به نام خدا
پروپوزال روانشناسی بالینی
عنوان:
ارتباط وابستگی به اینترنت با گرایش به غرق و جذب شدن در محیط مجازی در کاربران اینترنتی شهرهای تهران
بیان مسئله
دسترسی به اینترنت پدیدهای رو به گسترش است و هر روز تعداد بیشتری از افراد در زمره استفاده کنندگان قرار میگیرند در حال حاضر و با توجه به تعداد آمارهای موجود چند ساله اخیر، تعداد کاربران اینترنت در کشور ما 25 برابر شده و بیش از 64 /0 از کاربران ایرانی در منزل از اینترنت استفاده میکنند این مسئله نشان دهنده تمایل گسترده استفاده از این ابزار اطلاع رسانی است (ارشلو، 1385). ایوان گلدبرگ، روان پزشکی از دانشگاه کلمبیا اولین بار اختلال اعتیاد به اینترنت را در جولای 1995 مطرح کرد واژه اعتیاد به اینترنت را ابداع و معیارهای تشخیصی آن را ثبت کرد (شایق و همکاران، 1388). اگر چه اعتیاد به اینترنت اولین بار در سال 1995 مطرح شد ولی جامعه علمی قبلاً با مفاهیمی از قبیل اعتیاد به فناوری اعتیاد به رایانه و اعتیاد به بازیهای رایانهای آشنا بود در واقع این تفکر که استفاده از رایانه ممکن است به صورت عادت اجباری یا حتی رفتاری اعتیاد آمیز و غیر قابل ترک در آید ازدهه 1970 شکل گرفت (آتش پورو همکاران، 1384). در مورد آمارشیوع اعتیاد به اینترنت در جوامع مختلف آمار متعددی وجود دارد اما به طور میانگین نسبت معتادان حدود 2 تا 5 میلیون در ازاء هر 50 میلیون استفاده کننده معمولی برآورد شده است به عبارتی میتوان گفت که تقریباً 5 تا 10 درصد استفاده کنندگان از اینترنت دچار مشکل اعتیاد به اینترنت هستند(علوی و همکاران، 1388). اعتیاد به معنای بروز شرایطی است که در آن افراد به صورت جسمی و روانی یک نوع ماده خاص ویژه مواد مخدر وابستگی پیدا میکنند بسیاری از پژوهشگران مفهوم اعتیاد را برای توجیه انواع خاصی از رفتارهای مشکوک نیز به کار میبرند زیرا یافتهها و نشانههای اعتیاد به عنوان اعتیادهای رفتارمحور طبقهبندی میشوند. بنابراین اعتیاد به اینترنت نیز اعتیاد رفتار محور محسوب میشود (درگاهی و رضوی، 1386). کاربران ممکن است به قسمتهای مختلف اینترنت مانند چت یا سایر قسم ها اعتیاد پیدا کنند (ویزشفر، 1386). اعتیاد به اینترنت با فوبی اجتماعی و اعتیاد به اینترنت با فوبی اجتماعی و اختلال کمبود توجه همراه با بیش فعالی، اختلال دو قطبی، مشکلات در روابط بین فردی، اختلال اضطرابی و تکانه ای، خودکشی و پرخاشگری، افسردگی و انگیختگی بالا در ارتباط بوده است (خواجه موگهی، 1389).
منظور از جذب شدن، عطف توجه و درگیر شدن عمیق با موضوع توام با نفوذناپذیری در مقابل رویدادهایی است که معمولاً توجه فرد را به خود جلب می کنند. در این حال اطلاعات به گونهای غیر معمول و منحصر به فرد ارزیابی می شوند. به هنگام جذب، رویدادهای زمینهای و مزاحم اطراف نادیده گرفته می شوند. در این حالت فرد در مقابل عوامل مزاحم نفوذناپذیراست. البته به نظر روچ و مک کانکی1 (1990) ممکن است فردی که جذب چیزی شده است رویداداهای اطراف خود را نادیده بگیرد اما در عین حال نسبت به آنها آگاه باشد و اضافه می کنند که می توان جذب را به عنوان زمینه (صفت) و یا تجربه (حالت) در نظر گرفت. گر چه جنبه صفت جذب شدن به خوبی بررسی شده است، جذب به عنوان یک حالت بخوبی مورد بررسی قرار نگرفته است. کسی که در این رگه و صفت بالاست ممکن است مدتها مسحور غروب خورشید و مدتها به لکهای خیره شود. در این حالت فرد مجذوب جنبهای معمولاً نامتعارف و ذهنی از چیزی میشود که به آن توجه میکند. این موضوع ادراکی یا تصوری، توجه فرد را در اختیار میگیرد و حاضر و واقعی تلقی می شود. تلگن2 (1982) در تبیین مفهوم جذب به نظر مزلو3 (1968) و مفهوم مسحور شدن و جذب که ویژگی تجربیات اوج است اشاره می کند. منظور از این گونه تجربیات، لحظاتی است که بخودی خود ارزشمند است. جذب حاصل توجه همه جانبه است، یعنی درگیر شدن کامل منابع ادراکی، حرکتی، تصوری و شناختی به نمود یگانهای از چیزی که به آن توجه می شود جذب یک ویژگی و رگه پایدار شخصیتی است و بین دو جنس تفاوتی در این رگه مشاهده نشده است (تلگن و همکاران، 1988، پناهی شهری، 1388). در فرهنگ آکسفورد غرق شدن به این معانی آمده است: "فرو رفتن در آب، سایر مایعات یا چیزهای دیگر و جذب شدن در برخی شرایط، اعمال، علاقه ها و از این قبیل". غرق شدن، احساس عمیقاً درگیر شدن و چیزی را واقعی باور کردن است (ایجسلستیجن4 و همکاران، 2001).
اهمیت و ضرورت تحقیق
در جوامع صنعتی امروزه استفاده مرضی از اینترنت پدیده جدیدی است که به عنوان مساله و معضل اجتماعی مطرح شده و این کشورها سنگینی را متحمل می شوند تا آثار منفی استفاده از اینترنت را کاهش دهند. هر روز بر تعداد کاربران اینترنت در خانه و منازل هستیم. بنابراین هم، احتمال گسترش بی رویه (با توجه به آمارهای سالانه آن ) و موج آسا از این تکنولوژی و هم عدم محدویت اطلاعات و تنوع برنامه های مورد استفاده موجب تهدید پیوندها و روابط اجتماعی بین افراد و گروه ها و هم مشکلات خانوادگی خواهد شد؛ به طوری که مطالعات نشان میدهد که دانش آموزان در موقع استفاده از اینترنت احساسهایی از قبیل سر خوشی، هیجان و رهایی از غم و اندوه، احساس پوچی، افسردگی و تحریک از خود بروز می دهند (عابدینی و پورجبلی، 1384).
