گزارش کارآموزی در نیروگاه شهید منتظری اصفهان


گزارش کارآموزی

فهرست
عنوان صفحه

چکیده 2
مقدمه 3
فصل اول: خواص فیزیکی آب 4
1-1-رنگ 5
2-1-کدورت 5
3-1-بو و مزه 5
4-1-دما
5-1-گرمای ویژه
6-1-گرمای ویژه
فصل دوم: خواص شیمیایی آب
1-2-کل مواد جامد محلول در آب
2-2-رابطه T.D.S , E.C
3-2-سختی
4-2-اسیدیته
5-2-قلیائیت
6-2-مواد جامد غیر محلول و معلق
7-2-مواد جامد محلول
8-2-گازها
9-2-برخی اثرات زیان بار ناخالصی های آب در صنعت
فصل سوم: سیستم تصفیه آب در نیروگاه
1-3-پیش تصفیه
2-1-3-حذف میکروارگانیزم
3-1-3-سند فیلتر
4-1-3-دکلریناسیون آب خام
5-1-3-فیلتر کارتریج
6-1-3-فرایند اسمز معکوس
2-3-تبادل یونی
1-2-3-رزین های کاتیونی
3-2-3-رزین های آنیونی
4-2-3-گاز زدایی
5-2-3-میکسبد وتولید آب بدون یون
فصل چهارم:نمونه برداری
فصل پنجم:آزمایشگاه واحد شیمی
1-5-سیلیس
1-1-5-تهیه محلول استاندارد سیلیس
2-1-5-روش اندازه گیری سیلیس
2-5-آهن
1-2-5-تهیه محلول استاندارد آهن
2-2-5-روش اندازه گیری آهن
3-5-فسفات
1-3-5-تهیه محلول استاندارد فسفات
2-3-5-روش اندازه گیری فسفات
4-5-آلومینیوم
1-4-5-تهیه محلول استاندارد آلومینیوم
2-4-5-روش اندازه گیری آلومینیوم
5-5-هیدرازین
1-5-5-تهیه محلول استاندارد هیدرازین
2-5-5-روش اندازه گیری هیدرازین
فصل ششم: بهداشت و ایمنی در آزمایشگاه
1-6-نظافت و نظم در آزمایشگاه
2-6-خوردن و آشامیدن
3-6-مواد قابل اشتعال
4-6-مواد خورنده
5-6-مواد اکسد کننده
6-6-مواد واکنش پزیر با آب
7-6-مواد آتش گیر
1-7-6-محلول های آتش گیر
2-7-6-مواد جامد آتش گیر
3-7-6-معدوم کردن مواد آتش گیر
8-6-لیست مواد آتش گیر
1-8-6-مواد جامد
2-8-6-گازهای آتش گیر
3-8-6-موادی که تولد پراکسید می کنند
9-6-مایعات وگازهای سرمازا
10-6-مواد منفجر شونده
11-6-سموم
12-6-سیلندرهای گاز فشرده
13-6-مواد شیمیایی خیلی خطرناک
14-6-سموم موثر در دستگاه تولید مثل
فصل هفتم: راه کارهای کنترل خطر
1-7-هودهای شیمی
2-7-تهویه هوا
3-7-دوش وچشم شویی اضطراری
4-7-تجهزات ایمنی فردی
1-4-7-روپوش آزمایشگاه
2-4-7-کفش
3-4-7-عینک
4-4-7-انواع دستکش ها
5-7-پسماندهای شیمیایی
منابع

مشخصات نیروگاه شهید محمد منتظری

میزان تولید: 8 واحدMW 200 جمعاMW 160

مساحت: حدود 220 هکتار

نوع سوخت: گازطبیعی یا مازوت

منبع تامین آب صنعتی و آشامیدنی: شبکه آب شهری اصفهان

منبع تامین آب کشاورزی: پسابهای تصفیه شده و آب کانال کشاورزی در مواقعی که آب درآن جریان دارد

چکیده

برای تولید برق در نیروگاههای بخار نیاز به چرخاندن تودبین و ژناراتور کوبل شده به ان با دوره3000 دور در دقیقه می باشد برای چرخاندن توربین با چنین دوری نیاز به بخار آب خشک بدون تعین شده می باشد . از این رو واحد pHاملاح با تصفیه خانه در نیروگاه از اهمیت بسیار بالای برخودار می باشد . در تصفیه خانه جهت تولید آب بدون یون از سیستم تصفیه شیمیای ( تعویض یونی) استفاده می شود. اما قبل از ورود اب به فیلترهای تعویض یونی به دلیل بالا بودن املاح آب در جهت بال بردن راندمان سیستم تولید آب بدون یون از سیستم پیش تصفیه (اسمز معکوس) جهت تولید آب نرم یا آب با املاح کم استفاده می کنیم. جهت بخار ورودی به pHجلوگیری از خوردگی و تنظیمتوربین نیز واحد شیمی با انجام آزمایش های دقیق و تزریق مواد شیمیای به بویلر در نیروگاههای بخار انجام وظیفه می کند.

مقدمه
آب یکی از فراوان ترین مواد موجود در کره زمین است و یگانه ماده ای است که به صورت طبیعی در شکل های جامد(یخ)، مایع و گاز(بخار آب) وجود دارد. آشامیدن و رفع نیازهای فردی نخستین نگرش بشر به آب بوده.
تاریخچه استفاده از آب و مهندسی آب به زمان باستان و ایجاد نخستین زندگی گروهی بشر باز می گردد. نخستین شهرها در تمدن باستان در کنار رودخانه ها و دریاچه ها تشکیل شد و روش های آبرسانی و آبیاری به وجود آمد که در این میان دسترسی به منابع آب اهمیت ویژه ای برای حیات بشر از دو دیدگاه کمی وکیفی داشته استانسانها در ابتدا بیشتر به کمیت آب توجه داشتند، هرچند که در آن عصر آبهای موجود از کیفیت نسبی بالایی برخوردار بودند و آلودگی های آب ناشی از رشد صنعت و غیره وجود نداشت.
در عصر جدید نیز ارائه خواص فیزیکی آب توسط لئوناردو داوینچی، شناسایی عناصر تشکیل دهنده آب توسط پریستلی و لاووازیه وتعیین ارتباط بین بیماری وبا و آب چاه ها موجب زمینه سازی دانش های جدید و نظام مهندسی گوناگون در زمینه های آب و فاضلاب گردید.
اگر کره زمین از ارتفاع بالا نگریسته شود، به شکل کره ای آبی رنگ مشاهده میشود، زیرا بخش بزرگی از سطح آن را اقیانوس ها و دریا ها فرا گرفته است. از510میلیون کیلومتر مربع از سطح زمین 361میلیون کیلومتر مربع آن با آب پوشیده شده است.
منابع گوناگونی برای تامین آب وجود دارد.از نظر مقدار و حجم 2/97٪ از آب های موجود در سطح زمین در اقیانوس ها و دریاها انباشته شده اند و فقط 8/2٪ از آب ها به شکل رودخانه ها،یخچال ها،آب موجود در اتمسفر،آب موجود در خاک ها و سفره های آب زیر زمینی می باشند.

فصل اول
خواص فیزیکی آب

1-1- خواص فیزیکی آب

با در نظر گرفتن مواد موجود در آب می توان خواص آب را به دو دسته فیزیکی و شیمیایی تقسیم کرد.
خواص فیزیکی آب:
این خواص که تحت تاثیر شرایط محیطی واقع می شوند و خصوصیات ظاهری آب را نشان می دهند ،به همراه دما خواص فیزیکی آب هستند.

1-1-1-رنگ
آب خالص بدون رنگ است ولی آب نا خالص با توجه به میزان و نوع مواد محلول و یا معلق در آن ممکن است دارای رنگ باشد .به عنوان مثال: رنگ قهوه ای آب نشانگر وجود یون های آهن می باشد.

2-1-1-کدورت
کدری یا کمبود شفافیت به دلیل وجود مواد معلق و یا کلوئیدی در آب است. کدورت آب موجب پراکنده شدن و یا جذب نور تابیده به آن می شود.
برای اندازه گیری میزان کدورت آب از محلول شاهد استفاده می شود که بصورت واحد استاندارد اندازه گیری کدری مطرح است و هر واحد آن برابر کدری آبی است که شامل یک قسمت در میلیون سیلیس است .کدورت آب آشامیدنی باید از 5 واحد کمتر باشد.

3-1-1-بو و مزه
آب خالص بدون بو و مزه است،وجود مواد مختلف درآب می تواند به آب،بو و مزه های ویژه ای بدهدکه برخی از آنها نا مطبوع است.مثلاً آب دارای نمکهای منیزیم و پتاسیم تلخ مزه می شود و یا آبی با PH بالا دارای مزه ناخوشایند صابونی می باشد.

4-1-1-دما
همانطور که میدانیم آب دارای سه حالت جامد، مایع و بخار می باشد.در حقیقت وجود هر یک از این سه حالت بستگی به دما و فشار آب دارد.مثلاً در فشار یک اتمسفر آب در دمای صفر درجه یخ می زند و در دمای بالاتر از 100 درجه سانتیگراد بخار میشود. البته فشار در دمای ذوب و یا دمای جوش تاثیر می گذارد، هرچه فشار بیشتر باشد دمای جوش آب بالاتر و دمای ذوب یخ پایین تر می رود.آب در دمای 4 درجهسانتیگراد بیشترین دانسیته را دارد و مقدار آن برابر 1000 کیلوگرم بر متر مکعب میباشد.
5-1-1-گرمای ویژه
گرمای ویژه آب زیاد است و این عامل سبب می شود که آب بتواند مقادیر زیادی گرما را در خود نگهدارد بدون آنکه در مقایسه با سایر مواد تغییر قابل توجهی در دمای آن بوجود آید . بنابراین آب نقش بسزایی در تعدیل هوای محیط خود به عهده دارد.
مقدار گرمایی که لازم است تا دمای یک گرم آب را یک درجه سانتیگراد تغییر دهد به عنوان واحد گرمای ویژه تعریف می شود و مقدار آن بر حسب کالری بیان میشود(در سیستم ( c.g.s

6-1-1-گرمای نهان
گرمای نهان تبخیر آب مقدار گرمایی است که یک گرم آب 100 درجه سانتیگراد میگیرد تا در دمای ثابت تماماً به بخار تبدیل شود و مقدار آن برای آب 4/539 کالری برگرم است .

فصل دوم
خواص شیمیایی آب

1-2-خواص شیمیایی آب
معمولاً به ویژگی هایی از آب گفته می شود که در اثر میزان و نوع ماده حل شده در آن تغییر می کند.

2-2-هدایت الکتریکی
قابلیت انتقال جریان برق نشانگر میزان هدایت الکتریکی است.
هدایت ویژه k عبارت است از هدایت الکتریکی (E.C) اندازه گیری شده در یک سانتیمتر مکعب از محلولی که بین دو الکترود با سطح یک سانتیمتر مربع و فاصله یک سانتیمتر از یکدیگر قرار دارد و در دمای ثابت 25 درجه سانتیگراد می باشد.
واحد هدایت الکتریکی )mho=1/ohmمو(و واحد هدایت ویژه mho/cm یاs/cmزیمنس بر سانتیمتر می با شد.به دلیل آنکه مقادیر هدایت ویژه کوچک است معمولاً آن را در10 ضرب کرده و برحسبs/cm µگزارش می کنند.
مقدار هدایت الکتریکی ویژه آب نشاندهنده میزان وجود املاح در آب است

3-2-کل مواد جامد محلول در آب

مقدار کل مواد غیر فرار حل شده در آب را که شامل یونهای مختلف می باشد به نام "کل مواد جامد محلول در آب" می خوانند و با علامت اختصاری T.D.S نشان میدهند، T.D.S را با واحد ppm گزارش می کنند.

4-2-رابطه E.C و T.D.S
به دلیل آنکه یونهای عامل انتقال جریان برق در محلول ها هستند و میزان هدایت الکتریکی را مشخص می کنند ، رابطه نزدیکی بین هدایت الکتریکی (E.C) و کل مواد جامد محلول در آب (T.D.S) وجود دارد.رابطه بین کل املاح و هدایت الکتریکی را می توان به صورت زیر بیان کرد:
=T.D.S(ppm) E.C× ضریب
با توجه به محدوده هدایت الکتریکی ، ضریب موجود در فرمول فوق تغییر می کند.

5-2-سختی
آب سخت واژه ای است که به جای آب حاوی کاتیونهای کلسیم، منیزیم، استرانسیم، آهن، منگنزو …. گفته می شود. با توجه به اینکه میزان استرانسیم، آهن و منگنز در آب بسیار کم است بنابراین کاتیونهای کلسیم و منیزیم عامل اصلی ایجاد سختی آب به حساب می آیند.
سختی آب ، بر حسب واحدهایی مثل ، میلی گرم یون در لیتر ، میلی اکی والان گرم در لیتر و یا برحسب معادل کلسیم کربنات حل شده در آب بیان می شود.

