1-1 بررسی هسته اولیه روستای ریاب – گناباد
2-1 ضرورت طرح مساله
به علت حفظ و احیای آثار و بناهای تاریخی استان خراسان که با بی توجهی دستخوش تخریب و تخلیه ساکنین گشته است با ارایه این مقاله سعی در معرفی هر چه بیشتر عناصر تاریخی فوق (آب انبار – حمام و مسجد جامع ) داریم.
امید است با توجه هر چه بیشتر مسیولین به این مهم , بناهای فوق که پشتوانه تاریخ ملی و هویت ایرنی است احیا گشته و با حفظ هویت و جایگاه پیشین بعضا با پاره ای ملاحظات و تغییر کاربری ها برای بازدید عموم تحت نظر سازمان گردشگری استفاده گردد.
3-1 بررسی سوابق موضوع
مطالعات طرح هادی روستا در سال 1382 توسط مرجان مجیدی به پایان رسیده و تصویب گردید. در این مطالعات طرح گردشگری این روستا نیز مطرح شده است.
هم اکنون مطالعات طرح های حریم و مرمتی این روستا در حال پیگیری است.
کتابچه تاریخ و آداب و رسوم مردم ریاب توسط اهالی خود روستا در حال تدوین است.
همه ساله دانشجویان معماری دانشگاه های استان خراسان برای بازدید و تهیه گزارش از بناهای تاریخی به این روستا سفر می کنند.
4-1 روش تحقیق
در ارایه این مقاله از دو روش مطالعاتی میدانی و کتابخانه ای استفاده گردیده است. ابتدا با مراجعه به روستا و رویت بناها و وضع موجود محل بررسی اولیه شکل گرفت. پس از آن با مترکشی دقیق تهیه نقشه ها و مدارک تصویری بنا انجام پذیرفت.
بعد از مرحله شناخت اولیه به بررسی موارد مشابه در سطح کشور به خصوص مناطق کویری پرداختیم. در انتهای مطالعات موضوع میدان و خصوصیات این عنصر شهری و نمونه های تطبیقی آن بررسی شد.
روستای ریاب در 4 کیلومتری غرب شهرستان گناباد در 37و58 طول و31و34عرض جغرافیایی واقع شده است. روستای ریاب در بخش مرکزی دهستان حومه و در ارتفاع 1225 واقع شده است.
تراکم جمعیت روستا در سال 1378 برابر18 نفر در کیلو مترمربع بوده است و رشد جمعیت در طی سال های 1375-1345 برابر 3/0 می باشد.
روستا و در کل منطقه دچار خشکسالی می باشد.
وضعیت توپوگرافی:
شهرستان گناباد از نظر پستی و بلندی به دو بخش تقسیم می شود:
1-کوه های گناباد: این گوه ها بین قاین گناباد و فردوس قرار داردو جهت آن از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده است. این ارتفاعات در معرض تابش شدید آفتاب و گرمای شدید تابستانه و سرمای سخت زمستانه ودر انتها وزش های مداوم و شدید باد قرار دارند.
2-دشت های گناباد: از قدیمی ترین و وسیع ترین دشت ها دشت گناباد است که با شیب عمومی بسیار ملایم 2 درصد از غرب به شمال شرقی می رسد.(طرح هادی روستای ریاب 7:1382)
اقلیم منطقه:
این منطقه به علت واقع شدن در حاشیه کویر و دوری از دریا از نوعی آب و هوای صحرایی بیابانی گرم وخشک برخوردار است. در این اقلیم اختلاف دمای روز و شب ماهانه و سالانه زیاد است. درجه حرارت هوا در تابستان به طور متوسط 25 درجه و در زمستان بین 3 تا 5 درجه می باشد.
اقلیم شهرستان دارای زمستان های نسبتا سرد و تابستان های گرم و خشک است. حد اقل دمای ثبت شده 20 درجه زیر صفر و حداکثر دما 45 درجه سانتی گراد می باشد.(همان:10)
اوج گرما از اواخر خرداد شروع و تا اواخر مرداد ادامه دارد وعمق سرمااز اواخر آذر ماه شروع و تا اوایل اسفند ماه ادامه دارد. (همان:28)
بر این اساس سایر ماه های سال قابلیت جذب و پذیرایی از گردشگران را دارد.
بررسی ویژگی های معماری بومی مناطق گرم وخشک :
1- به طور کلی ساختمانهای اینگونه مناطق با مصالحی از قبیل خشت وگل ، که ظرفیت حرارتی زیادی دارند بنا شده اند .
2- پلان ساختمانها تا حدامکان متراکم وفشرده بوده و کوشش گردیده تا آنجا که ممکن است سطح خارجی ساختمان به نسبت حجم آن کم باشد . این تراکم وفشردگی پلان خانه ها میزان تبادل حرارت از طریق جداره های خارجی ساختمان را چه در زمستان وچه در تابستان به حداقل رسانده ودر نتیجه از نفوذ حرارت به داخل ساختمان واتلاف آن در زمستان بطور قابل ملاحظه ای جلو گیری می نماید .
-3معمولا ساختمانها در بافتهای متراکم ومجموعه های بسیار فشرده بنا گردیده اند وبدین شکل کوشش شده است تا بیشترین سایه ممکن برسطوح خارجی ایجاد گردد. در نتیجه این تراکم وفشردگی مجموعه توده کل مصالح ساختمانی افزایش یافته وزمان تاخیر بسته به حد مطلوب رسیده است .
4-در بیشتر نواحی این گونه مناطق ، به دلیل کمبود بارندگی ودر نتیجه کمبود چوب ، سقف ساختمانها به شکل خر پشته ، طاق یا گنبد وبدون هیچگونه اسکلت واز خشت خام وگل ساخته شده است . البته در مناطق نیمه بیابانی به دلیل اعتدال نسبی هوا ووجود چوب به میزان نسبتا کافی ، اکثر بامها با استفاده از چوب وبه شکل مسطح ساخته شده اند .
5- به منظور تقلیل هر چه بیشتر حرارت ایجاد شده در دیوارها در اثر تابش آفتاب بر آنها معمولا سطوح خارجی سفید کاری شده اند .
6- تعداد ومساحت پنجره ساختمانها در اینگونه مناطق به حد اقل ممکن کاهش داده شده وبه منظور جلو گیری از نفوذ اشعه منعکس شده از سطح زمین اطراف پنجره ها در قسمت فوقانی دیوارها نصب شده اند .
