کرمهای نواری روده در انسان
دیفیلوبرتویوم لاتوم
نام بیماری: دیفیلوبرتریازیس، عفونت کرم نواری ماهی، عفونت کرم نواری پهن
چرخه ی زندگی
میزبان قطعی کرم، انسان، سگ، گربه و به درجات کمتری حداقل 22 گونه از پستانداران شامل میمون پوزه دراز، گراز ماهی، خوک آبی، خرس، روباه و خوک می باشند.
کرم بالغ، عاجی رنگ یا زرد مایل به خاکستری و طویل ترین کرم نواری انسان بوده و از 10 ـ 3 متر طول و تا بیش از 3000 پروگلوئید داردو به طور معمول کرم در ایلئوم و گاهی در ژژنوم زندگی می کند و با کمک دو شکاف مکنده ی خود به مخاط روده می پسبد.
دوره ی زندگی انگل ممکن است تا 20 سال به طول بیانجامد.
خودباروری شیوه ی اصلی تولید مثل انگل می باشد ولی باروری متقاطع بین بندها نیز ممکن است وجود داشته باشد.
اسکولکس کوچک و بادامی شکل انگل به ابعاد 3ـ 2 میلی متر در 1 میلی متر بوده و دارای دو شکاف مکنده ی عمیق پشتی ـ شکمی است.
عرض بندهای بالغ بیش از طول آنها است ( به این سبب لاتوم نامیده می شود) و دارای اعضای تولید مثل هر دو جنس نر و ماده می باشد.
اعضای تناسلی نر به عضو تناسلی (سیروس) که عضلانی بوده و در سوراخ تناسبی مشترک قرار دارد، ختم می شوند.
رحم شبیه به گل سرخ و تیره و پیچ خورده ی انگل در قسمت میانی پروگلوئیدهای بالغ قرار داشته و یکی از وجوه تشخیصی کرم محسوب می شود.
روزانه یک میلیون تخم زرد مایل به قهوه ای از رحم بزرگ بندهای بارور، که پس از کامل شدن تخمگذاری از هم می پاشد، به درون روده آزاد می شود.
تخم دارای پوسته ی منفرد با یک دریچه ی نامشخص در یک انتها و اغلب یک برجستگی دکمه مانند ضخیم در انتهای دیگر است.
چرخه ی زندگی شامل دو میزبان واسط است.
اولین میزبانان واسط سخت پوستان آب شیرین از جنسهای سیکلویس و دیاپتوموس می باشند.
میزبانان واسط دوم، بعضی از مطبوع ترین ماهیهای آب شیرین از جمله، اردک ماهی، آزاد ماهی، ماهی قزل آلا، ماهی سفید و سپرماهی می باشند.
در شرایط مطلوب حرارتی، تخمها 12ـ 9 روز پس از رسیدن به آب باز شده و جنین که در داخل پوسته ی جنینی مژه داری قرار دارد از طریق دریچه ی تخم خارج می شود.
کوراسیدیوم مژه دار، آزادانه شنا کرده و در طی 2ـ 1 روز توسط گونه های مناسبی از سخت پوستان آب شیرین، سیکلوپس یا دیاپتوموس، خورده می شود.
در بدن سخت پوست، کوراسیدم مژه های خود را از دست داده و به کمک قلابچه های خود داخل دیواره ی روده می شود و سپس به حفره ی بدن راه می یابد.
در این مکان لارو انگل رشد کرده و تبدیل به لارو کشیده ی پروسرکوئید می شود.
با خورده شدن سخت پوست آلوده توسط گونه های مناسب ماهیهای آب شیرین، سخت پوست هضم و لارو پروسرکئید وارد دیواره ی روده ی ماهی شده و از آنجا به حفره ی بدن، احشا، بافتهای چربی و همبند و عضلات می رود و در طی 30ـ 7 روز تبدیل به لارو کشیده، سفید رنگ، و دوکی شکلی به نام پلروسرکوئید می شود که دارای بندهای کاذب بوده و به اندازه ی 20ـ 10 میلی متردر 3ـ 2 میلی متر است.
ماهیهای گوشتخوار نیز می توانند ازطریق خوردن ماهیهای آلوده ی کوچک، مبتلا به لارو پلروسرکوئید شوند ولی لارو در بدن این میزبان انتقالی رشد بیشتری نخواهد کرد
.
یک ماهی می تواند دارای تعداد بی شماری لارو پلروسرکوئید باشد.
پس از خوردن ماهی خام یا نیم پز توسط میزبان پستاندار حساس، لارو به دیواره ی روده چسبیده و با رشد روزانه ای قریب به 30 پروگلوتید، در طی 5ـ 3 هفته به مرحله بلوغ می رسد.
همه گیر شناسی
انگل در مناطق معتدل، جایی که ماهی های آب شیرین از اجزاء مکمل رزیم غذایی هستند، شایع است.
