چگونه توانستم استفاده از فضای مجازی را در دانش اموزان پایه نهم به سمت درستی هدایت کنم .
فهرست مطالب
چکیده 4
مقدمه 5
بیان مسئله: 7
اهداف: 8
هدف کلی: 8
اهداف جزئی: 8
توصیف وضعیت موجود: 9
گردآوری اطلاعات: (شواهد 1 ) 9
2 – بررسی میزان آگاهی والدین از فضای مجازی و اینترنت : 10
سوالات پرسشنامه از والدین : 10
3 – میزان دسترسی به رایانه و تلفن همراه و اینترنت خانگی 11
4 – سنجش استفاده از اینترنت و فضای مجازی در دانش آموزان 11
ادبیات نظری : 12
مزایا و معایب اینترنت برای نوجوانان: 13
مزایای استفاده از اینترنت: 13
معایب استفاده از اینترنت: 14
پیشینه ی پژوهش: 14
الف) مبانی نظری: 15
ب) پیشینه ی علمی: 15
تجزیه و تحلیل اطلاعات 16
ارائه راه حل های پیشنهادی: 17
اقداماتی که به عهده والدین می باشد: 17
اقداماتی که بر عهده مربیان و معلمان و مشاور می باشد: 17
انتخاب راه حل ها بر اساس اولویت اهمیت اجرا: 18
اعتبار بخشی به راه حل های انتخابی: (گردآوری شواهد 2 ) 18
نظارت بر اجرای راه حل ها: 19
پیشنهاد اقدام پژوه: 19
به والدین توصیه می شود: 19
گردآوری شواهد دو 20
نتیجه گیری: 21
پیشنهادات 22
فهرست و منابع 24
چکیده
پدیده های نوظهور اجتماعی همه را درگیر می کند. یکی از این پدیده ها فضای مجازی و بازی های رایانه است. در این میان نوجوانان و دانش آموزان بیشترین آسیب را بابت استفاده نادرست از فضای مجازی می بینند. چرا که در سن حساسی قرار دارند.
فضای مجازی محیطی الکترونیکی یا محیط شبکه ای از کامپیوتر ها دانسته می شود که با استفاده از جلوه های سمعی و بصری سعی دارد تا اشیاء و واقعیت های سه بعدی جهان واقعی را مشابه سازی کند اما ادعا می شود که فاقد مادیت فیزیکی هستند.
گفته می شود که از خصوصیات بارز این فضا بی مکانی و بی زمانی است. (منتظرقائم،1381، ص 231)
اینجانب دبیر مطالعات اجتماعی پایه نهم ، در کلاسم با دانش اموزانی سرکار داشتم که در منزل بیشترشان گوشی موبایل هوشمند داتشند و بیشتر اوقات خود را در فضای مجازی و اینترنت می گذراندند .
بنابراین تصمیم گرفتم ، در این اقدام پژوهی دانش آموزان و والدین را با مزایا و معایب استفاده از فضای مجازی آشنا ساخته و سپس به روشهای صحیح برخورد والدین و معلمان در رابطه با مشکلات موجود در این مبحث بپردازیم و راه کارهای اصولی مواجهه با این موضوع را ارائه نمائیم.
مقدمه
مفهوم فضا معمولاً در مقایسه با مفهوم مکان توصیف و تعریف می شود و بدون شک نخستین وجه تمایزی که در جریان مقایسه مکان و فضا برجسته است، سطح انتزاع این دو مفهوم است .کشور ما از نظر بهره مندی از فضای مجازی در بین 178 کشور جهان رتبه 87 را دارد بر اساس طبقه بندی اتحادیه جهانی جزء کشورهای متوسط به شمار می رویم. 35% از استفاده کنندگان اینترنت را قشر جوان و نوجوان تشکیل می دهند از آنجا که این فناوری در همه عصرهای زندگی بچه های ما پا گذاشته مهم است که بدانیم چگونه این تکنولوژی می تواند رشد و تکامل نوجوانان را بهبود بخشد بالاخص در محیط گسترده و پر تلاطم مدارس که استفاده از رایانه و اینترنت امری بدیهی و رو به افزایش است.
امروزه تحقیقات نشان داده است که بیش از44درصد جوانان و نوجوانان اوقات فراغت خود را با ورود به فضای مجازی واستفاده از اینترنت، 35 درصد با بازی های رایانه ای وگوش دادن به موسیقی و کمتراز 17 درصدشان با استفاده از تلویزیون و برنامه های آن اوقات فراغتشان را سپری می کنند.
ورود بی رویه و گذاران اوقات فراغت دانش آموزان در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی به به این دلیل است که استفاده صحیح ازشبکه های اجتماعی و ورود به فضای مجازی درجامعه ما به درستی تبیین وفرهنگ سازی نشده است و اغلب خانواده ها هم به دلیل ساختار سنتی چندان با این گونه فضا ها آشنایی ندارند، و این یک چالش جدی تربیتی است.
هرچند که فرصتی جهت آموزش وتحقیق نیز است، اما امروز اکثر جوانان و نوجوانان به دلیل عدم آشنایی به استفاده صحیح ازفضای مجازی و شبکه های اجتماعی استفاده مفیدی از این فضا ها ندارند.
دانش آموزان اطلاعی از سایت های مفید و یا سایت هایی را که نباید بدان ورود یابند، کسب نکرده اند و چه بسا این عدم اطلاعات درست استفاده از فضای مجازی باعث شده است که فرزندان جامعه از مولفه های دینی،تربیتی وفرهنگی دور شوند و هویتشان دچار تردید وآسیب شود.