6-2-اسیدیته
آب خالص به مقدار جزیی یونیزه می شود و مقادیر مساوی از یون های OH^- , H^+تولید میکند.غلظت یون های تولید شده تابعی از دما است و در دمایC ْ 20 به صورت زیر است :
H_2 O→H^++OH^-

حاصلضرب تفکیک یونی آب تابع دما است و در هر دما مقداری ثابت می باشد ، در دماC ْ 20 برابر است با :

[H^+ ] = [OH^- ] = kw = 1 ×10^(-14)
PH به صورت رابطه زیر تعریف می شود و از آن به عنوان معیاری برای سنجش اسیدی بودن یا قلیایی بودن محلول استفاده می شود .

PH = – Log [H^+ ]
برای آب خالص در دمایC20ْ، PH=7 است و بیانگر حالت خنثی است . هر چه PH از 7 کمتر باشد نشان دهنده بالا رفتن غلظت یونی H^+و در نتیجه اسیدی بودن محلول است و برعکس هر چه PH از 7 بیشتر شود نشانگر بالا رفتن غلظت یون OH^-است و قلیایی بودن محلول را نشان می دهد
PH بالا سبب ته نشین شدن کربنات کلسیم و در نتیجه ایجاد رسوب در دستگاه های تبادل حرارتی می کند PH پایین خاصیت خورندگی به آب است

7-2-قلیائیت
از نظر شیمیایی ، قلیائیت آب نشانگر مقدار ظرفیت خنثی شدن آن بوسیله اسید میباشد. قلیائیت آبهای طبیعی به سبب وجود هیدروکسیدها ، کربناتها، بی کربناتها میباشد.
قلیائیت عامل موثر بر خورندگی و رسوب گذاری آب است. برای نمونه می توان گفت قلیائیت آب مورد استفاده در بویلرها باید به اندازه کافی بالا باشد تا از خورده شدن بویلرها جلوگیری شود. همچنین قلیائیت نباید به حدی بالا باشد که سبب انتقال مواد جامد به وسیله بخار شود و یا سبب شکنندگی قلیائی شود و در دیواره بویلر ایجاد ترک نماید.
ناخالصی های موجود در آب:
آب خالص در طبیعت به دلیل ویژگی حلالیت بالای آن ، وجود ندارد و دارای ناخالصی های گوناگون می باشد. ناخالصی آب را به سه دسته کلی، مواد جامد محلول،مواد جامد معلق و کلوئیدی و گازها دسته بندی مینمایند.

8-2-مواد جامد غیر محلول و معلق
ذرات ریز و درشت مواد غیر محلول و معلق در آب دارای اهمیت بسیار متنوع می باشد.این مواد معلق سبب کدورت آب می شوند.برخی از این ذرات که درشت تر هستند.دارای قابلیت ته نشینی می باشند و با حذف آنها آب شفاف تر می گرد.برخی دیگر از این ذرات معلق قابلیت ته نشینی بسیار کمی دارند و برای ته نشینی نیاز به زمان طولانی دارند و یا اینکه به طور کلی غیر قابل ته نشینی هستند . برخی از این مواد معلق عبارتند از :
الف) ذرات ریز خاک سنگ و مواد تشکیل دهنده بستر رودخانه ها که در اثر فرسایش زمین ایجاد شده اند
ب ) موجودات ریز زنده )میکروارگانیزم ها)مانند باکتری ها
پ) ذرت خزه ها و آلک ها
ت)رنگ ها و روغن ها
ث)سیلیس کلوئیدی ، سوسپانسیون ها و امولسیون ها .
در اینجا به دلیل اهمیت موضوع ، اشاره ای به محلول های حقیقی ، سوسپانسیون ، امولسیون و کلوئیدی می گردد .
ذرات جامدمعلق درمایع را سوسپانسیون و مایع معلق در مایع را امولسیون می گویند.
سوپانسیون مانند ذرات خاک در آب و امولسیون مانند چربی در شیر. این ذرات دارای ویژگی های زیر است :
-کم کم در سطح حلال و یا ته ظرف یعنی زیر حلال جمع می شوند .
-از پرده اسمزی عبور نمی کنند و اکثراً از کاغذ صافی هم عبور نمی کنند .
-نفوذ در آنها انجام نمی شود (نفوذ به اختلاط خود به خود دو جسم که در مجاورت یکدیگر قرار دارند گفته می شود)
-این ذرات به چشم دیده نمی شود ولی با میکروسکوپ های معمولی قابل مشاهده میباشد .
محلولهای حقیقی مانند محلول نمک درآب یا محلول شکر در آب.این ذرات دارای ویژگی های زیر می باشند:
– نه در سطح حلال نه در زیر حلال جمع می شوند .
– از هر نوع کاغذ صافی عبور می کنند .
– از پرده های اسمزی عبور می کنند .
– نفوذ در آنها انجام می گیرد .
– با الکترومیکروسکوپ ها هم قابل مشاهده نمی باشند .
موادکلوئیدی حدواسطی بین سوسپانسیون ها ، امولسیون و محول های واقعی می باشند که دارای ویژگی های زیر می باشند .
– از کاغذ صافی عبور می کنند ولی از صافی های خیلی ریز(اولترافیلتر)عبور نمیکنند .
– نفوذ در آنها انجام نمی شوند .
– از پرده های اسمزی عبور نمی کنند.
– ته نشین نمی شوند ولی به هم می پیوندند و توده نیمه جامدی را به نام لخته تشکیل می دهند کلوئیدها مانند نشاسته در آب و یا خون.

9-2-مواد جامد محلول
دسته ای از ناخالصی های تشکیل دهنده آب موادی هستند که به صورت محلول می باشند.به طور کلی همه مواد در آب حل می شوند ولی میزان حلالیت آنها متناسب است.انحلال در آب به سه صورت مولکولی ، قطبی و یونی میباشد.مواد جامد در محلول به دو گروه مواد یونی و مواد غیر یونی تقسیم میشوند.

10-2-گازها
این مواد با مقادیر مختلف در آب ها حل می شوند.مقدار گاز حل شده به فشار گاز و نوع گاز از یک سو و از سوی دیگر به دمای آب ، مواد موجود در آب و PH آن بستگی دارد.
برخی از گازهاییکه وجودشان در آب تصفیه مطرح است عبارتند از :
NH_3 – CH_4 – H_2 S – Cl_2 – O_2 – CO_3

11-2-برخی اثرات زیان بار ناخالصی های آب در صنعت
1)تولید رسوب در دستگاه های حرارتی و دیگ بخار
2)تولید بخار با کیفیت پایین
3)خوردگی بویلرها و دیگر سیستم های حرارتی و لوله ها

فصل سوم
سیستم تصفیه آب در نیروگاه

1-3-پیش تصفیه
سیستم تصفیه آب در نیروگاه منتظری از دو بخش اصلی تشکیل شده است که عبارتند از:
1)پیش تصفیه 2) یون زدایی
هر کدام از این بخشها نیز به قسمتهای مختلفی تقسیم بندی می شود

1-1-3-حذف میکروارگانیزم ها (گندزدایی)
میکروارگانیزم ها دو نوع هستند:
1)میکروارگانیزم های هترو تروپیک:
این میکروارگانیزم ها از کربن مواد آلی موجود در آب به عنوان منبع انرژی و ساخت سلولهای جدید استفاده می کنند. این گروه شامل میکروارگانیزم های زیر می باشند:
هوازی: برای فعالیت خود نیازمند اکسیژن مولکولی هستند
غیر هوازی:برای فعالیت خود نیازمند اکسیژن مولکولی نیستند
مختلط: اگر اکسیژن باشد به صورت هوازی عمل می کنند و اگر اکسیژن نباشد به صورت غیر هوازی فعالیت می کنند
2)میکروارگانیزم های اتوتروپیک:
این گروه در فعالیت های خود به کربن آلی نیاز ندارند و از CO_2استفاده می کنند و شامل انواع زیر هستند:
:chemosyntheticاز اکسیداسیون ترکیبات ازت و گوگرددار انرژی لازم خود را تأمین می کنند.
:Photosyntheticانرژی خورشید را برای ساختن گاز کربنیک مورد نیاز پروتوپلاسم سلولهای جدید مورد استفاده قرار می دهند و اکسیژن محصول فرعی واکنشها است.
از بین بردن و یا غیر فعال کردن موجودات زنده ذره بینی و میکروارگانیزم های بیماریزا با عنوان ضدعفونی کردن آب شناخته می شود.
مکانیزم واکنش ضدعفونی کننده ها:
برای شرح عمل ضد عفونی کننده ها چهار مکانیزم پیشنهاد شده است:
1)تخریب دیواره سلولی 3 )تغییر در نحوه نفوذپذیری سلول
2)تغییر در ماهیت کلوئیدی پروتوپلاسم 4)اختلال در فعالیت آنزیم
پاره شدن و تخریب دیواره سلولی، باعث مرگ سلولی می گردد و این عمل سبب از بین رفتن میکروارگانیزم ها می شود.بعضی از ترکیبات ضد عفونی کننده ، نفوذ انتخابی غشاء سیتوپلاسم سلول را تغییر می دهد و سبب می شوند مواد غذایی حیاتی برای سلول مثل نیتروژن و فسفر به جای آنکه وارد غشاء شوند از آن خارج گردند.
دسته ای دیگر از عوامل ضد عفونی کننده مانند تشعشع، عوامل اسیدی و قلیایی موجب می شوند که ماهیت کلوئیدی پروتوپلاسم تغییر کند. به طور مثال سبب لخته شدن پروتئین سلول شده و در نتیجه مقدمات مرگ سلول را فراهم می کنند.همچنین ضد عفونی کننده هایی مثل کلر و ازن با عمل اکسیداسیون سبب بهم ریختن ساختار شیمیایی آنزیمها می شوند و فعالیت آنها را از بین می برند و یا کند می کنند.
متداولترین روش ضد عفونی آبها ، کلرزنی یا کلریناسیون می باشد.ترکیبات مختلفی از کلر وجود دارند که هرکدام درشرایط مشخصی می توانند برای ضدعفونی آب استفاده شوند. از جمله این ترکیبات می توان به هیپو کلریت سدیم(NaOCl) ، هیپو کلریت کلسیم(CA(OCL)2) ، دی اکسیدکلر(COCL_2) و کلرآمینها که از واکنش گاز کلر با آمونیاک حاصل می شوند ، اشاره کرد.
وقتی کلر به صورت گاز به آب تزریق می شود هیدرولیز شده و واکنش زیر صورت میگیرد:
هیپوکلریت اسید حاصل از هیدرولیز طبق واکنش زیر یونیزه می شود:
با توجه به شرایط آب از جمله PH و دما میزان یونیزاسیون متفاوت خواهد بودو چون خاصیت میکروب کشی HOCL نسبت به CLO خیلی بیشتراست، بنابراین می توان با تنظیم شرایط درصد توزیع HOCL و CLO را به طور مطلوب کنترل کرد.

2-1-3-سند فیلتر(حذف ذرات معلق)

شکل3-1-سند فیلتر

پس از عملیات کلرزنی، آب به کمک پمپ به سمت سه مخزن فیلتر شنی هدایت میشود.آب با گذشتن از بستر این فیلترها ذرات جامدی را که بزرگتر از 20 میکرون باشند ، را از دست می دهد. انتخاب ترکیب بستر و ارتفاع آن بستگی به نوع ذرات معلق موجود در آب و کیفیت آب موردنیاز دارد. آب در بستر فیلتر در اثر نیروی وزن یا فشار سیستم از بالا به پایین جریان دارد. علاوه بر فیلتر شنی از فیلترهای کربن فعال نیز در مخزنها استفاده می کنندکه هدف از استفاده از این فیلترها جذب مواد آلی احتمالی در آب و جلوگیری از ورود این مواد به واحد تولید آب بدون یون می باشد، زیرا این مواد بر روی رزینهای تبادل یونی تجمع پیدا کرده و باعث عدم تماس آب با سطح رزین شده و عمل تبادل یونی را مختل می سازد.
در زمانهایی نیز باید شستشوی معکوس(Back Washing) به منظور تمیز کردن بستر صورت گیرد.در زمانهای شستشوی بستر از جریان هوا نیز برای تمیز کردن استفاده میشود، به این صورت که آب و هوا را از پایینبر اساس اختلاف فشار بین ورودی و خروجیوارد بستر می کنند.

3-1-3-دکلریناسیون)کلرزدایی)آب خام
حذف کلر اضافی و کل کلر ترکیبی در آب بعد از عمل کلرزنی را کلرزدایی گویند .
کلر آزاد باقیمانده در آب باعث آسیب رساندن به غشاهای سیستم اسمز معکوس میشود، بنابراین برای حذف کلر آزاد باقیمانده به آن متا بی سولفیت سدیم تزریق میشود.