7- در مناطق گرم و خشک بر عکس مناطق معتد ل ومرطوب ، کوشش گردیده در اوقاتی که هوا گرم است از ایجاد کوران وورود هوای خارجی به داخل ساختمان از طریق پنجره ها یا قسمت های باز شو جلو گیری به عمل آید . در عوض تدابیر د یگری از قبیل ایجاد باد گیر برای خنک نمودن هوای داخلی به شکل طبیعی آغاز گردیده که بسیار موثر می باشند .
8- استفاده از حیاط های داخلی مشجر ومعطوف نمودن فضاهای زندگی به این حیاط ها یکی از عمده ترین مشخصات معماری در مناطق گرم وخشک است
حیا ط های داخلی که شامل درخت ، حوض و سطوح گیاه کاری شده هستند ، یکی از موثرترین عوامل ایجاد رطوبت که در مناطق خشک اهمیت فراوان دارد می باشند . اطاقها که فقط به این حیاط ها باز می شوند در برابر باد وطوفان شن که معمولا در مناطق کویری در جریان است وهم چنین در برابر با د های سرد زمستانی حفاظت می شوند .
9-جهت استقرار ساختمانها در این مناطق جنوبی یا جنوب شرقی است . این جهت از نظر کنترل وبه حداقل رساندن نفوذ گرمای ناشی از تابش آفتاب در بعد از ظهر به داخل ساختمان مناسب ترین جهت می باشد .(کسمایی ،1372 167- 164)
وضعیت بارندگی
متوسط بارندگی شهرستان گناباد در 30 سال گذشته حدود 146.5میلیمتر بوده است که این میزان بارندگی مناسبی نیست.
میانگین رطوبت سالانه این شهرستان 51 در صد بوده که خود بیانگر خشکی هوا می باشد.
جهت و شدت جریانات هوا و وزش باد
1-باد سیبری:از سمت غرب به شرق در حرکت است و غالبا برودت هوا را در بر دارد.
2-بادهای مدیترانه ای: از سواحل دریای مدیترانه به سمت شرق در حرکت است. این باد در زمستان بارش برف و در تابستان باران را به همراه دارد.
3-بادهای شمال شرقی: این بادها از اواخر لهار تا اواخر تابستان بین زاویه 60 تا 120 درجه غالبا 90 درجه از سمت شمال شرقی می وزد و معروف به باد 120 روزه سیستان است.
4-بادهای جنوب غربی: این باد ها از سمت عربستان وارد ایران شد و در مسیر حرکت خود خراسان را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. این بادها موجب افزایش درجه حرارت هوا در تابستان می شود.
ازجمله بادهای محلی این منطقه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1-فرح باد: بادهای شمال و شامل غربی به سمت جنوب که باران زا میباشند و در زمستان این منطقه را تحت تاثیر قرار می دهد.
2-باد سیاه: همان باد سیبری است که در زمستان از شمال وارد گناباد شده و هوای خیلی سرد را همراه دارد.
3-این باد که در زمستان سرد و در تابستان همراه با گرد و غبارو طوفان های شن است از سمت شمال شرق وارد شده و به بادهای 120 روزه سیستان معروف است.
چون مدت زمان وزش باد 120 روزه از همه بیشتر است جهت وزش باد در این شهرستان شمال شرق می باشد.
زلزله
با استفاده از نقشه پهنه بندی زلزله این شهرستان در محدوده خطر نسبی بالا قرار گرفته و در صورتیکه گسل های بزرگ و فعال با قدرت 6 ریشتر عمل کنند تاثیرات آن کل محدوده شهرستان را در برخواهدگرفت.
منابع آب
منابع آب شرب چاه عمیق و منبع هوایی آن می باشد. منابع آب گشاورزی شامل یک رشته قنات است. خشکسالی چند سال گذشته هنوز بر این نواحی حاکم است. در سال 1372 طبق آمار جهاد کشاورزی این روستا دارای 8 حلقه چاه عمیق با متوسط عمق 8 متر بوده است. همچنین 2 چشمه دائمی و 1 رشته قنات نیز منابع آب کشاورزی و شرب را تقویت نموده است
نام قنات
استان
موقعیت
بخش
روستا
طول قنات
عمق مادر چاه
تعداد میله چاه
فاصله مظهر تا محل
دبی
Lit/s
– ریاب
خراسان
گناباد
مرکزی
ریاب
18000
260
300
0
25
قنات، یکی از پیشرفته ترین تکنیک ها برای رسیدن به آب است.قنات که پارسی آن کاریز می شود اختراع شگفت انگیز ایرانیان است و از این جا به بقیه جاهای دنیا رفته است. شواهدی در دست است که ایرانیان از 3800سال پیش قنات را می شناختند و از آن استفاده می کردند. این فن آوری به تدریج از ایران به شمال آفریقا، چین و حتی به بخش هایی از آمریکای جنوبی مانند شیلی راه یافته است.
دکتر محمدجواد صفی نژاد، استاد دانشگاه و یکی از شاخص ترین چهره هایی است که خودش از نزدیک سراغ بسیاری از این قنات ها رفته. آن چه درباره قنات در این دو صفحه می خوانید، حاصل گپی است که با استاد صفی نژاد زدیم.
پایاب
پایاب ها مکان هایی هستند که برای دسترسی آسان به گذرگاه زیرزمینی آب قنات ساخته می شوند. پایاب با پله از سطح زمین به پایین می رسد. پایاب ها نقش تفریح گاه داشته اند و به خاطر هوای خنک شان، هم به طور خصوصی و هم عمومی از آن ها استفاده می شده است.فضای اصلی پایاب، از یک اتاق به شکل های چهارگوش و هشت گوش ساخته شده. در کف پایاب، یک حوض است که معمولا آب قنات در آن می چرخد و از آن بیرون می رود.
آسیاب آبی
آسیاب های زیرزمینی در عمق چند متری زمین قرار گرفته اند. در بالای این آسیاب، آب چاه یا قنات جریان دارد.
این آب باعث چرخیدن پره های آسیاب و چرخیدن سنگ آسیاب می شود و از این راه، در اعماق زمین گندم به آرد تبدیل می شود.
تمیز کاری قنات
یک قنات چند وقت به چند وقت باید لای روبی شود.
کلنگ
این کلنگ یک مقنی است.با این کلنگ دایره ای به قطر یک متر می زنند
و بعد زمین را می کنند و تا پایین همین اندازه را رعایت می کنند.