لذا توجه جدی مسوولان امر در خصوص ایجاد فرهنگ سازی صحیح ورود به فضای مجازی برای آحاد جامعه در شرایط ایمن لازم است تا از دغدغه والدین در این خصوص کاسته شود.
در این زمینه با عنایت به اینکه داشتن روابط اجتماعی به صورت حضوری تاثیر شگرفی را در رشد و شخصیت سالم و متعالی انسان ها دارد،یکی از فاکتورهای سلامت روان انسان ها و جامعه، وجود روابط موثر اجتماعی با دیگران است و استفاده افراطی ارتباط مجازی سلامت روان انسان ها را تهدید می کند.
در فضای مجازی چهار حوزه آسیب وجود دارد که بیشترین جرایم و تخلفات وسوء استفاده ها در راستای این چهار حوزه انجام می شود:
– حوزه خشونت که از طریق بازی های رایانه ای، روان فرزندان را تهدید می کند.
– حوزه فحشا و فساد که بی عفتی و بی بند باری را ترویج می کند.
– حوزه اعتیاد و گرایش به سوءمصرف مواد مخدر وداروهای روان گردان وحتی اعتیاد ورود به فضای مجازی است.
– حوزه کلاهبرداری که دراستفاده فضای مجازی باید مراقب این حوزه ها باشند.
ورود افراطی به فضای مجازی باعث کاهش روابط اجتماعی و ایجاد افسردگی درجوانان و نوجوانان خواهد شد و از سوی دیگر موجب بروز مشکلات در روابط اعضای خانواده از جمله ایجاد تنش، مشاجره و درگیری شده که باعث ایجاد بی حرمتی و کاهش اعتماد به بزرگ تر ها به ویژه والدین خواهد شد.
چنین مسائلی روان نوجوانان و جوانان را به هم ریخته و باعث افزایش ارتباطات مجازی بدون توجه به مسائل امنیتی می شود که زمینه سوء استفاده از نوجوان و جوان و انحرافات دیگر او را فراهم می آورد، بدان دلیل که در فضای آنلاین هر فردی غریبه است و این امکان وجود دارد که فردی با سن بالا خود را دوست کودک قرار داده و آسیب هایی را ایجاد کند.
لذا توصیه می شود،ارتباطات و گفت و گوهای حضوری اعضای خانواده در فضای خانواده بیشتر شده و گفتمان های خانوادگی تشکیل شود، همچنین روابط با اطرافیان و اقوام افزایش یابد و جلساتی ویژه به دور از موبایل و تکنولوژی درفضای خانوادگی تشکیل شده، تا ارتباطات حضوری و صمیمیت های خانوادگی گسترش یابد.
بیان مسئله:
در راه پر فراز و نشیب سالهای آموزشی مسائل، مشکلات و تجربیات گوناگونی بر سر راه آدمی قرار می گیرد که اگر با دیدی خوشکامانه و عمیق به مسئله بنگریم می توان صدها مطلب قابل توجه برای بررسی پیدا کرد و به جستجو و تحلیل علمی در مورد آنها پرداخت. اینجانب ………………… سال های زیادی است که به عنوان دبیر امطالعات اجتماعی مشغول به تدریس می باشم . لازم به ذکر است که مدرسه محل خدمت من به عنوان مدرسه با امکانات مناسب اینترنتی شناخته شده لذا امکانات استفاده ار اینترنت در مدرسه فراهم است . و سایت رایانه ای مرتبی هم در قسمتی جدا از کلاسها وجود دارد و دانش آموزان و معلمان و پرسنل آموزشگاه همه با رایانه و کاربردهای فراوانش درگیر هستند. آنچه باعث شد من موضوع نحوه ی استفاده صحیح از اینتر نت توسط دانش آموزان را برای اقدام پژوهی انتخاب نمایم…
از ابتدای سال آموزشی و شروع تدریس توسط همکاران تغییرات چشمگیری در نحوه تدریس دیده می شد. تکالیفی را که به دانش آموزان داده می شد حالت پژوهشی و تحقیقی به خود گرفته بود. از آنجایی که من در مدرسه از نزدیک با دانش آموزان سرکار داشتم و در طول روز هم در قسمت آموزشی و دفتر آموزشگاه در جریان بحث همکاران در مورد تحولات رخ داده در کتابها و نوع تدریس بودم به خوبی تغییرات، چالش ها و نگرانی بچه ها را در انجام کارها و تکالیف محوله می دیدم آنها برای گردآوری مطالب جدید و رقابت با دوستانشان بهترین راه را همین اینترنت و دریای بیکران اطلاعات تشخیص داده بودند. پس از گذشت مدتی سوالاتی را در مورد استفاده از فضای مجازی و تاثیر آن در درسهایشان از دانش آموزان پرسیدم:
1- نظرتان در مورد تدریس به روش الکترونیکی توسط دبیران چیست؟
2- سوالاتی که خارج از محدوده ی کتاب می خواهید جواب دهید چگونه آماده پاسخگویی می کنید؟
3- چند نفر از شما مستقیماً به رایانه و اینترنت دسترسی دارید؟
4- به جز موارد علمی چه مطالب دیگری دوست دارید در اینترنت جستجو کنید؟
5 – آیا در شبکه های اجتماعی نیز عضو هستید ؟
از پاسخی که بچه ها به این سوالات دادند فهمیدم که عده زیادی از آنها در معرض خطر گشت های جذاب اما خطرناک در فضای مجازی اینتر نت هستند بچه ها به دنبال دستیابی به جواب سوالات درسی و انجام یک تحقیق ساده پا به عرصه ای جدید از کاملترین منبع دانستنی ها می گذراند جائی که نه والدین و نه معلمان نمی توانند همیشه حاضر و ناظر به آن باشند و خطرات جدی و بسیاری در کمین دانش آموزان است که با ذهنی جویا مستعد هر نوع آموزشی هستند این زنگ خطر باعث شد که راههای صحیح استفاده از اینترنت و فضای مجازی و خطرات جنبی انرا مورد پژوهش قرار دهم.
