینا توسط شاخه و برگ پوشش گیاهی هم صورت می گیرد) خاک از دست رفته از این دو قطعه (قطعه پوشیده شده با تور سیمی وقطعه لخت ) در طول 10 سال اندازه گیری شد. نتایج بدست آمده از 10 سال آزمایش نشان دادکه خاک از بین رفته از قطعه لخت بیش از 100 برآبر خاک فرسایش یافته از قطعه پوشش دار می باشد.
گذشته از این فرسایش خاک در منطقه جنگلی با فرسایش خاک در مناطق دیگر تفاوت دارد اگرچه هر دو بلایی است که بر خاک وارد می شود ولی خاکهای مناطق جنگلی بسیار حاصلخیزتر ازمناطق دیگر است با فرسایش خاک مواد حاصلخیزی که طی سالیان متمادی در خاک ذخیره شده اند از دست می رود. در تحقیقات انجام شده در یکی از ایالت های آمریکا (New Hampshire) ثابت شده است که پس از بریدن درختان یک جنگل ، جریان آب حاصل از بارندگی در عرض دو سال در هر هکتار 95 کیلوگرم ازت نیتراتی و 89 کیلوگرم کلسیم را از بین برده است در حالیکه در یک جنگل دست نخورده میزان ازت نه تنها از بین نرفته بلکه در هر هکتار2 کیلوگرم نیز به میزان آن افزوده شده است . این مقدار ازت از باران دریافت شده است . همچنین کلسیم از بین رفته بسیار کم بوده و مقدار آن 7 کیلوگرم در هکتار بوده است .
اثرات جنگل در توزیع مجدد بارش
پوشش گیاهی به ویژه در جنگل ها اثرات مهمی در توزیع و پراکنش در طی ریزش دارد. کل بارش به سه طریق پراکنده می گردد:
1- قطراتی از باران که به وسیله ی شاخ و برگ درختان دریافت می شود برگاب نام دارد.
2-قطراتی را که بدون برخورد به اندام درختان می گذرند و یا از تاج پوشش آنها به زمین می ریزند میان گذر نام دارند.
3- آن قسمت از باران را که به وسیله ی شاخ و برگ درختان و ساقه ی آنها جمع آوری می شود و به زمین می رسند ساقاب نام دارند.
میان گذر و ساقاب مقدار خالص باران را نشان می دهند که بستگی به مقدار باران ، گونه گیاهی و فصل سال دارد. در مناطق جنگلی خالص بارش ممکن است از صفر درصد در باران های خفیف تا بیش از 95% مقدار بارش ناخالص ، در باران های شدید تغییر کند.
دو مشکل عمده در اندازه گیری بارندگی وجود دارد که هیچ کدام از آنها به طور کامل برطرف نشده است. اولین مشکل نبود دستگاه اندازه گیری دقیق و دومین مشکل نصب و به کارگیری دستگاه مورد نظر است. اولین مشکل را اشتباه دستگاه اندازه گیری و دومین مشکل را اشتباه در نمونه برداری می گویند.این اشتباهات در اثر وجود موانع ، صعود هوا برای دامنه ها و بالاخره وجود بادهای ویژه در مناطق باز و کم وسعت جنگلی حادث می شود. طبق مطالعات آماری توده های هوایی که ایجاد بارندگی می نمایند به طور متوسط 26 کیلو متر مربع وسعت دارند لذا اگر از نظر اقتصادی امکان پذیر باشد رد هر 26 کیلومتر مربع حداقل می بایست یک دستگاه اندازه گیری نصب شود. اندازه گیری بارش در مناطق جنگلی و اطراف آن مشکلات عمده ای در بردارد. معمولا دستگاه ها در مناطقی نصب می گردد که به قدر کافی باز شده اند به طوری که هیچ گونه تاج پوششی بین زاویه ی45 درجه حادث از محل محور دهانه دستگاه وجود نداشته باشد و نیاز به باز کردن اطراف دستگاه ها در مناطق پر شیب کوهستانی بقدری وسیع است که عملا این کار غیر محتمل می گردد. بعضی ا زکارشناسان هیدرولوژی جنگل پیشنهاد کرده اند که دستگاها را روی میله های بالاتر ا زتاج پوشش درختان قرار دهند اما این وضعیت اثر جریان های باد را به طور شدیدی در دهانه باران گیر دستگاه افزایش می دهد . باز کردن جنگل در اطراف دستگاه تا اندازه ای عنوان یک حفاظ را دارد و معمولا برآورد قابل قبولی را از کل باران به دست می دهد.
نقش اقتصادی جنگل
به طور کلی درآمد جنگل را به صورت ملموس و غیر ملموس بررسی می نمایند، درآمد غیر ملموس آن در ارتباط با نقش و ویژگیهای جنگل است و غیر از تولید مستقیم آن است. بررسیهای کارشناسی نشان می دهد در صورت احیاء جنگلهای شمال و غرب و جنوب کشور و استفاده کامل از تمامی استعداد تولید جنگل در یک برنامه دراز مدت به درآمد سالیانه ای معادل 280 میلیارد ریال دست خواهیم یافت و برخلاف درآمد حاصل از نفت که روزی پایان خواهد یافت، جنگل به عنوان یک واحد تولیدی پایا با درآمد مستمر می تواند نقش اقتصادی ارزنده ای در دراز مدت داشته باشد. گذشته از این فرآورده های جنگلی اعم از چوب و یا سایر محصولات فرعی دیگر چرخ هزاران هزار واحد تولیدی اعم از کوچک و بزرگ را در سراسر جهان به گردش در می آورند، زیرا جنگل تامین کننده مواد اولیه بسیاری از صنایع بوده که آن صنایع با یکدیگر روابط متقابل بنیادی دارند. بطور مثال کارخانجات صنایع چوب و صنایع کاغذ با صنایع دیگر بیش از 100 نوع تبادل کالا دارند که این موضوع نقش قابل توجهی در تحرک اقتصاد کشور دارد. علاوه بر این درختان منبع تامین مواد اولیه برای صنعت داروسازی مدرن نیز می باشند بطوری که بیش از 25 درصد مواد مورد نیاز صنعت داروسازی مستقیما از درختان بدست می آید.فواید دیگر جنگلها و مراتع را می توان در حفظ ذخایر ژنتیک گیاهی و جانوری، تامین غذا و مامنی برای وحوش و پرندگان و بالاخره اکوتوریسم دانست.