اعتیاد به اینترنت، مانند هر اعتیاد دیگری میتواند به نابودی زندگی اجتماعی، تحصیلی، مالی و از بین رفتن روابط عاطفی اعضای خانواده و نهایتاً به تخریب سلامت روح و روان فرد گردد. اعتیاد به اینترنت به سرعت در حال گسترش است و هر روز افراد جدیدی را به کام خود میکشد. در این اعتیاد سن سال فاکتور کم اهمیتی است و مبتلایان از گروهای مختلف سنی به آن دچار میگردند. متاسفانه امروزه حتی بزرگترها نیز در خانواده به استفاده بیرویه از رایانه و اینترنت عادت کرده و آنها نیز در واقع معتاد گشتهاند. اعتیاد به اینترنت پدیدهی بسیار جدیدی است که بسیاری را به خود آلوده کرده است. در تحقیقی که درسال 2000 بر روی 18000 کاربر اینترنتی در آمریکا و کانادا صورت گرفت، معلوم شد تنها 7/5/0 مردم برای استفاده و به منظور فعالیتهای از پیش تعیین شده وارد اینترنت میشوند (حسینی و دلاوری، 1384).
با توجه به پیامدهای منفی این تکنولوژی و پیامدهای مثبت آن در سطوح مختلف آموزشی، لازم است تا در جهت شناسایی ابعاد مختلف این معضل و نحوه استفاده از آن مطالعات گوناگونی انجام شود و با شناسایی وضع موجود و آثار و پیامدهای احتمالی این مساله، در سطح کلان برای آموزش و استفاده صحیح و علمی از این ابزار برنامهریزی و سیاستهای لازم را اتخاذ و آموزشهای لازم از طریق رسانههای جمعی و نهادهای آموزشی به خانواده و کاربران ارائه گردد.
بررسی پژوهشهای داخلی نشان داد گرچه اعتیاد به اینترنت پژوهشهای قابل تاملی را به خود اختصاص داده است اما رابطه جذب وغرق شدن هنوز مورد بررسی قرار نگرفته است.
اهداف تحقیق
هدف علمی
هدف از پژوهش جاری بررسی رابطه بین اعتیاد به اینترنت با مولفههای گرایش به غرق شدن (بازی، فوکوس، مشارکت) و گرایش به جذب شدن و همچنین بررسی رابطه بین اعتیاد به اینترنت با جنسیت، تاهل و رابطه این دو متغیر میباشد.
هدف کاربردی
با استفاده از نتایج این پژوهش دو ویژگی شخصیتی مهم مرتبط با اعتیاد به اینترنت (جذب و غرق شدن) مورد بررسی قرار می گیرد و مهمترین کاربرد این پژوهش کمک به کاهش اثرات منفی اعتیاد به اینترنت بویژه در نوجوانان و جوانان است
فرضیه های های تحقیق
بین اعتیاد به اینترنت با گرایش به غرق شدن رابطه معناداری وجود دارد.
بین اعتیاد به اینترنت با گرایش به جذب شدن رابطه معناداری وجود دارد.
بین اعتیاد به اینترنت با سن رابطه معنا داری وجود دارد.
بین اعتیاد به اینترنت با دو متغیر جنس و تاهل رابطه معناداری وجود دارد.
متغیرهای تحقیق
دراین تحقیق متغیرهای پیش بین جذب، غرق شدن، سن، جنسیت، تاهل و سن متغیر ملاک وابستگی به اینترنت است.
تعریف مفاهیم نظری
– اعتیاد به اینترنت بطور مفهومی اعتیاد به اتاقهای گپزنی، هرزه نگاری، قماربرخط و خریدهای اینترنتی است (مجدیان، 1378).
– جذب شدن دقت و توجه به یک چیز یا اندیشه به بهای بیتوجهی به اشیاء و اندیشههای دیگر ممکن است مفهوم مثبت دانسته و به جذبه و تمرکز سازنده مربوط باشد، ممکن است جنبه منفی هم داشته وبرگستگی از واقعیت منجر شود (پورافکاری،1380).
– غرق شدن در فرهنگ آکسفورد به معنی فرو رفتن در مایعات" فرو رفتن در آب، سایر مایعات یا چیزهای دیگر و احساس عمیقاً درگیر شدن و چیزی را واقعی باور کردن است (ایجسلستیجن و همکاران، 2001).
تعریف مفاهیم عملیاتی
اعتیاد به اینترنت: در پژوهش حاضر منظور از اعتیاد اینترنت نمره ای است که آزمودنی در پرسشنامه اعتیاد اینترنت5 یانگ به دست می آورد (مجدیان، 1378).
جذب شدن: در پژوهش حاضر منظور از جذب شدن نمره ای است که آزمودنی به وسیله پرسشنامه جذب6 تلگن بدست می آورد (پناهی شهری، 1388).
غرق شدن: در پژوهش حاضر منظور از جذب شدن نمره ای است که آزمودنی به وسیله پرسشنامه تمایلات غرق7 ویتمروسینگر به دست می آورد (همان منبع).
جامعه آماری
مجموعه افراد، اشیا یا پدیدههای مربوط به یک مطالعه آماری را جامعه مینامند. برای هر مطالعه، جامعه مشخصی وجود دارد. مهم این است که جامعه بطور روشن تعریف شود، زیرا نتیجهگیرهای که در پایان مطالعه آماری به عمل خواهد آمد تنها به همین جامعه تعلق خواهد داشت (گنجی،1384). و در این پژوهش جامعه آماری درحدود 1600- 1400 کاربران اینترنتی کافی نتهای شهری تهران و تهران است .
