بررسی تحلیلی معنا شناختی دربافت فرسوده


بررسی تحلیلی معنا شناختی دربافت فرسوده:

زهره ترابی
دانشجوی دکتری معماری-واحد علوم و تحقیقات مدرس دانشگاه آزاد اسلامی
درآمد
پیشینه توجه به بافت های موجود شهری،به طور عام،وبافت های تاریخی،به طورخاص،به حدود نیم قرن پیش بازمی گردد،توجه به بافت تاریخی شهرهادرسطح جهان،طی دهه های اخیر شکل های گوناگونی را به خودگرفته است.
این توجه ازپرداختن به ویژگیهای صرفا کالبدی آغازشدوبه ابعاد پردامنه ترفرهنگی وسپس برنامه ریزی هایاجتماعی-اقتصادی ارتقاءیافته است ، افزایش جمعیت،توسعه شتابان شهرنشینی،وتغییرامکانات وکیفیت توسعه جدید،ازجمله عوامل عمده ای بوده اندکه شرایط متفاوت بین بافت های موجودوبافت های توسعه جدیددر دوران متاخررابه وجود آوردند.
همین تفاوت میان بافت های جدیدوقدیم پیامدهایی اجتماعی واقتصادی داشته است که درمواردمختلف، راه حل های گوناگون درقبال آنها اختیار شده است.
درایران نیزبافت های تاریخی متعددی یافت می شودکه دستخوش تحولات ویران کننده ای شده اند،که فرسودگی شدیدبه آن راه یافته وبدون دخالت های مدبرانه قادربه ادامه حیات نبوده است.

طرح مسئله:
مفهوم دقیق وصحیح بافت های قدیمی ویافرسوده نه تنهادرافکارعمومی بلکه نزدمتخصصان امرنیزدارای مصداق جامع ومانعی نمی باشد.
برداشت های متفاوت وبعضاًمتعارض ازاین واژه هاسوءتفاهماتی رابرانگیخته است.
به نظرمی رسدقبل ازهراقدامی لازم است دولت درقوانین مربوط،تکلیف انواع واقسام بافت هاونیزماهیت وشیوه و حدود دخالت دولت ویانهادهای عمومی درآنها را معین نماید.
دراین مقاله برای نشان دادن تفاوت های اساسی مفهوم بافت قدیمی ویاکهن ویافرسوده وتعیین حیطه فعالیت
سازمان هاویاشهرداری هاو…سعی شده است به منظورعمران وبهسازی آنها چهارنوع بافت تشریح شود.1

کلیدواژه ها:
بهسازی،روانبخشی،نوسازی،فضاهای کهن،وفاداری،انعطاف پذیری، مورفولوژی هویت،اعتباربخشی،سکونتگاه های غیررسمی،فرسودگی کالبدی / سازه ای ،فرسودگی کارکردی،فرسودگی درتصویرذهنی ،فرسودگی-قانونی و رسمی،فرسودگی مکانی،مداخله،حمایت،نگهداری،مراقبت،حفاظت وحدت بخشی،احیا،بازسازی،زمینه مداخله،غیرکالبدی،بسترمداخله،انسجام بافت و راهکارهای اجرایی.

1-شناسه شناخت دربافت قدیم:
هویت شهر:
1-شهرخودکلیتی است باهویت وشخصیت خاص مستقل که منفک ازاجزای متشکله آن است،هر عنصروجزیی هویت وشخصیت خویش راداردوشهرنیزهویت خودرا.
عناصرواجزاء شهری درکثرت خویش مستقل هستندوشهردروحدت خویش موجودی است مستقل.
این مهم هنوزدردستگاه های اجرایی پذیرفته نشده است وشهرهنوزچون مجموعه ای ازاجزاء خیابان هاوبناها مورد نظراست.
2-حادثه هاچه طبیعی وچه انسان ساخت-نشان داده اندکه اجزای آن می توانندسرپاوبرقرار باشند.
شهرنه تنهاهویتی مستقل،بلکه عملکردی مستقل ازاجزای خوددارد.
بنابراین،مفهوم شهرازکلیت آن حادث می شودواین امری است که سیاستگذاران بایدبه پذیرش آن تن دردهند ونظام اجرایی آن رابفهمندکه شهر،نظامی مستقل داردوتعریف مجددآن درگروه دریافت این استقلال عملکردی،هویتی وحتی شکلی است.
3-هویت شهرزمانی معناپیدامی کند،که تشخص شهررخساره بنماید،تشخصی که ریشه درزمان داردوسردرتداوم،ریشه درمجموعه ای ازدانش،فرهنگ،سنت که درزمان جرم بسته اندوبه شهرچهره وهویتی متفاوت ازدیگرشهرداده است.
دراین صورت است که شهرمحل انباشت تجربه شهری ومکان انباشت فرهنگ می شود؛نظام قانونمندی که خودخاطره سازمی گردد.
4-برای حل مسایل مربوط به عمران کالبدی بافت ها باید به موضوع بحران هویت درمعنی عام آن توجه کافی مبذول گردد.

اعتباربخشی به بافت:
بسیاری از روش های معمول درمرمت واحیای کالبدی بناهاوبافت های کهن که تجربیات قابل ملاحظه ای ازآنهادرایران وجوددارد،برای مرمت بناها وبافت هالازم هستند،اما غالبا کافی نیستند،بنابراین ضروری است که به راه حل هایی برای اعتباربخشی به بافت های کهن ازدیدگاه ساکنان آنهاتوجه کرد.
برای این منظورضروری است که برنامه ای چندمرحله ای تهیه شودکه براساس آن به گونه هایی ازفعالیت هاواقدام های معماری وشهری دست زدکه موجب افزایش اعتبارومنزلت اجتماعی وفرهنگی بافت کهن شود.
طبیعی است که برای دستیابی به راه حل های مناسب بایدمطالعات موردی درهرزمینه صورت گیرد،زیرادراین موردنمی توان به راه حل هایی پیش ساخته یاپیش فکرشده اندیشید،بلکه راه حل مناسب برای هرشهر،ناحیه یا محله راباید از درون مطالعات موردی مربوط به همان جا به دست آورد.

1-1)ویژگی وارزش بافت قدیم:
1-بافت های کهن شهری ثروت ملی محسوب می شود ونسل حاضرتنهانسلی نیست که ازآن بهره می گیرد.
بخشی ازاین ثروت به آنانی که آن راآفریده اند،وبخش اعظم آن به نسل های آتی،تعلق دارد.
2-تدوین وتعریف ارزش های فرهنگی،شکلی،تاریخی واجتماعی موجود دربافت های کهن شهری،بدان گونه که به توان این ارزش هارابه ارزش های معاصروامروزین تبدیل کرد،ضروری است.
این بدان معنااست که ارزش های جدیدوپویایی مدون گردند وخلق شوند.
3-بافت های کهن شهری،جزارزش تاریخی دارای ویژگی های زیرهستند:
1)به روزنبودن کالبدی فرسوده ونامناسب،سیمای شهری آشفته و نبود راه های ارتباطی مناسب؛
2)نبوددسترسیهای لازم برای ماشین؛
3)علت برخورداری ازتاسیسات وتجهیزات شهری؛
4)آشفتگی درساخت اجتماعی،فرهنگی اکثریت ساکن.
4-آن چه مهم است،شناخت ودستیابی به ارزش هایی است که سازمان کالبدی شهرکهن تبلورعینی آنهاست،کشف زمان طراحی شهری کهن،به منظورمعاصرکردن آن کماکان در دستورکار قرار دارد.