4-1-3-فیلتر کارتریج:

شکل3-2-فیلتر کارتریج
آب خروجی از دکلریناسیون وارد 3 دستگاه فیلتر کارتریج می شود که کار آن تصفیه مکانیکی و گرفتن املاح معلق در آب می باشد . ذراتی گه قطر آنها بیشتر از5 میکرون باشند توسط این فیلترها جذب می شود. آب از قسمت خارجی فیلترها به سمت داخل آنها عبور کرده و ضمن عبور کلیه مواد معلق خود را جا گذاشته و از آن عبور می نماید. فیلترهای کارتریج معمولاً از پنبه، سلولز یا الیاف مصنوعی با پلیمرهای سنتزی و تجزیه ناپذیر نظیر پلی پروپیلن ساخته می شود.
همواره فرایند بی یون سازی برای محلولهای با غلظتهای نسبتاً بالا امکان پذیر است ولی از لحاظ اقتصادی هر گاه T.D.S آب خام کمتر از 700ppm باشد فرایند تعویض یونی مطرح می شود. از لحاظ اقتصادی برای کاهش T.D.S تا رسیدن به حد مطلوب و جهت فرایند بی یون سازی شیوه های گوناگونی مطرح است. برای مثال میتوان با یک یا ترکیبی از روشهای زیر آب خام ورودی به سیستم تبادل یونی را مهیا ساخت:
1)الکترودیالیز 2)اسمز معکوس 3)تقطیر
4) انرژی خورشیدی 5)فرایند آب آهک زنی 6)پمپهای حرارتی
فرایندهای غشایی:
فرایندهای غشایی به شیوه های فیزیکی برای جداسازی حلال از نمکهای محلول در آن با استفاده از غشاهای نیمه تراوا اتلاق می شود. این فرایند در سالهای اخیر پیشرفتهای زیادی داشته است .در دهه سوم قرن بیستم غشاها برای جداسازی، خالص سازی و یا غلیظ سازی محلولها به ویژه سیال های حاوی میکروارگانیزم ها مورد استفاده قرار گرفت. سیر تکاملی این پدیده با انجام پژوهش ها بر روی ساخت انواع غشاها و شناخت فرایند در طی زمان به گونه ای ادامه یافت که در حال حاضر این فرایند یکی از شیوه های اصلی شیرین سازی آب دریا محسوب می شود.
فرایندهای غشایی براساس اندازه کوچکترین ذره که تحت تاثیر نیروی فشاری از غشا عبور می کند به نامهای زیر نامیده می شود.
1)میکروفیلتراسیون(MF)
2)اولترافیلتراسیون(UF)
3) نانوفیلتراسیون(NF)
4)اسمزمعکوس (RO)
در یک فرایند غشایی بطور معمول دو فاز بوسیله فاز سوم که غشاء است از یکدیگر جدا گردیده اند. غشاء تعیین کننده پدیده انتقال جرم است. هر کدام از دو فاز به صورت محلولی از جزهای مختلف می باشد که برخی از این جزهای محلول بیش از سایر جزها از طریق غشاء منتقل می شود. دو ویژگی اصلی در انتقال که توسط غشا اعمال می شود عبارت است از:
1)نفوذپذیری یا تراوایی
2) انتخاب گری یا گزینش پذیری
تمام موادی که به عنوان غشاء عمل می نمایند، دارای ویژگی عبور مواد مختلف به طور انتخابی هستند.
فرایندهای غشایی می توانند از نیروهای محرکه گوناگونی برای جداسازی بهره مند شوند. انتقال جرم در یک غشا می تواند به وسیله پدیده های نفوذ و یا جابجایی انجام گیرد. پدیده انتقال جرم جابجایی، در اثر اختلاف پتانسیل الکتریکی، غلظت، فشار و یا دما انجام می گیرد.
غشاها دارای عمر زیادی می باشند. عمر مفید غشاهای اولترافیلتراسیون بیش از دو سال و عمر مفید غشاهای اسمز معکوس بیش از پنج سال گزارش شده اند. غشاها از مواد مختلف آلی یا معدنی ساخته می شوند.این مواد شامل پلیمرها، سرامیک، فلزات و مایعات می باشندکه مواد پلیمری به طور گسترده ای مورد استفاده قرار میگیرند.برخی از مواد پلیمری بکار رفته عبارتند از:پلی پروپیلن، سلولز استات، سلولز نیترات، پلی ونیل الکل، پلی تترا فلورو اتیلن و …….. .کاربرد هر غشا بستگی به شرایط محیطی دارد. به عنوان مثال غشاهای ساخته شده از نیترات سلولز و یا استات سلولز به گرما، مواد شیمیایی و مواد بیولوژیکی حساس می باشند.
غشاء پس از بکارگیری هر چند مدت یکبار نیاز به تمیز کردن دارد. این کار با مواد شیمیایی انجام می گیرد. انتخاب مواد شیمیایی تمیزکننده بستگی به جنس پلیمر بکار رفته در غشاء دارد.
روش های جلوگیری از تخریب غشاها عبارتند از:
جلوگیری از اکسیداسیون: تزریق ماده ضد رسوب، تزریق ماده ضد باکتری و استفاده از کربن فعال
جلوگیری از هیدرولیز: محدودسازی غلظت سود سوزآور کمتر از 1/ ٪ و کنترل دما

5-1-3-فراینداسمز معکوس RO
اسمز معکوس یکی از شیوه های گسترده جدا سازی است،که کاربردهای مختلفی دارد.شیرین سازی آب دریا،جدا سازی مواد آلی و سمی از پساب های صنعتی دو مورد مهم استفاده از این تکنو لوژی می باشد.
تاریخچه کاربرد روش اسمز معکوس به سال های 1950بر میگردد که آزمایش هایی توسط رید و برتون در دانشگاه فلوریدای آمریکا انجام پذیرفت و نخستین غشاء اسمز معکوس از سلولز استات ساخته شد و در اواخر سال های 1960این پدیده به صورت تجاری مورد استفاده قرار گرفت.
شناخت پدیده اسمز معکوس نیازمند شناسایی خاصیت اسمزی است. به طور کلی انتقال جرم از یک محیط به محیط دیگر در اثر اختلاف غلظت و یا به عبارت بهتر در اثر اختلاف پتانسیل شیمیایی، به وجود می آید.به عنوان مثال، ظرف آبی را در نظر بگیریدکه یک قطعه بلور نمک طعام به درون آن انداخته می شود.در بخشی از ظرف که بلور نمک وجود دارد،غلظت نمک زیاد و غلظت آب ناچیز است و در بخش دیگر ظرف غلظت نمک صفر و غلظت آب بسیار زیاد است.در اثر اختلاف غلظت ،مولکولهای بلور نمک، نفوذ به بخش دیگر را که آب است، آغاز می نمایند و از سوی دیگر مولکول های آب نیز به بخش بلور نمک نفوذ می کند. این عمل تا یکسان شدن غلظت آب و نمک در دو بخش ادامه می یابد.چون بعد از آن نیروی محرکه که همان اختلاف غلظت است بین دو محیط وجود ندارند و به بیان دیگر حالت تعادل برقرار گردیده است.
خاصیت اسمزی به عبور یک حلال از بخش محلول رقیق به بخش محلول غلیظ از درون یک غشاء نیمه تراوا گفته می شود. برای تشریح این ویژگی شکل زیر را که نشان دهنده ظرفی که شامل دو بخش و یک غشاء می باشد، را در نظر بگیرید.آب و یا محلول رقیق آب نمک در یک بخش،محلول غلیظ آب نمک در بخش دیگر و غشایی که تنها به مولکول آب اجازه عبور می دهد.غشاء از عبور یون های تشکیل دهنده نمک به دلیل بزرگ بودن جلو گیری می نماید.

شکل3-3-عبور یون ها از غشا

در ابتدا سطح مایعات در دو بخش مساوی می باشند به دلیل وجود تمایل به یکسان نمودن غلظت ها در دو بخش، مولکول های آب از بخش محلول رقیق از غشاء عبور نموده و به درون محلول غلیظ نفوذ می کند.سطح مایع در بخش غلیظ افزایش می یابد. جریان مولکول های آب از درون غشاء تا آنجا انجام می گیرد که اختلاف سطح مایع به عبارت دیگر اختلاف فشاردر دو بخش مانع حرکت مولکول های آب شود. اختلاف فشار در بخش جدا شده توسط غشاء که در آن از جریان خالص مولکول های آب جلوگیری می نماید، را فشار اسمزی می نامند. فشار اسمزی سبب ایجاد تعادل در دو بخش می گردد. حال چنانچه فشاری بیش از فشار اسمزی به بخش محلول غلیظ وارد شود، عکس پدیده اسمزی بروز می کند، به عبارت دیگر مولکولهای آب از بخش محلول غلیظ تر به بخش محلول رقیق تر جریان می یابد. این پدیده را اسمز معکوس می نامند.
از پدیده اسمز معکوس برای تصفیه آب و به عبارت کلی تر برای فرایند تغلیظ و جداسازی استفاده می شود.
فشار اسمزی ایجاد شده از املاح محلول به صورت زیر محاسبه می گردد.
وانتف تابعیت فشار اسمزی را متناوب با غلظت املاح محلول و دمای مطلق محلول بیان نموده است .
Π = φ ( n ) RT
V

که در آن :
Π : فشار اسمزی محلول
Φ: ضریب فشار اسمزی
n: غلظت یون یا مولکول یونیزه
V
R : ثابت گازها
T : دمای مطلق است .
ضریب فشار اسمزی در رابطه وانتف تابع غلظت املاح و دما است . برای محلول 1/0 مولار برخی از نمک ها در دمای ْc 20 به صورت جدول زیر است .
جدول3-1-ضرایب فشار اسمز محلول M0.1

آب تغذیه بعد از انجام تصفیه مقدماتی به وسیله یک پمپ قشرده می شود تا پتانسیل عبور از غشاء را دارا باشد . حداکثر فشار مجاز برای غشاهای پلی آمید 28 اتمسفر و برای سلولز استات 60 اتمسفر با توجه به تجهیزات مورد استفاده می باشد . یک شیر کنترل به منظور تنظیم فشار مورد استفاده قرار میگیرد . برای آب های با TDS بالا که نیاز به تامین فشار بالا است لازم است غشاء از جنس سلولز استات انتخاب گردد.
غشاها فوق العاده حساس و صدمه پذیرند . به دلیل فشار بالای سیستم اسمز معکوس از قاب ها ( مدول ها ) استفاده می شود. قاب ها محفظه های مستحکم فلزی و یا پلیمری هستند که غشاء را در خود جای می دهند . قاب ها سطح وسیعی از سطح غشاء را در حجم پائینی جای میدهند. مدول ها وظیفه هدایت سیال را عهده دار هستند.
طراحی نامناسب مدول سبب کاهش کارآیی عملکرد غشاها می شود . یک مدول یا طراحی مناسب ، باید دارای ویژگی های زیر باشد .
– در اختیار قرار دادن مقاومت مکانیکی لازم .
– در بر گرفتن سطح بالایی از غشاء.
– کنترل مناسب حرکت سیال .
– سهولت در تمیز نمودن فیزیکی و شیمیایی غشاء
غشاهای اسمزی صنعتی از مواد پلیمری مختلفی ساخته می شوند و از لحاظ شکل هندسی و مواد بکار رفته متنوع هستند. مهمترین غشاها عبارتند از :
این غشاها اکثراً از ترکیب پلی سلولز استات ساخته شده است و به شکل لوله هایی به قطر30-20 میلی متر و با طول 250 – 200 سانتی متر است . حدود 20 عدد از این غشا ها در درون یک قاب فولادی قرار می گیرند.
این گونه غشا نیز از ترکیب پلی سلوز استات با ضخامت 100 میکرون ساخته می شود . دو با سه لایه از این غشا ها که در بین آنها تور پلاسیتکی قرار گرفته است را به دور یک لوله پلیمری مشبک و یا فولادی مشبک می پیچند و مجموعه را در درون قاب قرار میدهند .