نقش جنگلها و مراتع در جلوگیری از رانش زمین
رشد درختان در دامنه ها سبب افزایش پایداری خاک می گردد.ریشه درختان با فرو رفتن درخاکهای حساس به لغزش مانند ستونهایی عمل کرده و با ایجاد شبکه متراکم ریشه ای از بهم پاشیدن قطعات یا بلوکهای لغزشی جلوگیری می کنند. مطالعات انجام شده در منطقه جنوب شرقی آلاسکا نشان داد که پس از قطع درختان ، افزایش قآبل ملاحظه ای در تعداد لغزش هاصورت گرفت آنها نتیجه گرفتند که نابودی و فساد تدریجی سیستم های تداخلی ریشه درختان (پس از قطع آنها) عامل وقوع لغزشها بودند. هر چند عده ای اعتقاد دارند که در بعضی موارد درختان به دلیل نیروی وزن خود و یا بر اثر نیرویی که توسط باد در بعضی از مناطق به درختان وارد می شود ممکن است باعث لغزش شوند ولی به دلایل زیر نقش پوشش گیاهی در جلوگیری از حرکت زمین کاملا آشکار است :یکی از عوامل مهم و موثر در حرکت های توده ای یا رانش زمین وجود رطوبت در خاک است در ایران نیز اکثر لغزشها معمولا در دامنه های رو به شمال (سایه گیر)که رطوبت بیشتری نسبت به دامنه جنوبی دارند اتفاق می افتد.بنابراین درختان با انجام عمل تبخیر و تعرق و درنتیجه کم کردن ظرفیت نگهداری آب خاک ، نقشی اساسی در این مورد ایفا می کنند درختان بامصرف بالای آب و تعرق زیاد در حقیقت عمل زهکشی خاک را انجام می دهند و در نتیجه آن راسبک نگه می دارند. مطالعات انجام شده در امریکا (ایالت اوهایو)نشان می دهد که ضریب اطمینان در برآبر لغزش ، در دامنه های جنگلی پوشیده از درخت 9 برابر بیشتر از دامنه های بدون درخت است .
نقش دیگر درختان در حفظ خاک از خطر لغزش ، وجود فرایندی بنام برگآب (Interception) است . یعنی در طی هر بارندگی مقداری از بارش توسط تاج درختان گرفته شده و قبل از رسیدن به خاک تبخیر می گردد. این مقدار بارندگی از این جهت که در خاک نفوذ نمی کند در خشکی خاک و جلوگیری از حرکت زمین موثر می باشد. میزان برگاب بستگی به شکل برگها وتاج درختان دارد و میزان آن بسته به اینکه درخت در چند ماه از سال برگ داشته باشد تغییر می کند. بنابراین در درختکاری ها استفاده از نهال درختانی که در زمستان برگ دارند برای اینگونه محلها مناسب تر است .
ریشه درختان از طریق جذب بخشی از آب زیرزمینی و خشک کردن خاک نقش عمده ای در پایداری دامنه ها دارند. از این لحاظ گیاهان دارای ریشه های عمیق تر و با انشعابات بیشتر نقش بهتری در حفظ خاک خواهند داشت . متاسفانه انسان بر اثر تخریب پوشش گیاهی از قبیل تبدیل جنگل به زمین زراعتی ، شهرسازی و همچنین جاده سازی غیراصولی و ایجاد تاسیسات ارتباطی نقش مهمی در ایجاد لغزش دارد. نتایج حاصل از یک تحقیق در یک منطقه جنگلی شمال کشور (حوضه واز از توابع شهرستان نور)نشان داده است بیشترین لغزشها در دامنه هایی اتفاق افتاده است که قطع یکسره جنگل وجود داشته است . این قطع جنگل به منظور عبور دکل های برق فشار قوی و احداث جاده صورت گرفته است
در این زمینه تحقیق دیگری در غرب کشور (چهار محال بختیاری منطقه اردل ) صورت گرفته است . به استناد این تحقیق منطقه ای که در آن لغزش حادث شده در 40 سال گذشته (با استناد به عکس های هوایی سال 1335) دارای جنگل بلوط با تاج پوششی حدود 40 درصد بوده که بر اثر قطع بی رویه و تبدیل اراضی جنگلی به زراعت دیم ، هم اکنون درصد تاج پوشش آن به حدود 2 درصد رسیده است . بنابراین تخریب و قطع پوشش گیاهی باعث تغییر چرخه آب بصورت کاهش تبخیر و تعرق در منطقه و افزایش آب زیرزمینی در دامنه لغزش یافته شده است . به این ترتیب نقش ارزنده جنگل ها با استناد به تحقیقات مستدل نیز کاملا آشکار است .

نقش جنگلها و مراتع در جلوگیری از وقوع بهمن
پوشش گیاهی از نوع بوته ای یا بالشتکی سطوح ناهمواری ایجاد کرده وخطر سقوط بهمن را کاهش می دهد.لذا در نقاطی که حتی برای ورزش اسکی استفاده می شود، بهتر است هم محل اسکی و هم ارتفاعات مشرف به آن را با گونه های مرتعی نوع بوته ای و بالشتکی تقویت کرد. برای جلوگیری از وقوع بهمن علاوه بر اقدامات مکانیکی (مانند پایه های چوبی ، نرده های فلزی و دیواره های سنگی )، عملیات بیولوژیکی از قبیل جنگل کاری در صدر برنامه های مبارزه با اینگونه خطرات است .در مناطق بهمن خیز برای جلوگیری از خطرات ناشی از آن در محلهای آغاز حرکت توده های برفی اقدام به جنگل کاری می شود. معمولاً جنگل کاری در روی خطوط تراز و با ایجاد بانکت صورت می گیرد (البته به روشهای دیگر هم اقدام به جنگل کاری می شود).
انتخاب نوع گونه برای اینکار حائز اهمیت است و کاشت ردیفی گونه های جنگلی سوزنی برگ و پهن برگان مقاوم می توانند مانع اینگونه خسارتها شوند. برای اینکار درختان بصورت شبکه ای طراحی شده و مورد استفاده قرار می گیرند.در بسیاری از مناطق که بوسیله عملیات مکانیکی با حرکت بهمن مبارزه می شود بازهم نقش جنگل کاری از نظر دور نمی ماند زیرا پس از احداث بهمن شکن ها در پناه و یا بین آنها یک شبکه چند ردیفی جنگل کاری می شود چرا که عمر موانع مکانیکی کوتاه است و پس از مدتی مستهلک می شود در حالیکه گونه های جنگلی در این مدت رشد نموده و با از بین رفتن موانع ، بصورت یک دیواره بیولوژیکی (زنده ) عمل می کنند. به این ترتیب در مورد جلوگیری و یا کاهش اثرات این بلیه طبیعی نیز استقرار گونه های جنگلی بهترین روش مبارزه است همچنانکه در هر محلی که گونه های جنگلی وجود دارند بهمن اتفاقِ نمی افتد زیرا قبل از اینکه برفی رویهم انباشته شود مقدار زیادی از آن بوسیله تاج پوشش درختان گرفته می شود و به زمین نمی رسد.