اول و آخرقنات
اگر از آسمان به یک قنات نگاه کنید، ردیفی از دهانه ها را خواهید دید که از مناطق خشک کوهپایه ها می گذرد تا به نقطه ای سرسبز که یک روستا و یا یک شهر است برسد. این دهانه ها، چاه ها یا به اصطلاح میله هایی هستند که به یک کانال طولانی ختم می شوند؛ به قنات. این چاه ها برای بیرون آوردن آب نیستند، بلکه آن ها را کنده اند تا بتوانند همان کانال زیرزمینی یا قنات را حفر کنند. اختراع خوبی است نه؟ به جای این که هربار با طناب آب را بالا بکشی، یک بار خاک را بالا می کشی و تا سال ها آب خودش با پای خودش از دل زمین بیرون می آید. این معجزه ایرانیان است در دل کویر: قنات.
عوامل محیط فرهنگی , اجتماعی و اقتصادی :
ویژگی های جمعیتی
جمعیت مهمترین عامل انسانی در شکل گیری روستاها و همچنین توزیع و تراکم معیشت و توسعه آنها است ,
بنابراین برای آگاهی از چگونگی روستاها گه اصولا برای توسعه همه جانبه کشور مطرح میگردد
مطالعه جمعیت ضروری به نظر می رسد ( مهدوی , 1373 , 100 ) .
ترکیب سنی جمعیت روستای ریاب سال 1382(خانه بهداشت روستا)
نسبت جمعیت زیر 15 سال به کل جمعیت را جوانی جمعیت نامند. کشور ناحیه یا منطقه ای که لا اقل 40درصد از افرادش زیر 15 سال باشند دارای جوان و اقتصاد توسعه نیافته میباشد.(تقوی 1378: 51-50-49)
این نسبت در روستای ریاب به 7/23 درصد می رسد ترکیب سنی جمعیت تمایل جمعیت را به سمت میانسالی نشان می دهد که حاکی از مهاجرت جوانان در سنین کار است . این روستا به دلیل محدودیت منابع آب و عدم اشتغال زایی جمعیت فعال خود را از دست داده و همچنین نسبت جنسی در گروه های مختلف حاکی از افزایش زنان نسبت به مردان است و این امر نیز موید این نکته است که روستا با مهاجرفرستی روبرو است (همان: 51 ).
سواد و تحصیلات
جمعیتی که از نظر سطح تحصیلات در سطح پایینی قرار دارد ناگزیر به انتخاب مشاغل ساده و بی اهمیت می باشد , چنین جمعیتی دارای قدرت خلاقیت و نوآوری کمتری است ( مطیعی لنگرودی , 1373 , 59 ) .
هرچه میزان باسوادی یک جامعه بیشتر باشد علاوه بر اینکه آگاهی افراد نسبت به طرح های عمرانی بیشتر می شود , میزان مشارکت فکری آنها را به ثمر رسیدن طرح ها نیز بیشتر خواهد شد .
شاخص های سواد در سال 1375(طرح هادی ریاب 1382: 58 جدول16)
هم اکنون در این روستا 77 دانش آموز اشتغال به تحصیل دارند (35 دانش آموز در مقطع ابتدایی و 24 دانش آموز در مقطع راهنمایی) (طرح هادی، سال 1382)
تعداد دانش آموزان در مقطع ابتدایی( منبع:طرح هادی ریاب)
اشتغال به کار کودکان روستایی را از اشتغال به تحصیل باز می دارد.
هر چه مدارج تحصیلی گسترده تر می شود از جمعیت دانش آموزان به ویژه دختران کاسته می شود. دخترانی که از تحصیل باز می مانند در منزل به قالیبافی
و یا در مزارع به زعفران کاری مشغول می شوند.
تعداد دانش آموزان در مقطع راهنمایی( منبع:طرح هادی ریاب)
وضعیت فعالیت و اشتغال
فعالیت یا به طور دقیق ترفعالیت اقتصادی به کارها و اشتغالاتی گفته می شود
که به تولید کالاها خدمات سودمند و موثر در حیات اقتصادی جامعه مربوط هستند.(تقوی1378: 94)
فعالیت های عمده مردم ریاب، کشاورزی، دامداری، صنعت و خدمات می باشد.
1- کشاورزی
زراعت در روستای ریاب شامل کشت های آبی و دیمی است . سطح زیر کشت آبی 70هکتار و زیر کشت دیمی 400 هکتار می باشد . به لحاظ جنس اراضی و قابلیت تولید درآنها , درگروه اراضی قرار می گیرد که برای زراعت آبی و باغداری مناسب است .
محدودیت اساسی این اراضی فرسایش آبی ، بادی و وجود سنگریزه در بعضی نقاط می باشد . . زراعت مناسب در این اراضی بعد از رفع محدودیت های آن مانند احداث سیستم های آبرسانی , باغداری و زراعت آبی می باشد .
1-2 زراعت: شامل کشت غلات مانند : گندم ، جو ، پنبه ، زعفران ، جالیزی ، یونجه و اسپرسی آبی می باشد . با تامین منابع آب و تبدیل کشت دیم به آبی ، از نظر اقتصادی تفاوت بسیار زیادی را شاهد خواهیم بود . بنابراین بهره وری بهینه از منابع آب نقش پر اهمیتی را در تولید محصولات کشاورزی خواهد داشت . زیرا در حالت جلوگیری از هرز روی آبهای استحصالی ، می توان اراضی بیشتری را به صورت آبی به زیر کشت و تولیدی بیش از 3 تا 4 برابر دیمزارها به دست آورد.
1 – 3 باغداری: به علت موقعیت خاص روستا به لحاظ قابلیت اراضی و توانایی آن در کشت باغی و باغداری در این روستا بخصوص از سالهای قبل رواج داشته است . در سالهای اخیر کشت غالب شامل انگور و انار آبی بوده است . در سال 1372 طبق آمار سازمان جهاد کشاورزی در این روستا کشت درختان سیب , هلو , شفتالو , زردآلو و بادام و انار و انگور مرسوم بوده است (همان: 84 ) .
2-دامداری
در روستای ریاب پرورش دامهای کوچک و بزرگ همچون سایر وستاهای کشور معمول است . مرغ و خروس خانگی نیز برای مصارف داخلی در روستا نگهداری می شود .دامداری در این روستا به صورت چکنه است و هر خانوار تعدادی دام در کنار کار کشاورزی نگهداری می کند .