ارزش تاریخی
بافت های دارای ارزش تاریخی می بایددوره ای ازتاریخ راکه بدان تعلق دارندبه روشنی بیان کنند.
این بافت هاهرچندممکن است خودنمودی ازتحول فرهنگی نباشند،امابه سبب نمایندگی دوران خود و نقشی که دربیان فرآیندتحول فرهنگی ایفامی کنند،دارای ارزش حفاظتی هستند.

ارزش فرهنگی
بافت،تبلورکالبدی شیوه های زندگی دردوره های زمانی است که اشکال تکامل یافته ای ازبرآیند رویارویی جوامع با محیط طبیعی،محیط مصنوع وحیات جاری درهردروه را نمایندگی می کند.

ارزش شهری ومعماری
مرادازارزش شهری ومعماری ارزشی است که به سبب مهارتی ویژه واستثنایی درایجاد بافت شهری،فضای شهری،مجموعه هاوبناهادرروندتحول معماری وشهرسازی نقش ایفا می کند.
این ارزشمندی درابعادمتفاوت ازجمله درساختار،مورفولوژی،سبک،فناوری،استفاده ازمصالح،تزیینات ویاترکیبی ازآنهابارزمی گردد.

ارزش سیاسی واجتماعی
مرادازارزش های سیاسی واجتماعی ارزش هایی است که پاره ای ازمکان ها و بناها به سبب آن که دردوره هایی ازعمرخودمحل رویدادیک پدیده تاریخی،سیاسی،اجتماعی بوده اند،ویا ساخت آنهامنتسب به یک خانواده ویاشخصیت واجدارزش اجتماعی،مذهبی،سیاسی ویاعلمی است،حاصل می شوند.

ارزش اقتصادی
مرادازارزش اقتصادی ارزشی است که به سبب سایرارزش هاپدیدآمده وعینیت می یابد.

1-2): موقعیت استقراردرشهر:
بافت ها به سبب زمان پیدایش وعلت پیدایش وچگونگی توسعه شهردارای موقعیت های فیزیکی متفاوت درشهرهستندکه بیشتردرقالب زیرقابل گروه بندی می باشند:
الف-محوطه های باستانی ویامحدوده های تاریخی شهر
مراداز محوطه های باستانی محوطه هایی است که منتسب به دوران باستان است ومراد ازمحدوده های تاریخی محدوده بافت های تاریخی است.
این محوطه هایاتاکنون کشف شده اندویادرکاوش های باستان شناسانه،ویادرجریان توسعه شهری واقدامات عمرانی کشف می گردد.
این ارزش هابیشتردرموقعیت های پیدایش یک تمدن،هسته های اولیه شهری،بافت های تاریخی شهرهاویادهکده های شهری مشاهده می گردند.
ب-حاشیه شهر
مرادازحاشیه شهرمحدوده ای است که خارج ازمحدوده قانونی قراردارد.

1-3):انواع بافت های قدیمی:
نوع ًالفً-مناطق تاریخی وبااهمیت که حفظ آنهانه تنها به لحاظ اهمیت میراث فرهنگی مورد توصیه عمومی است بلکه به لحاظ توریستی وجذب ایرانگردوجهانگردمی تواندموردتاکیدبرخی ازسازمان هاازجمله سازمان ایرانگردی وجهانگردی وسازمان میراث فرهنگی باشد.برخی ازمحلات شهری واقع دراصفهان،شیرازوبرخی دیگرازشهرهاازاین جمله اند.
این نوع بافت به لحاظ مسئولیتی که دولت هادرقبال آن دارندونیزنداشتن مالکان خصوصی ویا …،درحیطه وظایف ومسئولیت های سازمان میراث فرهنگی وسازمان عمران وبهسازی شهری است.
بازسازی واحیای این قبیل بافت هابه گونه ای بایدباشدکه تنهاموجب عدم آثارمزبورنگردد،بلکه باتمهیدمقدمات لازم وایجادسازمان های خدماتی دراطراف آن،بتواندآمادگی وشایستگی های لازم برای پذیرش توریست راازداخل وخارج کشورپیدانماید.
تشخیص چنین مناطقی بامسئولین امراست وطبیعتاًتامین هزینه های مربوط رانیزدولت بایدبر عهده گیرد.
نوع ًبً-دربرخی ازشهرهای کشورمحله هایی وجوددارندکه فاقدکارکردتاریخی مشهورومعرفی بوده اندولی ترکیب مساکن احداث شده،حتی کوچه هاومعابرنمودی ازتاریخ اجتماعی ومعماری کشورمحسوب می شود،مثل غالب نقاط قدیمی شهر یزد،کاشان،اصفهان،شیرازو…این مناطق باتوجه به تعدادواهمیت واحدهای مسکونی ومعابرموجودمی توانندبعضاًحفظ گردنددرحالیکه کارکردهای جدیدی برای آنهاتعریف شودوبهره برداری ازآنهارا یا به بخش خصوصی واگذارکنندویا سازمان میراث فرهنگی خودبرعهده گیرد.
دربخشی ازاین مناطق سرعت تخریب به گونه ای بوده است که امکان بازسازی وجودنداردویادربرخی ازنقاط آن اثری ازچنین واحدهایی وجودندارد.
دراین مناطق بایدباانجام مطالعات دقیق وخانه به خانه،ترکیب اجتماعی بافت اجتماعی موجودراپیداکردودرصورتی که ساختاراجتماعی موجودمناسب کارکردهای تعریف شده جدیدباشددرحفظ ساکنان کوشیدوکاری کردکه ضمن وارد کردن مظاهرزندگی جدیدووسائل وابزاری که امروزه جزءاجتناب ناپذیرواحدهای مسکونی شده است،زندگی رادرآنجانیزبه جریان درآورد.
این گونه مناطق هنوزبه طورکامل ازبین نرفته اندولی درصورت عدم رسیدگی، تخریب تدریجی آنهارا می توان انتظار داشت.
سوای بخش های تخریب شده بعضی ازشهرهامثل اصفهان،شیراز،یزد،کاشان،تبریز،… محله هاومناطق دیگری وجوددارندکه درمعرض تخریب وتخلیه قراردارند.
برخوردبااین مناطق رامی توان برخوردی ترکیبی دانست.
حضوردولت به منظورتهیه وتصویب طرح ونقشه مناسب باکارکردهای تعریف شده،فراهم آوردن زمینه های بازسازی ونوسازی محله ازطریق تعریض وگشایش معابروبردن خدمات شهری جدیدوتدوین مکانیسم های تشویقی برای ساخت و سازهای مردمی و…لازم است وطبعامی بایست هزینه های مربوط رانیزعهده دار شود.
دربرخی ازکشورهای دنیامناطقی ازشهرهای قدیمی رابادادن کارکردهای جدید، فعال کرده وبه عبارتی زندگی دوباره بخشیده اند.
درکشورهای صنعتی نقش های گردشگاهی وگذران اوقات فراغت شبانه رابه این قسمت ها داده اند،دربرخی ازکشورهاروزهااین نقاط دارای فعالیت بازرگانی هستندوشب هابخش هایی ازآن وعده گاه شب زنده داران وعیاشان است.
درایران می توان باعنایت به جنبه های گردشگری،کارکردهایی مثل هتل، رستوران های سنتی،مهمان خانه های قدیمی و…برای برخی ازاین مناطق تعریف کرد.
دخالت دولت دراین گونه ازمناطق نیزهزینه بر و بیشتر برای زنده کردن بافت است.
بعیداست بدون سرمایه گذاری دولتی به توان این گونه بافت هارازنده کرده ومورد بهره برداری قراردارد.
تملک اراضی دراین محلات فقط بایدبرای احداث معابروگشایش گذرگاه های جدیدو احیاناً ایجادبرخی ازموسسات عمومی موردتوصیه قرارگیرد.ایجادسایرتاسیسات رابایدبه مردم واگذارکرد.
فقط زمینه های لازم برای فعال کردن رادولت فراهم آورد.
حداقل سطح اشغال دراین گونه بافت هارابایددرحدی انتخاب کردکه مردم خودقادر باشندباتملک یک یادوپلاک نسبت به احداث بناویاخدمات موردنظراقدام کنند.
بدیهی است این گونه محلات،شهرداری خاص خودراخواهدداشت ونماهای ساختمانها وموسسات عمومی می بایست ازاصولی که تعیین می شودپیروی کنند.
نوع ًجً-مناطق فرسوده قدیمی که فاقدارزش تاریخی هستند.
این گونه مناطق درغالب شهرهای کشوروجوددارندوشایدمشکل اصلی شهرهاباشند.
اندازه این مناطق درشهرهای کشورمتفاوت است وبستگی به رشدوگسترش شهردرچنددهه اخیردارد.
گسترش سطحی برخی ازشهرهادرسال های اخیر،خاصه همزمان ویابعدازپیروزی انقلاب اسلامی به گونه ای است که بخش مرکزی شهرجزءمحلات فرسوده قرارگرفته ویادرشرف قرارگرفتن هستند.
وضعیت جغرافیایی این مناطق وعرض معابرو…به گونه ای بوده است که نسل جدید،زندگی دراطراف شهرهاوبه صورت توسعه گسسته ویازندگی درحاشیه شهرهارابرگزیده اند.
محله های قدیمی توسط قشرکم درآمدویامهاجرین اشغال شده است ویاوالدین مسن آنها هنوزهم درحیاط های بزرگ گذشته باخاطرات خودزندگی می کنند.
عدم بازسازی ونوسازی این مناطق به دلیل عدم دسترسی ویافقدان برخی خدمات شهری جدید ویاحتی درورثه قرارگرفتن واحدهای مسکونی(که به دلیل نبودبازارفروش یاتوسط مهاجرین اشغال شده اندویابه مخروبه تبدیل گشته اند)است.
کارکردهای این مناطق متفاوت است برخی به محلاتی برای جای دادن خدمه بازارتبدیل شده اند،برخی کارکردهای جدیدی یافته اند(توزیع موادمخدروبروزآسیب های اجتماعی)،برخی هنوزکم وبیش کارکردهای قبلی خودرادارندولی جریان به سوی جابه جایی ترکیب جمعیتی است.این مناطق نیازشدیدی به بهسازی وحتی درمواردی به نوسازی دارند.
حضوردولت ویاشهرداری هادراین مناطق می تواندازجهت تشویق ساخت وسازوازمیان بردن موانع ومشکلات بازسازی باشد.
تملک این گونه مناطق توسط سازمان های دولتی نه تنهابه صلاح نیست بلکه موجب تقویت جریان تخریب سریع می شود.
خریداراضی وپرداخت مبالغی مناسب به آنهاسرعت تخریب وحرکت به سوی حاشیه شهررا تشویق می کند.
سرعت تخلیه درمنطقه ای که دولت به هردلیل اقدام به خریدبخشی ازآن کرده،گواه این مدعا است.
این مناطق شدیداًنیازمندطرح های بهسازی واحیاء هستند.
باتعریض معابرواحداث خدمات عمومی موردنیاز، ساخت وسازمردمی به حرکت درآمده وبه دلیل پایین بودن نسبی قیمت زمین ومسکن دراین مناطق می تواندبخشی ازمردم کم درآمد رادرخودجای دهد.
دخالت دولت دراین مناطق نه تنهاباعث کورکردن چشمه تنگ مشارکت های مردمی می شود بلکه وروددولت به عنوان خریدار،قیمت هارابدون دلیل موجه بالامی بردبه نوعی که خریدو فروش های مردمی رامتوقف می کند.
مشکل اساسی بسیاری ازشهرهای کشوردرحال حاضرگسترش این گونه مناطق است که تاخیردررسیدگی به آنهاموجب می شود،فردا در زمره بافت های تخلیه شده ویا دارای مشکلات عمده اجتماعی درآیند.