نمونه تحقیق
هر بخش از جامعه آماری را نمونه گویند. به عبارت دقیق تر نمونه عبارت از "تعداد محدودی از آحاد جامعه آماری که معرف ویژگیهای اصلی جامعه باشند (گنجی،1384). در این تحقیق نمونه ما طبق جدول مورگان شامل 308 نفر کاربر اینترنتی در دسترس را از گروههای سنی و تحصیلی مقاطع که مراجعه به کافینت داشتهاند انتخاب کردهایم.
حجم نمونه آماری
واحدهای آماری مورد مطالعه نمونه را تشکیل میدهند. تعداد واحدهای موجود در نمونه را حجم نمونه می نامند و با حرفn نشان میدهند (گنجی،1384). در این پژوهش نمونه 308 کاربر اینترنتی است.
روش نمونه گیری
وقتی تحقیق آماری با استفاده از نمونه انجام میگیرد، اولین تلاشی که به عمل میآید این است که نمونه طوری انتخاب شود که معرف جامعه باشد. و برای انتخاب واحدهای آماری یک نمونه، باید درمیان روشهای متعدد نمونه گیری دست به انتخاب زد. این روشها به دو گروه تقسیم می شوند:روشهای نمونه گیری تصادفی (ساده، منظم، لایهای و خوشهای) و روشهای نمونه گیری غیر تصادفی (اتفاقی، ارادی، سهمیهای و بر اساس داوری (گنجی،1384).
در پژوهش انجام شده نمونه آماری کاربران اینترنتی حاضر به همکاری است به تعداد حجم نمونه 308 نفر که با روش نمونهگیری غیر تصادفی (در دسترس) انتخاب شده است.
ابزارگردآوری آطلاعات
یکی از ابزارهای رایج تحقیق و روشی مستقیم برای کسب دادههای تحقیق پرسشنامه است. پرسشنامه مجموعهای از سوال ها (گویهها) است که پاسخ دهنده با ملاحظه آنها پاسخ لازم را ارائه میدهد. سوالهای پرسشنامه را نوعی محرک ـ پاسخ میتوان محسوب کرد و بطور کلی سوالهای پرسشنامه به دو صورت 1- سوالهای بسته ـ پاسخ 2ـ سوال های باز ـ پاسخ است (سرمد و همکاران1387).
در این تحقیق ابزار گردآوری اطلاعات از پرسشنامه (بسته پاسخ) استفاده شده است که شامل 3 پرسشنامه اعتیاد اینترنتی، جذب و غرق شدن است .
3آزمون اعتیاد به اینترنت(IAT)
دراین پژوهش از آزمون اعتیاد به اینترنت که روشی قابل اطمینان و معتبر برای اندازه گیری اعتیاد به استفاده از اینترنت است استفاده شده. این پرسشنامه شامل 20 ماده است و برای سنجش میزان وابستگی افراد به کار با اینترنت یا کامپیوتر و بوسیله دکتر کیمبرلی یانگ تهیه شده است. پاسخ های آن در پیوستار پنج درجهای از بندرت، گاهی اوقات، اغلب، بیشتر اوقات، و همیشه قرار گرفته است که درجه اعتیاد خفیف، متوسط، و شدید را اندازه گیری می کند. پایین ترین نمره دریافتی 20و بالاترین امتیاز 100 است (مجدیان، 1387).
شیوه نمره گذاری
درمقیاس اعتیاد به اینترنت، هر گزینه بدین شرح نمره گذاری می شوند: بندرت=1 گاهی اوقات=2 اغلب3، بیشتر اوقات=4، همیشه=5
نمره بدست آمده نمره کلی آزمون است که میزان وابستگی به اینترنت را مشخص می کند و تفسیر آن درجدول ذیل آمده است.
جدول (3-1): تفسیر وطبقه بندی اعتیاد به اینترنت
امتیاز
میزان وابستگی به اینترنت
39-20
متوسط
69-40
زیاد
100-70
شدید
برای بدست آوردن نمره مربوط به هر زیر مقیاس کافی است امتیاز همه عبارات مربوط به زیر مقیاس مورد نظر جمع کنید(همان منبع).
اعتبار وروایی آزمون
دراجرای آزمون اعتیاد به اینترنت یو و همکاران (2004) ضریب آلفای کرونباخ را بیش از 90/0 به دست آوردند. ونگ و همکاران(2003) نیز ضریب آلفای کرونباخ 90/0 را گزارش کرده اند. در ایران قاسم زاده (1386) آلفای کروباخ 883/0 و در گاهی (1386) نیز ضریب پایایی این پرسشنامه را 88/0 به دست آوردند (مجدیان، 1387).
3مقیاس جذب تلگن (TAS)
در پژوهش جاری جذب شدن با "مقیاس جذب تلگن" سنجیده میشود. تلگن و اتکینسون (1974) به منظور ارزیابی تفاوتهای فردی در تلقین و هیپنوزپذیری، میزان درگیر یا غرق شدن در رویدادهای روزانه یا مسایل مورد توجه، مقیاس TAS را ارائه کردند. فرض بر این بود که جذب مفهومی مرتبط با توجه است، جذب احساس برجسته از چیزی است که به آن توجه می شود.TASبرای ارزیابی صفت جذب ارائه شده است. این آزمون از پرسشسنامه چند بعدی شخصیت8 استخراج شده، جذب شدن و مشارکت در رویدادهای درونی (مانند تخیلات) و بیرونی (مانند فیلم) را میسنجد و 34 گویه دارد. به نظر روچ و مککانکی (1990) هدف از کاربرد TAS این است که بدانیم فرد تا چه حد:
نسبت به محرکهای جالب توجه خود حساس است و با آنها درگیر می شود.
نسبت به محرکهای القایی حساس است.
با تصاویر فکر میکنند و میتوانند تصاویر القا کننده و واضحی ارائه کنند.
تجربیات چند حسی دارد (حس آمیزی)
در افکار و تصورات خود غرق می شود و میتواند گذشته را بوضوح تجربه کنند.
دوره هایی از هشیاری گسترده را تجربه می کند.
حالتهای دیگری از هشیاری را تجربه می کند.
شیوه نمره گذاری
این آزمون 34 گویه دارد. هر گویه به صورت خطی از 4 درجه از خیلی کم تا خیلی زیاد طبقه بندی شده است. در این مقیاس از جمع مجموع درجههای 34 گویه نمره بدست آمده که میزان جذب شدن آزمودنی در محیط های مجازی را مشخص می کند(پناهی شهری،1388).