اهداف:
با انجام این اقدام پژوهی می توان فقط زنگی را به صدا در آورد که والدین را نسبت به یک پدیده بسیار مهم که بر سر راه فرزندانشان قرار دارد آگاه کند و بطور کلی مزایا و معایب و نحوه برخورد با آنرا گوشزد نماید. نه اینکه ما ادعای حل کامل مشکلات استفاده از اینترنت را داشته باشیم.
هدف کلی: آموزش صحیح استفاده از فضای مجازی به دانش آموزان
اهداف جزئی:
– هداست کردن دانش آموزان به استفاده صحیح از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی
– افزایش سطح آگاهی والدین در مورد مزایا و معایب استفاده از فضای مجازی
– آموزش خویشتن داری و تقویت فطرت نیکوی درونی دانش آموزان در مواجهه با جاذبه های منفی
– تغییر نگرش منفی و سطحی والدین نسبت به فناوری های جدید
– اتخاذ برنامه های مدون و قابل قبول برای فرزندان در مورد استفاده از رایانه و اینترنت
– آشنایی و آموزش والدین در مورد رایانه بصورت سطحی و مورد نیاز
توصیف وضعیت موجود:
با گذشت چند هفته اول سال تحصیلی و رونق گرفتن سیر صعودی تدریس و امور آموزشی در مدرسه مراجعاتی توسط والدین داشتیم و اعتراض آنان را در این مورد شنیدیم که بچه ی آنها فقط به چند درس علاقه نشان داده و وقت خود را کامل صرف موضوعات خاص می نماید. موارد دیگری به چشم می خورد که از تغییرات رفتاری در نوع حرف زدن و حتی پوشش دانش آموزان خبر می داد و یا حتی در بعضی موارد ما شاهد بی میلی بچه ها نسبت به شنیدن و درک مطالب مذهبی، تاریخی و به قول خودشان کهنه ی مربوط به گذشته بودیم. در اولین جلسه ی انجمن اولیاء که تشکیل شدد همه ی این موارد توسط والدین بازگو شده و به شکل جدید در برابر من به عنوان دبیر مطالعات اجتماعی مجسم شد. شواهد حاکی از آن بود که برخی از والدین از میزان استفاده فرزندانشان از اینترنت و فضای مجازی و تاثیرات آن حسابی کلافه و شاکی بودند. من بدون هیچ پیش داوری در مورد دلیل تغییر رفتار بچه ها اولین و بارزترین موضوع مرتبط با این بحث را فضای مجازی و چگونگی استفاده از آن را شالوده ی اصلی مشکل بوجود آمده دانستیم. بنابراین من به عنوان اقدام پژوه باید اطلاعاتی را برای بررسی وضعیت موجود جمع آوری می کردم.
گردآوری اطلاعات: (شواهد 1 )
– 1- برای گرد آوری شواهد و اطلاعات به بررسی میزان نیاز دانش آموزان به فضای مجازی پرداختم .برای این کار از همکاران گرامی نظر سنجی به عمل آوردم . در زیرجدول میزان نیاز دانش آموزان به استفاده از اینترنت و فضای مجازی آورده شده است .
نام درس
قرآن و دینی
عربی
زبان خارجه
ریاضی
علوم
کار و فناوری
مطالعات احتماعی
هنر
ورزش
ادبیات
میزان ارتباط و استفاده از اینترنت
40%
10%
20%
20%
80%
30%
40%
5%
5%
30%
2 – بررسی میزان آگاهی والدین از فضای مجازی و اینترنت :
در بررسی بعدی پرسشنامه ای آماده و در اختیار والدین دانش آموزان برای سنجش میزان آگاهی آنها از فضای مجازی قرار دادم .
سوالات پرسشنامه از والدین :
سوال
پاسخ
1 – فرزند شما آیا به اینترنت در منزل دسترسی دارد ؟
الف – بله ب – خیر
2 – آیا فواید استفاده از اینترنت و فضای مجازی را می دانید ؟
الف – بله ب – خیر
3 – آیا مضرات استفاده از فضای مجازی را می دانید ؟
الف – بله ب – خیر
4 – ایا فرزند شما به گوشی همراه هوشمند دسترسی دارد ؟
الف – بله ب – خیر
5 – فرزند شما چند ساعت وفت خود را در فضای مجازی می گذراند ؟
الف – کم ب – زیاد ج – خیلی زیاد
6 – آیا شما نظارتی بر استفاده از فضای مجازی در فرندتان دارید ؟
الف – بله ب – خیر
7 – آیا فرزندتان فعالیت های خود در فضای مجازی را به صورت مخفیانه انجام می دهد ؟
الف – بله ب – خیر
بعد از پر کردن این پرسشنامه توسط والدین و تجزیه و تحلیل آنها ، پی بردم که بیشتر والدین اطلاعات زیادی از فضای مجازی و معایب و مزایای آن ندارند . و همچنین نظارت زیادی بر فرندان خود در استفاده از فضای مجازی ندارند و فرندان آنان بیشتر خود را مشغول استفاده از گوشی همراه و فضای مجازی هستند .
3 – میزان دسترسی به رایانه و تلفن همراه و اینترنت خانگی
در بررسی که به میران دسترسی دانش آموزان به موبایل ، اینترنت و رایانه انجام دادم به نتایج زیر دست یافتم .