نوع بافت
انواع طرح
اقدامات ضروری
عوامل مداخله گر
بافت ارزشمند
تاریخی

-طرح مرمت بافت
شهری
-طرح حفاظت
-طرح مرمت و احیای
ابنیه
-مرمت ابنیه
-سازمان میراث فرهنگی کشور

-پالایش عملکردی(خروج کاربریهای ناهمخوان بابافت وجایگزینی کاربریهای فرهنگی،آموزشی
– گردشگری)
-شهرداری درچهارچوب طرحهای
مصوب

-آرام سازی بافت(عملکردی،جمعیتی)
-شهرداری درچهارچوب طرحهای
مصوب بافت

-احیای ابنیه فرهنگی-تاریخی باتغییرعملکردابنیه فاقد
کاربری یادارای کاربری نامناسب
-شهرداری-سازمان میراث فرهنگی کشور-
بخش خصوصی

-توجه به حرکت پیاده وکاستن ازحرکت سواره
-شهرداری درچهارچوب طرحهامصوب بافت

-تامین نیازهای خدماتی وزیرساختی
-شهرداری وسایرسازمانهای ذیربط

-معرفی وآموزش ارزش های فرهنگی وتاریخی
-سازمان میراث فرهنگی کشور-وزارت
مسکن وشهرسازی-شهرداری

-تدوین قوانین به منظورحفاظت وجلوگیری ازتخریب آثار
-سازمان میراث فرهنگی کشور

-اعطای کمک های مالی به مردم وبخش خصوصی که آمادگی سرمایه گذاری درچارچوب ضوابط را دارند

-نظام بانکی بادرنظرگرفتن اعتبارات خاص

-تدوین ضوابط حفاظت وبهره برداری ازآثار
-سازمان میراث فرهنگی کشور
بافت قدیم

-طرح بهسازی
-طرح مرمت ابنیه
-طراحی شهری محورها وفضاها
-طرح معماری (الگوسازی و نوسازی)

-بهسازی(تامین خدمات؛دسترسی؛رفع نقصان های زیرساختی،تاسیساتی وتجهیزاتی)
-شهرداری وسایرنهادهای ذیربط

-نوسازی بخشهای فرسوده وفاقدارزش باحفظ ساختار تاریخی وبارعایت ضوابط ورعایت((ضوابط حریم)) ابنیه واحدارزش تاریخی درچارچوب طرح مصوب
-شهرداری،وزارت مسکن وشهرسازی،
ساکنین ومالکین،سرمایه گذاران بخش
خصوصی،بانک ها

-مرمت واحیای ابنیه واحدارزش فرهنگی تاریخی
-سازمان میراث فرهنگی کشور-شهرداری- مالکین

-تامین فضاهای شهری موردنیاز
-شهرداری

-جلب مشارکت مردمی وترویج وتشویق به نوسازی
-وزارت مسکن وشهرسازی

-اعطای کمک های بانکی
-نظام بانکی

-اجرای پروژه های پرچمدار(پیلوت)به منظورتحریکتوسعه
-وزارت مسکن وشهرسازی-شهرداری
بافت فرسوده

بافت فرسوده
-طرح نوسازی
-طراحی شهری (فضاهاومحورها)
-طرح معماری
-تشکیل نهادهای مشارکت مردمی
-شوراهای شهروشهرداری ها