این غشاها به شکل الیاف پلاستیکی مجوف و از جنس پلی آمید هستند . یک دسته از این الیاف مشتمل بر هزاران رشته از آن در درون یک قالب قرار می گیرند . آب تغذیه از روی غشاء عبور داده می شود و آب تصفیه شده به درون حفره طولی الیاف تراوش میکند مجموعه آب های تراوش شده به بیرون از قاب هدایت می شود .
کارایی سیستم اسمز معکوس پس از مدتی کارکرد به صورت کاهش آبدهی سیستم و نیاز به افزایش اختلاف فشار به منظور تامین آبدهی مورد نظر تقلیل می یابد .
کاهش کارآیی سیستم به دلیل مختلف از جمله وجود مواد آلی در آب می تواند باشد که این مواد یا با جذب غشاء شدن و یا با یونیزه شدن میزان آبدهی سیستم را کم مینمایند. این موضوع می تواند ویژگی جداسازی مواد توسط غشاء را تغییر دهد . به منظور تامین ویژگی جداسازی مواد و قدرت آبدهی سیستم و کاهش انرژی مصرفی لازم است در فواصل زمانی مشخص به طور منظم سیستم تحت عملیات پاک سازی قرار بگیرد . برای این منظور فرآیند تصفیه متوقف گردیده ومحلول پاک کننده همانند آب تغذیه بر روی غشاها پمپ می گردد . از عملیات جریان معکوس آب تمیز نیز استفاده می گردد.
نوع محلول شست و شو بستگی به نوع سیستم و دلیل کاهش آبدهی دارد . اگر رسوبات معدنی عامل کاهش آبدهی سیستم باشد از سیتریک اسید استفاده می شود . برای جدا سازی رسوبات آلی و بیولوژیکی ترکیبات گوناگونی همانند شوینده ها، باکتریوسایدها، آنزیم ها و تجزیه کننده ها همانند سدیم تری پلی فسفات،BIB ، تریتون X- 100 و EDTA مورد استفاده قرار میگیرد .
چنانچه سیستم اسمز معکوس برای مدت کوتاه مورد استفاده قرار نگیرد بایست غشاء با آب تمیز تحت فشار شست و شو شود . برای زمان های طولانی تر به منظور جلوگیری از رشد میکروارگانیزم ها بر روی غشاء از ترکیب فرمالین استفاده می گردد .
سیستم اسمز معکوس در حال بهره برداری می تواند رسوبات کربنات ها ، سولفات ها ، مواد بیولوژیکی ، ذرات کلوئیدی و مواد غیر محلول آلی را بر روی غشاها تشکیل دهد . با توجه به شرایط دما و فشار یکسان در مقایسه با شروع بهره برداری، افزایش افت فشار در غشاها و کاهش تولید آب به طور همزمان، مبین نیاز به شست و شو فیلترها می باشد. در این حالت لازم است با شست و شوی معکوس، فیلترها تمیز گردند و سپس بهره برداری در شرایط متعارف تجدید گردد. هرگاه بر اساس این عملکرد مشکل بر طرف نگردید، لازم است پرده ها توسط مواد شیمیایی تمیز گردند. بایستی این شیوه هنگامی انجام گیرد که در دما و فشار یکسان و شرایط متعارف بهره برداری یکی از حالت های زیر حاصل شود .
– افزایش افت فشار آب تغذیه و آب غلیظ شده به میزان 15%
– کاهش دبی آب تولیدی به میزان 10%

شست و شوی شیمیایی غشاها :
شست وشوی شیمیایی پرده ها با استفاده از آب نرم امکان پذیر است، ولی مناسب تر است از آب تصفیه شده توسط سیستم اسمز معکوس استفاده گردد . مناسب ترین دمای شست و شوی پرده های پلی آمید c ْ30 و غشاهای اسمز معکوس c ْ25 میباشد . شیوه شست و شوی شیمیایی پرده ها توسط کارخانه سازنده توصیه می گردد .
پس از شست و شوی شیمیایی و آبکشی غشاها ، سیستم در مدار قرار می گیرد و بر اساس کیفیت آب تولیدی در محدوده مورد نیاز، بهره برداری آغاز می گردد .
در تصفیه خانه نیروگاه منتظری فشار اسمزی لازم توسط 3عدد پمپ فشار قوی که بعد از فیلتر کارتریجها قرار دارد تامین می شود
سیستمRO نیروگاه از سه سری لوله های فیلتر RO تشکیل شده که در هر سری 20 عدد از این لوله ها وجود دارد. آبی که وارد سیستم RO میشود به دو جریان تقسیم میشود، Permeat و .Concentrate جریان Permeat آن قسمت از جریان است که از غشا نیمه تراوا عبور می کندو Concentrate (تغلیظ شده)دربرگیرنده آن اجزایی است که توسط غشاء پس زده شده است. بعد از این مرحله آب Concentrat برای جداسازی بیشتر دوباره وارد سیستم RO سری بعد می شود. آب بدست آمده از هر دو مرحله برای نگهداری به مخازن آب Permeatفرستاده می شود.
تانک آب 1Permeatعدد با ظرفیت 1600متر مکعب است.

محاسن سیستم اسمز معکوس
– سیستم پیوسته و مداوم
– قابلیت دریافت محلول با TDS بالا
– میزان بازدهی بالا در کل سیستم
– نیاز به حداقل شستشو
– مصرف انرژی پایین
– پایین بودن هزینه نصب و نگهداری

2-3-تبادل یونی
فرایند تعویض یونی از زمان قدیم مورد استفاده قرار می گرفت. رزینهای تبادل کننده یونی پلی مری از ترکیب فنل و یا مشتقات آن با فرمالدئید ساخته شده اند که ظرفیت آنها حدود1.2eq/kg است. در ادامه رزینهای مختلفی ساخته شد و بالاخره در سال 1945 به کمک کوپلیمریزاسیون استایرن و دی ونیل بنزن رزینهای کروی شکل کاتیونی و آنیونی ضعیف و قوی تهیه گردید که ظرفیت این رزینها گاهی تا چند برابر انواع قبلی بود.
رزینهای تعویض یونی ، جامدات نامحلول در آب می باشند که بوسیله تبادل یونی میتوانند جهت جذب کاتیونها و آنیون ها به کار گرفته شوند. پدیده تعویض یون ترکیبی از پدیده جذب سطحی و فرایند نفوذ می باشد و سرعت واکنش را عملیات انتقال جرم که یونها را از سیال به سطح رزین و یا از رزین به سطح سیال می رساند مشخص می کند. پدیده تبادل یون یک تعادل شیمیایی است و از اصول حاکم بر تعادل ها پیروی می کند. در الکترولیت ها نیز پدیده تعویضیون وجود دارد ولی به دلیل همگن بودن یون ها که در آن مبادله کننده های یون هر دو مایع می باشند عامل موثر سینتیک شیمیایی است در حالی که در تعویض یونی به دلیل جامد بودن رزین ها نفوذ یون ها مورد توجه میباشد.در واقع پدیده تبادل یون به دلیل وجود نیروهای الکتروستاتیک میباشد و قدرت تبادل به این نیرو ها بستگی دارد که میزان آنها بر اساس محاسبات استوکیومتری نمایش داده می شود و به شیوه ای است که مواد قبل و بعد از تبادل یون هر دو از نظر الکتریکی خنثی خواهد بود.
جهت تولید آب بدون یون از رزین های کاتیونی و آنیونی استفاده می گردد.این رزینها در انواع ضعیف و قوی تولید می شوند.رزین های کاتیونی قوی توانایی حذف کلیه کاتیونها را دارا می باشند و رزین های آنیونی توانایی حذف آنیون ها را دارند.

شکل3-4-رزین تبادل یون

1-2-3-رزین های کاتیونی
رزین های کاتیونی در اثر واکنش فنل و یا مشتقات آن با فرمالدئید و سپس سولفونه کردن انها به کمک اسید سولفوریک به حالت توده ای تهیه شده اند.که آنها را خرد و غربال کرده و مورد استفاده قرار می دهند.هر گاه در پلی مریزاسیون استایرن مقداری دی وینیل بنزن افزوده گردد پلیمری با ساختار شبکه ای تولید می گردد که در اثر سولفونه کردن آن،رزین کاتیونی قوی تهیه می گردد.هر گاه به جای گروه اسید سولفوریک گروه اسید کربوکسیلیک (COOH)جانشین شود رزین های کاتیونی ضعیف تولید می گردد ولی روش ساده تر برای تهیه این رزین ها ترکیب اسیدمتاکریلیک با دی وینیل بنزن میباشد.به طور معمول ظرفیت رزین های کاتیونی ضعیف بیشتر از ظرفیت انواع قوی میباشد که این میزان گاهی به دو برابر می رسد.

شکل3-5-ستون کاتیونی

واکنش شیمیای رزین کاتیونی
R-H + NaCl R – Na + Hcl

2-2-3-رزین های آنیونی
رزین های آنیونی به جای گروه های اسید دارای گروه های بازی می باشند.گروه های بازی از آمونیاک و یا یک آمین ایجاد می شوند و برای داشتن شرایط بهتر می توان از ترکیبات دیگری مانند گروه های کلرومتیل C-CH2-CL استفاده نمود و سپس واکنش با آمونیاک و یا آمین تکمیل گردد.رزین های دارای گروه های بازی آمین نوع اول،دوم و سوم از نوع ضعیف می باشند و توانایی تبادل یون با آنیون های نمک ها یا اسید های قوی را دارا می باشند ولی با آنیون های نمکها و یا اسید های ضعیف تبادل یون نمی نمایند.
بطور معمول رزین های آنیونی ضعیف با کربنات سدیم یا سود سوزآور احیا می شوند ولی احیای آنها با بیشتر قلیاها نیز امکان پذیر خواهد بود.

RCl_2 + Na_2 CO_3 + H_2 O R( OH )2 + 2 NaCl +CO_2
احیای رزین های آنیونی قوی با هیدروکسید سدیم انجام می پذیرد

Rcl 2+ 2NaoH R( oH )2 + 2NCl
احیای رزین های کاتیونی و آنیونی در چند مرحله انجام می پذیرد.در نخستین مرحله رزین ها به شیوه مکانیکی از یکدیگر جدا می شوند،سپس رزین ها احیا می گردند ودرمرحله نهایی دو رزین کاتیونی و آنیونی مخلوط می شوند و مورد استفاده قرار می گیرند.
مزیت های رزین های تبادل یونی
– سهولت در نصب و بهره برداری
– بالا بودن عمر مفید رزین ها
– قابلیت اجرا در ظرفیت های مختلف
– عدم وجود فاضلاب آلوده برای محیط زیست
محدودیت های روش تبادل یونی
– در محدوده TDS >700ppm مقرون به صرفه نیست
– دمای فرآیند تبادل یونی نباید از 10 درجه سانتیگراد کمتر باشد
– اجسام غیر یونیزه قابلیت تبادل یونی ندارند
– حد مجاز آهن،منگنز و فلزات سنگین در مجموع باید کمتر از 1 ppm.0 باشد
– مواد شیمیایی مصرفی از همه روش ها بیشتر و آب تولیدی پر هزینه تر است

3-2-3-گاز زدایی
گازهای مختلف زیادی می توانند در آب به صورت محلول وجود داشته باشند. هیدروژن، سولفید، دی اکسید کربن، اکسیژن، آمونیاک، کلرین و نیتروژن از جمله گازهایی هستند که بیشتر از بقیه گازها در آب وجود دارند. نوع و میزان گازهای محلول در آب به شرایط محیطی، منبع آب، مسیر عبور آب، دما، فشار و جنس گاز بستگی دارد.
گازهای موجود درآب به دو صورت می توانند وجود داشته باشند. یک دسته مثل اکسیژن و نیتروژن همواره، به صورت گاز در آب موجودند. ولی گازهایی چون دی اکسید کربن، سولفید هیدروژن و آمونیاک با توجه به PH آب می توانندهم به صورت ترکیب نشده (گاز) در آب موجود باشند و هم می توانند با آب ترکیب شده و تولید یون کنند که در این صورت برای حذف آنها باید عملیاتی را که برای حذف یونها بکار برده می شود ، مورد استفاده قرار داد.
اثرات ناخالصی گازی در آب:
اکسیژن و نیتروژن از جمله گازهای محلول در آب هستند که در اثر تماس آب با هوا در آب حل می شوند.

نیتروژن
این گاز حلالیت کمی در آب دارد و نیز به دلیل میل ترکیبی خیلی کم، مشکل چندانی ایجاد نمی کند.

اکسیژن
به همراه PH کم خاصیت خورندگی شدیدی دارد. یکی از جدی ترین مسائلی که اکسیژن می تواند ایجاد کند، خوردگی حفره ای است.

دی اکسید کربن
این گاز در اثر حل شدن در آب به آن خاصیت خورندگی می دهد، ضمن اینکه خورندگی اکسیژن را نیز تشدید می کند. در PH های بالا که آب به سمت خاصیت بازی داشتن میل می کند CO2 بیشتر به صورت ترکیب زائد در می آید و باعث قلیائیت آب می شود، ولی در PHهای اسیدی ، دی اکسید کربن به صورت گاز در آب خواهد بود.

کلر
گازی است که به طور طبیعی در آب وجود ندارد و معمولا در مرحله کلرزنی به منظور ضدعفونی کردن ، وارد آب می شود. کلرین با توجه به قدرت اکسید کنندگی زیاد، به غشاء و رزینهای یونی آسیب می رساند.

سولفید هیدروژن
این ترکیب در بخشی از آبهای زیرزمینی دیده می شود و دلیل آن وجود نوعی مواد آلی مخصوص در خاک است که در اثر تجزیه غیر هوازی تولید سولفید هیدروژن می کنند. حداکثر غلظت آن در آب کمتر از ppm10 است. این گاز در آب موجب خوردگی جداره لوله های فولادی می شود و با تشکیل رسوب سولفور آهن و ته نشینی آن روی رزینهای تعویض یونی باعث تخریب رزینها می شود.
پس با توجه به مشکلاتی که برخی از گازهای محلول در آب می توانند به وجود آورند لازم است که پیش از ورود آب به واحدهای تعویض یونی ، کندانسورها ، بویلرها، و حتی لوله های انتقال ، عملیات گاز زدایی انجام پذیرد. گاززدا برجی است که در آن آب توسط افشانک هایی از بالا به پائین پاشیده میشود و هوا توسط یک کمپرسور از پایین برج به بالا دمیده می شود . اگر ذرات معلق و گرد و غبار همراه هوا باشند ، قبل از ورود هوا به داخل برج توسط فیلتر حذف میشوند .
از دستگاه گاززدا بیشتر برای زدودن دی اکسید کربن از آب استفاده می شود و هر چه سطح تماس و زمان تماس هوا با آب بیشتر باشد درصد دی اکسید کربن دفع شده از آب بیشتر خواهد بود . لذا برای ایجاد شرایط فوق برج را به صورت سینی دار می سازند و یا داخل برج را از آکنه های پلاستیکی یا سرامیکی ، مانند راشیگ رینگ پر می کنند . آکنه ها قطعات مشخصی هستند که نسبت سطح به حجم آنها زیاد است به عبارتی سطح ویژه زیادی دارند . بنابراین امکان تماس آب با هوا را فراهم می کنند .
زیادتر کردن ارتفاع برج به مفهوم زمان تماس طولانی تر است . البته وجود آکنه با سطح ویژه زیاد به بالا بردن زمان تماس کمک می کند و نیز افت فشار کمتری ایجاد می کند و کار دمیدن و عبور هوا در برج را با مشکل خاصی روبرو نمی کند .
اصولا شرایط کلی زیر باید در گاززداها وجود داشته باشد:
– حداکثر سطح مشترک بین آب و بخار را ایجاد کند .
– دمای آب را تا حد امکان به دمای بخار اشباع نزدیک کند .
– در محفظه " گاز زدائی " فشار جزئی گازی که قرار است حذف شود باید تا حد امکان کم شود .