افرادی که به رایانه دسترسی ندارند
افرادی که فقط به رایانه دسترسی دارند
افرادی که دائم به اینتر نت دسترسی دارند
افرادی که به گوشی تلفن همراه هوشمند و اینترنت دسترسی دارند
5 درصد
50 درصد
80 درصد
80 درصد
نتایج نشان داد که بیشتر دانش آموزان کلاس به اینترنت و گوشی تلفن همراه دسترسی دارند .
4 – سنجش استفاده از اینترنت و فضای مجازی در دانش آموزان
برای گردآوری داده های بیشتر در زمینه ی شاخص های کیفی وضع موجود پرسش نامه ای تدوین کرده و در اختیار دانش آموزان قرار دادم.
پـــرســـــش هـــا
پاسخ دانش آموزان
بله
خیر
1- به نظر شما کتاب بهترین منبع بدست آوردن مطالب جدید است؟
2- آیا نداشتن رایانه و گوشی تلفن همراه به پیشرفت تحصیلی شما آسیب می رساند؟
3- آیا کسانی که به اینترنت دسترسی دارند موفق تر از دیگرانند؟
4- آیا شما از ورود به فضای اینترنت و استفاده از آن لذت می برید؟
5- به نظر شما اینترنت بهترین منبع برای پاسخگویی نیازهای علمی شماست؟
7- آیا تمایل دارید هنگام کار با رایانه و تلفن همراه والدین در کنار شما باشند؟
8- آیا برای سرگرمی و تفریح وارد سایت های مهیج اینترنت می شوید؟
9 – آیا عضو شبکه های اجتماعی هستید ؟
10- از اینکه معلمان به شما فعالیت خارج از کلاس می دهند راضی هستید؟
11- آیا مایلید به تنهایی از رایانه و اینترنت و گوشی تلفن همراه استفاده کنید؟
12 – ایا بیشتر وقت خود را در شبکه های اجتماعی می گذرانید ؟
طبق نظرسنجی بر اساس پرسش نامه ی فوق که در دانش آموزان کلاسم قرار دادم به نتایج زیر دست یافتم . 21% کتاب را منبع مناسبی می دانستند- 58% موافق کمک اینترنت و رایانه و تلفن همراه در پیشرفت تحصیلی بودند- 74% پس از ورود به اینترنت به دنبال بازیها، سرگرمی وسایتهای متفرقه می رفتند- 72% موافق بودند که بهترین منبع برای پاسخگویی سوالات درسی و علمی اینترنت است- 39% موافق بودند که دبیران فعالیت خارج از کلاس رایانه ای و اینترنتی به آنها محول نمایند- 83% مایل بودند هنگام کار با رایانه و استفاده از اینترنت تنها باشند.85 درصد دانش آموزان در شبکه های اجتماعی عضو بودند و بیشتر وقت خود را در آن می گذراندند .
ادبیات نظری :
منبعی بعدی که از آن کمک گرفتم مطالعه مقالات و مطالب مرتبط با فضای مجازی در دانش آموزان بود که در زیر به آن می پردازم .
از آنجا که نوجوانان و جوانان بخش مهمی از سرمایه انسانی جامعه را تشکیل می دهند تغییرات اجتماعی-فرهنگی این نسل باعث دگرگونیهای عظیمی در سطوح دیگر جامعه می شود اینترنت به عنوان یکی از کارآمدترین رسانه های جهانی امروزه پا به فضای خانواده ها گذاشته است و به روی جوانان و نوجوانان تاثیرات مثبت و منفی را می گذارد و مدرسه نیز یکی از شاه راههایی است که می توان این تغییرات را بطور ملموس دید و نسبت به آنها حساس شد نوجوانان به شدت شیفته ابراز لیاقت و اظهار وجود و شایستگی هستند به همین دلیل رو به راههای مختلفی می آورند که اطلاعات و دانستنی های خود را افزایش دهند تا حرفی برای گفتن داشته باشند از طرفی دنیای امروزه می طلبد که انسان دائم به روز باشد محدودیت زمان و مکان برداشته شده و این خود باعث تضعیف کنترل والدین، اولیاء و مربیان بچه ها شده است.
مطالعات انجام شده نشان می دهد اغلب والدین زمانی از نحوه ی استفاده فرزندشان از اینترنت آگاه می شوند که او حداقل یکماه است که از سایت های غیر اخلاقی و شبکه های اجتماعی دیدن کرده و با افراد جدیدی آشنا شده و این امر خود باعث تغییر و تحول رفتاری کودکان و نوجوانان می شود.
با ورود یک تکنولوژی جدید به جامعه در صورتی که آمادگی لازم برای پذیرفتن و نحوه صحیح استفاده از آن وجود نداشته باشد به دلیل عدم آگاهی، حجم بالای تقاضا و سرعت انتشار آن جامعه دچار شوک شده وو مضراتی را بدنبال دارد.
بر اساس اعلام (NCH) و تسکوتله کام (Tesco Telecom) در سال 2014 میلادی دو سوم از والدین ناتوان از آگاهی از نمونه استفاده فرزندانشان از اینترنت هستند در حقیقت آنها به هیچ وجه نمی توانند ارتباطات اینترنتی فرزندانشان را کنترل کنند و این به نگرانی حاد در میان والدین تبدیل شده است.