-اجرای پروژه های معماری به منظورتحریک توسعه
-وزارت مسکن وشهرسازی-شهرداری

-اعطای اعتبارات بانکی
-مجموعه نظام بانکی وبانک مسکن

-اعطای امتیازات وبخشودگی درعوارض ومالیات به
منظورجلب سرمایه گذاری بخش های عمومی،
خصوصی وتعاونی های مسکن
-وزارت مسکن وشهرسازی-شهرداری

-تامین خدمات وزیرساختارها
-نهادهای مسئول

-مرمت،احیاءوبرجسته کردن عناصرتاریخی به
منظورهویت بخشی وارتقای کیفیت محیط
-سازمان میراث فرهنگی کشور-
شهرداری

-خروج کاربریهای چون(انبارها،گارگاههاو…)که
باعث نزول کیفیت محیط شده اند.
-شهرداری

1-4):انواع فضاهای کهن:
انواع فضاهای کهن باقی مانده راازجنبه کالبدی-معماری وکارکردی رامی توان به دوگروه طبقه بندی کرد:
نخست،فضاهای معماری وسپس فضای شهری.2
فضاهای معماری:
شامل بناهایی منفردمی شودکه ایجاددگرگونی درآنها می تواندغالباچندان تاثیری،ازلحاظ کالبدی3درساختمان های پیرامونشان برجای نگذارد. مساجد،مدارس،خانه ها،آب انبارهاوبسیاری ازاین گونه بناهاجزءفضاهای معماری به شمارمی آیند.
فضاهای شهری که درگذشته به طورمعمول بخشی ازفضای شبکه ارتباطی نیز بودند،عبارت انداز: بازارها،میدان ها،دروازه ها،معابروجلوخان بناهای بزرگ ومهم.
فضاهایی مانندکاخ هاومیدان های مجاورآنهارامی توان ترکیبی ازفضاهای معماری وشهری دانست که درترکیب بایکدیگرواساس نگرشی جامع بایدموردملاحظه قرارگیرند.
توجه به نوع کارکردی-کالبدی فضاهای کهن ازاین جهت اهمیت داردکه درتعیین چگونگی مداخله های کارکردی وکالبدی نقش بسیارمهم وتعیین کننده ای دارد.
برای مثال درمرمت واحیای فضاهای معماری به طورمعمول روندطراحی وتصمیم گیری وحتی درمرحله بعد روند اقدام های اجرایی بسیارمتفاوت وازبرخی جنبه هابسیارساده تراز روند طراحی واجرا در فضاهای شهری است.
دربسیاری ازمواردبه سادگی می توان درموردیک بناتصمیم گیری کردوآن را مرمت کردو حتی درمواردی کارکردجدیدی برای آن درنظرگرفت وحتی می توان کارکردآن رادرطول زمان کمابیش پیش بینی وارزیابی کرد،درحالی که درموردفضاهای شهری؛فعالیت های شناخت،برنامه ریزی،طراحی واجرادرمسیربسیارمتفاوت وپیچیده ای صورت خواهدگرفت ونتیجه اقدام هارابه سادگی نمی توان پیش بینی کرد.

2-شناسه های شناخت در بافت های فرسوده:
بافت
مرادازبافت،گسترده ای هم پیونداست که باریخت شناسی های متفاوت طی دوران حیات شهری درداخل محدوده شهرویاحاشیه آن درتداوم وپیوندباشهرشکل گرفته باشد.
این گستره می تواندازبناها،مجموعه ها،راه ها،فضاها،تاسیسات وتجهیزات شهری ویاترکیبی ازآنهاتشکیل شده باشد.
فرسوده
مرادازفرسودگی،ناکارآمدی وکاهش کارایی یک بافت نسبت به کارآمدی سایربافت های شهری است.
فرسودگی بافت وعناصردرونی آن یابه سبب قدمت ویابه سبب فقدان برنامه توسعه ونظارت فنی برشکل گیری آن بافت به وجودمی آید،پیامدفرسودگی بافت که درنهایت به ازبین رفتن منزلت آن دراذهان شهروندان منجرمی شود،دراشکال گوناگون ازجمله کاهش ویافقدان شرایط زیست پذیری وایمنی ونیزنابسامانی های کالبدی،اجتماعی،اقتصادی وتاسیساتی قابل دریافت و شناسایی است.
فرسودگی
وجودمحل های تاریخی درشهرها،غالباپیامدهای متضادی دارد.این محله هاخصلت بخش و هویت سازند،ومکان بااهمیتی رابه نمایش می گذارندکه درطول زمان برجای مانده است.
امااین محله هامشکلاتی رانیزدربردارند.بسیاری ازاین مشکلات به فرسودگی ابنیه موجودویا متروکه شدن وفرسودگی ناحیه مربوط می شوند.
یکی ازتعاریفی که لیچفلیدبرای حفاظت ذکرکرده است،عبارت است ازجلوگیری ازفرسودگی منابع ساخته انسان.
فرسودگی،یاکاهش سودمندی عبارت است ازکاهش عمرمفیدیک کالای سرمایه ای.
فرسودگی دراساس پیامدتغییر(چه پیش بینی شده وچه پیش بینی نشده)ونیزثبات نسبی بافت ساخته شده ومکان آن است.
((فرسودگی))اصطلاحی نسبی است که درراتباط باوضعیت نهایی((متروکه شدن))تعریف می شود؛یعنی،وضعیتی که هرگزنمی توان به آن رسید.جزدرحالتی که یک بنابرای منظورخاص(مثلا،نیروگاه برق هسته ای)طراحی شده باشد،نمی توان درهیچ حالتی آن را فاقدهرگونه سودمندی کالبدی،وغیرقابل تبدیل به یک کاربری دیگردانست.
ازاین روست که وضعیت فرسودگی کامل به ندرت پیش می آید.

بافت های فرسوده:
مهاجرت گسترده روستائیان درسال های پس ازپیروزی انقلاب اسلامی،مناطقی رادرکنار شهرهاایجادکرده است که دارای مشکلات عدیده اجتماعی،اقتصادی وخدماتی هستند.
این مناطق که به صورت سریع وقارچ گونه گسترش یافته اند،ازاصول اولیه شهرسازی بی بهره اند.
وضعیت سال هاوماههای اول انقلاب اسلامی وفشارهای سیاسی واجتماعی موجب شده تا شهرداری هادرمقابل شکل گیری این مناطق سکوت کرده وحتی برخی ازاین نقاط ازآب وبرق رسمی ویاغیررسمی برخوردارشده اند.
امروزچه بخواهیم وچه نخواهیم،این مناطق بخش هایی ازشهرراتشکیل می دهندکه مسائل خاص خودرادارند.
تاخیردررسیدگی به این مناطق برای شهرهاگران تمام می شود.
شهرداری هاهنوزتکلیفشان رادقیقاًبااین مناطق معین نکرده اند.
امروز رسیدگی به این گونه مناطق که صورتی حاشیه ای نسبت به شهرهادارندازاهمیت ویژه ای برخوردارشده است.
مناطقی باتراکم جمعیتی بالا،باکمبودبرخی ازخدمات اساسی،بدون رعایت اصول اولیه شهرسازی،باضریب بالای خطرات حوادث طبیعی،و…درغالب شهرهای کشوروجود دارند.
به لحاظ شهرسازی می توان آنهارا باعنوان بافت های فرسوده دسته بندی کرد.
این مناطق که حیاتی فعال دارند،آمادگی بالقوه وبالفعل لازم رابرای بهسازی دارندو مشارکت های مردمی نیزبه دلیل بالابودن نرخ رانتی که نصیبشان می شوداجازه همکاری را به آنهامی دهد،تهیه طرح های ساماندهی برای این مناطق ازضرورت های اولیه است و سرمایه گذاری دولت رانیزطلب می نماید.
ونمی توان توقع سودودرآمدهای معتنابه ازاین مناطق راداشت.
تهیه طرح های ساماندهی،جابه جایی ویاسامان دادن زندگی وساخت وسازدراین مناطق از اولویت های اولیه دولت محسوب می گردد.
دراین مناطق به دلیل وجودپاره فرهنگ هاواقوام مختلف وعدم حضوراصولی نهادهای انتظامی و…نظارت اجتماعی نیزضعیف بوده وزمینه های اجتماعی وفرهنگی بروز و شیوع آسیب های اجتماعی درکنارشهرهای بزرگ وجوددارد.
لذاعدم رسیدگی وسامان دادن زندگی وساختمان هادراین مناطق خطربالقوه ای برای زندگی شهرهای همجوارمحسوب می گردد.