4-2-3-میکسبدوتولیدآب بدون یون
آبی که بعد از خروج از سیستم ROآبPermeatنامیده شده و در مخزنی جمع آوری شده ابتدا وارد تانک رزینهای کاتیونی شده و یونهای مثبت آن( k+، Na+ و……) حذف می شود. سپس برای گاززدایی وارد دگازور(گاززدا) شده . دگازور به صورت برجی است که از بالای آن آب و از پایین هوا دمیده می شود و آب از درون پکینگ های درون دگازور عبور می کند تا سطح تماس آب و هوا هر چه بیشتر شود. هدف از گاززدایی آب حذف اکسیژن وخصوصاء دی اکسید کربن است پس دی اکسید کربن طی عبور آب از دگازور جذب هوا شده و به اتمسفر تخلیه می شود. سپس آب وارد ستونهای تعویض آنیونی می شود. در این ستون علاوه بر تعویض آنیونها، CO2 باقیمانده با یونهای OH- تعویض می شوند. اکنون آب فاقد مواد معدنی و خنثی است، برای حذف آخرین اثرات مواد معدنی و همچنین آنیونها و کاتیونهای باقیمانده، آب از ستون فیلتر بستر مخلوط(mixbed) رد می شود. در فیلتر بستر مخلوط، یک مخلوط کاملا یکنواختاز رزینهای آنیونی و کاتیونی قوی وجود دارد. در آخر آبی که مواد معدنی و املاح آن کاملا حذف شده است و آب دمین(Demin) نامیده می شود در مخزنهایی جمع آوری میشود.
آب دمین ، آب مورد استفاده نیروگاه برای تولید برق است.
مخزن آب دمین(Demin) 2 عدد است که ظرفیت هر کدام 2000 متر مکعب میباشد
در تصفیه خانه برای تبادل یون معمولاً ستون رزین کاتیونی را ابتدا و بعد از آن دگازور و بعد ستون رزین آنیونی را قرار می دهند و به این دلیل ستون رزین کاتیونی را قبل از رزین آنیونی قرار می دهندکه ذرات کلسیم و منیزیم که کاتیونی با سختی موقت هستند توسط ستون رزین کاتیونی تعویض یون انجام داده و از نشستن و اشباع شدن آنها روی ستون رزین آنیونی جلوگیری شود.
تصفیه خانه نیروگاه شامل دو خط و هر یک شامل یک ستون کاتیونی و یک ستون آنیونی و یک بستر مخلوط و یک دگازور می باشد، که یک خط در وضعیت بهره برداری و خط دیگر به عنوان جانشین و در حالت stand byاست.

فصل چهارم
نمونه برداری

شکل4-1-محل نمونه برداری

همانطور که گفته شد یکی از وظایف واحد شیمی در نیروگاه کنترل شیمیایی سیکل و جلوگیری از رسوب و خوردگی در قسمتهای مختلف آن است و از طرف دیگر آبی که در تصفیه خانه نیروگاه ، تصفیه شده است با وجود اینکه عاری از املاح و یونهای مزاحم است ولی هنوز صد در صد خالص نیست لذا باید تحت نظر بوده و PH و E.C و دیگر املاح آن که ممکن است باعث خوردگی و رسوب شوند کنترل شده و مهار شوند. پس برای این کار و همچنین بررسی میزان تزریق هیدرازین و فسفات( که بیشتر برای تنظیم PH آب بکار می روند) اتاقی در محیط نیروگاه تعبیه شده به نام Sampling .
در Sampling ابتدا نمونه ها از قسمتهای مختلفی مثل پمپها، درامها، Aux، Cond.و …..
و هر جای دیگر که باید از لحاظ خوردگی و رسوب بررسی شود وارد شده و میزان املاح و PH آن بررسی می شود.
هر واحد Sampling از دو قسمت تشکیل شده است:
1) Sampling 2)Dosing
در واحد Sampling دو کار عمده انجام می شود:
1) جمع آوری نمونه ها 2) رساندن نمونه ها به دما و فشار مناسب
در واحد Sampling ابتدا نمونه ها توسط لوله های باریکی از قسمتهای مختلف با دمای 400-300 درجه سانتیگراد وارد شده پس باید سرد شوند و به دمای مناسب که 30-25 درجه سانتیگراد است برسند بنابراین ابتدا به درون دو سری کولر (مبدل پوسته و لوله) انتقال داده می شوند. در مبدل سری اول آب خنک کننده از Aux. Cooling و در مبدل سری دوم آب خنک کننده از Chiller که در همان اتاق Sampling قرار دارد تامین میشود و نمونه ها با تماس غیر مستقیم با آب درون این مبدل سرد شده و سپس وارد یک سری ستون رزین کاتیونی شده و میزان E.C آنها توسط سنسورهایی که در روی ستون رزین نصب شده اندازه گیری می شود و توسط Analyzer panel نمایش داده میشود. در قسمت دیگرنمونه ها با عبور از Conditioning Rack میزان فشار و دمایشان سنجیده می شود. در انتهای Condi. Rack یک Drain نمونه وجود داردکه می توان بوسیله این مجاری مقداری از نمونه ها را به آزمایشگاه واحد برده و در آنجا آزمایشات دیگری را روی انها انجام داد.

شکل4-2-نمای از پشت نمونه گیرها

شکل4-3-خنک کن های نمونه

شکل4-4-نمای از انالایزها و فلومترها

گفتیم که اتاق Sampling قسمت دیگری به نام Dosingدارد که این قسمت شامل 4 تانک است(عکس زیر)

شکل4-5-نمای از پمپهای تزریق
این تانکها از سمت چپ به ترتیب تانکهای حاوی HP PO4، LP PO4، N2H4(هیدرازین) و در آخرNH3(آمونیاک) است.
که به هر یک از این تانکها 3 پمپ متصل است که یکی از آنها همیشه در حالت Stand by قرار دارد و دوتای دیگر وظیفه تزریق به دو تانک واحد خود را دارند. پس به ازای هر دو بویلر یا به عبارت دیگر برای هر واحد بخار یک اتاق Sampling وجود دارد.
ما کلاً بعد از تصفیه در نیروگاه دو ماده شیمیایی برای تنظیم PH و جلوگیری از رسوب و حذف O2 به مسیر سیکل تزریق می کنیم که عبارتند از :
1) هیدرازین(N2H4) : که در مکش F.W.P تزریق می شود
2) فسفات (PO4) : که در داخل درام بویلر ریخته می شود
علت اینکه هیدرازین در F.W.P ریخته می شود این است که اولین مرحله ورود آب به سیستم از آنجا است و ما باید در بدو ورود آب به سیستم مقدار O2 باقیمانده آن را حذف کنیم پس در مکش F.W.P هیدرازین تزریق می کنیم.

فصل پنجم
آزمایشگاه واحد شیمی

همانطورکه گفته شد باید بعضی از نمونه های موجود در Sampling در آزمایشگاه از لحاظ PH و E.C و میزان رسوب و خوردگی و ….. مورد بررسی دقیق قرار گیرند. این نمونه ها معمولاً از قسمتهای مختلف و حساس مانند HP DRUM و STORAGE TANK هستند که مورد بررسی قرار می گیرند و میزان تغییرات آنها به طور مداوم یادداشت میشود.
معمولاً پارامترهایی که به طور مداوم در این قسمتها مورد بررسی قرار می گیرند و تغییرات آنها در آزمایشگاه ثبت می شود عبارتند از:
– بررسی میزان سیلیس
– بررسی میزان آهن
– بررسی میزان فسفات
– بررسی میزان آلومینیوم
– بررسی میزان هیدرازین
برای اندازه گیری این پارامترها از وسیله ای به نام اسپکتروفتومتر استفاده می شود که ، برای اندازه گیری ابتدا باید محلول استاندارد از آن ماده مورد اندازه گیری را ساخته و به کمک آن دستگاه را کالیبره کرده و بعد اندازه گیری را انجام دهیم.

1-5-سیلیس
1-1-5-تهیه محلول استاندارد سیلیس
با استفاده از امیول تیترازول می توان محلول استاندارد سیلیس را با غلظت مشخص بسازیم. معمولاً محلول داخل این نوع تیترازول را با آب مقطر به 500 سی سی رسانده که غلظت 1000mgr سیلیسیم بدست آید و در کالیبراسیون اسپکتروفتومتر از آن استفاده می شود.

2-1-5-روش اندازه گیری سیلیس
به 50 سی سی نمونه به ترتیب 5/1 سی سی مولیبیدات آمونیوم 10٪ اسیدی افزوده پس از 5 min ، 1 سی سی اسید اکزالیک 1٪ و سپس1سی سی اسید آمینو نفتل سولفونیک اضافه نموده پس از 5 min با دستگاه اسپکتروفتومتر در طول موج 815 و فاکتور مربوطه میزان جذب را می خوانیم.

2-5-آهن
1-2-5-تهیه محلول استاندارد آهن
5/11 سی سی اسید کلریدریک 37٪ را با آب مقطر به حجم 100 سی سی می رسانیم.
مقدرا .7033gr فرو سولفات آمونیوم را در 200 سی سی محلول اسید کلریدریک 5٪ حجمی حل کرده و حجم آن را با آب مقطر به 1000 سی سی می رسانیم و سپس 100 سی سی این محلول را با آب مقطر به حجم 1lit رسانده و در کالیبراسیون دستگاه از آن استفاده می کنیم.

2-2-5-روش اندازه گیری آهن
مقدار 100سی سی از محلول استاندارد ساخته شده فوق را در بالن ژوژه 100 سی سی ریخته و به آن 2 سی سی اسید تیو گلیکولیک افزوده و 30min در اتو در دمای 90 درجه سانتیگراد قرار می دهیم. پس از خنک شدن به آن 4 سی سی آمونیاک 25٪ اضافه کرده و با دستگاه اسپکتروفتومتر مقدار جذب را می خوانیم.

3-5-فسفات
1-3-5-تهیه محلول استاندارد فسفات
مقدار .1433gr پتاسیم دی هیدروژن فسفات(KH2PO4) را در آب مقطر حل کرده و به حجم 1 lit می رسانیم.
2-3-5-روش اندازه گیری فسفات
فسفات در محیط اسیدی قوی با مولیبیدات آمونیوم کمپلکس آبی رنگ به فرمول H7P(MO2O7) ایجاد می کند که شدت رنگ بستگی به میزان فسفات دارد.

4-5-آلومینیوم
1-4-5-تهیه محلول استاندارد آلومینیوم
مقدار.175 gr از نمک پتاسیم آلومینیوم سولفات را در آب مقطر حل کرده و به حجم 1lit می رسانیم و از آن در کالیبراسیون دستگاه استفاده می کنیم.
2-4-5-روش اندازه گیری آلومینیوم
در این روش از معرف مورین استفاده می شود. این جسم با آلومینیوم کمپلکس زیتونی رنگ ایجاد می کندکه شدت رنگ بستگی به میزان آلومینیوم دارد.

5-5-هیدرازین
1-5-5-تهیه محلول استاندارد هیدرازین
مقدار.4063gr سولفات هیدرازین(N2H4SO4) را در آب مقطر حل کرده حجم آن را به 1000 سی سی می رسانیم و در کالیبراسیون اسپکتروفتومتر از آن استفاده می کنیم.

2-5-5-روش اندازه گیری هیدرازین:
به 20سی سی نمونه 2 سی سی معرف پارا دی متیل آمینو بنزآلدئید افزوده پس از 10min با دستگاه در طول موج 450nm با فاکتور میزان غلظت هیدرازین را می خوانیم.
معمولاً تست سیلیس و فسفات و هیدرازین هر 3 ساعت یکبار انجام شده و تغیرات آن یادداشت می شود.
تست آهن و آلومینیوم هر 12 ساعت یکبار انجام شده و تغییرات آن یادداشت می شود.