اثر جنگل از لحاظ زیبایی مناظر
اثر جنگل از لحاظ زیبایی مناظر بر هیچکس پوشیده نیست. مقایسه کوهستانهای خرم شمال ایران با بیابانها و کوههای خشک جنوب البرز ارزش جنگل را آشکار می سازد.
تخریب جنگلها
در جنگلهای طبیعی شروع سیکل تمامی و تحملی در جنگل و به تبع آن روند توسعه و پایداری در اکوسیستم های جنگلی همراه با مرحله تحولی "تخریب" همراه است. بنابراین یک درخت جنگلی پس از رسیدن به سن دیر زیستی فیزیولوژیک، یعنی زمانی که اندامهای مختلف یک درخت جنگلی در نتیجه کهولت سن و پیری، دچار نارسایی شدند، در نتیجه اختلالاتی که در فعالیتهای بیولوژیکی گیاه حادث می شود، که نماد ظاهری آن خشک شدن شاخه ها و اندامهای قسمت های هوایی درخت (تاج)، کوچک شدن سطح تاج پوشش درخت، پوسیده و توخالی شدن تنه در اثر حمله آفات و بیماریها خواهد بود. در چنین شرایطی با حدوث یک باد سنگین و با بارش سنگین نزولات جوی (بخصوص برف)، ایجاد زلزله، صاعقه، زمین لغزش و سایر عوامل تخریب طبیعی، درختان مزبور افتاده و در نتیجه حرفه هایی در تاج پوشش جنگل ایجاد می شود که در واقع روندهای تحولی در جنگلهای دست نخورده (جنگل بکر) از همین نقطه آغاز می شود. این مرحله تحول می تواند به طور نسبی طولانی (در یک سیکل طبیعی) و یا کوتاه مدت (در نتیجه حدوث عوامل غیر مترقبه طبیعی) باشد (Emborg و همکاران ۲۰۰۰). به دنبال ایجاد حفره در توده های جنگلی و تابش نور بر عرصه رویشگاه با مساعد بودن شرایط رویشگاهی و وجود بذر مناسب (به لحاظ کمی و کیفی)، گروههای زادآوری به تدریج حفره های موجود را پوشش می دهند که این مرحله از تحول را تحت عنوان "مرحله تحولی تجدید حیات" نامیده می شود. گروههای زادآوری به مرور زمان و در نتیجه رقابت بین آنان بر میزان رشد قطری و ارتفاعی خود می افزاید و در این مرحله تعداد قابل توجهی از نهالها مغلوب واقع شده و به تدریج حذف می شوند. ولی پایه های موجود بر میزان رشد خود همچنان خواهند افزود، این مرحله را در اصطلاح"مرحله تحولی صعود و افزایش رشد" یا "مرحله تحولی تشکیل توده" نامیده می شود. توده های جوان تشکیل شده در حفره ها، در مراحل اولیه به صورت یک جنگل جوان نسبتا همسال به نظر می رسند که در اصطلاح تحت عنوان "فاز جنگل جوان" نامیده می شوند. در این توده ها به تدریج برخی از پایه ها که از شرایط رویشگاهی مطلوب تری مانند نور، رطوبت، خاک، جهت و … بهره مند هستند از نظر رشد قطری و ارتفاعی از سایر پایه ها پیشی گرفته و ضمن ایجاد تفاوت آشکوب، تفاوتهایی نیز از نظر قطر نمایان می سازند. در این مرحله جنگل دارای ساختار پلکانی خواهد بود و به عبارت دیگر درختان با قطر و ارتفاع متفاوتی در عرصه جنگل دیده می شوند که در اصطلاح این وضعیت را تحت عنوان "فاز تک گزیده" می توان نامگذاری نمود. با عبور از این مرحله و به تدریج درختان موجود در توده جنگلی به یک ساختار مشخصی می رسند که در آن درختان موجود دارای ارتفاع نسبی برابر (یک آشکوبه) و از نظر قطری نیز نزدیک به هم هستند. در این وضعیت جنگل به ظاهر به توده جنگلی همسال نزدیک است که از آن تحت عنوان "جنگل همسال دروغین" نیز اسم برده می شود، که این مرحله تحت عنوان "مرحله تحولی اپتیمال" نامگذاری می شود. تحولات در جنگل چنانچه تحت مداخلات شدید انسانی قرار نگیرد در جنگلهای طبیعی شمال ایران در یک سیکل طبیعی حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ سال به درازا می کشد. اما در جنگلهایی که تحت مدیریت قرار می گیرند، دخالتهای علمی سبب آن می شود که طول هر یک از این مراحل تحولی را کوتاهتر نموده و در ضمن ارزش های تولیدی درختان جنگلی را نیز افزایش می دهند.

تاتیر عوامل طبیعی در نابودی جنگلها
تاثیر باد
بادی که می وزد مخرب نیست، ولی همین که سرعت باد از حد متعارف بگذرد، قدرت تخریب پیدا می کند. بادهای گرم و سوزان بخصوص در نواحی گرمسیری و حاره بسیار مضر می باشد و موجب تبخیر و تعریق زیاده از حد برگها و حتی خود درختان می شوند و گاهی ممکن است برگها را سوزانیده و درختان را بخشکاند. خسارت بادهای شدید به نسبت نیروی باد و طرز عمل آن و طبیعت نبات جنگلی متفاوت می باشد. بادهای تند سبب شکسته شدن و ریشه کن شدن و حرکت دادن ریشه های درختان می شوند.
تخریب بادهای سخت و تند ، آسیب جدی به جنگلها و مزارع وارد می کند که انسان نابخردانه به یاری عوامل تخریب طبیعی برخیزد و چنین روش ناهنجار در راستای تاریخ بخصوص چند صد سال اخیر بویژه در دوران معاصر در پیرامون کویرهای ایران و استانهای خوزستان ، فارس ، کرمان ، یزد و … صورت گرفته است. قطع درختچه های کویری برای تهیه سوخت و زغال در طی صدها سال موجب گسترش کویر و پیشروی آن به سوی شهرها شده و بسیاری از مزارع سرسبز خرم و روستاهای آباد که روزگاری تپش زندگی در فضای آنها موج میزد به کام کویر فرو رفته است.
تاثیر گرمای شدید
حرارت زیاد در سالهای خشک سالی ، عناصر نوزاد جنگلها را دستخوش آسیبهای جدی می کند. گاهی آنها را می سوزاند و از بین می برد و زادآوری آنها را مشکل می کند.