مزایا و معایب اینترنت برای نوجوانان:
جذابیت استفاده از اینترنت و کامپیوتر به خاطر غرق شدن در دریایی از ارتباطات و اطلاعات است دنیایی رویائی که تنها با فشردن چند دکمه به آرامی به ان قدم می گذاریم در این بین کودکان، نوجوانان و جوانان بیش از دوره سنی دیگر شیفته جستجو و برقراری ارتباط با ئنیای جدید هستند و تردیدی نیست که ذهن پویای آنان مستعد گرایش به سوی مشکلی که اساس اقدام پژوهی من در مدرسه شبانه روزی ریحانه قرار گرفت چگونگی برخورد دانش آموزان با همین پدیده ی جذاب ارتباطات اینترنتی است که پلی میان مطالب قدیمی و ایستای کتابهای درسی و دنیای نوظهور اطلاعات علمی می باشد در استفاده از شبکه های اینترنتی توسط بچه ها مشکلاتی پیش می آید که به آنها اشاره می نمائیم. البته مزایایی هم مورد بحث است که ذکر می گردد.
مزایای استفاده از اینترنت:
– ارتباط مستقیم با دنیای خارج به اشکال گوناگون (صوتی، تصویری، نوشتاری و …)
– استفاده از پایگاه ها ی علمی بسیار ارزشمند (سایتهای گوناگون)
– امکان ایجاد محیطی برای دادن اطلاعات دلخواه با فضای بسیار جذاب (وبلاگها)
– امکان یادگیری آسان در هر ساعت از شبانه روز
– استفاده از کتابخانه های الکترونیکی
معایب استفاده از اینترنت:
– بروز مشکلات فیزیکی: مانند ضعف بینایی، صدمات سیستم اسکلتی بدن، چاقی، تشنج اپیلپتیک
– بروز مشکلات اجتماعی: کاهش روابط خانوادگی و دوستانه، افسردگی و تنهایی، اعتیادهای اینترنتی
– بروز مشکلات روانی: اعتیاد به روابط عاطفی و دوستانه، وسواس به اینترنت، کاهش اعتماد به نفس دوری از اولیاء و مربیان، اعتیاد به روابط جنسی، پریشانی و اختلال در خواب
در وضعیت موجود همه مشکلات نام برده شده در بین دانش آموزان مدرسه ریحانه به چشم نمی خورد اما مشکلات والدین، ضعف درسی، مشکلات اندک اخلاقی، بروز روابط غیر مشروع دوستانه و تغییراتی ناپایدار در رفتار برخی از دانش آموزان و تنشهای پی در پی در مقابله با والدین نشان دهنده وضع نامطلوبی بود که بر اثر برخورد غیر اصولی والدین، عدم تعهد مربیان و معلمان نسبت به فرهنگ سازی و برداشت نادرست و پر از هیجان دانش آموزان نسبت به فضای مجازی، به وجود آمده است.
پیشینه ی پژوهش:
از اوایل دهه 90 میلادی پژوهش ها و بررسی های بسیاری در زمینه روانشناسی اینترنت و تاثیر آن بر سلامت و رفتار نوجوانان انجام پذیرفته است امروزه اینترنت به ویژه در کشورهای در حال توسعه و از جمله کشورهای اسلامی یک دغدغه بسیار مهم است آگاهی از پیامدهای آن و در کنار آن در نظر گرفتن راهبردهای مناسب برای استفاده درست و پیشگیری از پیامدهای منفی آن اهمیت اساسی دارد. مدارس و حمعیت دانش آموزی یکی از وسیع ترین طیف های مراجعین اینترنتی هستند و به طبع در معرض آثار مثبت و منفی اینترنت قرار دارند. لذا بررسی و تحلیل های علمی توسط صاحبنظران در این مقوله بسیار انجام گرفته که به برخی از آنها اشاره می نماییم:
الف) مبانی نظری:
– تازه های آماری کاربرد اینترنت در دنیا – 31 دسامبر 2009 – ناصر محمدی زاده
– آسیب های فرهنگی پژوهشی اینترنت – جهانگیر عیسی – ماهنامه ره آورد نو 20/8/88
– اسلوین جیمز (1380) اینترنت و جامعه- ترجمه عباس گیلوردی و علی رادباوه
– اینترنت و امنیت فرهنگی سیاسی – بررسی راهبردهایی برای جمهوری اسلامی ایران- حسام الدین آشنا
– مطالعه تاثیر استفاده از اینترنت بر رفتار اطلاع یابی- اعضای هیئت علمی دانشگاه تهران- 1383
– آموزش و پرورش در عصر جهانی شدن، چالش ها و راهبردهای مواجهه با آن- 1389 – حبیب صبوری خسروشاهی
ب) پیشینه ی علمی:
جستجوهای فراوانی برای بدست آوردن پژوهش های انجام شده در این زمینه انجام دادم اما متاسفانه به دلیل نوپا بودن این موضوع پژوهشی کامل و مرتبط نیافتم. پژوهشهای زیر گریزی به موضوع مورد نظر زده اند:
– ضرورت توجه به تکنولوژی های نوین در آموزش و پرورش – علیرضا مرآتی- مرضیه خمیس آبادی – 88
– انجمن اولیاء و مربیان – خانواده و پیامدهای فناوری و اطلاعات – 1382
– تاثیر سازنده اینتر نت بر اخلاق کاربران – میترا دیلمقانی – سید علیرضا حجازی
– تاثیرات اینترنت بر نوجوانان علی مصطفی نژاد – میر حمید هاشمی اصل
– یک آمار و یک هشدار، اینترنت ابزار غرب در بردگی نوین- سیدمحمدمهدی موسوی- مجله دیدار آشنا
– نگاهی به استفاده از اینترنت در میان کودکان، نوجوانان، جوانان- مترجم احیا احمدی- روزنامه همشهری
– گشت های شبانه در اینترنت برای نوجوانان جذاب اما خطرناک- سمینار استاد دانشگاه فاطمه حصیب – خبرگزاری فارس
تجزیه و تحلیل اطلاعات
بعد از گرداوری شواهد به تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده پرداختم .
