نحوه ی نوشتن مقاله
پیشنیاز نوشتن
نوشتن نیز مانند هر کاری نیاز به فراهم کردن یک سری مقدمات دارد، و مستلزم رعایت برخی نکات و پیشنیازها است . اصولاً خلق یک اثر خوب به خصوص اگر قرار باشد در قالب مقاله ، کتاب ، پایان نامه و… باشد نیاز به سرمایه گذاری اولیه و برنامه ریزی دقیق دارد تا محصولی ارزشمند و قابل رقابت تولید شود. مهمترین سرمایه برای نوشتن ، داشتن مطالعه کافی و برخورداری از دانش لازم در حوزه موضوعی مورد علاقه است . برای نوشتن مقاله به دو صورت می توان عمل کرد. یک روش این است که بخواهیم ابتدا در یک حوزه موضوعی تحقیق کنیم و بر اساس نتایج و یافته های تحقیق مقاله بنویسیم . و دیگر این که مستقیماً موضوع یا مقوله ای را به قصد تهیه مقاله انتخاب کنیم و در آن زمینه شروع به نوشتن کنیم . برای نوشتن مقاله به این روش می توان با مطالعه منابع دایره المعارفی شروع کرد. سپس با جستجو در بانک های اطلاعاتی ، اینترنت و استفاده از کتابشناسی ها، می توان کتاب های تخصصی و منابع اطلاعاتی دیگر از قبیل مقاله ، پایان نامه و… را شناسایی و گردآوری کرد. پس از گردآوری منابع اطلاعاتی ، ابتدا سرفصل ها و مندرجات آنها مرور شود. پس از آن بخش های مهم و مرتبط به دقت مورد مطالعه قرار گرفته و از نکات مهم یادداشت برداری شود (فتاحی ، 1384).
انواع مقاله
مقالات را از چند دیدگاه می توان دسته بندی کرد. یکی از این دسته بندی ها می تواند بر اساس محتوای اطلاعات مقاله باشد که از این منظر مقالات به چهار نوع تحقیقی ، تحلیلی ، مروری و گردآوری تقسیم می شوند:
1. مقاله تحقیقی (پژوهشی ): برگرفته از تحقیقی است که به تازگی پایان یافته است و چون متکی بر یافته های تحقیقاتی است ، گزارش تحقیق نیز به آن گفته می شود.
2. مقاله تحلیلی : این نوع مقاله که به نام مقاله نظری نیز شناخته می شود، مقاله ای است که مولف با استفاده از منابع پژوهشی پیشین ، نظریه خاصی را در حوزه کار خود مطرح می نماید. در این نوع مقاله نویسنده ممکن است نظریه های قبلی را گسترش دهد، آنها را با استفاده از شواهد استحکام بخشد، آنها را به شکل دیگری بیان کند یا آنها را مورد تامل و تردید قرار دهد.
3. مقاله مروری : این مقاله به تحلیل کلان و ارزیابی انتقادی نوشته هایی می پردازد که قبلاً منتشر شده است . مولف مقاله مروری از طریق مقوله بندی ، یکپارچه سازی ، و ارزشیابی متون منتشر شده پیشین ، سیر پیشرفت پژوهش های جاری را در جهت روشن ساختن مسئله ای مشخص دنبال می کند.
4. مقاله گردآوری : این نوع مقاله صرفاً به گردآوری و انعکاس نقطه نظرهای مختلف مندرج در نوشته های مرتبط با موضوعی خاص می پردازد و در واقع کار تازه ای را عرضه نمی کند. تفاوت آن با مقاله تحلیلی این است که به ارائه نظریه جدیدی منتهی نمی شود و نیز با مقاله مروری این تفاوت را دارد که الزاماً به سنجش و ارزیابی کلیه آثار قبلی نمی پردازد.
البته علاوه بر 4 مورد ذکر شده ، گونه های دیگری از نوشته های مجلات وجود دارند که از فراوانی کمتری برخوردارند؛ نظیر یاداشت های انتقادی ، نقد و بررسی ، گزارش کوتاه و… که برای پرهیز از اطاله کلام از توضیح آنها خودداری می شود (حری ، 1380).
با توجه به اینکه نوشته حاضر بیشتر بر مقاله تحقیقی تاکید دارد، لازم است ابتدا اجزاء مقاله تحقیقی و در ادامه شیوه نوشتن این گونه مقاله ها مورد بحث و بررسی واقع شود.
اجزاء مقاله
عنوان
عنوان هر اثر جلوه ای از هویت آن اثر است ؛ خواه اثر هنری باشد یا علمی . عنوان فشرده ای منظبط از مطالب متن است (حری ، 1380). عنوان باید مختصر، گویا و جذاب باشد تا بتواند علاوه بر ایجاد انگیزه مطالعه در خواننده ، او را در انتخاب مقاله مورد نیازش راهنمایی کند.