تاثیر یخبندانها
یخبندانهای زودرس پاییزه و همچنین یخبندانهای دیر رس بهاره به طرق گوناگون آسیبهای جدی به درختان جنگلی وارد می نماید.
تاثیر خشکیها
خشکی که در اثر عوامل جوی (نقصان بارندگی) پدید می آید، سبب می شود که حرارت شدید تابش آفتاب بر تبخیر رطوبت خاک بیفزاید و میزان ذخیره آن را در خاک تقلیل دهد. این خطر بیشتر در نواحی که بارندگی سالیانه آن کم است خودنمایی می کند.
بارانهای شدید
باران اگر به فواصل نامنظم و به صورت رگبار تند و شدید ببارد، سبب دریدگی برگها می شود، بخصوص اگر توام با وزش باد تند باشد، خطر تخریب بیشتر خواهد بود.
سیلابها
در صورتی که زمین جنگل در حالت طبیعی خود یعنی اسفنجی و متخلخل باشد، آبهای ناشی از بارندگی شدید به زمین فرو می روند و از جریان یافتن غیر عادی آن در سطح زمین که خود مقدمه پیدایی سیل است جلوگیری می کند. و اگر این حالت طبیعی زمین جنگل بر اثر انگیزه های غیر طبیعی بخصوص از طریق چرای دام از بین رفته باشد، آبها در سطح زمین راه افتاده و موجب سیل می شود و مهمترین خسارت سیل به جنگلها می رسد، بخصوص جنگلهایی که در قسمتهای زیرین دامنه کوهستانها واقع شده اند
عوامل انسانی تخریب جنگلها

چرای دام
زیانهای وارده به جنگلها از راه چرای دام سابقه طولانی دارد. از روزگاری که اقتصاد شبانی زیر بنای تکاملی جامعه را تشکیل می داد و اشتغال به امور دامداری و نگاهداری دام از معتبرترین و سودآورترین رشته های سرمایه گذاری عصر فئودالیسم شناخته می شد، زمینه های تخریب جنگلها از طریق چرای دام فراهم گردید و چراگاههای جنگلی ایران به عنوان غنی ترین منابع علوفه ای در دسترس دامها گذارده شد. زیانهای ناشی از چرای دام در جنگلها شامل موارد زیر است:
رفت و آمد مدام دام در جنگلها ، باعث فشردگی خاک و خرابی وضع فیزیکی خاک می شود. به این ترتیب آب باران به جای آنکه در خاک فرو رود در سطح زمین جریان پیدا می کند در چنین اراضی رویش دانه هایی که بر روی زمین ریخته شده دشوار و در بعضی حالات غیر ممکن می شود.
چرای دام باعث می شود که تبدیل مواد آلی زنده به لاش برگ صورت نگیرد و افراط در چرای دام ، پوشش گیاهی را از عرصه جنگل حذف می کند و خاک جنگل عریان و بدون محافظ می ماند و به تدریج دچار فرسایش می شود.
در دامنه های کوهستانها که خاک عملا در معرض ریزش قرار دارد، تردد دامها سبب تشدید ریزش خاک و قطعات سنگی می گردد و فشار وارده از تصادم این ریزشها به درختان موجب زخمی شدن پوست آنها می شود.دامها با جویدن پوست و ساقه های درخت ، آنها را زخمی کرده و زمینه تسهیل نفوذ و رخنه آفات و بیماریهای گیاهی را تدارک می بینند.

حریق
آتش سوزی در جنگلها نیز از عوامل مخربی است که قدمتی برابر با زیست اجتماعی انسانها دارد. منتها از نظر میزان خساراتی که به بار می آورد در کشورها و مناطق مختلف و نوع جنگلهایی که آتش سوزی رخ می دهد متفاوت می باشد. حریق در جنگلهای سوزنی برگ به سبب سرعت و قابلیت اشتعال خسارتی را که به ارزش تجاری درختان وارد می آورد، به مراتب سنگین تر از درختان پهن برگ می باشد و جای خوشبختی است که بیشتر جنگلهای ایران از نوع پهن برگ می باشد. حریق در صورت وسعت و شدت و تکرار در یک جنگل سبب تغییر ارزش کیفی گونه ها می شود و به ظهور گونه های پست و نامرغوبی می انجامد که از نظر تجاری فاقد ارزش می باشند.
حفاظت از جنگلها
بعضی از جنگلها با دخالت پاره ای از عوامل مخرب ، در معرض تخریب کلی یا جزئی قرار می گیرند . این عوامل ممکن است ناشی از گیاهان ، جانوران و یا خود انسان بوده و یا حاصل شرایط اقلیمی ویژه ای باشند.
ولی چیزی که مهم است این است که تقریباٌ تمامی جنگلها کم وبیش با خطر تخریب و نابودی تهدید می گردند امری که در اثر رفتارهای نادرست و استفاده های بی رویه بهره برداران حاصل گردیده و کسی هم جز خود آنان قادر به نجات جنگل نیست .
استفاده از جنگلها و مراتع برای تغذیه دام و چرای بی رویه از آنها ، تخریب جنگلها و تغیر کاربری این زمینها، استفاده از چوب جنگلها جهت سوخت و …. همه و همه در دراز مدت باعث فقیر شدن اراضی کشور و استان از این منابع خدادادی گردیده است. حال برای کاهش سرعت تخریب این منابع عظیم ملی لازم است که دست به دست هم در جهت حفظ و حمایت از آنها گام برداریم در این زمینه ابتدا باید به روشهای حفاظتی احتیاطی مبادرت ورزید. مخلوط گونه ها و روش بهره برداری از اهمیت اساسی برخوردار هستند . یک جنگل سالم و نیرومند ، در مقابل دشمنان خود بهتر مقاومت می نماید فلذا اقدامات ویژه معمول در این جنگل نیز تاثیر جالب توجهی دارند . نکته مهم تر آن که باید در جهت حفظ منابع طبیعی در بین روستائیان فرهنگ سازی گردد . به هر حال برخی از راههای حفاظت و حمایت از جنگلها به شرح زیر می باشد :
1- حفاظت از جنگل در مقابل اعمال زیان آور انسان :
انسان وسایل یا روشهای مختلفی برای تخریب یا تضعیف یک جنگل در اختیار دارد . آتش سوزی یکی از این روشها بشمار می رود . روش دیگر قطع پایه های شاخه زا ، قطع درختان جهت مصرف چوب، تجهیزاتی که گردشگران از آنها در جنگلها استفاده می نمایند که در این زمینه باید به آنها آموزشهای مناسب داده شود .