روایی و اعتبار TAS
پناهی شهری (1388) برای بررسی روایی سازه TAS، از روش تحلیل عاملی استفاده شد. به این منظور، پاسخهای 437 آزمودنی (همه آزمودنیهای پژوهش) با روش تحلیل مولفه های اصلی مورد بررسی قرار گرفت.
شاخص kmo به میزان 87/0 و آزمون کرویت بارتلت ( 2971، 1p<000 ) نشان داد انسجام درونی داده ها به منظور تحلیل عاملی برای تحلیل گویه ها کافی است. منحنی حاصل از آزمون اسکری نشان داد شیب منحنی در نقطه ای مسطح میشود که استخراج 9 عامل بهترین ساختار عاملی این آزمون خواهد بود. مقدار ویژه این 9 عامل بالاتر از یک بود که به ترتیب 22، 5، 5، 5، 4، 4، 3، 3 و 3 (در مجموع 54) درصد واریانس مشترک را تبیین می کنند.
به منظور تبیین روشنتر و ساختار سادهتر TAS، عاملها با استفاده از چرخش واریماکس استخراج شد. با توجه به بار معنایی گویه های هر عامل و پژوهشهای پیشین، این عوامل استخراج شدند (دلایل نام گذاریها و متن گویه های هر یک از عوامل در ادامه خواهد آمد):
1 ـ رویای روز و تخیل
2 ـ درگیر شدن و مشارکت
3 ـ جذب شدن به موسیقی
4 ـ حس آمیزی رنگ و بو
5 ـ حالتها دیگر هشیاری و ادراک
6 ـ بیش شناخت
7 ـ حس آمیزی صوتی
8 ـ گرایش به تجسم
9 ـ گرایش به روان نژندی9
اعتبار TAS با سه روش دوباره سنجی، تنصیفی و همسانی درونی مورد بررسی قرار گرفت و نتایج آن در کمترین و بیشترین همسانی درونی به ترتیب مربوط به مقیاس "گرایش به روان پریشی" (40/0) و نمره کل TAS (89/0) بود. کمترین و بیشترین اعتبار تنصیفی نیز به ترتیب مربوط به مقیاس "گرایش به روان پریشی" (40/0) و نمره کل TAS (86/0) بود.
به منظور بررسی اعتبار دوباره سنجی، این آزمون دو بار و با فاصله زمانی 4 تا 6 هفته روی 70 دانشجوی دانشگاه پیام نور و دانشجوی دانشگاه آزاد و کارمند مخابرات اجرا شد. چنانچه در جدول 3-11 مشاهده می شود همه ضرایب دوباره سنجی مقیاسها و نمره کل TAS در فاصله زمانی 4 تا 6 هفته معنادار بوده است. ضمناً مقایسه میانگین 5 مقیاس و نمره کل TAS با استفاده از آزمونt نمونه های وابسته، تفاوت معناداری بین میانگین مقیاسها (بجز مقیاس حس آمیزی صوتی) و نمره کل TAS در دو اجرا با فاصله زمانی نشان نداده است. بجز گویههای 8، 13، 15، 17، 29، 30 و 33، همبستگی سایر گویهها در دو اجرا معنادار بوده است. بجز گویههای 1، 10، 19، 22 و 23، تفاوت میانگین سایرگویه ها در دو اجرا معنادار نبوده است.
پرسشنامه تمایلات غرق شدن (ITQ)
پرسشنامه تمایلات غرق شدن (ITQ) توسط ویتمر و سینگر (1998) ارائه شد و به بررسی توانایی فرد در درگیرشدن و مشارکت در تجارب روزانه میپردازد و به فناوری نیز بستگی ندارد (مانیا و چالمرز، 2001). ITQ از سه خرده مقیاس تشکیل شده است:
بازی: در گویه های مقیاس بازی ITQ از آزمودنیها پرسیده میشود تا چه حد به بازیهای رایانهای میپردازند و تا چه حد در این بازیها غرق میشوند و احساس میکنند در بازی هستند. البته لارنی و همکاران (2005) معتقدند فقط گویه آخر مقیاس بازی مربوط به تمایلات غرق شدگی است و میتوان آن را شاخص مشارکت در بازی تلقی کرد.
فوکوس: منظور از فوکوس، آماده باش ذهنی10 و توانایی تمرکز روی فعالیتهای لذت بخش و جلوگیری از عوامل حواس پرت کننده است. به نظر میرسد فوکوس زمینه ساز عامل بعدی یعنی مشارکت باشد.
مشارکت: مشارکت مربوط به آمادگی برای درگیر شدن و مشارکت انفعالی در برخی فعالیتهاست. مشارکت حاصل تمرکز انرژی و توجه روی یک محرک، فعالیت یا رویداد است. میزان مشارکت به اهمیت یا معنای آن محرک، فعالیت یا رویداد بستگی دارد. اگر کاربر مشکلات شخصی داشته باشد، بیمار باشد، از نظر فیزیکی راحت نباشد یا به محرکهای خارج از محیط مجازی توجه کند، مشارکت کمتری در محیط مجازی خواهد داشت. در آزمونهای متعددی که به بررسی احساس حضور پرداختهاند، عامل "مشارکت" با همین عنوان یا عنوانهای مشابه خود را نشان داده است، مثلا عامل مشارکت / مهار آزمون PQ، عامل درگیر شدن در آزمون11 ITC-SOPI، عامل تخصیص توجه12 در آزمون13MEC-SPQ و عامل درگیر شدن در آزمون 14TPI. البته در MEC-SPQ عاملی به نام "مشارکت شناختی" نیز وجود دارد.