انسان اصلی ترین مسوول تثبیت و بقای کانونهای اندمیک عفونت است.
در مناطق اندمیک، سگها، گربه ها و گاهی پستانداران وحشی ماهی خوار به شدت آلوده هستند ولی به جز انتشار عفونت در نواحی غیر مسکونی، اهمیت نسبتاً کمی در همه گیر شناسی عفونت دارند.
دفع غیر بهداشتی فاضلاب، وجود میزبانان واسط مناسب در آبهای شیرین و عادت به خوردن ماهی خام یا نیم پز مسوول ثبات و بقای عفونت در مناطق اندمیک هستند.
ورود فاضلاب تصفیه نشده به داخل دریاچه های آب شیرین از مهمترین عوامل افزایش موارد عفونت است.
افرادی که از ماهی پخته استفاده می کنند به عفونت دچار نمی شوند.
آسیب شناسی و نشانه شناسی
عفونت معمولا محدود به یک کرم است، اگر چه مواردی از انسداد روده در نتیجه تعداد زیادی کرم گزارش شده است.
در آزمایش خون ائوزینوفیلی قابل توجهی دیده نمی شود.
بسیاری از افراد، عفونت ناشی از دیفیلوبوتریوم را بدون بروز بیماری تحمل می کنند.
با این وجود برخی از مبلایان تظاهرات بالینی مختصر و متنوعی نظیر اختلالات عصبی و گوارشی، ناراحتی های شکمی، کاهش وزن، ضعفف سوء تغذیه و کمخونی دارند.
علایم گوارشی کلی عبارتند از:
دردهای گرسنگی
احساس پر بودن شکم در ناحیه اپی گاستر
کاهش اشتها
بی اشتهایی
تهوع و استفراغ.
کم خونی مرتبط با دیفلیوبوتریوم لاتوم، به ویژه نوع هیپروکرمیک و خطرناک آن توجه زیادی را به خود جلب کرده است.
دیفیلوبوتریوم در فاصله 145 سانتی متری دهان به ژژنوم میزبان می چسبد و با آن به شکل موفقیت آمیزی بر سر جذب ویتامین B12 خورده شده به رقابت پرداخته و موجب کمخونی می شود.
در صورتی که کرم در اثر دارو درمانی به قسمتهای پایین روده برو، کمخونی کاهش پیدا می کند، کاهش مقدار ویتامین B12 در دیفیلوبوتریوم لاتوم بیش از 50 برابر تنیا ساژیناتا گزارش شده است.
تشخیص
تشخیص را نمی توان بر اساس علایم بالینی بنا نهاد، هر چند اقامت در منطقه ی اندمیک، رژیم غذایی حاوی ماهی خام و نوع خطرناک کمخونی همگی احتمال عفونت را مطرح می سازند.
تشخیص آزمایشگاهی مبتنی بر یافتن مقدار زیادی تخم دریچه دار و یا پروگلوتیدهای تهی، در مدفوع و گاهی در مواد استفراغ شده است.
درمان و پیشگیری
درمان موفقیت آمیز مستلزم دفع اسکولکس است.
در صورتی که پس از درمان، اسکولکس در مدفوع دیده نشود، برای اطمینان لازم است بیمار به مدت 3 ماه از جهت عدم دفع پروگلوئید و یا تخم تحت نظر باشد.
درمان انتخابی، پرازی کوانتل به شکل تک دوز (25 میلی گرم در هر کیلوگرم وزن بدن) می باشد که با میزان بهبودی 90 درصد همراه می باشد.
نیکلوزامید (یومزان) به میزان 4 قرص (2 گرم) در یک دوز واحد که پس از مصرف غذای سبک کاملا جویده شود، نیز بکار می رود، اما ممکن است با اسهال، تهوع و استفراغ همراه باشد.
متاسفانه مصرف نیکلوزامید باعث له شدن و نیمه هضم شدن کرم شده و معمولا شناسایی اسکولکس در مواد دفعی را غیر ممکن می سازد.
به دلیل آن که پس از مصرف دارو به ندرت کرمها به شکل خود به خود دفع می شوند مصرف یک مسهل نمکی 2ـ 1 ساعت بعد توصیه می شود.
پیشگیری از کرم نواری ماهی در مناطق اندمیک مستلزم کنترل منبع عفونت، دفع صحیح فاضلاب و نظارت بر عرضه ی ماهی در بازار است.
ورود فاضلاب تصفیه نشده به آبهای شیرین باید ممنوع گردد.
فروش ماهی های متعلق به دریاچه های شدیدا آلوده باید منع شود.
انجماد 10- به مدت 24 ساعت،
پختن کامل ماهی حداقل به مدت 10 دقیقه در C 50
و خشک کردن و نمک سود کردن صحیح ماهی منجر به کشته شدن لاروها می گردد.