2-1):گونه های بافت فرسوده:
بافت های فرسوده به سبب آسیب هادرکلیت بایکدیگروجوه مشترکی دارند،امابه سبب
عوامل موثردرفرسوده بودن دارای ماهیت های متفاوت می باشند.
این تفاوت،بافت هارادرسه گروه زیرقرارمی دهد:
(الف)بافت های دارای میراث های شهری؛
(ب)بافت های شهری(فاقدمیراث شهری)؛
(ت)بافت های حاشیه ای(سکونتگاه های غیررسمی).
الف)-بافت های دارای میراث های شهری
مرادازبافت های دارای میراث شهری،بافت های فرسوده ای است که علیرغم فرسودگی درگستره آنهابناها،مجموعه
فضاها،تاسیسات وتجهیزات شهری باارزش ویاترکیبی ازآنهاوجود دارد.
شناسایی وجوداین عناصرموجب می گرددتابهرگیری ازمیراث هاونقش هویت بخش آنهادر بسترمداخله موردتوجه قرارگیردوبارزگردد.
نکته مهم دراین است که جداکردن بافت های دارای میراث ازسایربافت هاکه به سبب اهمیت آنهاصورت گرفته،تاکیدی برضرورت همکاری ونظارت سازمان میراث فرهنگی بر اقدمات نهادهای مسئول درحفظ منطقی وتخصصی میراث های باارزش دراین بافت هاست.

گونه های مداخله دربافت های دارای میراث های شهری
گونه های مداخله
ابعاد مداخله
معاصر

بهسازی

حمایت
پهلوی اول (1300تا1320ه.ش)
پهلوی دوم (1320تا1357ه.ش)
جمهوری اسلامی (از1357تاکنون)

نگهداری
*
*
*

مراقبت
*
*
*

حفاظت
*
*
*

و حدت بخشی
*
*
*

احیا
*
*
*

تعمیر
*
*
*

نوسازی

نوشدن
*
*
*

توان بخشی
*
*
*

تجدیدحیات
*
*
*

انطباق
–
–
–

تبدیل ودگرگونی
–
–
–

بازسازی
تخریب
–
–
–

دوباره سازی
–
–
–

پاکسازی
–
–
–

ب)-بافت های شهری(فاقدمیراث شهری)
مرادازبافت های شهری بافت های فرسوده ای است که درلایه های درونی شهرجای دارند.
این بافت هایادرکالبدهای به جای مانده دردل بافت های قدیمی قرارگرفته اند،ویاحاصل استقرارافراد فرودست جامعه درزمین های خالی درون شهری وبرون شهری اندکه باگسترش شهرهاباآنهادرآمیخته اند.
این بافت هاعلیرغم دارابودن توانمندی هایی فراترازآنچه درحال حاضرپذیرای آن هستند،به سبب آنکه ازچرخه حیات موثرشهری خارج هستندازارزش کمتری برخوردارمی باشند.

جدول گونه های مداخله دربافت های شهری
گونه های مداخله
ابعادمداخله
پهلوی اول (از1300تا1320ه.ش)
پهلوی دوم تاکنون

بهسازی

حمایت
–
–

نگهداری
–
–

مراقبت
–
–

حفاظت
–
–

وحدت بخشی
–
–

احیا
–
–

تعمیر
*
*

نوسازی

نوشدن
*
*

توان بخشی
*
*

تجدیدحیات
*
*

انطباق
*
*

تبدیل ودگرگونی
*
*

بازسازی

تخریب
*
*

دوباره سازی
*
*

پاکسازی
*
*

ج)-بافت های حاشیه ای(سکونتگاه های غیررسمی)
مرادازبافت های حاشیه ای بافت های فرسوده ای است که به سبب عدم تناسب میان درآمد متقاضیان سکونت درشهرهای بزرگ وهزینه های سکونت درآنهابیشتربه طورغیررسمی در حاشیه شهرهاشکل گرفته اند.ساکنین این بافت هابیشترمهاجران جویای کارهستندکه درشهرهایی که دارای توانمندی بالادر عرضه اشتغال وخدمات می باشند،ساکن شده اند.
گونه های مداخله دربافت های حاشیه ای
گونه های مداخله
ابعاد مداخله
پهلوی دوم تاکنون

بهسازی
حمایت
–

نگهداری
–

مراقبت
–

حفاظت
–

وحدت بخشی
–

احیا
–

تعمیر
–

نوسازی
نوشدن
*

توان بخشی
*

تجدیدحیات
*

انطباق
*

تبدیل ودگرگونی
*

بازسازی
تخریب
*

دوباره سازی
*

پاکسازی
*

2-2) گونه های فرسودگی:
فرسودگی کالبدی/سازه ای
فرسودگی ممکن است ناشی ازافت کیفیت کالبدی یاسازه ای بناباشد.
فرسودگی کارکردی
فرسودگی همچنین می تواندازکیفیت های کارکردی بنایاگستره ناشی شود.
فرسودگی درتصویرذهنی
فرسودگی درتصویرذهنی محصول تلقی وبرداشت تصویرذهنی بنایاگستره است.درگذرزمان،با ایجادتحول درمحیط انسانی،اجتماعی،اقتصادی یاطبیعی،بافت بدون تغییرتاریخی درانتظار مردم امروزتناسب خودرابانیازهایی که درخدمت آن است،ازدست می دهد.این برداشت یک داوری ارزشی است وممکن است درواقعیت فاقدجوهره واقعی باشد.
فرسودگی درتصورذهنی ممکن است عام باشدیادرموردکاربری خاصی روی دهد.مثلا،تصویر ذهنی محله های مرکزی شهرهاومفاهیم مرتبط باآنها،ازقبیل آلودگی هوا،سروصدا،ارتعاش و مانندآنها،این فضاهارابه نقاطی نامطبوع تبدیل می کندوزندگی درواحدهای مسکونی قدیمی ساز درفضاهارافاقدجذابیت می کند.
فرسودگی((قانونی))و((رسمی))
دراین نوع فرسودگی به ابعادکارکردی وکالبدی ربط پیدامی کندومثلا،هنگامی روی می دهدکه یک بنگاه عمومی استانداردهای حداقلی رابرای کارکردتعیین می کند.
فرسودگی مکانی
فرسودگی مکانی اساساازویژگی های فعالیت های کارکردی درداخل گستره موردبحث است.
هنگامی که بناساخته می شود،مکان آن باتوجه به دسترس پذیری به سایرکاربری ها،بازارهاو تامین کنندگان نیازهای آن،امکانات حمل ونقل وغیره انتخاب می شود،اما ممکن است مکان انتخاب شده درطول زمان ودرارتباط بافعالیت هایی که بنا باتوجه به آنهاساخته شده،فرسوده شود.
فرسودگی نسبی یااقتصادی
دراغلب مواردعملی،فرسودگی یک مفهوم مطلق نیست،بلکه درارتباط باسایرساختمان ها و گستره ها همیشه مفهومی نسبی است.
3-2) شناسه های شناخت گونه های مداخله دربافت های فرسوده
ازآنجاکه فرسودگی بافت هاطی دوران دستخوش رویدادهای بسیارشده است،به همین سبب دربیشترمواردبااشکال ترکیبی ازبافت های فرسوده مواجه می باشیم.
این موضوع درآنست که درصورت عدم تشخیص گونه بافت،تشخیص گونه مداخله دچارمشکل شده وچه بساافزون برازمیان رفتن سرمایه های شهری(میراث های درون بافت ها)به ویژه مورفولوژی بافت های باارزش(که اغلب نادیده انگاشته می شوند)سرمایه های مادی نیزبه هدرمی رود.از اینرو با کمک شناسه های زیر می توان به گونه های مداخله در چارچوب مداخلات سه گانه(بهسازی،نوسازی، بازسازی) پی برد.