2- حفاظت از جنگل در مقابل آتش :
آتش خطرناک ترین دشمن جنگل می باشد . یک آتش سوزی محدود نیز همواره خسارات قابل ملاحظه ای را موجب می گردد. بطوریکه ممکن است حتی تخریب نهایی و کلی از آن ناشی گردد . متاسفانه سطوح آتش سوزی از سالی به سال دیگر در حال افزایش است و بر عکس سطوح سبز از سالی به سال دیگر کاهش می یابد . علل آتش سوزی را به طور کامل مشکل می توان تعین کرد ، ولی انسان تقریباٌ همواره بطور مستقیم یا غیر مستقیم از قبیل بی احتیاطی ( هیزم شکن ها ، استعمال کننده های دخانیات ، توریستها ، چوپانها و غیره) در ایجاد این آتش سوزی ها نقش دارد .
3- حفاظت از جنگل در مقابل جانوران :
الف ) حفاظت در برابر حشرات :
حشرات متعددی به درختان حمله می کنند این حملات ممکن است درختان را معیوب یا ضعیف ساخته و یا حتی از زندگی ساقط نمایند .
ب ) حفاظت در مقابل جانوران شکاری :
خرگوش پرخور و پرزاد ولد از زیان آورترین جانوران شکاری بشمار می رود . این جانور تقریباٌ کلیه جست ها، نهالهای بذری یا نهالهای وارده را از بین می برد. گوزن و شوکا شاخه های جوان را گاهی تا ارتفاع قابل ملاحظه ای می خورند .
ج ) حفاظت از جنگل در مقابل چرای حیوانات اهلی :
چرای بی رویه همواره مضر است. بطور کلی هر دامی در جستجوی علف و همچنین شاخه ها های جوان چوبی می باشد . بنابراین خسارت وارده بویژه در توده هایی که در مرحله زاد آوری یا تجدید جوانی بسر می برند بسیار خطرناک است . علاوه بر آن پایکوبی زیاد دامها خاک را بنحوی فشرده و سفت می سازد که خاک نیروی جذب آب باران را از دست می دهد .
4 ) حفاظت از جنگل در مقابل گیاهان :
الف ) حفاظت در مقابل رقابت زیستی :
از این رقابت به عنوان مبارزه برای زیستن نیز یاد می شود که در بین درختان حکفرما است. رقابت زیستی به یک انتخاب طبیعی منجر می گردد که ممکن است با انتظارات مالک متناسب نباشد . در نتیجه هدف از آزاد کردن نهالها ، عملیات پاک کردن و برش ، هرس و …. هدایت انتخاب طبیعی به سمت دلخواه ما است .
ب ) حفاظت در مقابل گیاهان انگلی یا زیان آور :
گیاهانی چون پیچ امین الدوله و شقایق پیچ بشکل مارپیچ به دور ترکه های جوان پیچیده و لایه زاینده را خفه می سازند و در نتیجه ترکه های به شکل منگنه معیوب می گردند. تورم تنه در بعضی از بلوط های دانه زا نیز از پدیده بالا ناشی می گردد. مبارزه با گیاهان بالا رونده بسیار آسان بوده و فقط کافی است که آنها را قبل از ظهور عیوب مربوطه قطع کرد .
ج ) حفاظت در مقابل قارچهای انگلی :
قارچهای متعددی تنه، شاخه، برگ و ریشه های درختان را مورد حمله قرار می دهند. حمله آنها ممکن است کلیه یا قسمتی از چوب را معیوب ساخته و به مرگ یا ضعف درختان منجر گردد.
جنگلهای بزرگ دنیا
مناطق جنگلی همواره یکی از پرطرفدارترین نقاط برای سفر و گذراندن تعطیلات در سراسر دنیا محسوب می شود. آرامش جنگل و احساس نزدیکی با طبیعت همواره برای گردشگران جاذبه داشته است. این جاذبه طبیعی باعث شده تا بسیاری از برنامه ریزان تورهای گردشگری، توجه ویژه ای به مناطق جنگلی نشان داده و از سوی دیگر افراد زیادی نیز برای استفاده از این علاقه و استقبال، اقدام به سرمایه گذاری در زیرساخت های توسعه گردشگری جنگلی کرده اند. شاید مهم ترین موضوعی که باید در این مساله مدنظر قرار داده شود، اهمیت حفظ و عدم آسیب رسانی به بافت و طبیعت جنگل به هر دلیلی است. در اینجا 10جنگل مهم دنیا را به انتخاب سایت All Top10 list مرور می کنیم.
جنگل های انبوه داخلی کانادا
این جنگل بسیار سرسبز و بارانی که در مرکز بخش داخلی ایالت بریتیش کلمبیا در کشور کانادا قرار گرفته آخرین جنگل موجود در فهرست جنگل های زیبای دنیاست. بیشترین حجم درختان این جنگل را درختان سدر تشکیل می دهند و به دلیل قرار گرفتن در مناطق شمالی و همچنین مجاورت با سلسله کوه های راکی، آب و هوای نسبتا سردی در این منطقه حاکم است.
بخش بزرگی از این جنگل در مناطق دره ای کوه های راکی قرار دارد و خود این موضوع باعث شده است تا از تلفیق منظره کوهستان و جنگل انبوه، مناظر فوق العاده زیبا و چشم نوازی به وجود آید.
جنگل تونگا در آلاسکا
جنگل تونگا بزرگ ترین جنگل ملی کشور آمریکاست و در منطقه سردسیر آلاسکا قرار دارد. نکته جالب توجه درمورد این جنگل، بزرگی و مساحت زیاد آن است که بالغ بر 69 هزار کیلومترمربع را در بر می گیرد. کم جمعیت بودن منطقه آلاسکا و همچنین دور بودن این جنگل از مراکز تمدن انسانی سبب شده است تا تعداد زیادی از گونه های مختلف جانوری در آن سکنا گزینند.
نکته جالب توجه در مورد این جنگل، وجود بالغ بر 75 هزار نفر سکنه در این جنگل است که تعداد زیادی از آنها را قبایل بومی منطقه تشکیل می دهند که نام جنگل نیز از یکی از همین قبایل اخذ شده است. زیبایی های خاص این جنگل سبب شده همه ساله تعداد زیادی از گردشگران برای دیدن آن راهی این منطقه شوند البته هنوز بخش های زیادی از این جنگل به صورت کاملا دست نخورده و بکر باقی مانده است.
جنگل خرس بزرگ
این جنگل یکی از معدود جنگل های دست نخورده و کاملا طبیعی در جهان است که زیستگاه صدها گونه از حیوانات وحشی مانند یوزپلنگ آمریکایی، گرگ، خرس خاکستری و چند گونه خاص و نادر از خرس در جهان است. این جنگل بسیار زیبا به دلیل واقع شدن در بین اقیانوس و کوهستان، دارای ویژگی های منحصر به فردی است که موجب شده مناظر طبیعی و چشم اندازهای بسیار زیبایی از ترکیب 3 عنصر جنگل، کوهستان و دریا در برابر دیدگان گردشگران به وجود بیاید.