3- صنایع
صنایع کوچک که عمدتا حالت کارگاهی دارد علاوه بر شهرها قابل استقرار در سایر روستاها می باشد . صنایعی نظیر بلوک , تراشکاری , پلاستیک سازی و … جزء صنایع کوچک به حساب می آیند . صنایع روستایی محیطهای روستا اغلب به منظور تبدیل مواد اولیه تولید شده در روستا ها شکل می گیرد . اگر صنایع روستایی در روستاها به منظور فوق به وجود آید این عمل می تواند نقش موثری در توسعه روستا داشته باشد . اما متاسفانه دیده می شود که برخی از صنایع کوچک روستا یی فقط در محیط های روستایی بوجود آمده اند وارتباطی با آن ندارد . یعنی مواد اولیه صنعت در روستا وجود ندارد . (مهدوی ،1377: 195-196 ) در روستای ریاب وجود یک کار خانه موزایک سازی که توسط گناباد اداره می گردد ، موید مطلب بالا می باشد . (همان: 88 ) .
4- خدمات
خرده فروشی ، نانوائی ، شرکت تعاونی ، آرایشگاه ، تعمیرگاه موتور سیکلت ، حمل و نقل ، خانه بهداشت ، مخابرات و مدارس بخش خدمات روستا را تشکیل می دهد .
حال به بررسی فعالیت اقتصادی در ده اثر ثبتی روستای ریاب می پردازیم :
علل پیدایش روستا و عوامل تاثیر گذار در شکل گیری بافت آن
عوامل گوناگون اقتصادی ، فرهنگی ، سیاسی ،مذهبی ، نظامی ، ارتباطی و مانند آن به یک سکونتگاه روستائی از نظر مکانی – فضائی هویت خاص می بخشد .
روستای ریاب در میان منابع آب وخاک حاصلخیز د شت گنا باد شکل گرفته است . کشاورزی علت وجودی روستا بوده ومنابع آب حیات آن را تضمین می نموده است . خشکسالی سالیان اخیر تا حدی در توقف پیشرفت آن موثر بوده است . بافت روستا بر اساس مالکیت های باغی وزراعی شکل گرفته است . بدین نحو که هسته اولیه در شمال غربی ایجاد شده و مزارع وباغات برگرد آن حلقه زده اند. در زمان نیاز به فضای بیشتر وبا افزایش جمعیت روستا به سمت معبر ارتباطی آن با گناباد گسترش می یابد . این گسترش از میان مزارع وباغات شکل گرفته ودر جنوب شرقی در حاشیه راه ارتباطی به گناباد در حال توسعه وگسترش است . منابع آب مانند کانالهای ابرسانی قنات نیز در این طریق شکل یابی موثر بوده است .
هسته اولیه روستا در حدود 200 سال قبل احداث شده است . هسته اولیه در مرکز روستا واقع شده ووسعت بسیار کمی دارد . این بخش از توسعه روستا در واقع یک قلعه می باشد که آثار بخشی از د یوارها وبرج آ ن هنوز باقی است . قدمت این مرحله از توسعه روستا به عهد قاجار می رسد .
مرحله اول توسعه تا سال های قبل از اصلاحات ارضی گرد هسته اولیه احداث شده است . این بخش از توسعه شامل بخش غربی هسته اولیه می باشد . این مرحله دارای وسعت بیشتری نسبت به هسته اولیه می باشد .
مرحله دوم توسعه بعد از اصلاحات ارضی تا زمان وقوع انقلاب اسلامی در شرق هسته اولیه رخ داده است . وسعت این مرحله نیز چندان زیاد نمی باشد . نرخ رشد جمعیت در دهه 55-45 برابربا 6/0 در صد برآورد شده است . این امر در سطح توسعه روستا اثر داشته است .
مرحله سوم توسعه در حد فاصل پس از آن وبعد از وقوع انقلاب اسلامی رخ داده است که در اثرکمبود فضای زندگی روستا به موازات سدها وکانال ها ودر تبعیت ازمالکیت های زراعی به سمت جنوب شرق را هی یافته ودر آنجا گسترش خود را تثبیت نموده است .
این روستا در طول در حدود 2 کیلومتر گستردگی دارد . در مجموع از سال 1375 به بعد بخصوص از سال 1368 با افزایش قیمت محصولات کشاورزی وبازگشت ارزش افزوده به روستاها رشد ساختمان سازی در روستا شدت گرفته است . تمایل به زندگی به شیوه شهری ودر میان روستاییان سبب شده تا در ساخت واحدهای جدید از فضاهای منظم تر وبزرگتر برای واحدهای مسکونی وتزیین بهتر در فضای داخلی اتاقها استفاده می شود . ( طرح هادی روستای ریاب 1382 , 94_91 )
روند شکل گیری بافت روستا
معماری در این روستا متاثر از معماری سنتی روستاهای مناطق گرم وخشک ایران ومعماری دورن گرا که دال بر محرمیت بناهاست می باشد.
مهاجمانی که از سمت شمال کشور به سمت روستا های خراسان حمله ور می شدند وامنیت جانی ومالی مردم را به خطر می انداختند، سبب شدند که در اطراف هر روستا وشهر قلعه هایی ساخته شود وزندگی مردم روستا محدود تر شود تا امنیت مردم برقرار باشد . در این روستا نیز دو قلعه ساخته شده بود یکی از قلعه ها مخصوص مردم عامی روستا و دیگری شامل خانه های چند تن از اعیان و خان ها بوده است.
قلعه اصلی روستا : به شکل مربع بوده وهرضلع آن صد قد م طول دارد . دیوارهای قلعه از جنس گل به همراه سنگهای ریز ودرشت می باشد که وجود سنگدانه ها قابل تشخیص می باشد . در چهار گوشه این مربع 4 عدد برج برای نگهبانی ساخته شده بود . دو عدد برج هم در داخل برج ساخته شده بود که وظیفه حفاظت داخلی قلعه را بر عهده داشتند . حداقل ارتفاع این برجها 10 متر بوده است . دور تا دور این قلعه خندقی به عرض تقریبی 5 متر کنده شده بود . که خود محافظی دیگر برای قلعه بود . در ورودی قلعه در سمت غرب قرار داشته که در هنگام روز باز می شد ه واز غروب بسته بوده است . سنگی بزرگ در پشت در قرار می گرفته تا جلوی باز شدن آن گرفته شود . خندق در محل در قلعه به پایان می رسیده ودر این نقطه به اندازه عبور و مرور افراد وگاری ها پر بوده است .
درون قلعه تمام وسایل مورد نیاز مردم موجود بوده است .
طبق مشاهدات میدانی به عمل آمده تنها سه تا ازبرج ها باقی مانده و در داخل قلعه ساخت و ساز های جدیدی با کاربری مسکونی صورت پذیرفته است .
قلعه دوم روستا: سه خانه و یک باغ بزرگ را درخود جای داده بود . این سه خانه متعلق به سه برادر بوده که خان آن روستا بوده اند .