بر اساس اطلاعات بدست آمده می توان اینگونه تفسیر نمود که استارت اولیه و جرقه ای که در ذهن دانش آموز زده می شود که به سمت اینترنت برای جمع آوری اطلاعات روانه شود در کلاس درس زده می شود.
نکته ی مهم بعدی تجربه نداشتن دانش آموز در مورد فضای مجازی و عدم آگاهی در مورد چگونگی استفاده از دریای بیکران دانستنی های اینترنت است آنان بدون هیچ پیش زمینه ای اینترنت را به خاطر سهولت دسترسی و تنوع مطالب برای انجام تکالیف محوله ی درسی بر می گزینند و بی خبر از اینکه بر سر راهشان چه خطراتی نهفته است. پس از گروه اول که معلمان و مربیان هستند فیلتر دومی که دانش آموزان از دید آنان عبور می کنند والدین هستند که مهمترین عامل دخیل در میزان کنترل آنان سطح سواد و آگاهی شان نسبت به علم و تکنولوژی جدید می باشد که در صورت کافی نبودن آگاهی و سواد ناخواسته فرزندشان را به سمت کسب تجربه های پر خطر و خارج از کنترل خود می فرستند. بر اساس پرسشنامه که در اختیار والدین قرار داده شد می توان متوجه شد که بیشتر والدین نظارتی بر استفاده از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی در فرزندان خود ندارند.
موضوع قابل توجه دیگر نوع دسترسی بچه ها به رایانه و شبکه های اینترنتی و گوشی هوشمندمی باشد. طبق پرسشنامه که در اختیار دانش آموز ان قرار داده شد به خوبی متوجه می شویم که بیتشر آنها به راحتی به اینترنت و گوشی همراه دسترسی دارند و بیشتر اوقات خود را در شبکه های اجتماعی می گذرانند .
ارائه راه حل های پیشنهادی:
با جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن، تبادل تجربه با همکاران طی تشکیل جلساتی مانند شورای معلمان و انجمن اولیاء ، جلسات مشاوره با دانش آموزان و جمع بندی مطالب بدست آمده برای حل مشکل، راههای مختلفی ارائه گردید که عبارتند از:
اقداماتی که به عهده والدین می باشد:
– آگاهی کامل اولیاء از فضای مجازی و مزایا و معایب آن
– آگاهی از راههای دستیابی اولیاء به سایت های اینترنتی استفاده شده از طریق History
– جلوگیری از قرار دادن هر گونه رمز عبور یا قفل گذاری بروی فایل ها و قسمت های دستگاه تلفن همره در دانش آموزان
– شناسایی دوستان اینترنتی دانش آموزان و اطمینان از سالم بودن آنها
– قرار گرفتن فرزندان در مکان مناسب و در معرض دید والدین در هنگام کار با اینترنت و گوشی تلفن همراه
– کنترل بر زمان استفاده از اینترنت مخصوصاً شب هنگام
– کنترل نامحسوس و غیر مستقیم دانش آموز توسط والدین
اقداماتی که بر عهده مربیان و معلمان و مشاور می باشد:
– برگزاری جلسات آموزشی و مشاوره برای والدین
– آموزش نحوه صحیح استفاده از فضای مجازی به دانش آموزان در کلاسهای فوق برنامه
– ارائه دلایل روشن و کافی در مورد دلایل عدم بازدید از سایت های غیر اخلاقی برای دانش آموزان
– شناسایی محدوده دوستی و روابط در دنیای مجازی
– معرفی سایت های مفید برای استفاده نوجوانان
– معرفی موتورهای جستجوی مناسب در اینترنت
انتخاب راه حل ها بر اساس اولویت اهمیت اجرا:
اقدام پژوه با توجه به یافته های بدست آمده و تحلیل وضعیت موجود، پیشنهادات و راه حل های ارائه شده را با قضاوت ارزشی سنجیده و با توجه به امکان اجرا و اهمیت اجرای آنها، راه حل ها را به ترتیب زیر بر می گزیند.
1- آموزش و آگاهی والدین، آموختن نحوه برخورد صحیح والدین در مواردی که خطایی از فرزند آنان در استفاده از اینترنت سر می زند.
2- فرهنگ سازی و ایجاد بستر مناسب برای مواجهه با موقعیت های خاص در دنیای مجازی برای دانش آموزان
3- هدایت درست و قرار دادن اصولی دانش آموزان در مسیر استفاده از تکنولوژی و ارتباطات جدید توسط معلمان
اعتبار بخشی به راه حل های انتخابی: (گردآوری شواهد 2 )
اینجانب به عنوان اقدام پژوه نتایج پژوهش انجام شده را با همکاران، مدیر، معاون و مشاور آموزشگاه مورد بحث قرار دادم. در این زمینه مدیر مدرسه، مشاور، معاوت پرورشی، و مسئول فناوری قول همکاری را برای اجرای راه حل های انتخابی دادند. و بنا را بر این گذاشتیم که راه حل ها را بر اساس معیارهای زیر به اجرا در آوریم.
– قابل اجرا در مدرس و منزل باشد.
– زمان و هزینه کافی برای اجرای روشها گرفته شود.
– استفاده از وسایل و ابزارهای الکترونیکی موجود در مدرسه به هنگام نیاز.
– کنترل و نظارت مستمر بر اجرای راه حل ها.
نظارت بر اجرای راه حل ها:
– با والدین ارتباط حضوری و تلفنی در طی هفته برقرار می شود و تغیرات درسی، روحی و اجتماعی دانش آموزان را گزارش می دهند و نسبت به قبل مقایسه می کنند.
– مدیر مدرسه با همکاری معاون ساعاتی را در بین هفته برای ساعات فوق برنامه و آموزش صحیح در نظر گرفته و هزینه های جاری را تقبل نمودند.