وجود جزایر متعدد پوشیده از جنگل در آب های نزدیک به ساحل از دیگر جاذبه های این جنگل بسیار زیبا محسوب می شوند. برای دیدن این جنگل باید بلیت خود را به مقصد کانادا رزرو کنید.
جنگل کنگو در قاره آفریقا
برخلاف 3 جنگل قبلی که در مناطق سردسیر قرار گرفته بودند، این جنگل در حوالی خط استوا واقع شده است. اولین نکته ای که در مورد هفتمین جنگل موجود در این فهرست باید بگوییم این است که جنگل کنگو دومین جنگل بزرگ دنیا پس از جنگل آمازون به شمار می رود. حدود دوسوم این جنگل بسیار بزرگ در کشور کنگو قرار گرفته و مابقی آن در کشورهای گابن، کامرون و گینه استوایی قرار گرفته است. میلیون ها نفر از مردم این کشورها برای گذران زندگی خود وابسته به این جنگل هستند.
گونه های متنوع جانوری از قبیل فیل، شامپانزه، گوریل، بابون، زرافه، طاووس و سایر پرندگان مختلف استوایی در این جنگل زندگی می کنند.
جنگل های ابری مونته ویدئو در اروگوئه
این جنگل زیبا در کوهستان کوردیلرای کشور اروگوئه قرار گرفته و اصلی ترین ویژگی آن مه آلود بودن آن است که در جنگل های دیگر این فهرست وجود ندارد. در بیشتر روزهای سال این جنگل از مه پوشیده شده و مناظر زیبا و خارق العاده ای به وجود می آورد. مساحت این جنگل بالغ بر 10500 هکتار و دارای آب و هوای گرمسیری است. تنوع گیاهی این جنگل بسیار گسترده است و شامل بیش از 2500 گونه گیاهی مختلف می شود.
بیشترین نوع گل های ارکیده دنیا در این جنگل وجود دارد و علاوه بر آن این جنگل زیستگاه جانوران و پستانداران بسیاری است.
جنگل پیسگاه
برای دیدن پنجمین جنگل موجود در این فهرست نیز باید مجدد راهی قاره آمریکا شویم. جنگل ملی پیسگاه در کوه های آپالاچیان در ایالت کارولینای شمالی قرار دارد. 3 رود بنت کرک، میلز و دیویدسون در این جنگل جاری هستند که نشان از سرسبزی و زیبایی این منطقه کوهستانی دارد.
وجود این رودها و کوهستانی بودن منطقه موجب شده است آبشارهای زیادی در آن شکل بگیرد. فصل طلایی بازدید از این جنگل پاییز است که گیاهان و درختان با رنگ های متنوع و زیبای خود تصویری هزار نقش به این جنگل هدیه می کنند. تعداد زیادی کلبه های چوبی در مناطق حاشیه ای این جنگل وجود دارد که همه ساله پذیرای گردشگران بسیاری است.
جنگل کوکونینو
این جنگل با مساحت 7511 کیلومترمربع در منطقه آریزونای شمالی قرار گرفته است. بخش اعظم این جنگل را درختان کاج و سایر درختان همیشه سبز تشکیل می دهند که این ویژگی باعث شده است حتی در فصل زمستان و زیر خروارها برف، این جنگل رنگ سبز خود را حفظ کرده و تلفیقی زیبا از منظره سبزی درختان را در زمستان نمایش دهد.
نکته دیگر در مورد این جنگل وجود مناطق بیابانی در اطراف آن است که سبب شده سرسبزی و زیبایی این جنگل نمود بیشتری پیدا کند.

جنگل ملی مارک تواین
سومین جنگل این فهرست که نام خود را از نویسنده مشهور یعنی مارک تواین گرفته است در بخش جنوبی ایالت میسوری کشور آمریکا قرار گرفته است.
از مهم ترین جاذبه های این جنگل، چشمه گریر است که از بزرگ ترین چشمه های جهان محسوب می شود و روزانه 214 میلیون مترمکعب آب از آن خارج می شود، زیبایی های طبیعی این جنگل آن را به یکی از پرطرفدار ترین اماکن جنگلی در کشور آمریکا تبدیل کرده است.
بخش هایی از این جنگل به قدری انبوه است که هنوز کسی قادر نشده به آن ورود پیدا کند و تنها از طریق هوایی از این مناطق عکسبرداری شده است
جنگل آمازون
شهرت این جنگل که بزرگ ترین جنگل جهان محسوب می شود به اندازه ای است که تقریبا همه مردم دنیا آن را می شناسند. این جنگل در آمریکای جنوبی و در کشورهای برزیل، پرو و کلمبیا قرار گرفته است. بخش هایی از این جنگل به قدری انبوه است که هنوز کسی قادر نشده به آن ورود پیدا کند و تنها از طریق هوایی از این مناطق عکسبرداری شده است. آمازون نام یک قبیله جنگجو در یونان باستان بود که تمامی اعضای آن را زنان تشکیل می دادند. هنگامی که نخستین کاشفان اروپایی پا در این جنگل نهادند با قبایل زن جنگجویی برخورد کردند و به همین دلیل نام این جنگل را آمازون گذاشتند.
این جنگل را می توان غنی ترین منطقه زمین از نظر تنوع گونه های جانوری و گیاهی دانست. رود بزرگ آمازون که دومین رود بزرگ جهان به شمار می رود نیز در قلب این جنگل جاری است و در بسیاری از نقاط از آن به عنوان تنها راه ارتباطی استفاده می شود. گفته شده هنوز تعدادی از قبایل کشف نشده و بدوی در اعماق این جنگل بدون هیچ گونه تماس با دنیای امروزی به زندگی خود ادامه می دهند.
جنگل سونداربانس
اطمینان دارم تمامی خوانندگان انتظار داشتند در صدر این فهرست نام جنگل آمازون را ببینند و بدون شک بیشتر شما نام جنگل سونداربانس را که در صدر فهرست زیباترین جنگل های جهان قرار گرفته نشنیده اید. جنگل سونداربانس که به زبان بنگالی یعنی جنگل زیبا بزرگ ترین جنگل یکپارچه گونه های درختی آب شور به شمار می رود (مشابه آن را می توان در جنگل حرا در مناطق جنوبی ایران مشاهده کرد).
این جنگل در بین کشورهای هندوستان و بنگلادش قرار گرفته و مناظر زیبای آن را در هیچ جای دنیا نمی توان مشاهده کرد. مهم ترین گونه جانوری موجود در این جنگل ببرهای مشهور آسیایی یا همان ببر بنگال است.