4-2) محتوای مداخله
محتوای مداخله بیانگراشکال متفاوتی ازراه های دستیابی به اهداف است.
این اقدامات درطیفی ازاشکال زیربه تفکیک بهسازی،نوسازی وبازسازی قابل گروه بندی است:
5-2)بهسازی
محتوای مداخله دربهسازی مشمول مجموعه اقداماتی می گرددکه درحفظ ونگهداری بافت وعناصرآن هم نواخت با الگوی اولیه کمک کند.
طیف اقدامات بهسازی شامل مواردزیرمی باشد:
(الف)حمایت
محتوای اقدامات دراین نوع مداخله شامل تدوین قوانین،جلب حمایت های دولتی وغیردولتی و تعیین حوزه های حفاظتی برای بافت هاوعناصردرونی آنهاست؛
(ب)نگهداری
محتوای اقدامات دراین نوع مداخله شامل بازرسی وبازبینی منظم ودایمی بافت وعناصردرونی آن برای حفظ کارایی ومطلوبیت هادرشکل طبیعی واولیه آنهاست؛
(ت)مراقبت
محتوای اقدامات دراین نوع مداخله شامل،انواع دگرگونی هاوتغییرات ناشی ازفرسودگی و جبران آنهامی باشد؛
(ث)حفاظت
محتوای اقدامات دراین نوع مداخله شامل مطالعه انواع تخریب های ناشی ازخطرات وبلایای طبیعی احتمالی می باشد؛
(ج)وحدت بخشی
محتوای اقدامات دراین نوع مداخله شامل ایجادیکپارچگی دراستخوان بندی وموفورلوژی بافت وتقویت وافزایش استحکام عناصردرونی آن برای بقا می باشد؛
(چ)احیا
محتوای اقدامات دراین نوع مداخله شامل مرمت آسیب های پدیدآمده برمبنای مستندات پیشین واحترام به کیفیت هامی باشد.
(ح)تعمیر
محتوای اقدامات دراین نوع مداخله شامل تعمیرتخریب هاوخسارات وارده به بافت وعناصرآن است.
6-2)نوسازی
محتوای مداخله درنوسازی مشمول مجموعه اقداماتی می گرددکه باحفظ پیشینه و ماهیت های شکلی ومحتوایی،معاصرسازی هم نواخت بازندگی نوین رادردستورکاردارد.
طیف اقدامات بامحتوای نوسازی شامل مواردزیرمی باشد:
(الف)نوشدن
محتوای اقدامات دراین نوع مداخله شامل برداشتن اختلال های رخ داده دربافت وعناصرآن می باشد.
(ب)توان بخشی
محتوای اقدامات دراین نوع مداخله شامل پاره ای اصلاحات محتوایی دربافت وعناصرآن می باشد.
(ت)تجدیدحیات
محتوای اقدامات دراین نوع مداخله شامل تزریق فعالیت های جدیدمی باشد.
(ث)انطباق
محتوای اقدامات دراین نوع مداخله شامل ایجادهم خوانی میان کالبد،فضاوفعالیت های بافت و عناصردرونی آن براساس نیازهای نوین می باشد.
(ج)تبدیل ودگرگونی
محتوای اقدامات دراین نوع مداخله شامل ایجادتغییرات ساختاری،شکلی ومحتوایی باحذف برخی عناصرپیشین ویااضافه نمودن عناصرجدیددرچارچوب قالب کلی پیشین می باشد.
7-2)بازسازی
محتوای مداخله دربازسازی مشمول مجموعه اقداماتی می گرددکه منجربه ایجادشرایط کاملا دگرگون شده نسبت به پیشینه خوداست.
اقدامات زیرنمودبارزی ازبازسازی است.
(الف)تخریب
این شکل مداخله بابرچیدن ساخت وسازهای پیشین وبنانهادن سلخت وسازهای جدیددربافت همراه است.

8-2)زمینه مداخله
مراداززمینه مداخله مجموعه اقداماتی است که بازتاب آن دربافت به یکی ازاشکال زیرقابل تشخیص است.
زمینه های مداخله بایددرتمامی گونه های مداخله شامل بهسازی،نوسازی وبازسازی مصداق داشته باشد:
(الف)کالبدی؛
(ب)غیرکالبدی.
مداخله کالبدی
مراد از زمینه کالبدی مجموعه اقداماتی است که منجربه بازتاب های کالبدی دربافت گردد.
مداخله غیرکالبدی
مراد از مداخله غیرکالبدی مجموعه اقداماتی است که منجربه بازتاب های کارکردی دربافت گردد.
9-2)بسترمداخله
مرادازبسترمداخله کالبدی است که موردمداخله قرارمی گیرد.
این بستربراساس مقیاس درسه رده زیرقابل گروه بندی بوده ومی تواندمشمول تمامی گونه های مداخله شامل بهسازی،نوسازی وبازسازی گردد.
(الف)بافت شهری(مقیاس کلان)
مرادازبافت شهری،تمامیت بافت شامل ساختارومورفولوژی بافت،افزون برعناصردرونی آن است.
(ب)فضای شهری ومجموعه های شهری درون بافت(مقیاس میانی)
مجموعه شهری مجموعه عناصری است که دارای پیوندکارکردی بایکدیگر می باشندودریک دوره زمانی باهویتی واحدبناشده است.
(ت)بناهای درون بافت(مقیاس خرد)
مرادازفضایی شهری،تمامی عرصه های عمومی(میدانها،معابرومحورهای شهری)است،که مقصدومقصودشهروندان بوده ومحل حضوروشکل گیری رویدادهای شهری است.

10-2)حد وفاداری به گذشته:
میزان وگونه مداخله دربافت باحد وفاداری به گذشته تعیین می گردد.
این میزان هرچه باهدف بهبودصورت گیردوفاداری بیشتروهرچه باتغییرهمراه باشدوفاداری کمتری به گذشته دارد.
میزان وفاداری به گذشته طیفی ازاشکال زیرراشامل می شود:
(الف)وفاداری کامل؛
(ب)وفاداری مشروط؛
(ت)عدم التزام به وفاداری.
وفاداری کامل
باهدف حفاظت کامل ازپیشینه صورت می گیرد.
وفاداری مشروط
دروفاداری مشروط ضمن تاکیدبرحفظ پیشینه،اقدامات ازانعطاف پذیری بیشتری برخورداراست ومی تواندطیف های
زیرراشامل گردد:
(الف)ایجادتغییرنسبی براساس ارزش های کهن؛
(ب)ایجادتغییرات بنیادی بابه کارگیری فنون نوین درچارچوب ساختارپیشین.