در قسمت در ورودی قلعه برجی بزرگ و بلند با ارتفاع 14 متر ساخته شده بود . این برج دارای 4طبقه بوده که هر قسمت مخصوص یک عمل در نظر گرفته شده بود .طبقه آخر محل نگهبانی بوده است .
خانه های درون قلعه به بهترین نحو ساخته شده بودند و امکانات رفاهی این خانه ها بسیار زیاد بود. خانه اول که بزرگترین خانه بوده است هم اکنون کاملا تخریب شده است واطلاعی از آن در دست نیست . خانه دوم هم اکنون استفاده می شود وبسیار سالم مانده است.
اما خانه سوم به دو قسمت تقسیم شده است ویک قسمت آن در حال تخریب است .
روستا در هسته اولیه و بخش اول خود کوچکتر از آن بوده است که دارای محله بندی شود و علاوه بر آن محله بندی خاص روستاهای با قدمت بیشتر وبزرگتر است که مهاجر پذیر می باشند . در روستای ریاب محله بندی وجود ندارد اما از مراکزمحله می توان در کنار مساجد 4 گانه که به متصلند یک مرکز و در جنوب آن در کنار حوض انبار و حمام هم می توان مرکز دیگر را نام برد . (همان: 107 )
.
در هسته اولیه ومرحله اول توسعه روستا (در جنوب ) واحدهای مسکونی فرم قد یمی وسنتی به چشم می خورند . سقف منازل گنبدی شکل وطاق ضربی است بعضی از مساکن در این بخش از روستا دارای بادگیر نیز می باشند .
مصالح ساختمانی به کار رفته عمدتا از خشت وگل است وازکاهگل برای پوشاندن سطح خارجی منازل استفاده شده است . در بخش شمالی روستا که مرحله سوم توسعه روستا را شامل می گردد بناهای ساخته شده اکثرا نوساز می باشند ودر ساخت آنها از مصالح بادوام استفاده گردیده است. این بناها فاقد نوع معماری خاص می باشند وتاثیر پذیرفته از مساکن شهری ( بخصوص از مناطق حاشیه شهرهای بزرگ ) می باشند . تمامی واحدها ی مسکونی دارای حیاط مرکزی می باشند ( در بخش قدیمی روستا ) وفضایی جهت نگهداری دام در آنها تعبیه شده است . در واحدهای مسکونی جد ید این بخش از مسکن بی اهمیت تلقی گردیده وساخته نشده است .
انبار آذوقه وعلوفه دام در واحد های قدیمی بخش لاینفک واحد مسکونی می باشند . اتاقها در اطراف حیاط شکل گرفته اند ودارای ایوانهای تابستانی وزمستانی می باشند . واحدهای مسکونی کلا فاقد حمام می باشند وساکنان روستا از حمام های عمومی استفاده می نمایند. (گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی) .
تاریخچه
پس ازشکست ساسانیان از اعراب که فاتح اسلام در ایران شدند عناصر بنیادی فرهنگ ساسانی در چارجوب تازه کار خود را دنبال کرد. نیروهای فاتح اسلام هیچ سبک جدیدی عرضه نکرد تنها به تهذیب سبک های قدرتمند ساسانی پرداخت.
در این زمان مسجد بهصورت یک موسسه آموزش بنیادی که در آن از نخستین مراحل فقه آموزش داده می شود . همچنین مساجد یک نماد سیاسی نیز شمرده می شود .
سابقه تاریخی مسجد
نخستین مسجد به دست پیامر گرامی اسلام در مدینه ساخته شد . این مسجد همواره مورد الهام هنرمندان بوده است . از جمله ویژگی های معماری این بنا می توان به ارتفاع بلند شبستان ، عرض زیاد شبستان و ایجاد سکونتگاه در کنار مسجد (سوفه ) اشاره نمود .
در معماری اسلامی ایرانی موارد ذیل رعایت می شده است :
معماری اسلامی ،ماوای معنا
نور:
توجه به نور ،شالوده و اساس هنر و معماری ایران باستان را تشکیل می دهد .
وجود مرکز:
وحدت رمز هستی و رمز وجود است و قانون محوری هستی به حساب می آید،در پرتو چنین بینشی است که همه صورتها دارای مرکزی معین است ، تا آنجا که اگر این مرکز یا محور از مجموعه بنا اخذ شودکل نظام آن فرو می ریزد .پس بی سبب نیست که حیاط همیشه در مرکز بنا ،کوشک در میان باغ ،ایوان در میان نما ،گنبد خانه در وسط حجم ،حوض در مرکز حیاط و فواره در وسط حوض جا ی می گیرد.(دکتر علیرضا بابندیان ،حکمت هنر اسلامی ، 1383 :214)
هندسه خالص و خالص :
هندسه لولای میان ماده و معنا ، زمین و آسمان و خلوت و جلوت است . در معماری اسلامی مسجد شکلها در خلوص و کمال غایی خود هستند . از آنجا که نگاه معمار به هستی ، نگاهی سخیف و پست و شکسته و آشفته نیست ، لذا هرگز حیاط ها ، صحن ها ،اتاق ها ، شبستان ها ، ایوان ها ،مناره ها ، فضاهای باز و فضاهای بسته را در اشکال شکسته ، گسسته و غیر هندسی مشاهده نمی کنیم . (همان 225)
رعایت تناسب :
رعایت تناسب در معماری اسلامی نه فقط مشاهده اندازه ها وکار بستن آن است ،بلکه منظور از آن وجود نسبت مشخص میان اجزا است بدان سان که پسندیده، تعالی بخش ونمادین تلقی می گردد . نسبتی که در معماری اسلامی اکثرا حضور دارد ، نسبتی است که از پنج ضلعی پدید می آید. البته نسبت های دیگر از جمله نسبتهای پدید آمده از اعداد صحیح هم در این وادی محقق است .
حساسیت نسبت به جهات:
در فلسفه اسلامی بر چهار جهت اصلی تاکید شده است. که این خود در معماری منجر به ایستایی و اعتدال در فضا می گردد. علاوه بر این در نظر داشتن جهت های اقلیمی نیز همواره ملحوظ نظر معمار بوده است . در غالب مساجد ، رویا روئی اهمیت "جهت قبله "و تاکید بر بی جهتی و بی حرکتی و توازن و تعادل در فضا بسیار ارزشمند است . (همان ،226)
تقارن:
معمار مسلمان تقارن را به منظور تسری تکامل در اشیا ، اعطای زیبائی شگفت انگیز و شگرف ماورا طبیعی و تداوم خوش آهنگ انگاره ها در ذهن بیننده ، به گونه ای بسیار پرورده تر و استادانه تر از گذشتگان به کار می گیرد. (همان 227)
ایجاد تضاد در فضای بیرون و درون :
معماری اسلامی میان بیرون و درون بنا تفاوتی آشکار قائل می شود . به این معنی که آدمی با سیر میان داخل و خارج ، در واقع سیر میان خلوت و جلوت ، باطن و ظاهر و همچنین وحدت و گثرت می کند .هر فضای داخل محل آرمیدن روح و سکنی گزیدن کشتی جان و هر فضای خارجی ،جلوه گاه و عرصه توجه به ظاهر وسیر و سلوک _گردش و روش_ است .