بیش از 300 گونه گیاهی به همراه تعداد زیادی از گونه های مختلف حیوانات در این جنگل ثبت شده اند. وجود پوشش گیاهی متنوع و گرمسیری به همراه صدها کانال آب شور که به دریا منتهی می شود در کنار ده ها رود و چشمه آب شیرین مجموعه ای بی نظیر و زیبا از بافت جنگلی را به وجود آورده اند که دیدن این مناظر می تواند آرزوی هر گردشگر دوستدار طبیعت باشد.
جنگل در سرزمین کهن ایران
در ادبیات سرزمین ما ، سرو کاشمر شهرت بسیار دارد و مردم معتقد بودند که زرتشت پیامبر آن را با دست خود کاشته است. در بسیاری از متون کهن راجع به این سرو مطالب فراوان نگاشته شده، از جمله در تاریخ بیهقی و معجم البلدان از علاقه ایرانیان به سرو کهن کاشمر سخنان بسیاری به میان آمده است. ابوریحان بیرونی هر یک از برج های شمسی را منتسب به درختان معینی دانسته، مثل حمل (فروردین) ، هرکشتی که آب نیاید و آنکه تخم ندارد، ثور (اردیبهشت) ، درختان بلند و میوه های شیرین.
علل بوجود آمدن جنگل در ایران
ایران با وسعت 1.873.959 کیلومتر مربع مساحت و به علت قرار گرفتن در محدوده دو ناحیه جغرافیایی زیستی جهانی پالئارکتیک و اورینتال و مجاورت با ناحیه اتیوپین و عبور از کمربند کویری صحراسندی از آن طرف دیگر اتصال قبلی فلات تیران با ابرقاره گندوانا ( افریقا ،استرالیا ،آمریکای جنوبی ) سپس جدا شدن از آن و چسبیدن به اوراسیا و همچنین وجود اقلیم های متفاوتی چون
• منطقه خزر : (Hyrcanien) که شامل دشتهای سواحل خزر و نقاط کوهستانی جنگلی و نقاط مربوط و مجاور آنها است.
• منطقه ایرانو _ توران :که شامل قسمت اعظم فلات ایران است.
• منطقه نوبو _ سندی: که شامل بخش جنوبی و جنوب شرقی ایران بوده و گیاهان آن از عناصر منطقه حاره دره سند است.
• منطقه صحرا و عربی: که شامل جنوب غربی ایران بوده و در آن عناصر متعلق به رویشهای صحرا و عربستان ، شناخته می شود.
نسبت به وسعت کم خود دارای تنوع زیستی جانوری و گیاهی بسیار بالایی است به طوری که در این وسعت پایین حدود 8000 گونه گیاهی ( فقط گیاه عالی ) شناسایی شده که از این نظر تعداد گونه های گیاهی ایران 80 درصد تعداد گونه های گیاهی تمامی قاره اروپا است و دارای مناطق جنگلی متنوعی است
انواع جنگل های ایران
جنگل بسته به نوع پیدایش آن و خصوصیات ساختاری به جنگل بکر ، جنگل طبیعی ، جنگل مصنوعی یا جنگل دست کاشت طبقه بندی می شود.
جنگلهای ایران در چهار منطقه خشک ، نیمه خشک ، نیمه مرطوب و مرطوب پراکنده اند.
الف ) جنگلهای مناطق خشک ایران در دو ناحیه رویشی ایران ـ تورانی و خلیج ـ عمانی واقع شده اند. ناحیه رویشی ایران ـ تورانی وسیع ترین ناحیه رویشی ایران است که دامنه های جنوبی البرز، شمال شرقی ، شرق ، قسمتی از جنوب شرقی و مناطق مرکزی را شامل می شود. جنگلهای هزار مسجد خراسان رضوی و چهار باغ شاهرود در دامنه جنوبی البرز، از انبوه ترین جنگلهای اُرْس ایران محسوب می شوند و در آنها انواع میوه های خوراکی ، مانند بادام و زالزالک و گلابی وحشی ، نیز وجود دارد. مهم ترین جنگلهای بَنه و بادام کشور در رشته کوههای بارز (استان کرمان )، حوضه آبریز دریاچه بختگان (استان فارس )، جنگلهای تفتان (استان سیستان و بلوچستان ) و در استان خراسان جنوبی است . انبوه ترین توده های جنگلی پسته در مناطق چهچهه ، خواجه و پلگرد خراسان رضوی ، و نیز جنگل پسته قاز انقایه در استان گلستان است (ابراهیمی رستاقی ، ص 31ـ32).
ب ) جنگلهای مناطق نیمه خشک ایران واقع در کوههای زاگرس از سردشت آذربایجان غربی تا کازرون فارس ، استانهای آذربایجان غربی ، کردستان ، کرمانشاه ، ایلام ، لرستان ، چهارمحال و بختیاری ، کهگیلویه و بویراحمد، فارس ، خوزستان و همچنین در ارتفاعات جنوبی البرز و دیگر مناطق کوهستانی و ارتفاعات گوناگون کشور، به صورت تُنُک ، دیده می شود. در این نواحی ، جنگلهای انبوه نیز وجود دارد و گاهی به جای جنگل ، بوته زارهایی با درختچه ها و بوته های گوناگون با مراتع خشک دیده می شود. جامعه درختی آن شامل بلوط ، بَنه ، بادام ، بید، صنوبر و ارس است . در این منطقه انواع درختان ، مانند گلابی ، توت ، سنجد، چنار، کیکم ، سفیدار و ارغوان ، نیز وجود دارد. جنگلهای ناحیه رویشی خلیج ـ عمانی به صورت نوار باریکی از قصر شیرین در استان کرمانشاه (مغرب ایران ) آغاز می شود و تا جنوب شرقی ایران ، مرز ایران و پاکستان ، ادامه می یابد و به دو قلمرو خلیجی و عمانی تقسیم می گردد. انبوه ترین جنگل گز و بیشه ای آن در حاشیه رودخانه کرخه و دز در استان خوزستان است . از ویژگیهای بارز پوشش گیاهی ناحیه خلیج ـ عمانی ، جنگلهای ماندابی و مانگروست که از بندر عَسَلویه تا خلیج گواتر به صورت پراکنده وجود دارد و به جنگلهای حرّا نیز معروف است . جنس درخت حرّا به افتخار ابوعلی سینا، Avicennia نامگذاری شده است .
ج ) جنگل های نیمه مرطوب ارسباران این جنگل ها در شمال غرب ایران که شامل حوضه آبخیز رودخانه ارس است روییده اند.این جنگل ها عمدتاً مخروطی از درختان بلوط و راش سفید تشکیل شده اند.