– دبیران هر درس به تناسب میزان استفاده و ارتباط مطالب هر درس دانش آموزان را به سمت سایتهای مربوط و مفید علمی سوق می دادند.
– برای جلب اطمینان دانش آموزان به آنها فرصت برای ارائه برخورد مناسب در محیط اینترنت داده شد. به عنوان مثال مسابقه وبلاگ نویسی در بین دانش آموزان برگزار شد.
– مشاور طی جلساتی دانش آموزانی را که دچار مشکل خاصی در این زمینه بودند فرا می خواند و مشاوره می نمود.
– در پایان هر ماه گزارش اجمالی بصورت شفاهی در جلسه شورای دبیران در مورد تغییرات اعمال شده ارائه می شد.
– کتابهایی مربوط به مسائل مورد نظر برای استفاده والدین و دانش آموزان به آنها معرفی شد.
پیشنهاد اقدام پژوه:
سعی کنیم هرچه زودتر فرهنگ صحیح استفاده از گوشی تلفن همراه و فضای مچازی را آموزش دهیم و بستری را فراهم سازیم تا فرزندانمان هرچه زودتر بتوانند از دنیای ارزشمند اینترنت استفاده بهینه کرده و لذت ببرند.
به والدین توصیه می شود:
– هیچ گاه با فرزندان وارد گود مبارزه نشویم زیرا بازنده ی اصلی این مبارزه بی شک والدین هستند.
– در صورت استفاده نادرست توسط فرزندان اقدامات زیر انجام شود:
* تمام اطلاعات نامناسب بدون اطلاع کاربر در اولین فرصت پاک شود. (از طریقHistoryوInternet options)
* شواهد و قرائنی ارائه گردد که از موقعیت فرزندانمان در استفاده از فضای مجازی آگاهی داریم.
* گفتگوی صمیمانه و هشدار دادن به فرزندان
* از کارهای نادرست پرهیز کنیم. مانند ممنوع کردن استفاده از رایانه، تنبیه، تحریک عواطف و …
گردآوری شواهد دو
قدم اول را در بررسی وضعیت جدید در کلاس درس برداشتیم . معلمان در تدریس هر درس و دادن فعالیت های خارج از کلاس به این نکته توجه می کردند که سایت های مربوط به مطالب مورد نظر را معرفی کنند و در کنار اینترنت به اهمیت کتابها، نشریات و مجلات علمی هم اشاره نمایند که حتماً مورد استفاده قرار گیرند. والدین هم آموزش وو اطلاعات کافی را در مورد کار با تلفن همراه هوشمند و پیچیدگی های اینترنت فرا گرفتند. آن دسته از والدینی که به خاطر کم بودن سطح تحصیلات توانایی لازم را برای کنترل اینترنتی نداشتند راههای قابل اجرای دیگری را برای کنترل فرزندان خود انتخاب نمودند. از دانش آموزان نظرسنجی به عمل آمد و بدون قید نام بر روی برگه هایی لیست سایت های مورد استفاده و زمان مراجعه به اینترنت را نوشتند با بررسی آن معلوم شد که نسبت به قبلاً بسیار معقولانه تر به چشم می خورد با صحبت با والدین فهمیدم که مشاجرات و برخوردهای کلامی بین فرزندان و والدین بسیار کمتر شده و روال عادی انجام تکالیف بچه ها به آرامی در مدرسه و منزل طی می شود. دانش آموزان حالا دیگر با خطرات واقعی دنیای اینترنت آشنا شده و با ماجراهای تلخ واقعی رو به رو شده و بر اعمال خود کنترل بیشتری داشتند و از روابط نامشروع و عواقب آن حسابی گریزان شده بودند.سطح پیشرفت تحصیلی برخی از دانش آموزان هم سیر صعودی داشته و نمرات بالاتری گرفته اند.
نتیجه گیری:
امروزه در عصر اطلاعات و در مواجهه با جامعه اطلاعاتی ناگزیر به ورود در دهکده جهانی هستیم و برای بقاء و ماندن در بازار رقابت جهانی، توسعه آموزش، پیشرفت سطح رفاه و بهداشت و بطور کلی در همه امور باید به روز باشیم و تن به سیل هجوم تکنولوژی و اینتر نت برسیم یکی از حساس ترین عرصه ها که درگیر علم و دانش تکنولوژی جدید است آموزش و پرورش می باشد که عنصر اساسی و حیاتی آن فرزندانمان هستند. شبکه های اجتماعی مجازی ، نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی هستند که با این که عمر خیلی زیادی ندارند ؛ به خوبی توانسته اند جای خود را در زندگی مردم باز کنند . جوان امروز دیگر محدودیت های گذشته را نداردوهر لحظه در هر کجا که باشد می تواندبا هر نقطه ای ازجهان که بخواهد ارتباط برقرار کند.زندگی در محیط های مجازی امری بدیهی به شمار می رود واز شاخصه های پست مدرن این است که براحتی در اختیار افراد با سبکها ومحیط های مختلف اجتماعی قرار گرفته واین امر به مرور میزان کنترل خانواده ها ومدارس برآموخته های نسل جدید ونیز کیفیت وجهت گیری های آموزشی وتربیتی خانواده ها ، مدارس وجامعه را متاثر ساخته است.لذا از جمله مشکلاتی که ممکن است برای دانش آموزان که به عنوان آینده سازان جامعه پیش بیاید افت تحصیلی وکاهش عملکرد آموزشی می باشد.
