«پرورش شتر»
1
به نام خدا موضوع:پرورش شتر
«پرورش شتر»
2
پرورش شتر
وضعیت پرورش شتر در ایران و جهان
انواع شتر
پرورش شتر در ایران
بررسی ظاهری شتر
عوامل موثر در پرورش و تولید شتر
تولیدات و فواید شتر
«پرورش شتر»
3
وضعیت پرورش شتر در ایران و جهان (شتر های ایرانی خارجی)
در مورد مبداو منشا اولیه شتر وزمان اهلی شدن آن،نظرات مختلفی توسط دانشمندان ارائه شده است0 با توجه به فسیلهای به دست آمده،چنین استنباط می شودکه مبدا اصلی شتر در شمال آمریکا بوده واز آنجا به سایر مناطق جهان راه یافته است0
«پرورش شتر»
4
براساس نظرات دانشمندان،شتر یک کوهان حدود 4000سال قبل از میلاد مسیح در عربستان اهلی شده ،تا 1200سال قبل از میلاد ،نگهداری شتر فقط درکشورعربستان مرسوم بوده سپس به تدریج ، سایر کشورهای همجوارنیز به این کار اقدام کرده اند در حدود 400 سال قبل ازمیلاد پرورش شتر در مصررواج درنتیجه،مهاجرت اقوام عرب،شتر در سراسر قاره آفریقا گسترش یافت0 پس از ظهور اسلام نگهداری و پرورش شترتا شمال هندوستان و آفریقای مرکزی رواج یافته است0 حدود سه هزار سال قبل ازمیلاد شترهای دو کوهان توسط مغلها اهلی شده،سپس از طریق ایران و افغانستان بهکشور های عرب راه یافته اند0شتر از جمله دامهایی است که خود را با شرایط آب و هوایی تطبیق داده 0به همین دلیل پرورشآن در کشورهای گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان از اهمیت خاصی برخوردار است0 صفحه اصلی
«پرورش شتر»
5
امروزه انواع شترها به صورت زیر تقسیم بندی می شوند0
1- شترهای بی کوهان شامل:
الف-لاما(Lama)
ب-ویکونا(Vicuna)
ج- آلپاکا(Alpaka)
«پرورش شتر»
6
2- شتر یک کوهانه0 (Camelus Dromedarius) -3شتر دو کوهانه0(Camelus Bacterianus )
«پرورش شتر»
7
الف-لاما(Lama)
شتر لاما حدود دو هزار سال پیش اهلی شده است،طول آن 6/2متر وبلندی آن 6/1متر است0گوشت این حیوانبرای تغذیهانسان قابل استفاده است0راندمان پشم در شتر لاماسالیانه5/3-8/1کیلو گرم استاز این حیوان برای سواری ،باربری وشخم زنی نیز استفاده می شود0شتر لاما به رنگهای سفید ،سیاه یا ابلق وگاهی زرد و قهوه ای دیده می شود0
«پرورش شتر»
8
ب-ویکونا(Vicuna)
این شتر به رنگ زرد مایل به قرمز دیده می شود0
پشم آن ظریف ،ابریشمی و براق است0
«پرورش شتر»
9
ج- آلپاکا(Alpaka)
از شتر آلپاکانا در حمل و نقل کالا و مسافر استفاده میشود0
طول شتر آپاکانا از لاما کوچکتر ولی گردنش دراز تر است0
راندمان تولید پشم در شتر آلپاکا حدود 8/3-8/2کیلو گرم در سال است0
صفحه اصلی
«پرورش شتر»
10
پرورش شتر در ایران
استان سیستان و بلوچستان به دلیل موقعیت خاص اقلیمی
با دارا بودن تعداد 97000نفر شتر طبق سرشماری سال
1354 رتبه اول را در کشور دارد0
در کشور ایران، با کشتار شتربخش عمده ای از گوشت مصرفی مرئم تامین می شود0به طوری کهدر سال 1350
میزان 18/1درصداز کل کشتار در کشتارگاههای کشور را شتر تشکیل می دهد0
«پرورش شتر»
11
از نقطه نظر طبقه بندی،شتر به عالم جانداران، سلسله جانوران،شاخه مهره داران ،رده پستانداران،زیر رده جفت داران، راسته سم داران،زیر راسته زوج سمان،دسته تی لو پودا،خانواده شتر جنس شتر بزرگ و نوع شتر های یک کوهان و دو کوهان تعلق دارد0 تا به حال روشن نشده است که شتر یک کوهان ودو کوهان یک نو حیوان هستند یا دو نوع0برخی محققین این دو را یک نوع وبرخی دیکر دو نوع حیوان می گویند0