چکیده
چکیده خلاصه کوتاهی از مقاله همراه با نکات اصلی متن مقاله است و به گونه ای تنظیم می شود که خواننده را در تصمیم گیری برای مراجعه یا عدم مراجعه به اصل مقاله قادر می سازد. محتوای چکیده حاوی مطالبی است که نویسنده مقاله بر آنها تاکید ورزیده است . طول چکیده معمولاً تابع نوع مقاله در دست چکیده نویسی است (نشاط ، ج 1).
مقدمه
مقدمه سرآغاز هر مطلب یا مبحث است و با اشاره به مسائل و مشکلات موجود در آن زمینه ، یافته های قبلی در باره موضوع مورد بحث را به اختصار شرح می دهد و در پایان به ارائه راه حل می پردازد. درواقع پیوند میان نویسنده و خواننده از طریق مقدمه صورت می گیرد و ضروری است که روان و جذاب باشد (ابوالحسنی ، 1381).
متن اصلی
متن یا بدنه اصلی مقاله شامل اهداف ، روش کار، پیشینه پژوهش ، محدودیت ها و نارسایی ها، یافته ها و نتیجه گیری است . بنابر این باید پیام اصلی نویسنده را به طور مفصل بیان کند به نحوی که خواننده با مطالعه آن بتواند نتیجه مورد انتظار را دریافت نماید. معمولاً پس از بدنه اصلی مقاله ، یعنی در پایان مقاله یا تحقیق از کسانی که در تهیه نوشته یا تحقیق به او کمک کرده اند تشکر و قدردانی می کند. آخرین بخش مقاله فهرست مآخذ می باشد.
شیوه نوشتن مقاله
برای نوشتن مقاله ، باید مراحل و اقداماتی به صورت گام به گام طی کنیم که در اینجا به بررسی آنها می پردازیم :
1. مشخص کردن موضوع کلی .
داشتن انگیزه لازم برای یافتن موضوع مناسب و توجه به نیازهای جامعه از مسائل مهم در این مرحله است .
2. بررسی و تحلیل موضوع به لحاظ ارزشمندی و امکان پذیری .
برای ارزشیابی و امکان پذیر بودن نگارش مقاله می توان چند سوال طرح کرد:
موضوع مقاله تا چه اندازه ارزشمند و بدیع است ؟ از چه جنبه ای و برای چه کسانی مفید خواهد بود؟ آیا تهیه چنین مقاله ای امکان پذیر است و موانع ومشکلات احتمالی انجام کار کدام است ؟ در صورتی که بتوانیم برای این پرسش ها پاسخی مناسب بیابیم ، طبیعتاً مراحل نوشتن آسانتر خواهد بود.
3. طرح ریزی مقدماتی و تدوین ساختار کلی
تهیه فهرست مقدماتی مطالب ، تهیه عنوان بخش های اصلی و فرعی ، توجه به هدف و طیف مخاطبین ، هماهنگی بین ساختار و نوع مقاله و مشورت با افراد صاحب نظر از مواردی است که در این مرحله باید در نظر گرفته شود.
4. تعیین برنامه زمانی برای انجام کار (مدیریت زمان )
زمانبندی مناسب و انجام مرحله به مرحله کارها از مسائلی است که تهیه و تدوین مقاله را در مدت زمان از پیش تعیین شده امکان پذیر می سازد.
5. جستجو برای یافتن منابع اطلاعاتی پایه
منابع اطلاعاتی پایه شامل دایره المعارف های موضوعی ، خلاصه مقالات و… است .
6. جستجو برای یافتن اطلاعات مرتبط (تهیه کتابشناسی مقدماتی )
پس از مطالعه و بررسی منابع پایه ، با استفاده از برگه دان کتابخانه و یا از طریق جستجو در شبکه های اطلاعاتی (اینترنت ) می توان کتابشناسی اولیه را تهیه و منابع اطلاعاتی تخصصی را شناسایی و گردآوری کرد.
7. مطالعه منابع اطلاعاتی مهم و مرتبط برای محدود و مشخص کردن موضوع و رویکرد مقاله .
با مطالعه منابع اطلاعاتی اصلی و کلیدی می توان دامنه موضوعی را مشخص کرد. علاوه بر این اعتبار و غنای مقاله بستگی به منابعی دارد که مورد استفاده قرار می گیرد.
8. مطالعه عمیق منابع گردآوری شده و یادداشت برداری هدفمند
9. مرتب کردن یادداشت ها بر اساس فهرست مطالب و بازنگری و پالایش آنها
10. نوشتن متن مقاله (نسخه اولیه )
بهتر است نوشتن مقاله با مطالب ساده تر شروع و از پرنویسی و اطاله کلام خودداری شود. توجه به هدف ، ساختار و مخاطب و رعایت انسجام و پیوند منطقی میان بخش ها و پاراگراف ها و رعایت آیین نگارش صحیح از نکات مهمی است که نویسنده مقاله باید به آن توجه کند.