پرکردن اوقات فراغت به علت کمبود امکانات ورزشی یا تفریحی اکثر خانواده ها نیز از این امر استقبال می کنند که نوجوان در خانه ودر کنا ر انها و استفاده از یک گوشی تلفن همراه هوشمند و اینترنت باشد . ؛ غافل از اینکه در صورت استفاده نامناسب از فضای مجازی ، آثار منفی ومخرب آن به مراتب بیشتری از بسیاری از سرگرمی های دیگر است.فرار از خود وناکامی های زندگی :فضای مجازی برای نوجوان پناهگاهی است که از مشکلات دردها ورنجهای خود به آن روی می آورند.وبه عنوان یک مامن عدم شکل گیری هویت مطلوب در نوجوانان وجود شکاف های اجتماعی شکاف نسلی واز هم پاشیدگی تعاملات بین والدین وفرزندان می شود . معایب این فضا ، ایجاد روابط ناسالم ، آزار واذیت دیگران ، انتشار تصاویر نامناسب ، کاهش تعاملات فرزندان با والدین ، ایجاد مشکلات روحی واجتماعی ، انزواطلبی به دام انداختن نوجوان وسواستفاده از آنها لطمه زدن به دوام خانواده ها می باشد . بنابراین باید مرافب فرزندان و دانش آموزان بود .
محیط خانه باید برای نوجوانان و جوانان محیط امنی باشد که درآن نوجوان احساس آرامش داشته وبه ماندن در خانه ودر کنار والدین رغبت داشته باشد
پیشنهادات
راهکار های دوری دانش آموزان و کاهش آسیب ها :
-اولین توصیه گسترش روابط اجتماعی وتقویت این روابط با شیوه های مختلف (بر گزاری جلسات، حل مسائل بدون وجود موبایل،خاموشی موبایل درمهمانی ها و صحبت رودرو و حضوری و….) است.
-توصیه دیگر آموزش های لازم به خانواده و جوانان به خصوص آشنایی بیشتر والدین به این فضاها وکنار گذاشتن ارتباطات سنتی، راهنمایی و صحبت با فرزندان درخصوص استفاده بهینه ازشبکه ها مجازی و برقراری ارتباط محکم و استواروصمیمی با فرزندان.
– تقویت باورهای دینی واعتقادی خود دربین خانواده،با پررنگ شدن این باورها بچه ها کمتردرمعرض آسیب های فضای اینترنت قرارمی گیرند.
– قراردادان رایانه خانوادگی درمحلی که برای همه قابل مشاهده ودردسترس باشد.
-یک ساعت مختص اینترنت و بازی های رایانه ای برای کودکان درطول شبانه روز است که والدین خودشان بازی های رایانه ای را برای کودکان انتخاب کنند.
-بازی های رایانه خشن عاملی مهم درافزایش میزان خشونت کودکان است تا جایی که امکان دارد از انتخاب این بازی ها پیشگیری کرده وانتخاب برنامه ها متناسب با سن و مورد علاقه فرزندان باشد.
– پر کردن اوقات فراغت فرزندان با ورزش، مهارت آموزی و …. و دوری از ایجاد فرصت بیکاری برای آنان، دراین صورت دانش آموزان تا پایان تحصیلات عمومی حداقل سه مهارت شغلی رامی آموزند و همین امرموجب شده تا درآینده بیکار نشوند.
– سرمایه گذاری برای اشتغال کودکان درآینده که لازمه تحققق این امرکسب مهارت ها در زمان اوقات فراغت است.
-آموزش آسیب ها وتهدید های فضای مجازی به فرزندان برای کمک به استفاده ایمن از اینترنت است تا آنها اطلاعات شخصی خود وخانواده را دراختیاردیگران قرارندهند.
-شناخت والدین ازعلایم اینترنتی مثل کاهش روابط اجتماعی،عصبانیت و پرخاشگری در زمان قطع اتصال به اینترنت، افت تحصیلی، اختلال درخواب، رفتن به سراغ اینترنت درمواقع تنهایی،عدم تمایل به بیرون رفتن ازخانه مشکلات وناراحتی های جسمانی و عضلانی و … است که به بچه ها بیاموزند که اگربا مشکلی درفضای مجازی رو به رو شدند با آنها درمیان گذاشته وبه هیچ عنوان مشکلات را با دوستان آنلاین خود که غریبه اند مطرح نکنند.
– غنی سازی برنامه های فراغت دانش آموزان متناسب با شرایط سنی شان که دراین خصوص برنامه ریزی آموزش وپرورش را می طلبد که تا با مهیا کردن برنامه های اوقات فراغت متناسب با شرایط سنی، دانش آموزان شور و شوق درآن برنامه حضوریابند ونسبت به دورهم بودن وبالا بردن مشارکت های اجتماعی آنها ازحضورشان درفضاهای مجازی کاسته شود.
فهرست و منابع
فرهنگنامه کودکان و نوجوانان- تاریخچه آموزش و پرورش ایران
گسترش اینترنت در جهان- حاکمیت و حکومت بر اینترنت- اینترنت ایران و عرصه اطلاعات- ترجمه مهدی صمدی
تاثیر سازنده اینتر نت بر اخلاق کاربران- میترا دیلمقانی- سید یلیرضا حجازی
آسیب های فرهنگی پژوهشی اینترنت- جهانگیر عیسی- 20/8/88
اسلوین جیمز (1380) اینترنت و جامعه- عباس گیلوردی و علی رادباوه
ضرورت توجه به تکنولوژی های نوین در آموزش و پرورش- علیرضا مرآتی- مرضیه خمیس آبادی 88
تازه های آماری کاربرد اینترنت در دنیا- 31 دسامبر 2009
مطالعه تاثیر استفاده از اینترنت بر رفتار اطلاع یابی- اعضای هیئت علمی دانشگاه تهران- 1383
1