(همان228)
تزئینات منحصر به فرد :
1- طرح ها و نقوش زینتی ، گره سازی ، طرح های هندسی ، نقش نخلچه، گل نیلوفر و برگ کنگر
2-حجاری ، گچ بری ، کاشی کاری
3- توجه به رنگ
4- ملازمت پیوسته با خوش نویسی
مسجد جامع ریاب
معرفی جایگاه مسجد جامع ریاب در بافت روستا
طبق مطالعات انجام شده در مورد شناخت بافت روستای ریاب و روند شکل گیری این روستا ،مسجد جامع ریاب با هسته اولیه شکل گیری بافت روستا که شامل قلعه اصلی روستا و همچنین بناهای تاریخی فراوان است ، همجوار می باشد.
در میان دین های آسمانی, تاکید بر پاکیزگی از ارزش های والای یکتاپرستی است. پیداست که در چنین دینی وجود وضوخانه و گرمابه درنزدیک خانه خدا بدیهی است . (در کنار مسجد آب ابناری قدیمی وجود دارد که حکم وضوخانه ،و همچنین گرمابه ای قدیمی در ضلع غربی آن واقع است .)
مسجد جامع ریاب به عنوان هسته اولیه ، در کنار بناهای عمومی چون آب انبار و حمام به عنوان یک مرکز محله و ستون فقرات روستا عمل می کنند و فضای مابین خود را به میدان عمومی روستا بدل کرده است .
در کنار مسجد طاقی وجود دارد که از دیر باز برای نگه داری از نخل عزاداری امام حسین (ع) استفاده می شده است .
روبروی این طاق (مجاور با مسجد ) طاق دیگری وجود دارد که در زیر آن وضو خانه کوچکی درخارج مسجد وجود داشته است .
هم اکنون ورودی این وضوخانه با انبوهی از خاک و خار و خاشاک پر شده است .
بنای حسینیه ای جدید به شبستان واقع در ضلع غربی مسجد به بنای
مسجد الحاق شده است ولی در مجموع سبب ناخوانایی و بهم خوردن تناسبات
فضایی این شبستان شده است.
در قدیم از این مسجد به عنوان مدرسه نیز استفاده می شده است . اما هم اکنون تنها به عنوان
یک مسجد کاربرد دارد .
تاریخچه اثر
در حال حاضر کتیبه ای در این بنا وجود ندارد تا بتوان بر اساس آن تاریخ ساخت بنا تعیین نمود .
اما با توجه به همجواری بنا با هسته اولیه شکل گیری روستا و ویژگی های ظاهری ، احداث مسجد جامع ریاب را می توان به دوره قاجاریه منسوب نمود .
فعالیت های مرمتی ، باستان شناسی و … اثر :
هیچ کدام از بناهای بافت تاریخی ریاب دارای سابقه پـژوهشی ،گمانه زنی و حفاری نیستند.
بر اساس پرونده ثبتی اثر، تعمیرات انجام شده این بنا شامل موارد زیر می باشد :
– قسمت ورودی مسجد که در ضلع شرقی بنا واقع شده است.
– سقف ان با مصالح جدیدی کارشده است.
– سقف شبستان مسجد با اهن و سیمان کار شده است.
– ازاره شبستان نیز سنگ کاری گردیده است.
بررسی کالبدی – فضائی
فضای باز جلوی مسجد به هم اکنون عنوان فضای سینه زنیو در گذشته برای قم زنی استفاده می شده است.همجواری این فضا با دروازه قلعه اولیه روستا ، آب انبار و گرمابه قدیمی ریاب این فضا را به مفصلی مهم مبدل ساخته است .
بررسی ویژگی های معماری اثر
این مسجد از نوع مساجد یک ایوانه به شمار می رود که ایوان در ضلع جنوب غربی آن واقع است. اجزا و عناصر معماری این مسجد عبارتند از :
ورودی ، هشتی ، صحن ، شبستان ، غرفه
الف : ورودی
الف-1)جلوخان : فضای باز مقابل در ورودی مسجد
الف-2)پیش طاق:فضای نیمه بازی که طاقی در بالای آن وجود دارد .
الف-3)هشتی: فضای تقسیم که از آن به صحن و شبستان راه دارد .
ب:شبستان
ب-1)شبستان زیرزمینی :
شبستان زیرزمینی این مسجد در ضلع شمال شرق بنا واقع است .
این شبستان در زمستان به گرمخانه معروف است و در تابستان نیز بسیار خنک می باشد .
ب-2)شبستان ضلع غربی :
در طراحی بنای این مسجد به جای مناره شبستانی در ضلع غربی ب
رای موذن و همچنین اقامه نماز ظهر در نظر گرفه شده است .
از ایوان مسجد و صحن حیاط و پشت بام شبستان زمستانی برای اقامه نماز
در تابستان وشبستانهای سربسته برای فصول سرد استفاده می شود .
ج:ایوان
ایوان مسجد در ضلع جنوب غربی به همراه محراب گچی قرار دارد . محراب این عنصر معماری
در مساجد جهت قبله را مشخص می کند و به شکل فرورفتگی در دیوار مسجد رو به قبله
مشخص می باشد .قبله نقش بسیار مهمی در ساختمان مساجد وهمچنین همه شهر ایفا می کند .
مجموعه بافت کلی روستا به سمت قبله جهت داده شده است .
مصالح به کار رفته
مصالح بکار برده شده در بنا شامل خشت، ملات ماسه وآهک , کاهگل , گچ , خاک رس و آجر می باشد . مسجد دارای تزئیناتی در محل حجره های ضلع غربی مسجد است .
طبق آنچه در پرونده ثبتی اثر ذکر شده وضعیت بنا سالم است اما به خاطر اهمیت این مسجد برای حفظ و مرمت آن در این پرونده پیشنهادات ذیل آمده است .
1 _ اجرای بامسازی , شیب بندی سطح بام , کاهگل کشی و تعبیه ناودان جهت هدایت نزولات جوی .
2 _ تثبیت گچ بری های لچکی مانند پیشانی طاق های جناغی حجره ها .