ظاهراً تمایلات غرق شدن (مانند فوکوس و مشارکت)، انعکاسی از صفات و آمادگیهای شخصیت هستند. لارنی و همکاران (2004) دریافتند خرده مقیاسهای فوکوس و مشارکت همبستگی مثبتی با برون گرایی و گذار از خود15 دارند. یعنی برون گرایی و نوعی از خودفراموشی16 ظاهراً با توانایی فوکوس توجه به محرک میانجی ساخته و با درگیر شدن با محیط مجازی رابطه دارد. مثلاً افراد مضطرب میتوانند سریعتر منابع توجهی خود را به سوی محرکهای تهدید کننده منحرف کنند و فکر خود را با آنها درگیر کنند و در این خرده مقیاسها نمره بالاتری میآورند. به نظر کلونینگر17 و همکاران (1993) گذار از خود عبارت است از همانند شدن18 با هر چیزی که بخشی از یک کل منسجم19 تلقی میشود. گذار از خود مستلزم پذیرش، همانند شدن یا اتحاد معنوی با طبیعت یا منبع آن است. گذار از خود چند جنبه یا مرحله دارد: خود فراموشی، همانند شدن با غیر خود20 و پذیرش معنوی21. منطقی است که بپذیریم گذار از خود، بویژه خودفراموشی، با حضور همبستگی مثبتی داشته باشد. ظاهراً خودفراموشی و همانندشدن با غیر خود تعیین کننده های مهمی در احساس حضور هستند (لارنی و همکاران، 2004 ، پناهی شهری ، 1388).
در نخستین بررسی ویتمر و سینگر (1998) همسانی درونی ITQ 75/0 بود. گویههایی که موجب کاهش این ضریب شده بودند حذف شدند و همسانی درونی 18 گویه باقی مانده 81/0 شد (132n=). لارنی و همکاران (2004) همسانی درونی سه مقیاس فوکوس، مشارکت و بازیهای ITQ را به ترتیب 80/0، 77/0 و 78/0 گزارش کردهاند. همسانی درونی سه عامل نسخه اصلیITQ در بررسی ویتمر و سینگر (1998) کمتر از 7/0 بوده است. گلدیز22 و همکاران (2006) با حذف و اضافه برخی گویه ها به عواملی رسیدند که "تمایلات روانی-حرکتی23 " مشارکت شناختی24 و مشارکت ادراکی25 نام گرفتند. همسانی درونی همه این خرده مقیاسها بالای 70/0 گزارش شده است. در بررسی لارنی و همکاران (2005) همسانی درونی فوکوس پایین (50/0) اما همسانی درونی مشارکت قابل قبول (80/0) بوده است. (همان منبع)
به نظر ویرث26 و همکاران (2007) مشارکت به معنای پذیرش بی قید و شرط27 اطلاعاتی است که از محیط میانجی ساخته آمده است و ارتباط زیادی با انگیزههای فرد دارد. مشارکت موجب جلب توجه به سوی محیط رسانهای و بررسی محرکهای موجود در آن به منظور معنایابی آنها میشود. مشارکت وابسته به محتوای رسانه است و به نظر میرسد ارتباط اندکی با حضور در مکان داشته باشد. گرچه مشارکت برای رسیدن به احساس حضور الزامی نیست، از آنجا که فردی که در کاری مشارکت دارد، با انگیزه است، این انگیزه حضور را تسهیل میکند. ضمناً چنین فردی بیشتر منابع شناختی خود را صرف پردازش محیط
رسانهای میکند و به این ترتیب منابع کمتری برای پردازش محرکهای رقیب باقی میماند.(همان منبع)
شیوه نمرگذار
این آزمون 17 گویه دارد دامنه نمره هر گویه از 1 تا 7 است و مجموع نمره 17 گویه این آزمون نمره کل آزمودنی است که در دامنه ای بین 7 تا 119 قرار می گیرد.
روایی و اعتبار ITQ
برای بررسی روایی سازه ITQ، از روش تحلیل عاملی استفاده شد. به این منظور، پاسخهای 437 آزمودنی (همه آزمودنیهای پژوهش) با روش تحلیل مولفه های اصلی مورد بررسی قرار گرفت.
شاخص kmo به میزان 80/0 و آزمون کرویت بارتلت ( 1893، 0001/0 p<) نشان داد انسجام درونی دادهها به منظور تحلیل عاملی برای تحلیل گویهها کافی است. منحنی حاصل از آزمون اسکری نشان داد شیب منحنی در نقطهای مسطح میشود که استخراج 5 عامل بهترین ساختار عاملی این آزمون خواهد بود. مقدار ویژه این 5 عامل بالاتر از یک بود که به ترتیب 27، 10، 9، 8 و 6 (در مجموع 60) درصد واریانس مشترک را تبیین میکنند. ( همان منبع )
به منظور تبیین روشنتر و ساختار سادهتر ITQ، عاملها با استفاده از چرخش واریماکس استخراج شد. نتایج این تحلیل در جدول 3-13 آمده است. با توجه به بار معنایی گویههای هر عامل و پژوهشهای پیشین، عامل نخست "مشارکت شناختی" ، عامل دوم "غرق شدن در بازی و فراموش کردن گذشت زمان"، عامل سوم "مشارکت هیجانی"، عامل چهارم " فوکوس" و عامل پنجم "مشارکت خیالی" نامیده شد. جدول 13-3 بارهای عاملی گویهها روی این 5 عامل را نشان میدهد. چنانچه در این جدول دیده میشود، غیر از عامل آخر، سایر عوامل ساختار ساده و خالصی دارند، به این معنا که هر گویه فقط روی یک عامل بار دارد. فقط بار عاملی گویه 19 اندکی کمتر از 4/0 بوده است (39/0) و بار عاملی سایر گویهها بالاتر از این مقدار است. فقط گویه 11 روی بیش از یک عامل (عامل نخست و پایانی) بار دارد. بار عاملی این گویه روی عامل پایانی بیشتر است و افزودن آن به عامل نخست تاثیری بر همسانی درونی آن نداشته اما همسانی درونی عامل پایانی را افزوده است و به همین دلیل در عامل پایانی لحاظ شده است.
به منظور بررسی اعتبار دوباره سنجی، این آزمون دو بار و با فاصله زمانی 4 تا 6 هفته روی 70 دانشجوی دانشگاه پیام نور و دانشجوی دانشگاه آزاد و کارمند مخابرات اجرا شد. چنانچه در جدول 3-15 مشاهده میشود همه ضرایب دوباره سنجی مقیاسها و نمره کل ITQ در فاصله زمانی 4 تا 6 هفته معنادار بوده است. ضمناً مقایسه میانگین 5 مقیاس و نمره کل ITQ با استفاده از آزمون t نمونههای وابسته، تفاوت معناداری بین میانیگین مقیاسها و نمره کل ITQ در دو اجرا با فاصله زمانی نشان نداده است. بجز گویههای 8، 13 و 14، همبستگی سایر گویهها در دو اجرا معنادار بوده و تفاوت میانگین هیچ یک از گویهها در دو اجرا معنادار نبوده است. ( همان منبع )
اعتبار وروایی آزمونها(اعتیاد اینترنت،جذب وغرق شدن) در پژوهش جاری
برای بررسی روایی سازه آزمونها، از روش تحلیل عاملی (روش تحلیل مولفه های اصلی) استفاده شد. چهار معیار برای استخراج عوامل در نظر گرفته شد (هیر28 و همکاران، 2005):
حداقل ارزش ویژه یک عامل 1 باشد
حداقل بار عاملی برای هر یک از گویهها 4/0 باشد
سادگی ساختار عاملی
حذف عواملی که فقط یک گویه روی آنها باردارد.