شکل5-1-دستگاه اسپکتوفتومتر

شکل5-2-دستگاه کنداکتومتر

فصل ششم
بهداشت و ایمنی در آزمایشگاه

1-6- نظافت و نظم درآزمایشگاه

نظم و نظافت عمومی در آزمایشگاه یکی از مهمترین مظاهر ایمنی در آزمایشگاهاست.
آزمایشگاهی که با پسماندهای اضافی و وسایل غیرقابل استفاده در محیطآزمایشگاه پراکنده است، نه تنها از نظر ظاهرسببآشفتگیوبهمریختگیمیشود،بلکهمی تواند عامل مهمی در ایجاد حریق و آتش سوزی باشد.
خارج کردن عوامل غیرقابلاستفاده از آزمایشگاه ضمن اینکه بروز حوادث را کم می کند، فضای بیشتری را برای کارتحقیق و نگهداری وسایل لازم و ضروری فراهم می سازد.
آزمایشگاه بطور مرتب بایدنظافت شده و کف آن بوسیله تی نخی کشیده شود. سطوح میزها و صندلی ها گردگیری وضدعفونی شود.
در صورتی که سطوح صندلی و میزها آغشته به پسماندهای واکنشگر شدهاست باید به منظور جلوگیری از سرایت آن به سایر افراد کاملاً تمیز و خشکگردد.
2-6-خوردن و آشامیدن
خوردن و آشامیدن در آزمایشگاه ممنوع است. همچنین نگهداری مواد غذایی درمحلهایی که مواد شیمیایی خطرناک استفاده می شود نباید انجام شود.
خوردن وآشامیدن در مکان مخصوص که به این منظور درنظر گرفته شده باید انجام شود.
نکاتی که موقعاستفادهازاینمکانتمیزباید رعایت شود:
• خارج کردن دستکش بعد از کار با مواد شیمیایی و شستندستها
• عدم انتقال وسایلی که در آزمایشگاه استفاده می شود به محیط تمیزی کهبرای خوردن و آشامیدن در نظر گرفته شده است، مانند خودکار، کتاب، دفترچه یادداشت وغیره …
• خارج کردنروپوشآزمایشگاههنگامخوردنوآشامیدن

3-6-مواد قابل اشتعال
مواد قابل اشتعال ممکن است به شکل آئروسل (ذرات ریز مایع پخش شده در هوا)- گاز- مایع یا جامد باشند.
در بیشتر آزمایشگاهها، گازها، مایعات و جامدات از اهمیتبیشتری برخورداند.
گازهای قابل اشتعال توسط OSHA تعریف شده اندوعبارتنداز
(A) گازی که در دما و فشار محیط،غلظت 13 درصد (حجمی) یا کمتر آن با هوا تولید مخلوط قابل اشتعال می کند.
(B) گازی که در دما و فشار محیط، غلظت بالاتر از 12 درصد حجمی آن با هوا تولید مخلوطقابل اشتعال می کند.
• ایعات قابل اشتعال به مایعاتی اطلاق می شود که دمایاحتراق آنها پائین تر ازF ◦100 (◦C 37.8) باشد.
• جامدات قابل اشتعال موادیهستند به غیر از عوامل قابل انفجار و ترکیدن که در اثر اصطکاک، جذب رطوبت و تغییرخودبخودی ماهیت شیمیایی، به شدت آتش می گیرند و مسبب ایجاد مخاطرات جدی میشوند.
استفاده از اطلاعات موجود در MSDS (برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی) یکماده شیمیایی بهترین مرجع برای تعیین قابل اشتعال بودن آن است. علاوه بر این، برروی برچسب مواد قابل اشتعال این مطلب قید شده است.
نکاتی که هنگام کار کردن با مواد قابل اشتعالباید رعایت شود:
الف : مواد قابل احتراق را ازمکانهای ذیل خارج کنید:
– محیطی که از شعله مستقیم و سطوح بسیار داغ (Hot Plate) استفاده می شود.
– محیطی که دستگاههای مکانیکی و الکتریکی نامطمئن درحال کار کردن است. (بدلیل احتمال جرقه زدن)
ب : مواد قابل اشتعال باید در کابینتهای مخصوص نگهداری این مواد قرار داشته باشند، این کابینت ها باید از منابع شعله وحرارت دور باشند، یا در یک مکان مخصوص که به همین منظور درنظر گرفته شده نگهداریشوند.
ج : به منظور پیشگیری از ایجاد الکتریسیته ساکن کف آزمایشگاه از جنسی باشدکه تولید الکتریسیته نکند.
د : سیگار کشیدن ممنوع
در آزمایشگاههایی که بامواد شیمیایی قابل اشتعال سروکار دارند، در صورتی که یخچال یا فریزر وجود دارد بایدتوسط متخصصین ذیربط تایید شود که خطر ایجاد جرقه و آتش سوزی توسط آنها وجودندارد.

4-6-مواد خورنده
مواد خورنده به موادی اطلاق میشود که در صورت تماس با نسوج و بافتهای زنده به طریق شیمیایی باعث تخریب یا تغییرغیرقابل بازگشت در آنها می شود.
نمونه های زیادی از این مواد در آزمایشگاههاوجود دادند. از مثالهای آشنای آن اسیدهای قوی و بازهای قوی هستند. اکسیدکننده هایقوی نیز می توانند سبب سوختگی و صدمه به چشمها و پوست شوند.
شیشه هایی که موادخورنده در آن نگهداری می شوند باید در یک ظرف دیگر قرارداده شده و در مکانی نگهداریشود که هوای آن تهویه می شود.ظرف ثانویه می تواند از جنس پلاستیک یا مشابه آنباشد.
ظرف ثانویه علاوه بر اینکه از نشست کردن و ریختن مواد خورنده جلوگیری میکند، سبب پیشگیری از خوردگی وسایل فلزی دیگر نیز می شود.
برگه اطلاعات ایمنی یکماده شیمیایی (MSDS)، بهترین منبع برای تعیین خورنده بودن آن است. بعلاوه اینکه، برروی برچسب مواد شیمیایی خورنده این موضوع قید شده است.

5-6-مواد اکسیدکننده
اکسیدکننده ها عواملی هستند که سبب آتش سوزی می شوندیا به گسترش اشتعال سایر مواد کمک می کنند، در نتیجه یا آتش می گیرند و یا سبب آزادشدن اکسیژن، یا گازهای دیگر می شوند.
نمونههایی از مواد اکسیدکننده عبارتند از:
نمکهای پرمنگنات مانند پرمنگناتپتاسیم (KMnO4)
اسید نیتریک غلیظ (HNO3)
نیترات آمونیوم (NH4 NO3)
ترکیبات هیپوکلریت و هیپوهالید مانند وایتکس
ید و سایرهالوژنها
کلریت ها- کلراتها مانند کلرات سدیم (NaClO4) و پرکلراتها
آمونیومسریم(IV) نیترات
ترکیبات کرم(VI) مانند H2CrO4 ،H2Cr2O7 ، و سایر کروماتها و دیکروماتها
پیریدینیوم کلروکرومات
پراکسیدها
سولفواکسیدها
اوزون
اسمیوم تتراکساید
نیتروساکساید(N2O).
مواد اکسید کننده در صورت ترکیب شدن با مواد قابل اشتعال تشکیلمواد قابل انفجار میدهند. در نتیجه مواد اکسیدکننده باید دور از حلالها در مکانیسرد و بدور از رطوبت نگهداری شوند.( این مواد در زیر کاسه دستشویی نگهدارینشود)
با مراجعه به برگه اطلاعات ایمنی ماده شیمیایی (MSDS) ماده اکسیدکننده میتوان صحیح ترین شیوه نگهداری را بکار برد.
Contact with combustible material may cause fireلیست مواد اکسید کننده ای که در صورت در صورت تماس با مواد قابل اشتعالسبب آتش سوزی
Explosive when mixed with combustible material. لیست مواد اکسید کننده ای که در صورت در صورت تماس با موادقابل اشتعال سبب انفجارمیشود

6-6-موادواکنش پذیر با آب
مواد واکنش پذیر با آب آن دسته از موادی هستند که شدیداً با آب واکنش دادهو ضمن ایجاد گرما تولید گازهای قابل اشتعال یا سمی می کنند.
بیشترین مواد واکنشپذیر با آب در آزمایشگاههای شیمی وجود دارد، اما تعدادی از هیدریدها و فلزات قلیاییمانند سدیم ممکن است در سایر آزمایشگاههای مراکز تحقیقات هم وجود داشتهباشد.
نمونه هایی از مواد واکنش پذیر با آبعبارتند از :
کلسیم هیدرید- لیتیم آلومینیوم هیدرید- فلزات سدیم، پتاسیم ولیتیم.
– اینگونه مواد باید در مکانی سرد و خشک نگهداری شوند. هرگز آنها را درزیر دستشویی نگهدری نکنید.
– به منظور پیشگیری از واکنش فلزات قلیایی با بخار آبموجود در هوا، این فلزات باید در روغنهای معدنی (یا نفت) نگهداری شود.
استفادهاز اطلاعت موجود در برگه اطلاعات ایمنی(MSDS) مواد واکنش پذیر با آب بهترین منبعاطلاعاتی برای شیوه صحیح نگهداری و کارکردن با آنهاست.
لیست مواد واکنش پذیر با آب
– فلزاتقلیایی
– هیدریدهای فلزات قلیایی
– آمیدهای فلزات قلیایی
– آلکیل هایفلزی مانند لیتیم آلکیل- آلومینیوم آلکیل
– واکنشگرهای گرینیارد
– هالیدهایغیرفلزی: مانند S2Cl2-SiCl4-PCl5-PCl3-BF3-BCl3
– اسید هالیدهای غیرآلی مانند: SO2Cl2 – SOCl2 – POCl3
– پنتو اکسید فسفر
– کلسیم کاربید
– اسیدهالیدهای آلی
– انیدریدهایی که وزن مولکولی کمیدارند.

7-6-موادآتشگیر
مواد آتشگیر به موادی اطلاق می شود که به طور خودبخود در هوا (دمای پائینتر ازC ◦40 ) مشتعل می شوند. مواد آتشگیر عموماً با آب واکنش پذیر هستند و در صورتتماس با آب یا هوای مرطوب آتش خواهند گرفت. نگهداری و جابجا کردن مواد آتشگیر بایددر ظرفی که فضای آن از گاز آرگون یا نیتروژن (به استتثناء چند مورد) پرشده استانجام شود.

1-7-6-محلولهای آتشگیر
مقادیر کم محلولهای آتشگیر را در شیشه هایی که درپوش آن از جنس PTFE
(Polytertrafluoroethylene) می باشد نگهداری می کنند. مقادیر زیادتر آن درسیلندرهای فلزی (مانند سیلندر گاز) نگهداری می شود که یک سوزن مخصوص به دریچه خروجیآن وصل می شود و بوسیله یک سرنگ کاملاً خشک، هوای داخل سیلندر با یک گاز بی اثر(آرگون یا نیتروژن) جایگزین می شود.

2-7-6-موادجامد آتشگیر
جامدهای آتشگیر در جعبه های مخصوصی که بوسیله گاز بی اثر پرشده اندنگهداری می شوند، این جعبه ها فوق العاده گران قیمت هستند. بنابراین بعضی از اینمواد به شکل محلول فروخته می شوند و بعضی دیگر در ظروف حاوی روغن معدنی (پارافین و ..)یا حلالهای هیدروکربنی سبک نگهداری می شوند.
جامدهای آتشگیر خفیف (مانندلیتیم آلومینیوم هیدرید یا سدیم هیدرید) را می توان برای مدت زمان کوتاه در هوایمعمولی جابجا کرد، اما برای نگهداری طولانی مدت باید در ظروفی که فضای آن با یک گازخنثی (آرگون یا نیتروژن) پر شده است، نگهداری شود.

3-7-6- معدوم کردن مواد آتشگیر
معدوم کردن مقادیر کم مواد آتشگیر وظروف خالی آن را باید با دقت فراوان و با سردکردن باقیمانده این مواد انجامداد.
– موادی که واکنش پذیری کمی دارند را در مقادیر زیادی از یک حلال بی اثرمانند هگزان رقیقکرده و ظرف آن را در حمام یخ قرار داده و قطره قطره به آن آب سرداضافه کنید.
– موادی که واکنش پذیری زیاد دارند: محلول رقیقی از آن را به آهستگیبه یخ خشک اضافه کرده و با افزودن یک ماده که واکنش پذیری ملایمی با ماده آتشگیردارد و همچنین در یخ خشک منجمد نمی شود (مانند دی اتیل اتر، استون، ایزوپروفیل الکلو متانولی که مقدار جزئی آب داشته باشد) خنثی سازی انجام می شود.