3 _ بندکشی ازاره آجری صحن مسجد .
4 _ در صورت امکان حذف الحاقات و ساخت و سازهای جدید بنا .
حمام ریاب
جایگاه بهداشت و پاکیزگی در فرهنگ ایرانی و اسلامی چنان برجسته است که ضرورتی که اهمیت ساخت حمام و جایگاه آن در معماری اسلامی دیده نمی شود .حمام های سنتی علاوه بر نقش اصلی شان در بهداشت و پاکیزگی , محل انجام آئین ها , سنت ها و رسومات زیادی بوده است .
حمام ها به جهت سهولت سوار شدن آب در سیستم آبرسانی آن , گرم شدن فضای داخلی درزمستان و استحکام بنا در پائین تر از سطح معابر اطراف ساخته می شود و دسترسی به آن با پله میسر است. (بنا های عام المنفعه:کاظم ملازاده/1379/صص:24)
معرفی و جایگاه اثر در بافت
حمام ریاب در میدان و معبر اصلی روستا در کنار مسجد و آب انبار اصلی روستا واقع شده آب جاری قنات نیز در همسایگی آن قرار دارد. مجاورت حمام با مسجد جامع خود نیز موکد پاکیزگی در دین مبین اسلام می باشد.
طبق مطالعات انجام شده در مورد شناخت بافت روستای ریاب و روند شکل گیری این روستا ،حمام ریاب با هسته اولیه شکل گیری بافت روستا که شامل قلعه اصلی روستا و همچنین بناهای تاریخی فراوان است ، همجوار می باشد.
کاربری قبلی بنا حمام بوده و در حال حاضر نیز به عنوان حمام مورد بهره برداری قرار می گیرد.
این حمام یک حمام عمومی عام المنفعه است که صبح ها مخصوص استفاده بانوان و عصرها مخصوص استفاده آقایان می باشد.
تاریخچه اثر
در حال حاضر کتیبه ای در این بنا وجود ندارد تا بتوان بر اساس آن تاریخ ساخت بنا تعیین نمود .
اما با توجه به همجواری بنا با هسته اولیه شکل گیری روستا و ویژگی های ظاهری ، احداث مسجد جامع ریاب را می توان به دوره قاجاریه منسوب نمود .
بررسی ویژگی های معماری اثر
1-بینه
این فضا دارای 6 ستون به قطر 85/0 متر به فاصله 2 متر از هم می باشد که 6ضلعی منتظمی به قطر 5 راتشکیل داده است.
2-میان در
فضایی که فضای بینه را به گرمخانه متصل می کند و شامل یک سکو و دو لگنچه می باشد.
3-گرمخانه
این فضا به صورت 8ضلعی می باشد.
در طراحی فضاهای حمام علاوه بر سیستم گرمایش , اصل محرمیت فضاها نیز در نظر گرفته شده است.
از دیگر بخش های حمام سیسشتم گرمایش آن مشتمل برتون با آتشدان , انبار سوخت , تیان , گودال جمع آوری خاکستر , دودکش ها و کانال های انتقال گرما به زیر گرمخانه است . سوخت حمام نیز , خار بیابان , برگ خشک و فضولات دامی بوده است .طریقه انتقال دود از دودکش ها جالب توجه است .حمام ها دارای دو دودکش هستند که یکی از دودکش ها بلافاصله با شروع کار حمام دود را با شدت فراوان خارج میکند. از دود کش دوم برای گرم کردن گرمخانه استفاده می شده به طوری که دود درون لوله طی مسیر گرمای خود را به گرمخانه داده , سپس به خارج هدایت می شوذ.
سیستم های گرم کننده حمام در فضای بازی در پشت حمام واقع شده است که منظری نا زیبا را به وجود آورده است.(بنا های عام المنفعه:کاظم ملازاده/1379/صص:24-25)
بررسی وضع موجود اثر
این حمام دستخوش تغییرات فراوانی گشته که پاره ای از قسمت های آن دیگر ویژکی های اصیل خویش را ندارد و با برداشتن آب نمای قدیمی حمام تناسبات آن به کلی به هم خورده است. دستشویی این حمام نیز در مکان قبلی خویش با این اندیشه که جلوگیری از برودت هوا در داخل حمام شود طراحی شده بود اما در تغییرات جدید این نکته نیز نادیده گرفته شده است.
در داخل بینه از محل 3 ستون تیغه ای فضای این حمام را مسدود کرده است و فضای پشتی به منظور دفع فاضلاب استفاده می شود که به طور کلی تناسبات پیشین آن از بین رفته است.
مصالح به کار رفته
مصالح به کار رفته در این اثر آجر و سنگ می باشد.
آب انبار
به جهت خشکی نسبی آب و هوای ایران , کمبود رودخانه ها و چشمه های
پرآب دایمی و پایین بودن سطح آب های زیر زمینی در بسیاری از نقاط ایران,
از روزگار پیش از تاریخ تا کنون, نیاز شدیدی به تامین و ذخیره آب وجود
داشته و این امر سبب شده بود تا پیشینیان با احداث سد, قنات, بند, کانال
و آب انبار بر این مشکل فایق آیند.
همیشه آب و تامین آن برای مردم این سرزمین جزء اولین مسائل حیاتی
زندگی به شمار می رفته است و از این رو در زمانهای پیشین احتیاج مردم به آب بسیار بارز بوده است و احترام به آن جنبه تقدس به خود گرفته است. چنان که در دین زرتشت آب عنصری مقدس است و آناهیتا هم رودی است مینوی و هم ایزد بانوئی است که از آبها نگاهبانی می کند و در اوستا مورد ستایش قرار می گیرد و یکی از زیباترین یشت های اوستا یعنی یشت پنج به او اختصاص دارد و او به عنوان تجسم آسمانی و زمینی. آب در جهان بینی زرتشتی همان مقام را دارا است که امشاسپندان خرداد و امرداد دارند "
در دوره ساسانیان به احترام ایزد بانوی آب پرستشگاههای فراوانی بنا شده است که از آن میان می توان به آتشکده آذرفرنبغ در کازیان فارس اشاره کرد همچنین در نقش رستم به تصویر آناهیتا برمی خوریم که تاج شاهی را به نرسی یکی از پادشاهان ساسانی تقدیم می کند. بعد از تسخیر ایران توسط مسلمانان هر چند که پرستش آناهیتا به تدریج متروک شد اما احترام به آب در میان مردم به جای ماند . امروزه نیز مردم بر اثر سفارش دین اسلام از کثیف کردن آب و اسراف آن می پرهیزند و چون مردم اعتقاد دارند که آب مهریه حضرت فاطمه (س) است احترام فراوانی برای آن قائلند.