لازم به ذکر است که:
حداقل شاخصKMO برای تحلیل عاملی 7/0 در نظرگرفته شد.
شاخص آنتیایمیج29 هر یک از گویه کمتر از 5/0 نبود.
در اندک مواردی به منظور معنادارتر شدن تحلیل عاملی بار عاملی 35/0 برای یک گویه نیز پذیرفته شد. با توجه به معیارهای بالا،
آزمونگرای شبه غرق شدن(ITQ) تحلیل عاملی شد و مقیاسهای مشارکت، غرق شدن در زمان و مکان، درگیر شدن هیجانی، تمرکز و بازی استخراج شد.
مقیاس جذب شدن تلگن(TAS) تحلیل عاملی شد و مقیاسهای رویاپردازی، حس آمیزی، حالتهای دیگر هشیاری، تجسم، موسیقی، درگیرشدن، معنای ابیوبیش شناخت استخراج شد.
گویههای آزمون اعتیاد به اینترنت انسجام زیادی داشت وتحلیل عاملی نشد (عوامل استخراج شده بسیار شبیه هم بودند).
برای بررسی اعتبارآزمونها و مقیاسهای آنها، همسانی درونی گویه ها و همبستگی مقیاسها با نمره کل گرفته شد و برای این منظور با روش آلفای کرونباخ اعتبار آنها بررسی شد. نتایج این بررسی در جدول شماره جدول(3-2، 3-3) آمده است. همسانی درونی آزمون اعتیاد به اینترنت نیز با 20 گویه 87/0 بود.
جدول (3- 2): تعداد گویه ها و همسانی درونی مقیاسها و نمره کل آزمون گرایش به غرق شدن (ITQ)
مشارکت
غرق شدن در زمان و مکان
درگیر شدن هیجانی
تمرکز
بازی
کل آزمون
تعداد گویه ها
ضریب همسانی
تعداد گویه ها
ضریب همسانی
تعداد گویه ها
ضریب همسانی
تعداد گویه ها
ضریب همسانی
تعداد گویه ها
ضریب همسانی
تعداد گویه ها
ضریب همسانی
3
79/0
5
71/0
2
80/0
3
60/0
2
60/0
17
83/0
جدول (3- 3) : تعداد گویه ها و همسانی درونی مقیاسها و نمره کل مقیاس جذب شدن تلگن (TAS)
رویا
حس آمیزی
حالت های دیگر احساس وادراک
بیش شناختی
تجسم
موسیقی
درگیری
معنایابی
کل آزمون
تعداد گویه ها
ضریب همسانی
تعداد گویه ها
ضریب همسانی
تعداد گویه ها
ضریب همسانی
تعداد گویه ها
ضریب همسانی
تعداد گویه ها
ضریب همسانی
تعداد گویه ها
ضریب همسانی
تعداد گویه ها
ضریب همسانی
تعداد گویه ها
ضریب همسانی
تعداد گویه ها
7
73/0
6
70/0
6
60/0
5
60/0
3
55/0
2
52/0
3
41/0
2
40
34
90/0
جدول( 3- 4) : همبستگی مقیاسها و نمره کل آزمون گرایش به غرق شدن (ITQ)
عوامل
غرق در زمان و مکان
درگیری شدن هیجانی
تمرکز
بازی
نمره کل ITQ
مشارکت
**524/0
**434/0
068/0
**308/0
775**/0
غرق در زمان و مکان
**448/0
*138/0
**418/0
811**/0
درگیری شدن هیجانی
054/0
**297/0
705**/0
تمرکز
005/0
283**/0
بازی
543**/0
* p<05/0** p<01/0
جدول (3-5) : همبستگی مقیاسها و نمره کل مقیاس جذب شدن تلگن (TAS)
بیش شناخت
معنایابی
درگیرشدن
عوامل
**788/0
**414/0
**418/0
**536/0
رویاپردازی
**760/0
**402/0
**376/0
**481/0
حس آمیزی
**715/0
**413/0
**339/0
**465/0
حالتهای دیگر هشیاری
**640/0
**471/0
**310/0
**386/0
تجسم
**603/0
**323/0
**308/0
**330/0
موسیقی
**625/0
**283/0
**352/0
درگیرشدن
**537/0
**273/0
معنایابی
**713/0
بیش شناخت
* p<05/0** p<01/0
روش تحلیل داده ها
برای تجزیه وتحلیل دادههای پژوهش از آمار توصیفی و آمار استباطی استفاده شده است، که در آمار توصیفی از میانگین، انحراف معیار و..، روشهای آمار استنباطی که در این تحقیق با استفاده از بسته نرم افزاری "اس .پی .اس.اس"30 و با توجه به سئوالهای پژوهش و فرضیههای صورت بندی شده ، مورد استفاده قرار گرفته ، عبارت از تحلیل رگرسیون چندگانه با روش گام به گام برای ورود متغیرهای پیش بینی در مدل رگرسیون استفاده شده است.
منابع و مآخذ
– امیری، علی.(1383). زمینهیابی اعتیاد به اینترنت در دانشجویان مشهد. پایان نامه تحصیلی کارشناسی، دانشگاه تهرانی.
امیری، علی. رحیمی، مریم. (1384). زمینهیابی اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دورههای کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه علوم بهزیستی. مجله رشد، شماره25، دوره هفتم،19- 16.
-امینی، محمدصادق. (1384).اعتیاد اینترنتی، پدیده مخرب قرن 21. مجلات با موضوعات گوناکون علوم انسانی، شماره 172.