د ) جنگلهای مناطق مرطوب ایران . این جنگلها در دامنه های شمالی البرز، در حوضه دریایی مازندران ، از آستارا تا گلیداغ در مشرق گرگان امتداد دارند و به جنگلهای هیرکانی و جنگلهای خزری معروف اند. مساحت کنونی آن در حدود یک میلیون و 848 هزار هکتار است از قدیمی ترین جنگل های جهان محسوب شده و عمر آن بیش از 2میلیون سال است حتی از جنگل های آمازون، گینه و سوماترا هم قدیمی ترند
گونه های غالب تشکیل دهنده آن ، راش ، مَمْرَز، بلوط ، توسکا، افرا و انجیلی اند.
طبیعت گردی، تور جنگل، اکوتوریسم
مناطق جنگلی جزء اقلیم های بسیار ظریف و آسیب پذیراند این مناطق به علت وجود منابع غنی همواره مورد دست درازی و بهره برداری غیر قانونی و علمی توسط انسان بوده و هست هرگونه آسیبی به این مناطق غیر قابل جبران خواهد بود چون این مناطق بسیار قدیمی هستند و از بین رفتن حتی یک گونه از این گیاهان به چرخه گیاهان دیگر و جانداران لطمه های جبران ناپذیری وارد میکند در نتیجه اگر گردشگران به صورت ناپایدار به این مناطق زیبا و بکر طبیعی وارد شوند میتوانند سرعت تخریب منطقه را به چند برابر افزایش دهند، کندن گیاهان آتش زدن چوب و آلودن آبهای جاری تنها جزئ از این آسیب هایی هستند که توسط گردشگران ایجاد میشود از این رو شرکت طبیعت گردی آفتاب کلوت ( www.kalout.com ( با هدف معرفی این مناطق و حفظ و حراست از این منابع کمیاب تورهایی در راستای توسعه ی پایدار و sustainable tourism در سراسر دنیا طراحی کرده امید میرود تا با اجرای این گونه تورها گردشگران به اهمیت جنگل ها پی برده و از ورود توریست آموزش ندیده و ناپایدار به مناطق جنگلی جلوگیری شود
این تورها به شرح ذیل هستند
فیلبند ( این برنامه معمولا در قالب تورهای 3 الی 4 روزه اجرا میشود که جنگل نوردی بسیار حرفه ای است با درجه سختی 4)
نئور ( شامل یک روز پیاده روی در دل جنگل های لیسار میباشد)
پالنگان (پیاده روی در مراتع و جنگل های زاگرسی)
کنوس چال ( منطقه ای بسیار بکر که در قالب تورهای یک روزه و دو روزه اجرا میشود )
چاریخانه (منطقه ای جنگلی و زیبا که در قالب تورهای یک روزه اجرا میشود )
جهان نما ،شصت کلاته (این برنامه معمولا در قالب تورهای 3 الی 4 روزه اجرا میشود که جنگل نوردی حرفه ای است با درجه سختی 3 )
قلعه مارون (این برنامه معمولا در قالب تورهای 3 الی 4 روزه اجرا میشود که جنگل نوردی حرفه ای است با درجه سختی 3)
ارسباران (این برنامه معمولا در قالب تورهای 3 الی 4 روزه اجرا میشود که جنگل نوردی بسیار حرفه ای است با درجه سختی 4)
الیمستان (مناطق جنگلی زیبایست که معمولا در قالب تورهای یک روزه اجرا میشود)
جنت رودبار (این برنامه معمولا 3 الی 4 روزه است که جنگل نوردی با درجه 3 است)
پاشاکلا (مناطق جنگلی زیبایست که معمولا در قالب تورهای یک روزه اجرا میشود)
قشم (بازدید از جنگل های حرا)
لیپار (بازدید از جنگل های حرا)
ابر (این برنامه معمولا در قالب تورهای 3 روزه اجرا میشود که جنگل نوردی حرفه ای است با درجه سختی 3)
برزیل (جنگل نوردی در آمازون)
ویتنام ، لائوس و کامبوج (بازدید از معابدی که در دل جنگل های بکر ساخته شده)
هندوستان (کروز سواری و جنگل نوردی در پارک ملی رانتانبور)
نتایج
براساس نتایج به دست آمده جنگل ها ازمنابع مهم تنوع زیستی دردنیا هستند اما متاسفانه این منابع درسطح جهان و کشورمان به دلایلی ازجمله افزایش جمعیت، بهره برداری مفرط ازجنگل ها، واگذاری عرصه های منابع طبیعی برای فعالیت های تولیدی و عمرانی ، عدم آگاهی از اهمیت و نقش جنگل ها و… رو به نابودی پیش می رود. لذا لزوم توجه به عرصه های جنگل به عنوان سرمایه مهم حیات و ریه های تنفس جهان حائز اهمیت بوده و ارائه راهکارها و پیشنهادات اجرائی در زمینه حفاظت و بهره برداری از جنگل ها با حفظ ماهیت این منابع ضروری می نمایید ازجمله راهکارهای اجرائی که در زمینه حفظ و احیاء جنگل هامی توان به کارگرفت می توان به مورد زیر اشاره کرد:
1- احداث باغ های گیاهشناسی
2- جنگل کاری در مناطق مستعد و مطابق با شرایط اقلیمی
3- اجرای طرح های جامع مدیریت جنگل های کشور
4- وضع قوانین و مقررات تازه در بهره برداری ازجنگل
5- مشارکت مردم در برنامه های حفظ و احیاء جنگل ها
6- افزایش سواد و آگاهی بهره برداران از منابع طبیعی

منابع
ایرانمنش، یعقوب، (بی تا). ارزیابی منابع جنگلی جهان در سال 2005-15 دستاورد کلیدی، جنگل و مرتع ، شماره 94.
خسروشاهی محمد، 1368 . میانی آکولوژی (پلی کپی درسی)، مجتمع آموزش منآبع طبیعی کلاک
خلدبرین، علی،(1380). مقدمه ای بر منابع طبیعی تجدیدشونده ایران، چاپ اول، انتشارات: موسسه توسعه روستایی .
خلیلیان، صادق، (1378). اقتصاد منابع طبیعی، چاپ اول، انتشارات: موسسه تخقیقات جنگل و مراتع.
مروری مهاجر، محمد رضا، (1383). انواع جنگل. نشریه: صبح اقتصاد5/2-83.
یخکشی علی، 1381. شناخت، حفاظت و بهسازی محیط زیست ایران، انتشارات موسسه آموزش عالی علمی کاربردی جهاد کشاورزی.

51