11-2)عدم التزام به وفاداری
ایجادتغییرات ودگرگونی کامل بدون التزام درنگهداشت ساختارومورفولوژی بافت ویا عناصردرونی آن.
بازتاب عوامل موثردرگونه مداخله دربافت های فرسوده رادرچارچوب مداخله های سه گانه می توان درجداول تنظیم شده الف،ب مشاهده کرد.

1-3)شناسه های شناخت:
شناسه هابرای آسان کردن درک مشترک ازمفاهیم به کارگرفته شده درمصوبه جلسه مورخ 16/3/1384شورای عالی شهرسازی ومعماری ایران درخصوص بافت های فرسوده شهری وتصمیمات متکی برآن تدوین شده است.
برای تعیین شناسه ها،رایج ترین ویژگی های مشترک درهریک ازعوامل نقش آفرین در بافت های فرسوده مدنظرقرارگرفته است.
بنابراین بامشاهده نشانه هایی هم نواخت بااین شناسه هامی توان ازوجودفرسودگی وضرورت اقدامات مرتبط اطمینان نسبی حاصل کرد.
این شناسه هاشامل مواردزیرمی باشند:
(الف)شناسه های شناخت محدوده بافت های فرسوده؛
(ب)شناسه های شناخت گونه های بافت های فرسوده؛
(ت) شناسه های شناخت گونه های مداخله دربافت های فرسوده؛

الف-شناسه های شناخت محدوده بافت های فرسوده
بافت های فرسوده به دلایل متفاوت فرسوده شده اند.
ازاین روبااشکال گوناگون ووجوه متفاوت مشاهده می شوند.
اختلال درمواردزیرفراگیرترین وجوه برای تعیین وتعریف شناسه وشناخت محدوده بافت های فرسوده است:
(الف)شکل کالبدی؛ ریخت شناسی بیشتراین بافت هاشکلی اندام واره دارد.
(ب)ابعادفیزیکی بیشتراجزای بافت به ویژه قطعات واقع درحوزه های مسکونی،ریزدانه وابنیه آن کوتاه مرتبه(یک یادوطبقه)است انسجام بافت واستحکام ومصالح ساختمانی عناصردرون بافت.
1-دراین محدوده هابافت فاقدانسجام بوده وبیشتربناهای درون آنهافاقدمقاومت دربرابر زلزله باشدت متوسط گرفته اند؛
2-درمکان های فاقدایمنی(به صورت اسکان های غیررسمی)مانندحریم گسل ها،بستررود دره هاوقنات هاقرارگرفته اند؛
3-درساخت بناهای آن ازمصالح نازل وکم دوام استفاده شده است.

(ت)ساختارزیرساخت ها؛
1-فاقدشبکه زیرساختی(به ویژه آب وبرق)است،ودرصورت دارابودن،شبکه آن دچار نارسایی بوده ویاآسیب پذیراست.

(ث)کارایی نظام شبکه؛
1-دارای شبکه ناکارآمداست؛
2-دارای شبکه اندام واره ونامنظم است؛
3-دارای شبکه باعرض کم ونفوذپذیری پایین است.

(ج)ابعادکارکردی؛
1-کاربری های ناسازگاردربافت مسکونی به طورنسبی بالاست(به ویژه صنایع غیرمجاز مدنظرسازمان حفاظت محیط زیست درگروه های((ب))،((ج))،((د))،((ه)))؛
2-دچارفقدان یاکمبودشدیدفضاهای خدماتی است؛
3-واحدهای تجاری آنها متروکه ویا درحد بسیار نازل است

(ح)وضعیت محیط زیست؛
1-دچارکیفیت محیطی پایین وغیربهداشتی است؛
2-آلودگی ناشی ازفقدان سیستم دفع فاضلاب،آبهای سطحی وجمع آوری زباله درآنهاوجود دارد.

(خ)ابعاداجتماعی
1-شمارساکنین غیربومی(مهاجرروستیی یاتهیدستان شهری)نسبت به ساکنان اصیل بیشتر است؛
2-دارای منزلت مکانی وسکونتی پایین است؛
3-سکونت غیرمجاز یا نسبت استیجاردرآنهابالاست؛
4-ترکیب جمعیتی آن غیرمتعارف است؛
5-شیوع اعتیادوناهنجاری های رفتاری وبزهکاری درآنها بالاست؛
6-ناامنی محیطی به ویژه برای کودکان وجوانان وزنان وجوددارد.

(د)ابعاداقتصادی؛
1-ارزش زمین ومسکن نسبت به میانگین ارزش آنهادرشهرپایین است؛
2-به سبب فقر،بهبودبخشیدن به مسکن ازسوی ساکنان ناممکن است؛
3-ازسوی سرمایه گذاران،انگیزه سرمایه گذاری وجودندارد؛
4-منابع درآمدی بیشترساکنان نامعلوم است؛
5-ساکنان در سطح پایین درآمد قراردارند.

(ذ)عملکردمدیریت شهری؛
1-خدمات شهری ارایه نمی شودویا ارایه آن دچارکاستی است؛
2-اقدمات عمرانی موثرازسوی سازمان های مسول درآنها مشاهده نمی شود؛
3-فاقدفضاهای عمومی وخدماتی(حتی درحدمقیاس محلی)است؛
4-فاقداثاثیه شهری است.

(ر)نوع مالکیت
1-قطعات آن فاقدخطوط تفکیکی روشن می باشد؛
2-وارثان آن متعددمی باشند؛
3-فاقداسنادرسمی مالکیت(سندوبنچاق)است.

شناسه های شناخت بافت های فرسوده ومحدوده آنها
بافت دارای میراث شهری
بافت شهری
بافت حاشیه ای
دوره
شناسه

دوره باستانی
دروره تاریخی
معاصر
معاصر
معاصر

قبل از دوره مادها

ازدوره مادها تااواخرساسانیان
ازاسلام تاسال 1299ه.ش
پهلوی اول (1300تا1320ه.ش)
پهلوی دوم ( 1320تا1357ه.ش)
جمهوری اسلامی (از1357تاکنون)
پهلوی دوم تاکنون
پهلوی دوم تاکنون

کالبدی
ریخت شناسی بیشتراین بافت هادارای شکل اندامواره است
*
*
*
–
–
*
*

ابعادفیزیکی بیشتراجزای بافت به ویژه قطعات واقع درحوزه های مسکونی،ریزدانه وابنیه آن کوتاه مرتبه(یک یادوطبقه)است
*
*
*

*
*
انسجام بافت واستحکام مصالح عناصرآن
دراین محدوده هابافت فاقدانسجام بوده وبیشتربناهای دورن آنهافاقدمقاومت دربرابرزلزله باشدت متوسط می باشند

*
*
*
–
–
*
*

درمکان های فاقدایمنی(به صورت اسکان های غیررسمی)مانندحریم گسل ها،بسترروددره هاوقنات ها
قرارگرفته اند

*
*
*

*
*

درساخت بناهای آن ازمصالح نازل وکم دوام استفاده شده است

*
*
*

*
*
ساختارزیر
ساخت ها
فاقدشبکه زیرساختی(به ویژه آب وبرق)ویادارای شبکه زیرساختی نارساوآسیب پذیراست
*
*
*
–
–
*
*
کارآیی نظام
شبکه
دارای شبکه ناکارآمداست

*
*
*
–
–
*
*

دارای شبکه اندام واره ونامنظم است

*
*
*

*
*

دارای شبکه باعرض کم نفوذپذیری پایین است

*
*
*

*
*
ابعاد
کارکردی
کابریهای ناسازگاردربافت مسکونی به طورنسبی بالاست(به ویژه صنایع غیرمجازسازمان حفاظت محیط زیست درگروه های ((ب))،((ج))،((د))،((ه))