-امیدوار، احمدعلی. صارمی، علی اکبر. (1381). اعتیاد به اینترنت: توصیف، سبب شناسی، پیشگیری، درمان و مقیاسهای سنجش اختلال اعتیاد به اینترنت، مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی پردیس، مشهد: انتشارات تمرین.
-اورنگ، طیبه. (1383). بررسی علل وابستگی روانی به چت کردن در اینترنت در جوانان شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهراء.
-اخترمحققی، مهدی. (1385). جامعه شناسی اینترنت. تهران: ناشر: مولف، چاپ اول.
– تقی زاده، محمد احسان. (1389). علل و انگیزههای اعتیاد دیجیتالی. ماهنامهی تربیت، شماره5،42.
-ارشلو، حمیرا. (1385). بررسی تاثیر رسانههای الکترونیک و محیطهای مجازی نظیر اینترنت بر هویت و سلامت روان دانشجویان دانشگاه تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاداسلامی واحد رودهن.
-آکسلید، کریس. (1382). واقعیت مجازی درکامپیوتر (ترجمه لیلی براتزاده). چاپ اول، تهران: نشر کتاب مریم. (سال نشر به زبان اصلی1998).
-باقری، حمید. (1388). اعتیادبه اینترنت و وضعیتهای هویت در دانشجویان. مجله رشد، شماره25، 24- 16.
– پناهی شهری، محمود. (1388). بررسی رابطه احساس حضور با برخی ویژگیهای روانشناختی جوانان در محیط های مجازی. رساله دکترا، دانشگاه تربیت مدرس.
– جلالی پور، سیدحمید. جلالی، داریوش. اسعدیان، سعیده. (1384). مقایسه اعتیاد به اینترنت برحسب سبکهای تفکردرکاربران. مجله دانش و پژوهش در روانشناسی، 72، 55- 23.
-پاشایی، فاطمه. نیکبخت نصرآبادی علی رضا، توکل، خسرو(1387). تجربه جوانان از زندگی با اینترنت: مطالعه کیفی، مجله علوم رفتاری شماره4،337-333.
-پورافکاری، نصرت اله. (1380). فرهنگ جامع روانشناسی و روانپزشکی. چاپ سوم، تهران: نشر فرهنگ معاصر.
– حمیدیان، فرود. (1387). اعتیاد به اینترنت و موبایل. چاپ اول، تهران: نشره قطره.
-حسینی، عباس، دلاوری، صدیقه. (1384). خانواده و اینترنت(تهدیدها و راهکارها). قم: انتشارات حضرت معصومه (س).
– خواجه موگهی، علاسوند. (1389). بررسی متغیرهای شخصیتی پیشبینی کننده اعتیاد به اینترنت. مجله علمی پزشکی دوره 9، شماره 4، 366- 359.
– خسرو جردی، محمود، سیدآیت الله. (1385). بررسی اعتیاد اینترنتی :مطالعههای جنس، مقطع تحصیلی و اندازه سازمان آموزشی. فصلنامه راهبرد، سال هجدهم، شماره 53، 225- 213.
-دهقان، علی. (1384). قماربازی اینترنتی. فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره اول شماره 2و3، 74- 45.
دریفوس، هیوبرت ال. (1389). دربارهی اینترنت. (ترجمه علی فارسی نژاد). چاپ اول، تهران: نشر ساقی. (تاریخ انتشار به زبان اصلی2001 ).
– درگاهی، حسین، رضوی، سیدمنصور. (1386).اعتیاد به اینترنت و عوامل موثر بر آن در ساکنان منطقه 2 غرب تهران. فصلنامه پایش،سال ششم،شماره سوم، 272- 265.
– داور پناه، محمد رضا.(1382).تغیر واقعیت درمحیط ارتباطی مجازی. مجله علوم تربیتی و روانشناسی، جلد چهارم، شماره 1، 31- 13.
سرمد، زهره.بازرگان،عباس.حجازی،الهه. (1386). روش های تحقیق درعلوم رفتاری. چاپ چهاردهم،تهران: انتشارات آگاه.
– شایق، سمیه. آزاد، حسین. بهرامی، هادی. (1388). بررسی اعتیاد به اینترنت و رابطه آن با ویژگیهای شخصیتی در نوجوانان تهران.مجله علمی پژوهشی اصول بهداشت روانی، سال یازدهم،شماره2، 158- 149.
– علوی، سید سلمان و همکاران(1388). بررسی ویژگیهای روانسنجی پرسشنامه اعتیاد به اینترنت GPIUS در کاربران دانشجوی دانشگاههای شهر اصفهان سال 1388. دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی، سال سیزدهم،شماره چهل:صص 38-50.
– علوی، سید سلمان، مرآثی، محمدرضا، جنتی فرد، فرشته، اسلامی، مهدی، برنامنش، علیرضا (1389). بررسی ارتباط علائم روانپزشکی با اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاههای شهر اصفهان. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشت درمانی همدان، دوره هفدهم، شماره2، پیاپی 56: صص57-65.
گانتر، بری. (1383). اثر بازیهای ویدئویی و رایانهای بر کودکان. (ترجمه حسن پورعابدی نایینی) تهران: انتشارات جوانه رشد.
-عابدینی، صمد، پورجبلی، ربابه (1384). بررسی میزان بهرهمندی از اینترنت در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی خلخال. فصلنامه علمی و پژوهشی علوم اجتماعی، سال دوم،شماره هفتم،زمستان 1384.
– قاسم زاده لیلی، شهرآرای مهرناز، مرادی علیرضا (1380). بررسی میزان شیوع اعتیاد به اینترنت و رابطه آن با تنهایی و عزت نفس در دانش آموزان دبیرستانی شهر تهران .فصلنامه تعلیم وتربیت شماره 89: صص
-کوپر،ال. (1388). اینترنت و کمین اخلاقی (ترجمه سیدحمید مرتضوی و بتول جباریان). چاپ اول تهران: نشر دانژه. (تاریخ انتشار به زبان اصلی).
-کرامتی مقدم، رضا (1383). بررسی رابطه میزان وابستگی به اینترنت با نظام ارزشی افراد در بین دانشجویان کارشناسی ارشد ورودی 1382دانشگاه شهید بهشتی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
گرینون، ژیل.ویو، سوزان.(1384). آمار کاربردی (به زبان ساده). (ترجمه مهدی گنجی و حمزه گنجی) تهران: نشر ساوالان.