«پرورش شتر»
12
نواحی گسترش شتر دو کوهان،آسیای مرکزی است0 این شتر بیشتر در مناطقی که دارای تابستان گرم و خشک و زمستانی سرد هستند به سر می برند0شتر یک کوهان بیشتر در نواحی کم باران و غیر منظم که اختلاف درجه حرارت در سال زیاد است،زندگی می کند0شتر حیوانی است که نسبت به بی غذایی و کم آبی مقاوم بوده و برای بارکشی، سواری و شخم زنی مورد استفاده قرار می
«پرورش شتر»
13
گیرد0امروزه در اکثر کشورهای جهان هدف اصلی پرورش شتر،استفاده از تولیدات شیر و گوشت آن است0شترهای ایران شامل توده های مختلفی از جمله بلوچی، ترکمنی،نجدی و کلکو هستند کههر کدام از آنها از قبایلی به همین اسامی برای بارکشی و کارهای کشاورزی و استفاده از شیر وگوشت آنها نگهداری می شوند 0
صفحه اصلی
«پرورش شتر»
14
ظاهر شترها با هم متفاوت است0
«پرورش شتر»
15
بررسی ظاهری شتر
بزرگترین وجه تمایز شتر با دیگر دامها،وجود یک یا کوهان در پشت آن است0به طور کلی کوهان از چربی بوده و وزن آن در شتر یک کوهان 15-10کیلو گرم و در شتر دو کوهانه تقریبا
25کیلو گرم است0شکل و اندازه کوهان بستگی به نژاد و وضعیت تغذیه شتر دارد ،به طوری که غذای زیاد وکافی باعث بزرگی و حجم کوهان می شود0شترها از نظر رنگ اکثرا قهوه ای یا قهوه ای
تیره ویا خاکستری روشن هستند0شتر سفید تقریبا کمیاب است0 شتر دو کوهان در مقایسه با شتر یککوهان ،دارای پاهایی کوتاه ترو پوشش پشمی ضخیم تری است0
«پرورش شتر»
16
هم چنین توانایی راهپیمایی این نوع شتر در سرزمین های کوهستانی و سنگلاخی به دلیل پوشش ضخیم بدن و مقاوم بودن کف پا،به مراتب بهتر از شتر های یک کوهان است 0شترهای یک کوهان را براساس محل پرورش به دو تیپ نواحی کوهستانی ونواحی پست تقسیم می کنند0شتر نواحی کوهستانی دارای پاهایی کوتاه و بدنی گرد و عضلانی است0در صورتی که در شتر نواحی پست پاها دراز و ضعیف و بدن کشیده است0نگاهداری و پرورش ای نو دام ، مستلزم ارزشیابی دقیق و شناخت عادات و رفتارهای آن است0 از جمله عادتها و رفتار های خاص شتر ، می توان از صبر و حوصله ،تمایل به کار ، قناعت طبع،استقامت ، اطاعت و تا حدودی هوشیاری آن نام برد0
«پرورش شتر»
17
خصوصیات خاص بدنی و شرایط محیط زندگی این دام تناسب و پیوستگی زیادی با هم دارد0مثلا دستگاه گوارش هماهنگ با پاهای بلند و باریک ، او را قادر می سازد که با غذای اندک در مناطق سوزان راههای درازی را بپیماید0هر دو انگشت پای شتر به وسیله پوشش شاخی شکل ضخیمی به یک دیگر متصل شده اند0این پوشش ضخیم و پهن باعث شده که شتر خود را برای راه رفتن در روی شنها کاملا وفق دهد0اما هنگام راهپیمایی در مناطق کوهستانی و سنگلاخ نارحت شده و حتی جراحات و سوختگی هایی در کف پاهایش به وجود می آید0شتر دارای پاهایی بلند و باریک است که نسبت به بدن به صورت مستقیم واقع شده اند0این وضعیت خاص هاها این امکان را به شتر می دهد که بتواند جهت حرکت خود را به سرعت عوض کند0
«پرورش شتر»
18
یکی از وجوه تمایز شتر با دامهای دیگر وجود برجستگی های پهن، ضخیم وشاخی شکل در نواحی جلوی سینه، بازو ،دست ،زانو و پاشنه است0این برجستگی ها که بالشتک نامیده می شوند ،در موقع تولد وجود داشته و به مرور زمان نسبت به نوع کارپهن تر و ضخیم تر می شوند 0وجود همین بالشتکها است که حالت راحتی را در موقع نشستن و استراحت بهشتر می دهد0یکی از طرق ارزیابی شترها ،بررسی وضعیت دندانهای آنها است0 ارزیابی وضع دندانهای شتر همان اندازه اهمیت دارد که در اسب برای تشخیص سن مهم است0