*
*
*
–
–
*
*

فقدان یاکمبودشدیدفضاهای خدماتی مشاهده می شود
*
*
*

*
*

واحدهای تجاری آنهامتروکه ویادرحدبسیارنازل است

*
*
*

*
*
وضعیت محیط زیست
دارای کیفیت نازل محیطی وبهداشت است

*
*
*
–
–
*
*

دچارآلودگی ناشی ازفقدان سیستم دفع فاضلاب،آبهای سطحی وجمع آوری زباله است

*
*
*

*
*

(ب)شناسه های شناخت گونه های بافت های فرسوده:
دربسیاری ازبافت های فرسوده ترکیبی ازگونه های بافت وجودداردکه درمواردی امر تشخیص رابادشواری مواجه می کند.
دررویارویی باچنین شرایطی تشخیص گونه های بافت به کمک چهارعامل زیرازیکدیگرقابل تفکیک می باشند:
(الف)دوره زمانی؛
(ب)گونه ارزش بافت؛
(ت)موقعیت استقراردرشهر؛
(ث)وضعیت حقوقی-ثبتی عناصربافت.

دوره زمانی
مرادازدوره زمانی،پیشینه شکل گیری بافت است که حکایت ازوجوهی ازابعاداجتماعی،اقتصادی وفن آوری آن دوره دارد.
شناخت این موضوع به ویژه درموردبافت های دارای میراث شهری بسیارحایزاهمیت است، چراکه کالبدهای به جای مانده ازدوره های زمانی گوناگون دربسترشهرها،میراث های جایگزین ناپذیری هستندکه می تواننددرهرزمان به آگاهی جوامع ازگذشته خودکمک کنند.
حفظ آنهاعلاوه بربرانگیختن حس تعلق به مکان وایجادحس هویت،برکیفیت شهری وزندگی ساکنان آن نیزمی افزاید.
بدیهی است که رویارویی بامیراث های هردوران مستلزم تمهیداتی ویژه است که درچگونگی بهسازی،نوسازی وبازسازی بافت هاموثراست.
سه دوره زیربیان فشرده ای ازدوره های زمانی است که دراینجامورد استفاده قرارگرفته است:
(الف)دوره باستانی؛
1-این دوره زمانی،قرون پیش ازدوره مادها(تاقرن نهم پیش ازمیلاد)رادربرمی گردد.

(ب)دوره تاریخی؛
1-ازمادها(تاقرن نهم قبل ازمیلاد)تااواخرساسانیان(قرن هفتم میلادی)
2-ازآغازاسلام تاسال1299هجری شمسی.
ابنیه وفضایی که قبل از1300هجری شمسی شکل گرفته وبه ثبت آثار ملی رسیده یاقابلیت ثبت شدن را دارا می باشد(مانندمجموعه میدان نقش جهان وپیرامون آن)تماما واجدارزش فرهنگی تاریخی هستند.
درمورداین گونه بافت ها،ضوابط ومقرارت سازمان میراث فرهنگی وگردشگری ملاک عمل خواهدبود.

(ب)دوره معاصر
دوره معاصردرسه دوره زمانی زیردسته بندی شده است:
1-پهلوی اول(1300تا1320هجری شمسی)؛
2-پهلوی دوم(1320تا1357هجری شمسی)؛
3-جمهوری اسلامی(از1357تاکنون).

1-4) راهکارهای اجرایی:
-تهیه نقشه محدوده بافت های فرسوده توسط مراجع ذیربط وتصویب آن درکمیسیون ماده5، براساس ((دفترچه راهنمای شناسایی ومداخله دربافت های فرسوده))ودرچارچوب مستندات قانونی؛
-تعیین ضوابط ومعیارهای چگونگی مداخله دربافت وتصویب آن درکمیسیون ماده5؛
-ارسال ضوابط فوق به دبیرخانه شورای عالی درصورت وجودمغایرت باطرح جامع(به منظوربررسی وتصویب درشورای عالی شهرسازی ومعماری ایران).
-تهیه سنداجرایی بهسازی،نوسازی وبازسازی بافت های فرسوده شهری براساس متن مصوبه و((دفترچه راهنمای شناسایی ومداخله دربافت های فرسوده))باهدف اجرایی شدن همکاری وزارت مسکن وشهرسازی،سازمان میراث فرهنگی وگردشگری،وزارت کشوروسازمان مدیریت وبرنامه ریزی بامحوریت دبیرخانه شورای عالی شهرسازی ومعماری ایران وتصویب هیات وزیران.
-درمواردابهام نسبت به اجرای این مصوبه،دبیرخانه شورای عالی مرجع رفع ابهام وحل اختلاف خواهدبود.

1-5) نتیجه:
-بافت قدیم نه به تمامی عرصه حفاظت ونه به کلی عرصه نوسازی است،بلکه بایدبا شناخت وتفکیک هریک ازحوزه هابر مبنای وجوه ارزشی وامکانپذیری،عرصه های مداخله راتفکیک وتعیین کردوآنها را مکمل یکدیگر قرارداد.
-بافت ارزشمندتاریخی که درآن ساختاروعناصر،دست نخورده باقی مانده اندعرصه حفاظت ومرمت است.
-بافت کهن که درآن بخشی ازعناصروساختارتاریخی باقیمانده،عرصه بهسازی است.
-مداخله اصولی در امر ساماندهی واحیای بافت های تاریخی،بدون توجه به امرمدیریت شهری وبدون تامین حمایت ازطریق قوانین موردنیاز ودرغیاب مشارکت شهروندی موفقیت چندانی نخواهدداشت.

معادل ها:

Reconstruction بازسازی
باززنده سازی(احیا) Revitalization
Renewal نوسازی
Redevelopmenتوسعه مجدد(بهسازی)
Perceived space فضای دریافتی
فضای التزامی Associated space
بازگشت فرهنگی Cultural Renaissance

منابع وماخذ
1..هفت شهر:فصلنامه عمران وبهسازی وشهری، سال دوم، شماره چهارم، تابستان وپاییز80
2..هفت شهر:فصلنامه عمران وبهسازی شهری، شماره دوم، زمستان79
3.هفت شهر:چالش های اقتصادی و تاریخی شهری،مترجم محمدتقی زاده مطلق. ص31،32،33،34.
4.معماری وفرهنگ عرصه هاوفضاهای شهری،شماره 24،نگرشی برچگونگی احیای بافت های تاریخی(معماری وهویت)حسین سلطان زاده.ص45
5.هفت شهرفصلنامه عمران وبهسازی شهری سال دوم،شماره سوم بهار80
6.هفت شهر:خلاصه ای ازجمع بندی همایش تخصص بافتهای شهری،سازمان ملی زمین ومسکن ،شهر خرداد 1376 صص34،26،22.
7.هفت شهر:تحلیل های اقتصادی فرسایش محلات شهری وسیاست های مناسب برای مبارزه باآن، مترجم دکترمرتضی چینی چیان صص17،16.
8.هفت شهر:دخالت نه،مشارکت دکترمهدی طالب صص104،103،102.

شماره تماس: 09126414146
آدرس: زنجان ،خیابان طالقانی، کوچه اکبریه، پلاک 14.کدپستی 45186
هفت شهرشماره چهارم ص34،47،104،103،102
2 معماری وفرهنگ،شماره 24،نگرشی بر چگونگی احیای بافت تارخی( معماری و هویت)،حسین سلطانزاده، صص،45،46،47.

—————

————————————————————

—————

————————————————————

28