8-6-لیست موادآتشگیر
1-8-6-مواد جامد
1- ذرات ریز فلزاتی مانند : منیزیم -کلسیم- زیرکونیم- اورانیوم
2- فلزات قلیایی (سدیم -پتاسیم)
3- هیدریدهای فلزی یا غیرفلزی (دیبوران -سدیمهیدرید- لیتیمآلومینیومهیدرید- اورانیومتریهیدرید)
4- واکنشگرهای گرینیارد(RMg X)
5- مشتقات آلکیله شده هیدریدهای فلزیو غیرفلزی (مانند دی اتیل آلومینوم هیدرید- بوتیل لیتیم- تری متیلآلومینیوم)
6- کربونیل های فلزی (مانند دی کبالت اکتاکربونیل- کربونیل نیکل)
7- کاتالیزورهای هیدروژناسیون مانند رنه نیکل
8- فسفر سفید یا زرد
9- پلوتونیوم
10- متان تلورول (CH3 TeH)

2-8-6-گازهای آتشگیر

– آرسین
– دی بوران
– فسفین
– سیلان
– مایعات آتشگیر
– هیدرازین
– ترکیبات ارگانومتالیک‹‹ Metalorganics ››

3-8-6-موادی که تولید پراکسید می کنند
مواد شیمیایی هستند که به مرور زمان یادر اثر تماس با هوا تولید کریستالهای پراکسید می کنند که به ضربه حساس هستند. عمومیترین ترکیبات شیمیایی که تولید پراکسید می کنند عبارتند از دی اتیل اتر وتتراهیدروفوران (THF)، وقتی که درب این مواد باز شد نمی توان از تولید پراکسید درآنها جلوگیری کرد مگر اینکه بعد از آن در ظرفی نگهداری شوند که هوای داخل آن گاز بیاثر باشد. ( که عملاً نشدنی است).
به این دلیل، توصیه می شود، تمام موادی کهتولید پراکسید می کنند در هنگام دریافت کردن تاریخ زده شده و به شکل دوره ای میزانپراکسید تولید شده در آنها با استفاده از تست های مخصوص ارزیابی شود. به عنوان یکاقدام احتیاطی، فقط مقادیری از این مواد که در یک آزمایش در حال اجرا استفاده میشود در آزمایشگاه نگهداری کنید (نه بیشتر)
مطالعه برگ اطلاعات ایمنی ماده شیمیایی ‹‹ MSDS ›› موردنظر، بهترین منبع اطلاعاتی برای انجام اقدامات صحیح هنگام کار ونگهداری آن است.
طبقه بندی مواد شیمیایی که به مرور زمان تولید پراکسید میکنند
گروهاول
ترکیبات غیراشباع، خصوصاً آنهایی که جرم مولکولی کمی دارند و ممکناست شدیداً پلیمریزه شده و بطور اتفاقی شروعبهتولیدپراکسیدکنند. اینترکیباترا بیشتر از 12 ماه نگهداری نکنید.
جدول 1-6-اسامی تعدادی از ترکیبات شیمیایی گروه اول
آکریلیک اسید
تترا فلئورو اتیلن
آکریلو نیتریل
وینیل استات
بوتا دی ان
وینیل استیلن
کلروبوتا دی ان (کلروپرن)
وینیل کلراید
کلروتری فلئورواتیلن
ونیل پیریدین
متیل متا آکریلات
وینیلیدین کلراید
استیرن

گروه دوم
اینگروه شامل ترکیباتی هستند که در هنگام تلغیظ شدن (بوسیله تقطیر یا تبخیر) خطر تولیدپراکسید دارند. مقدار پراکسید در این ترکیبات باید در صورت تلغیظ شدن یا رسیدن بهیک غلظت مشخص اندازه گیری شود. این ترکیبات را بیشتر از 12 ماه نگهدارینکنید.
جدول6-2-اسامی تعدادی از ترکیبات شیمیایی گروه دوم
استال
دی اکسانP-dioxane))
کومن (ایزو پروپیل بنزن)
اتیلن گلیکول دی متیل اتر (glyme)
سیکلو هگزن
فوران
سیکلو اوکتن
متیل استیلن
سیکلو پنتن
متل سیکلو پنتان
دی استیلن
متیل-1- بوتیل کتون
دی سیکلو پنتا دی ان
تترا هیدرو فوران
دی اتیلن گلیکول دی متیلاتر(diglym)
تترا هیدرو نفتالین
دی اتیل اتر (ether)
وینیلاتر
گروه سوم
پراکسید تولیدشده توسط این ترکیبات حتی بدون تغلیظ شدن ممکن است منفجر شود. این ترکیبات را بیشتراز سه ماه نگهداری نکنید.
جدول6-3-اسامی تعدادی از ترکیبات شیمیایی گروه سوم
ترکیبات آلی
ترکیبات غیر آلی
دی ونییل اتر
پتاسیم (فلزی)
دی ونییل استیلن
پتاسیم آمید
ایزو پروپیل اتر
سدیم آمید
ونییلیدن کلراید

9-6-مایعات و گازهایسرمازا
ترکیبات سرمازا(Cryogenic) : گازهاییهستند که در دماهای پائین به مایع یا جامد تبدیل شده اند. نمونه هایی از اینترکیبات سرمازا عبارتند از : هلیوم مایع، نیتروژن مایع، اکسیژن مایع و یخ خشک (دیاکسید کربن جامد)
خطراتی که بدلیل استفاده از ترکیبات سرمازا(Cryogenic) ممکناست رخ دهد عبارتند از : صدمات بافتی (به شکل یخ زدن بافت به علت سرما)، ایجادخفگی بدلیل جانشین شدن این ترکیبات با اکسیژن موجود در هوا، احتمال انفجار بدلیلنوسانات فشار در ظرف نگهداری.
خطر دیگری که هنگام استفاده از هیدروژن مایع، هلیممایع، و بویژه نیتروژن وجود دارد تغلیظ شدن اکسیژن مایع است، که اگر اکسیژن مایع بامواد قابل اکسید شدن تماس پیدا کند امکان انفجار وجود خواهد داشت.

نکات ذیل هنگام استفاده از ترکیبات سرمازا باید رعا یت شود
• نگهداری و کار کردن با مواد سرمازا(Cryogenic) باید در مکانی که هوای آن بهخوبی تهویه می شود انجام گردد. (از نگهداری و کارکردن با این مواد در فضاهای کوچک ودرب بسته اجتناب کنید)
• به عنوان یک اقدام پیشگیرانه همیشه موقع جابجاکردن یاکار کردن با مواد سرمازا از دستکش مخصوص استفاده کنید.
• موقع تخلیه ماده سرمازایا بازکردن درب ظرف آن باید ماسک محافظ صورت پوشیده شود.
• حمل و نقل موادسرمازا(Cryogenic) باید به شیوه صحیح و تایید شده انجام گیرد (مثلاً استفاده ازظروف دو جداره مخصوص). باید مراقبت نمود که شیوه کار باعث افزایش بیش از حد گاز وبالارفتن فشار نشود.
• در صورت استفاده از بالابرهای برقی برای انتقال موادسرمازا باید درب ظروف مورد استفاده کاملاً سفت و محکم بوده و حداکثر ظرفیت آن یکلیتر (برای مواد مایع) یا یک کیلوگرم (برای مواد جامد) باشد.

10-6-مواد منفجر شونده
ترکیب قابل انفجار ترکیبی است که در صورت قرار گرفتن در معرض ضربهناگهانی، فشار یا دمای بالا، سبب آزادکردن مقادیر زیادی حرارت و گاز با فشار زیادبه محیط می شود.
جدول زیر نام موادی است که در صورت ترکیب شدن با یکدیگر تواناییتولید ماده منفجرشونده را دارند. این واکنشگرها به شکل عمومی در آزمایشگاهها موجوداست.
– استون + کلروفرم در حضور یک باز
– استون + مس ، نقره جیوه یا نمکهایآنها
– آمونیاک (محلولهای آبی آمونیاک)+CL2، Br2، I2
– کربن دی سولفید + سدیم آزید
– کلر + یک الکل
– کلروفرم یا تتراکلرید کربن + پودر آلومینیوم یامنیزیم
– شارکول + عامل اکسید کننده
– دی اتیل اتر + کلر
– دی متیلسولفوکسید + یک آسیل هالید ، SOCl2یا POCl3
– دی متیل سولفوکسید + CrO3
– اتانول + کلسیم هیپوکلریت
– اتانول + نیترات نقره
– اسید نیتریک + استیک اسید یا استیک انیدرید
– پیکریک اسید + نمک یک فلز سنگین مانند سرب،جیوه یا نقره
– اکسید نقره + آمونیاک + اتانول
– سدیم + هیدروکربن کلردار
– سدیم هیپوکلریت + آمین

11-6- سموم
سموم، ترکیباتیشیمیایی هستند که در صورت استنشاق، خوردن، تزریق یا جذب پوستی آنها در بدن، باعثصدمه به اندامهای هدف، مانند کبد، ریه یا اندام تناسلی می گردند.

12-6-سیلندرهای گاز فشرده
خطرات ناشی از وجود سیلندرهای حاوی گاز فشرده در آزمایشگاه به دو صورتشیمیایی یا فیزیکی ممکن است باشد.
– آزاد شدن ناگهانی حجم زیادی از یک گاز درمحیط می تواند سبب کم شدن اکسیژن موجود در هوا و متعاقب آن ایجاد خفگی در افرادحاضر در آزمایشگاه نماید.
– بعضی از گازهای موجود در آزمایشگاه به دلیل قابلیتزیاد اشتعال پذیری شان ممکن است سبب آتش سوزی در محیط شوند.
– در صورتی که شیرخروجی در اثر ضربه به سیلندرها آسیب دیده باشد، احتمال بروز صدمات جبران ناپذیروجود دارد.

توجه:
1- درپوششیرسیلندردرموقعحملونقلبستهباشد.
2- در آزمایشگاه سیلندر گاز فشرده، با وسیله ایمناسب به دیوار ثابت شود.
3- حمل و نقل سیلندرهای گازفشرده در آزمایشگاهها با وسیله مخصوص آن انجام شود.

جابجایی سیلندرهای گاز فشرده
– جابجایی سیلندرهای گاز فشرده،باید بوسیله دوچرخه مخصوص آن که مجهز یه زنجیر محافظ سیلندر است انجام شود.
– بهمنظور محافظت از شیر سیلندر، حتماً موقع حمل و نقل درپوش محافظ شیر بسته شدهباشد.
– سیلندرهای گاز فشرده در آزمایشگاه حتماً به وسیله زنجیر یا تسمه ای محکمبه دیوار ثابت شده باشد.
روشها و اقدامات احتیاطی برای کارکردن با سیلندرهایگاز فشرده
رعایت نکات احتیاطی در ارتباط باسیلندرهای گاز فشرده در آزمایشگاه :
– سیلندرها، یا در نگهدارنده فلزیمخصوص که در کف آزمایشگاه است قرار می گیرد یا بوسیله تسمه یا زنجیری فلزی به دیوارثابت می شود و یا بوسیله یک گیره به میز کار نصب می گردد.
– سیلندرها را در مسیرتردد عمومی قرار ندهید.
– سیلندرهایی که حاوی گازهای قابل اشتعال هستند در مکانیدور از شعله ( چراغ بونزن) و گرم کننده های برقی (هات پلیت) بگذارید.
– برایاطمینان از نوع گاز موجود در سیلندر، به رنگ سیلندر اعتماد نکنید، بلکه حتماٌ برچسپسیلندر را بررسی کنید.
– با توجه به نوع گاز سیلندر، تنها از شیر تنظیم کننده (رگولاتور) مخصوص به آن گاز استفاده کنید.
– شیرهای خروجی در مواقعی که لازمنیست باید بسته باشد.
– هرگز خودتان اقدام به پرکردن مجدد سیلندر نکنید. تولیدکنندگان مربوطه این کار را خواهند کرد و در صورت نیاز، سیلندرها را رفع نقص خواهندنمود.

13-6-مواد شیمیایی خیلیخطرناک
بر اساس استاندارد تعریف شده به وسیله اداره ایمنی و سلامت شغلی
[Occupational safety and Health Administration (OSHA)]، مواد شیمیایی ایکه خطرات ویژه ای دارند تحت عنوان Particularly Hazardous Substances (PHS) نامگذاری و در سه گروه تقسیم بندی شده اند.
(PHS) به ترکیبات شیمیایی اطلاق می شودکه اگر به طور صحیح و مناسب بکار برده نشوند، ممکن است صدمات فوق العاده شدیدی برایافرادی که با آنها سروکار دارند ایجاد کند. این صدمات ممکن است به صورت سرطان- صدمهبه جنین- ایجاد عیوب ژنتیکی- عقیمی یا ایجاد تغییر در دستگاه تولید مثل باشد. بعلاوه سرایت مقادیر بسیار کم بعضی از ترکیبات مانند مهارکننده کولین استراز،سیانید یا مواد شیمیایی فوق العاده سمی، ممکن صدماتجبرانناپذیروحتیمرگبهدنبال داشته باشد.
بنابراین کار کردن با این ترکیبات در آزمایشگاه مستلزم رعایتاقدامات ایمنی شدیدتر و بیشتری می باشد.
( با توجه به مقادیر و روشی که هنگامکار کردن با این مواد در آزمایشگاه اتخاذ می شود باید دستورالعمل ایمنی مناسب رارعایت نمود)