«پرورش شتر»
19
است0از آن جایی که خلق و خوی شتر در سن های مختلف با همدیگر تفاوت دارد از این رو دانستن سن آن از لحاظ طرز رفتار شتر بان با این دام امری ضروری است0دندانهای ششتر نظیر دیگر نشخوار کنندگان از نوع دندنهای علف خوار است0بااین فرق که بر خلاف گاو و گوسفند ، شتر دندانهای نیش نیز دارد 0تعداد دندانهای شیری در شتر 24عدد و تعداد دندانهای بالغ آن 34عدد است0تشخیص سن شتر ،معمولا از روی دندانهای ثنایا و نیش فک پایین صورت می گیرد0به طور کلی سن شتر تا ده سالگی را می توان از روی دندانها کاملا مشخص کرد 0
«پرورش شتر»
20
ازیابی ظاهری شتر بستگی به مورد استفاده آن دارد0در صورتی که از شتر فقط ذر مزراع کشاورزی استفاده شود،باید جثه ای بزرگ و قوی داشته باشد0ولی اگر شتر را برای طی راههای طولانی و قوی بخواهیم باید از شتر های چبک و نسبتا سبک وزن استفاده کرد0شتر های سواری باید دست و پای درازی داشته و چالاک نیز باشند0
صفحه اصلی
«پرورش شتر»
21
عوامل موثر در پرورش و تولیدات شتر (تغذیه،تولید مثل ،ژنتیک،بهداشت و مدیریت)
تغذیه
شتر معمولا غذای خود را از مرتع تامین می کند و به خاطر پوشش ضخیم و مقاومی که روی لباسهایش وجود دارد، می تواند از علوفه ی خشک و خاردار استفاده کند واز گیاهانی که به علت طعم نامناسب به وسیله ی دامهای دیگر خورده نمی شوند ، تغذیه کند0استفاده8 شتر از مرتع باعث از بین رفتن نسبس مرتع می شود0به همی دلیل بهتر است از مراتع برای چرای شتر یکسال در میان استفاده شود0ظرفیت استفاده از مرتع بستگی به وضعیت آن دارد0ولی به طور کلی برای هر نفر شتر ،می توان 6-4 هکتار مرتع در نظر گرفت0
«پرورش شتر»
22
شتر به خاطر گردن دراز خود می تواند از برگ درختان نیز استفاده کند0در تغذیه شتر باید توجه شود که تغییر رژیمهای غذایی به مرور صورت گیرد0زیرا تغییرات ناگهانی غذا باعث اختلالات گوارشیمانند اسهال می شود0استفاده از کنسانتره در تغذیه شتر ، در مواردی صورت می گیرد که شتر باردار بوده ویا کار سنگینی انجام دهد0در این گونه موارد علاوه بر غذای معمولی مقداری کنسانتره نیز به شتر می دهند 0ترکیب کنسانتره در کشورهای مختلف ، متفاوت بوده و بستگی به منابع غذایی و شرایط اقلیمی هر منطقه دارد0مثلا در هندوستان کنسانتره ترکیبی است از سبوس،آرد گندم وآب و در الجزایر این ترکیب شامل آرد خرما ، بلغور جو ومقداری شیر است0میزان احتیاج شتر به آب بستگی به نژاد ، شرایط اقلیمی و نوع علوفه مورد استفاده ان دارد0
«پرورش شتر»
23
و در صورت استفاده از علوفه تازه یا مرتع ،شتر یک هفته وحتی یک ماه بی آبی را تحمل می کند ولی در تابستان و یا زمانی که از علوفه خشک استفاده کرده ویا به کار سنگینی مشغول یا از علوفه زمینهای شور تغذیه می کند 0لازم است روزانه آب بیاشامد0احتیاج شتر به نمک خیلی زیاداست0
ولی میزان آن بستگی به شرایط نگهداری حیوان دارد 0از این رو نمی توان مصرف میزان معینی نمک را در تمام نقاط توصیه کرد0نمک مورد استفاده شتر از طریق گیاهان ولیسیدن مستقیم خاک های شور نیز تامین می شود
«پرورش شتر»
24
تولید مثل