11. مرور متن اولیه و اصلاح آن (تهیه نسخه دوم )
بسیاری از صاحب نظران پیشنهاد می کنند که پس از آماده شدن نسخه اولیه ، یک یا چند روز مقاله را کنار بگذاریم و پس از آن به بررسی و مرور مقاله بپردازیم . هنگام بررسی مقاله باید جملات و پارگراف های غیر ضروری حذف شوند و نکات مهم مقاله در مقایسه با مقالات دیگر برجسته شود. توالی و ترتیب مطالب به درستی کنترل شود.
12. مشورت با افراد متخصص و صاحب نظر و اصلاح نهایی مقاله
13. تهیه و تدوین چکیده ، کلیدواژه ، مقدمه و فهرست مآخذ و در پایان تهیه نسخه نهایی مقاله
نکته قابل تامل در این مورد این است که تمام موارد ذکر شده در این بند باید پس از اتمام نوشتن متن اصلی صورت گیرد، و در واقع چکیده برگرفته از کل متن است ، و مقدمه بر اساس متن نوشته شده تهیه می گردد، در حالی که گاهی اوقات برخی افراد در پاسخ به فراخوان مقالات سمینارها و کنفرانس ها ابتدا چکیده یا خلاصه مقاله خود را تهیه و ارسال می کنند و اگر چکیده مقاله مورد قبول برگزار کنندگان واقع شد اقدام به تهیه متن کامل مقاله می کنند که این کار مسلماً ساختار و محتوای مقاله لطمه خواهد زد. همچنین در خصوص فهرست مآخذ باید توجه داشت که یکی از اصول اخلاقی و مهم در نگارش ، استناد به منابع و مآخذی است که در حین کار مورد استفاده قرار می گیرد. استناد و ذکر منابع مورد استفاده علاوه بر ارج نهادن به آثار دیگران ، باعث افزایش اعتبار و ارزش اثر خواهد شد.
14. انتخاب مجله مناسب و ارسال مقاله برای چاپ و انتشار آن (فتاحی ، 1384).
توجه به سابقه ، درجه اعتبار ( علمی – پژوهشی ، ترویجی و…) و خط مشی مجله (گرایش موضوعی )، مدت زمان انتظار برای چاپ مقاله ، از نکاتی است که هنگام انتخاب مجله باید مد نظر گرفته شود.
معیارهای کنترل طرح و ساختار اولیه مقاله
اگر بخواهیم بر اساس پژوهشی که در حوزه موضوعی مورد علاقه خود انجام داده ایم ، مقاله بنویسیم ، می توانیم با طرح چند سوال به ارزیابی طرح و ساختار اولیه مقاله بپردازیم .
– دلیل انجام تحقیق چه بود؟
– چه فرضیه هایی مورد آزمایش قرار گرفتند و چه نتایجی به دست آمد؟
– چه روش هایی مورد استفاده قرار گرفت و اطلاعات چگونه جمع آوری شد؟
– چه پیشنهادهایی برای انجام این گونه پژوهش ها در آینده وجود دارد؟
همانطور که می دانیم هر نویسنده ای به قصد چاپ و نشر مقاله اش در مجلات معتبر دست به قلم برده و مطلبی را می نویسد. از طرف دیگر می دانیم که هر مجله ای با توجه به خط مشی خود، کیفیت و محتوای مقالات دریافت شده را مورد بررسی و ارزشیابی قرار می دهد. بنابراین بهتر است پرسش هایی که از طرف داوران مجله برای ارزیابی مقاله مطرح می شوند، پیشاپیش از سوی نویسنده مطرح و به آنها پاسخ مناسب داده شود. این روش علاوه بر صیقل خوردن مقاله باعث می شود تا نارسایی های احتمالی آن برطرف شده و از استحکام لازم برخوردار گردد.
کلام آخر
برای نوشتن باید از همین امروز شروع کرد. بنویسید، بنویسید، اصلاح کنید و باز بنویسید و اصلاح کنید تا ترس از نوشتن را از بین برده و به مرحله ورزیدگی برسید. هیچ وقت انتظار نداشته باشید که بدون تمرین عملی ، اولین نوشته شما بی عیب و نقص از کار درآید و مطمئن باشید نویسندگان سرشناسی که امروز با آثار ارزشمند آنها آشنا هستیم نیز این مراحل را گام به گام سپری کرده اند. بنابراین اگر می خواهید در این راه موفقیتی کسب نمایید، بدون هیچ وقفه و تردیدی از همین حالا قلم را بردارید و شروع به نوشتن کنید. سخن آخر اینکه بنویسید، بنویسید، اصلاح کنید و باز بنویسید.
فهرست مآخذ
1. ابوالحسنی ، محسن . چگونه مقاله علمی بنویسیم و آن را به چاپ برسانیم . تهران : انستیتو پاستور ایران ، 1381.
2. حرّی ، عباس . آیین نگارش علمی . تهران : هیات امنای کتابخانه های عمومی کشور، دبیرخانه ، 1380.
3. فتاحی ، رحمت الله . کارگاه شیوه نگارش مقاله تحقیقی . به همت انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ، 29 اردیبهشت 1384.
4. نشاط ، نرگس . چکیده و چکیده نویسی . دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی . ج 1، ص 721.