از این رو به اهمیت و نقش موثر آب در زندگی ایرانیان پی می بریم . بنا بر مطالب فوق نگه داری ، مرمت و بازسازی آب انبارها از جمله آب انبار ریاب باید مود توجه بیشتری قرار گیرد .
معرفی و جایگاه اثر در بافت روستا
آب انبار ریاب در معبر اصلی روستا در کنار مسجد و گرمابه واقع شده علاوه بر این همجواری این بنا با قلعه اصلی روستا به اهمیت آن افزوده است .
هم اکنون فضای اطراف مخزن آب انبار تبدیل به میدانچه اصلی شهر شده است .
بررسی ویژگی های معماری
1- منبع یا انبار
در اصطلاح روستایی خزینه نیز نامیده می شود که قطر این مخزن 5/10 متر و ارتفاع کف
تا زیر سقف آن 19 متر ، ارتفاع سقف زمین تا نوک سقف آن 10 متراست .
2- هواکش
برای سالم ماندن آب و خنک کردن آن دربالای منبع یک هواکش تعبیه شده است .
هواکش منبع سوراخی است که در نوک منبع ایجاد شده و آب را خنک کرده و از گندیدن
آن جلوگیری می کند .
3- سردر ورودی آب انبار
ارتفاع طاق سردر 4متر و ارتفاع طاق ورودی آب انبار 8/2 است. فاصله این منبع از سردر 5/22 متر می باشد .
4-پله
با پیمودن 44پله به زیرزمین به سطح آب می رسیم .
5-پاشیر
در انتهای پله محوطه مربع یا چندضلعی پاشیر قرار دارد. در جانب مخزن این محوطه یک یا چند شیر برنجی نصب می شود. در زیر شیرها حفره هایی با روپوش سنگی یا فلزی برای جمع آوری آب هرز ایجاد می شده است.
بررسی فنون و روش های ساخت
بعد از انتخاب محل و ارائه نقشه توسط معمار کار حفاری و خاکبرداری مخزن توسط
تعدادی مقنی و کارگرهای ساده صورت می گیرد. بعد از آماده شدن سطح کار کف
بنا شفته ریزی شده و سپس دیوارها را بالا می آورند. برای مقاوم سازی و خنک نگه
داشتن آب از لایه ای سرب مذاب در کف استفاده می شده است.
سپس پوشش گنبدی منبع و پوشش طاق راه پله اجرا می شود. برای استحکام بیشتر
پشت دیوارها و روی پوشش ها راشفته آهکی می ریزند.
(بنا های عام المنفعه:کاظم ملازاده و مریم محمودی/1379/صص:22-23)
نگه داری و مراقبت از اثر
در گذشته برای حفاظت از آب ذخیره شده در منبع از نمک یا آهک استفاده می کردند . اما هم اکنون
به ازای هر متر مکعب آب، 5 گرم پودر پرکلرین (یک قاشق مرباخوری) در یک لیتر آب حل کرده سپس محلول بدست آمده را درون آبِ آب انبار بریزید. پس از 30 دقیقه آب ضد عفونی شده و قابل استفاده می باشد.( واحد بهداشت محیط)
مصالح به کار رفته
مصالح استفاده شده در بنای آب انبار آجر مرغوب(آجر اب انباری) به خاطر رطوبت زیاد و تحمل فشار زیاد آب می باشد.
برای چسباندن آجرها از ملات خاکستر ماسه و آهک استفاده می شده است.
سطح داخلی منبع تا محل آبگیر با ساروج اندود وآب بندی می شده است.
پوشش بنا ملات قیرچارو(گچ خاک رس و شکرسنگ) و برای پشت و کف دیوارها از شفته آهکی استفاده می کردند.
تاریخچه اثر
در حال حاضر کتیبه ای در این بنا وجود ندارد تا بتوان بر اساس آن تاریخ ساخت بنا استخراج شود. با توجه به شیوه معماری و ویژگی های ظاهری و همجواری آن با هسته اولیه بافت روستا، احداث آب انبار ریاب را می توان به دوره قاجاریه منسوب نمود.
منابع:
1- طرح هادی روستای ریاب,مهندس مجیدی,1382
2. آناهیتا، سوزان کویری
9. آثار عجم، فرصت الدوله شیرازی
3. شیراز در گذشته و حال، حسن امداد
4. شیراز امروز، محمد مدرس صادقی
5. سفرنامه ابن بطوطه و اظهارات شفاهی استاد جلال فرنگی و بانو کبری دالوند
6. جغرافیای تاریخی فارس، پاول شواتس – ترجمه کیکاوس مهمانداری
7. جغرافیای تاریخی شهرهای ایران، عبدالحسین نهجیری
8- بناهای عام المنفعه , کاظم ملازاده و مریم محمودی,1379
حکمت و هنر اسلامی علیرضا باوندیان 1382.9
: جمال رادفر (radfar@noavar.com)
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه 1
1-1 بررسی هسته اولیه 1
2-1 ضرورت طرح مساله 1
3-1 بررسی سوابق موضوع 1
4-1 روش تحقیق 2
وضعیت توپوگرافی 2
بررسی ویژگی های معماری بومی مناطق گرم و خشک 3
وضعیت بارندگی 5
جهت و شدت جریانات هوا و ورزش باد 6
زلزله 7
عنوان صفحه
منابع آب 7
عوامل محیطی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی 10
ویژگی های جمعیتی 10
ثبات و تسهیلات 11
وضعیت فعالیت و اشتغال 12
علل پیدایش روستا و عوامل تاثیر گذار در بافت آن 16
روند شکل گیری بافت روستا 19
تاریخچه مساجد 25
مسجد جامع ریاب 28
معرفی جایگاه مسجد جامع در بافت روستا 29
تاریخچه اثر 32
عنوان صفحه
فعالیتهای مرمتی باستان شناسی 32
فهرست کاربری – فضائی 33
بررسی ویژگی های معماری اثر 33
مصالح به کار رفته 36
حمام ریاب 36
معرفی و جایگاه اثر در بافت 37
تاریخچه اثر 37
بررسی ویژگی معمارانه اثر 37
بررسی وضع موجود اثر 39
مصالح به کار رفته 39
آب انبار ریاب 40
عنوان صفحه
مقدمه 40
معرفی و جایگاه اثر در بافت روستا 41
بررسی ویژگی های معماری 42
بررسی فنون و روش های ساخت 44
نگهداری و مراقبت از اثر 45
مصالح به کار رفته 45
تاریخچه اثر 45
منابع 46