محققین سن بلوغ در شتر را متفاوت ذکر کرده اند0 بعضی از سن سه سالگی دانسته اند ولی معمولا شتر ماده را بع از 4 سالگی مورد استفاده8 قرار می دهند0دوره ی امادگی جنسی برای شتر های نر ار 4هفته تا 4 ماه متفاوت است و تطول مدت آن بستگی به شرایط نگهداری و تغذیه ی حیوان دارد 0هر چه شرایط نگهداری و تغذیه شتر مطلوب تر باشد ، مدت امادگی جنسی نیز بیشتر می شود 0گاهی ر شتر های مسن ، آمادگی جنسی در تمام طول سال وجود دارد ، ولی به طور متوسط ای دوره در شتر نر حدود سه ماه است 0به نظر میرسد دمای محیطنیز دز بروز آمادگی جنسیشتر نر موثر است0
«پرورش شتر»
25
علایم آمادگی جنسی در شتر نر عبارتند از : – ترشح مایع سیاه رنگ و بد بو ( شتر بامالش پشت خود به اشیا بو را در محیط پخش می کند) 0 – بیرون زدن پوست سقف دهان که مانند بادکنکی قرمز رنگ از یک طرف دهان اویزان می شود 0این نشانه فقط در شتر یک کوهان وجود دارد 0 – به همساییدن دندانها -کف کردن دهان در شتر نر آمادگی جنسی عوارض ثانویه ای از قبیل عصبانیت و اسهال به وجود میآورد که موجب ضعیف شدن شتر می شود0
«پرورش شتر»
26
دامپروران برای از بین بردن آمادگی جنسی و عوارض آن ، تغذیه شتر را مختل کرده و کار بیشتری از حیوان می کشند 0نکته قابل توجهی که در آمادگی جنسی شتر نر وجود دارد این است که زمانی که در گله شتر علائم جنسی فقط در قوی ترین شتر ظاهر شود، شترهایی که بعدا این آمادگی را پیدا می کنند ، از ترس ،این علائم ظاهری را نشان نداده یا خیلی ضعیف تر ظاهر میکنند0ولی اگر دو شتر که قدرت جسمانی یکسانی دارند ،در یک زمان آمادگی جنسی پیدا کنند با یکدیگر به جنگ پرداخته و هر یک سعی می کنند با گاز گرفتن دیگری را از بین ببرند0علائم فحلی در شتر ماده ،خفیفتر از شتر نر است 0محققین مدت فحلی را در شتر ماده متفاوت ذکر کرده اند ،عده ای فحلی شتر را در ماههای آذر تا خرداد و برخی بین ماههای آبان تا اوایل خرداد وبعضی آن را هر 40-30روز ذکر کرده اند 0اولین فحلی 30-25 روز بعد از زایمان ظاهر می شود0 بهترین زان برای جفت گیری 4-3 روز بعد از تحریک جنسی (فحلی ) است0
«پرورش شتر»
27
علائم فحلی در شتر ماده عبارتند از : – تورم فرج – ترشح مایع از دستگاه تناسلی – ناآرامی و نعره زدن – باز کردن پاهای عقب
«پرورش شتر»
28
قابلیت جفت گیری در شتر نر بستگی به شرایط نگهداری و تغذیه حیوان دارد 0ولی به طور کلی شتر نر در هر دوره آمادگی جنسی می تواند با 40-30شتر ماده جفت گیری کند0معمولا شتر اولی نوزاد خود را در سن 5 سالگی به دنیا می آورد و از آن پس هر دو سال یک بار عمل زایمان تکرار می شود0البته باید توجه داشت که احتمال بارور شدن شتر در سنین پایین نیز وجود دارد0 در مورد مدت باروری در شتر نظریات متفاوتی وجود دارد به طوری که طول مدت بارداری ان بر اساس نوشته ویلیام سن و بین 370روز به گفته سینک 392 -385روز است0به طور متوسط مدت بارداری در شتر 14-12 ماه است0شتر در اواخر دوران بارداری باید از نظر نگهداری و تغذیه تحت مراقبت های ویژه قرار گیرد0در این دوران نباید از شتر کار کشید0بلکه باید با غذای مقوی و استفاده از مرتع مرغوب حیوان را آماده زایمان کرد0
«پرورش شتر»
29
علائم نزدیکی زایمان در شتر عبارتند از: – حجیم شدن پستان – تورم الت تناسلی – فرو رفتگی دو طرف انتهای دام زایمان در شتر به حالت نشسته انجام گرفته و به ندرت احتیاج به کمک پیدا می کند0
«پرورش شتر»
30