براساس تقسیم بندی OSHA، سه گروه آن به قرار زیر است:
موادی که به عنوان عوامل سرطان زاشناخته شده اند. Carcinogen) "Select"
موادی که توسط OSHA به عنوان (گروه مواد سرطان زا) انتخاب شده اند Carcinogen) (Select در یکی از زیر گروههای زیر قرار می گیرند.
الف- موادی کهتوسط OSHA سرطان زا اعلام شده است : Carcinogen) OSHA)
این مواد به وسیله OSHA به عنوان سرطان زا معرفی شده اند. هر کدام از این مواد استانداردهای مخصوص به خودرا دارد که در زیر گروه 2 استانداردهای عمومی صنعتی که توسط OSHA بیان شده قرار میگیرند.
ب- موادی که در انسان سرطان زا شناخته می شوند. (Known Human Carcinogen)
این مواد در تقسیم بندی ای که از سوی [National Toxicology Program (NTP)] درجدیدترین گزارشات سالانه اش بیان می شود به عنوان موادی که می توانند سرطان زاباشند شناخته می شوند. یا در تقسیم بندی که به وسیلهInternational Agency for Research on cancer "IARC"اعلام شده در گروه یک ‹‹ عوامل سرطان در انسان›› قراردارند.
ج- موادی که توان ایجاد سرطان در انسان را دارند.
این مواد در لیستی که ازسوی IARC اعلام شده یا در گروه 2A "موادی که احتمالاً در انسان ایجاد سرطان میکنند"
"Probably Carcinogenic to humans" و یا در گروه 2B "موادی که شاید سببایجاد سرطان در انسان شوند"
"Possibly Carcinogenic to humans" قرار می گیرند.
و یا در طبقه بندی که توسط [National Toxicology Program (NTP)] اعلام شده باعنوانreasonably anticipated to be a carcinogen )
موادی که سرطان زا بودن آنهاقابل انتظار است) نامیده می شوند.
با توجه به آزمایشاتی که به طرق ذیل بر رویحیوانات انجام شده، دلایل آماری معنی داری وجود دارد که حاکی از شیوع تومور درآنهاست.
• ورود مواد سرطان زا از طریق استنشاق: سرایت مزمن به شکل روزانه 6 تا 7 ساعت، هفته ای 5 روز و مقدار ماده کمتر از 15 میلی گرم در هر متر مکعب ازفضا.
• سرایت از طریق پوست: تماس مواد با پوست به مقدار کمتر از 300 میلی گرمبه ازای هر کیلو وزن بدن در هر هفته
• خوراکی: خوردن مقداری کمتر از 50 میلیگرم به ازای هر کیلو وزن بدن به طور روزانه

14-6- سموم موثر بر دستگاه تولید مثل
این ترکیبات به موادی اطلاق می شود که بر فرآیند طبیعی تولید مثل اثراتمنفی ایجاد می کنند.
اثرات مضر این مواد به شکل کاهش تمایلات جنسی، کاهش امکانباروری، مرگ جنینی ، القاء نقص کروموزومی (ایجاد جهش) ایجاد ناهنجاری در جنین یانقایص اساسی بعد از تولد جنین ممکن است ظاهر شود. بعضی از مواقع مشکلات بعد از یکدوره نهفتگی طولانی مدت ممکن است ظاهر شود. گاهی مواقع تعدّد مواد شیمیایی، پیچیدگیجریان طبیعی تولید مثل در انسان، و تاثیر عوامل دیگر (مانند : سیگار کشیدن، رژیمغذایی، اثرات محیطی) باعث می شود که اثر تماس با مواد شیمیایی بر ایجاد این نقایصبه سختی پذیرفته شود.
با توجه به این عدم یقین، زنان باردار هنگام کار کردن بامواد شیمیایی آزمایشگاه باید احتیاطات لازم را بطور کامل انجام دهند.
زنانباردار باید این مطلب را (حاملگی) به مسئول آزمایشگاه اطلاع دهند. زیرا با ارزیابیخطر در آزمایشگاه و بکارگیری اقدامات پیشگیرانه و استفاده از تجهیزات ایمنی مناسبمی توانند کار را به شکل ایمن انجام دهند.
دمات ناشی از سموم بر روی تخم بارور شدهو جنین، در مراحل اولیه آبستنی شدیدتر است. ضمن اینکه اکثر خانمها در این مرحلهحساس، از بارداری خود بی اطلاع هستند. بنابراین به بانوانی که در سنین مناسببارداری هستند توصیه می شود که هنگام کارکردن با مواد شیمیایی دقت لازم را بعملآورند، بخصوص در مورد موادی که به طور سریع از طریق پوست جذب می شود (مانند فرمآمید " formamide ").
با توجه به شرایط محیط کار و نظر طبیب معالج، یکی ازانتخاب های زیر ممکن است انجام شود.
• کار در محیط آزمایشگاه بدون نیاز به هیچتغییری ادامه یابد.
• کار در محیط آزمایشگاه با ایجاد تغییراتی در روش کارآزمایش انجام شود یا با استفاده از تجهیزات محافظت شخصی در محیط انجام شود.
• در موارد نادری ممکن است طبیب معالج توصیه کند که تا پایان دوره بارداری درآزمایشگاه فعالیت نکند

1-7-هودهای شیمی
هود شیمی نخستین سد محافظ برای کارکنان و محیط آزمایشگاه در هنگام کار با مواد خطرناک شیمیایی است. به عنوان یک قاعده کلی، هنگام کار کردن با موادی که به طور محسوس فرار هستند، یا جزء موادفوق العاده خطرناکی هستند که اصلی ترین روش ورود آنهابه بدناز طریق تنفس است،بایدازهودشیمیاستفادهکرد.
تمام هودهای شیمی بایدبطورسالانه باز بینی شده و تاییدیه صحت کارکردداشته باشند.
رعایت اصول بیان شده ذیل هنگام استفاده از هود ضروری است : (برگه اطلاعات باید روی هود نصب باشد)
• فقط موادی درفضای کار،زیرهودقرارگیردکه برای انجام آزمایش به آن نیازاست زیرا به مریختگی وشلوغ بودن سبب اختلال جریان هوا و افزایش خطر برای کارکنان آزمایشگاه خواهد شد.
• هنگام کارکردن،شیشه محافظ جلویی در پائین ترین حالت قرار داشته باشد.
• ظروف حاوی مواد شیمیایی حداقل 15 تا 20 سانتیمترازدریچه ورودی فاصله داشته باشند.
• قبل از شروع بکار،کنترل شودکه فنته ویه هواسالم باشد. (جریان هوا برقرارباشد)
قبل و بعد از کارکردن با پرکلریک اسید ‹‹ HClO4 ›› در زیر هود، باید فضای داخل هود شسته و خشک شده باشد. زیرا در هودی که با پرکلریک اسید کار شده باشد امکان تجمع نمکهای پرکلرات به صورت پودر بسیار ریز در اگزوز خروجی وجود دارد و نمکهای پرکلرات ممکن است منفجر شوند.

2-7- تهویه هوا
یکی دیگر از روشهای کاهش خطرات ناشی از مواد شیمیایی موجود در هوا، استفاده از سیستمهای تهویه هوا است، که با توجه به محیط های کاری مختلف می تواند انواع گوناگونی داشته باشد. نکته مهم در مورد این سیستمها بازبینی دوره ای و تاییدیه صحت کارکرد آنها توسط مسئولین فنی ذیربط می باشد.

3-7-دوش و چشم شوی اضطراری
براساس استاندارد OSHA C ]، 151 ،1910[ ، لازم است دوش ها و چشم شوی های اضطراری در مکانهایی که امکان پاشیدن مواد خورنده (Corrosive) به بدن یا چشم وجود دارد نصب شود.
– موقعیت نصب دوش و چشم شوی نسبت به محلی که با مواد خطرناک شیمیایی کار می شود نباید بیشتر از 22 متر یا 10 ثانیه زمان برای رسیدن به آن باشد.
– مکان نصب دوش و چشم شوی اظطراری باید کاملاً مشخص و در معرض دید قرار داشته باشد.
– چشم شوی باید هفته ای یکبار بازبینی شود و با بازکردن جریان آب آن ذرات احتمالی تخلیه و شستشو شود.
– به منظور جلوگیری از ورود ذرات معلق به خروجی های چشم شوی، نباید درب پوش نازلها برداشته شود.

4-7-تجهیزات ایمنی فردی
تجهیزات ایمنی فردی که سدّ اولیه محافظت محسوب می شوند، به وسایلی اطلاق می شود که شخص را در مقابل استنشاق مواد خطرناک یا هر گونه تماس بدن با آنها محافظت می کند.

1-4-7-روپوش آزمایشگاه
به منظور محافظت لباسهای شخصی از آلوده شدن یا پاشیدن مواد شیمیایی به آنها باید روپوش پوشیده شود.
هنگام کارکردن با حجم زیاد ی از اسیدهای قوی (یامواردمشابه) باید از پیشبند پلاستیکی مخصوص و محفاظ کفش استفاده شود.

2-4-7-کفش
در آزمایشگاه نباید از دمپائی یا کفشی که رو باز است استفاده کرد. پوشیدن کفش های رو بسته، پاها را در مقابل ریختن احتمالی مواد شیمیایی یا سقوط اجسام محافظت می کند.

3-4-7-عینک
عینک یا محافظ صورت را باید هنگام کار کردن با مواد شیمیایی روی سکوهای آزمایشگاه یا هود شیمی استفاده کرد. استفاده از عینک یا محافظ، چشمها و صورت را در مقابل خطر احتمالی پاشیدن مواد شیمیایی ناشی از انفجار یا واکنشهای شدید محافظت خواهد کرد.

4-4-7-انواع دستکشها
انتخاب دستکش مناسب با توجه به نوع ماده شیمیایی بسیار مهم است. زیرا هر دستکشی برای کارکردن با تمام مواد شیمیایی یا موقعیت ها مناسب نیست.
نکات مهم هنگام استفاده از دستکش ها
• بهراهنمایاپیشنهادکارخانهسازندهمادهشیمیاییجهتانتخابدستکشمناسبمراجعهکنید.
• درصورتپارهشدن دستکش حین کار، بلافاصله آن را تعویض کنید.
• هنگامتعویضدستکشهاوبعدازاتمامکاردستهارابایدشستشوداد.

5-4-7-ماسکها
زمانی که استفاده از هود شیمی امکان پذیر نیست باید از ماسک محافظ استفاده کرد.
انتخاب صحیح نوع ماسک باید با توجه به نوع ماده شیمیایی (غبار- بخار) انجام شود.
قبل از شروع به کار کنترل شود که اندازه ماسک مناسب صورت باشد، در این صورت از کارکرد صحیح آن می توان مطمئن بود.

ریختن مواد شیمیایی در آزمایشگاه
بعضی مواقع بطور سهوی یا پافشاری بر یک ایده و روش کار ناصحیح، ممکن است باعث بروز حادثه در آزمایشگاه شود. عمده ترین حادثه در آزمایشگاه ریختن مواد شیمیایی است.
• به منظور پیشگیری از شکستن و ریختن پسماندهای شیمیایی، ظروف شیشه ای حاوی این مواد را روی زمین و در جایی که امکان صدمه به آن وجود دارد قرار ندهید. درصورتیکه مجبور به این کار هستید ظروف شیشه ای را در یک ظرف مطمئن دیگر قرار دهید.
• پسماندهای شیمیایی را مدت زمان طولانی در آزمایشگاه نگهداری نکنید. (حداکثر بعد از 30 روز به شیوه صحیح معدوم گردد).
مواد شیمیایی تولیدشده در آزمایشگاه
برای شناسایی مواد شیمیایی سنتز شده در آزمایشگاه و جلوگیری از خطرات احتمالی آنها، باید دستورالعملهای ویژه و تجهیزات ایمنی مناسب تدارک دیده شود.
براساس نوع ماده شیمیایی تولید شده ای که قرار است در آزمایشگاه استفاده شود، پیش بینی های ویژه باید بعمل آید.
الف- استفاده از ماده شیمیایی تولید شده ای که خطرات آن کاملاً شناخته شده است.
کارکردنباموادشیمیاییسنتزشدهایکهخطراتآنکاملاًشناخته شده است (مثلاً خاصیت سرطان زایی یا سمیت دارند) هنگام باید انجام شود که :
– اولاًکارکنان و دانشجویان آموزشمناسبولامرادرزمینهاستفادهازاینمواددیدهباشند.
– ثانیاًتجهیزاتایمنیفردی (PPE) در آزمایشگاه مهیا باشد و همچنین در صورت امکان از شیوه های مهندسی مهار خطر استفاده گردد.
شیوه های مهندسی مهار خطر، سبب کاهش یا حذفخطرات شیمیایی یا فیزیکی در محیط کار می شود که به یکی از روشهای ذیل ممکن استانجام شود. حذف فنون،روشکارهایاموادخطرناک (Elimination)
جایگزینی فنون، روشها و مواد کم خطر یا بی خطر با موارد خطرساز ( Substitution) جداسازی کارکنان از خطرات ( Segregation) محصور کردنخطرات ( Enclosure
تهویه محیط کار و منشاء آلودگی ها (Ventilation) تعمیر یا تعویض تجهیزات و ماشین آلات معیوب) Repair or Replacement
ب- استفاده از ماده شیمیایی تولید شده ای کهخطرات آن شناخته شده نیست.
مواد شیمیایی ای که سنتز شده اند و خطرات آنهاناشناخته است باید به عنوان مواد خطرناک ویژه(PHS) در نظر گرفته شده و با روش آنمواد با آنها کارکرد (مانند مواد، موتاژن، کارسینوژن، تراتوژن، سموم و …).
مسئول آزمایشگاه موظف است خطرات بالقوه ماده شیمیایی تازه سنتز شده را به شیوه مناسب تعیین کند تا براساس آن تجهیزات ایمنی فردی و روش مهندسی مهار خطر مناسباستفاده شود.

منابع
کتاب تصفیه آب دکتر چالکش امری
دستورالعمل های واحد شیمی نیروگاه منتظری
کتاب ایمنی و بهداشت در کار
58

1