-مجدیان، محمد. (1378). آزمون اعتیاد به اینترنت یانگ. تهران: موسسه آزمون یارپویا.
-منطقی،مرتضی.(1387). راهنمای والدین در استفاده فرزندان از فن آوریهای ارتباطی جدید تلفن همراه. چاپ اول، تهران: نشر عابد.
– ناستی زایی، ناصر. (1388). بررسی ارتباط سلامت عمومی با اعتیاد به اینترنت. طبیب شرق، دوره11، شماره1.
– معیدفر، سعید، گنجی، احمد، پورکتابی، کرم حبیب. (1384). اعتیاد اینترنتی علل و پیامدهای آن.
نشریه اطلاع رسانی وکتابداری، شماره 63، صص39- 68.
– ویزشفر، فاطمه. (1386). بررسی میزان اعتیاد به اینترنت در استفاده کنندگان از کافی نتهای شهر لار. فصلنامه اصول بهداشت روانی، سال هفتم، شماره 25،26: صص 27-33.
منابع خارجی
-Belsare T, Gaffney GR Black DW.(1997). Compulsive computer use [letter].Am J Psychiatry,154:289
-Black‚ DW.Belsaare‚ GShlosser‚ S.(1999)Clinical feature,psychiatric comorbidity,and health-related quality of life in persons re-porting compulsive computer use behavior.J Clin psychiatry :60‚839-43
– Bernner‚ V. (1997). Psychology of computer use:XL VII.parameters of internet use,absue, and addiction:the frist 90 days of the internet usage survey.Psych Rep: 80‚ 879-82
Caplan SE.Preference for online social hnteraction:atheory of problematic internet use and psychosocial well- being?Am Psychol 1998;53:1017-31.
– Charlene Jennett,Annal L.Cox,Paul Cairns,et al.(2008).Measuring and defining the experience of immersion in gams:Human-Computer Studies,Volume66,Issue9,September :661-641.
-Davis‚ R. A.(2001). cognitive-behavioral model of pathological internet use.Comput Human behave :17‚187-95.
– Egger‚ O.Rauterberg‚ M.(1996). Internt behavior and addiction. zurich:swiss federal institute of Technology.
-Griffiths MD.internet addiction:fact or fiction? Psychologist 1999;12:246-51
– Shapira‚ N.Goldsmith‚ T. keck Jr P,et al.(2000). psychiatric features of individuals with problematic internet use.J Affect Disord:57‚ 267-72.
Hadly, SJ.Baker, BR Hollander, E.(2006). Efficacy of escitalopram in the treatment of compulsive-impulsive computer use disorder (abstract). Biol Psychiatry:59‚ 261S.
– Ijsselsteijn, W.A. , Bierhoff, I. & Slangen-de Kort, Y. (2001). "Duration Estimation and Presence". 4th International Presence Workshop, May 21-23, Philadelphia, PA. Available From: www.informatik.umu.se/~jwworth/BeingAndTime.pdf
-Jerald J,Block,M.D.(2008).Issues for DSM-V:Internet Addiction.American Psychiatric Association:165‚306 – 307.
– Maslow, A. (1968). Toward a Psychology of Being. New York: John Willey & Sons.
Morahan-Martin J,Schumacher P.Incidence and correlates of pathological internet use among college student. Comput Human Behav 2000;16:13-29
-Morahan-Martin‚ J. Schumacher‚ P.(2000). Incidence and correlates of pathological internet use among college student. Comput human:16‚ 13-29.
– Moshe Israelashvili,Taejin Kim,Gabriel Bukobza.(2011).Adolescents over-use of the cyber world-internet addiction or identity exploration?.Journal Adolescence.
Machlis, S.(1997). Gotchaǃ Computer monitors riding the web wave, Computerword,p. 1.
-Pallanti S,Bernardi S Leonardo Q.The shorter PROMIS questionnaire and the internt addiction scale in the assessment of multiple addictions in a high-school population:prevalence and related disability .CNS Spectrums 2006;11(12):966-74
– Roche, S. M., & McConkey, K. M. (1990). "Absorption: Nature, Assessment, and Correlates". J. of Personality and Social Science, 59, 91-101.
– Schuemie, M. J., van der Straaten, P., Krijn, M., & van der Mast, C. A. P. G. (2001). "Research on Presence in Virtual Reality: A Survey". Cyberpsychology & Behaviour, 4, 183-201.
-Shapira NA,lessig MC,Goldsmith TD,et al. problematic internet use: proposed classification and diagnostic criteria.Depress Anxiety 2003;17:207-16
-Shotton‚ MA..(1991)The costs and benefits of computer addiction Behav Inform Tech:10(3)‚219-30- –Tellegen, A. (1982). Content Categories: Absorption Items .
– Tellgen, A. Atkinson, G. (1974). Openness to absorbing and self-altering experiences(absorption),a trait related to hypnotic susceptibility. Journal of Abnormal Psychology:83, 268-277.
-Young٫S.(2007).treatmentoutcomes with internet addiction.published in cyberpsychology (Revised).Unpublished manuscript, University of Minnesota.
-Young‚ k. (1999).Internet Addhction: Symptoms‚ Evaluation and Treatment.
–Young‚ K.(1998). Internet addiction: the emergence of a new clinical disorder. Cyberpsychol Behav: 3‚234-44
1 – Roche & McConkey
2 – Tellgen, A.
3 – Maslow
4 – Ijsselsteijn, et al
5 – Test Internet Addiction(IAT)
6 – Tellgen Absorption Scale(TAS)
7 – Immersion Tendencies Questionnaire(ITQ)
8 – Multidimensional personality questionnaire
9 – psychotism
10 – alertness
11 – alertness
12 – attention allocation
13 – The MEC Spatial Presence Questionnaire (MEC-SPQ
14 – Temple Presence Inventory (TPI)
15 – self-transcendence
16 – self-forgetfulness
17 – Cloninger
18 – identification
19 – unified whole
20 – transpersonal identification
21 – spiritual acceptance
22 – Goldiez
23 – psychomotor tendencies
24 – cognitive involvement
25 – perceptual involvement
26 – Wirth
27 – noncritical
28 – Hair
29 – anti image
30 – spss
—————
————————————————————
—————
————————————————————