جفت در شتر معمولا 1-5/0 ساعت بعد از زایمان دفع می شود 0 احتمال دو قلوزایی در شتر بسیار پایین است0باید توجه داشت که شتر بر خلاف گاو نوزاد خود را نمی لیسد0لذا لازم است که نوزاد به وسیله انسان خشک شده و به طرف پستانهای مادر راهنمایی شود0مراقبت از بچه شتر (ناقه)در سه هفته اول تولد فوق العاده مهم است0زیرا بچه شتر در این دوران حساس بوده و بیشتری تلفات شتر در این زمان است 0تغذیه بچه شتر در این دوره باید تحت کنترل قرار گیرد و از خوردن بیش از حد شیر توسط آن جلوگیری شود0زیرا باعث اختلالات گوارشی می شود0از راین رو ابتدا باید یک سره پستان (پستانک)و سپس دو سر پستان و به مرور بقیه سر پستان ها در اختیارش قرار گیرد0به بطوری که در سن 9-8هفتگی می تواند از تمام سر پستانها استفاده کند0بچه شتر در سن 5-4 هفتگی شروع به خوردن علوفه می کند0
«پرورش شتر»
31
دادن علوفه و کم کردن شیر باید به مرور انجام گیرد0در سرایط تغذیه مطلوب می توان در 9ماهگی بچه شتر را از شیر گرفت0ولی اگر وضعیت تغذیه نامناسب باشد،این عمل باید در 15 ماهگی انجام گیرد 0دوره ی شیردهی شتر بسته به فاصله بین دو زایش و نوع و کیفیت تغذیه ، بین 18-7ماه متفاوت است0شیر شتر در بعضی از مناطق برای تغذیه نوزادان انسان استفاده می شود و معتقدند که شیر شتر در رشد نوزاد تاثیر به سزایی دارد 0شیر شتر در مقایسه با شیر گاو و گاومیش در حمل و نقل حساسیت کمتری نشان داده و دیر تر تغییر ماهیت می دهد 0شیر شتر سفید رنگ و از نظر مزه مانند شیر گاومیش است0
«پرورش شتر»
32
ژنتیک درموردژنتیک واصلاح نژاد شتر، کار چندانی صورت نگرفته است وفقط تا حدودی روی تلاقی شتر یک کوهان بررسی به عمل آمده که نتایج متفاوتی نیز به دست داده است0به طور کلی میتوان گفت که بچه شتر حاصل از تلاقی شتر یک کوهان ودوکوهان بزرگتر وسنگینتر از پدر ومادر خود خواهد بود0 بررسی بعمل آمده نشان می دهد که نتایج حاصل از تلاقی نسلهای F1 وF2ّ ضعیف ،تنبل و غیر طبیعی میشود0بدین سبب تلاقی نسلهایF1به بعد توصیه نمی شود0
«پرورش شتر»
33
بهداشت مناطق زندگی شترازنقطه نظر شرایط آب وهوایی به گونه ای است که این دام کمتر در معرض خطر و هجوم عوامل بیما ریزا قرار می گیرد0به همین علّت نیزنسبت به سایر دامها کمتر بیمار می شود0ولی چنانچه شترها را مدت مدیدی در محل های سر پوشیده نگهداری کنند،احتمال بیمار شدن آنها افزایش می یابد0به طور کلی بیماری هایی که منحصربه شتر باشند،نادر هستند0شتر،بیشتر از دیگر دامها مبتلا به امراض و ناراحتی های چشمی و رماتیسم عضلانی می شود0 بهترین سن شتر برای خریداری کردن آن،سنین 9-6سالگی است0
صفحه اصلی
«پرورش شتر»
34
«پرورش شتر»
35
تولیدات و فواید شتر:
گوشت:در کشور شوروی سابق،تحقیقات گسترده ای برای پروار بندی شتر انجام گرفته به طوری که بخشی از ما یحتاج پروتئین کشور ، از این طریق تامین می شود0در کشور سومالی نیز شتر را برای تولید گوشت نگهداری می کنند و گاهی قیمت گوشت آن از گوشت گاو نیز گرانتر است0
«پرورش شتر»
36
جدول زیر وزن شتر را در سن های مختلف نشان می دهد0
«پرورش شتر»
37
طبق تحقیقات متفاوت،وزن لاشه شتر نسبت به وزن زنده ی آن حدود 60-50درصد است0 بهترین نتیجه از نظر وزن لاشه، در سن 2سالگی است0 جدول زیر ترکیبات گوشت شتر را نشان می دهد0
«پرورش شتر»
38
رنگ گوشت شتر قرمز مایل به قهوه ای بوده و به علت داشتن گلیکوژن فراوان تا حدودی مزه ی شیرین دارد0 پشم : پشم ،یکی از تولیدات شتر است0پشم شتر یک کوهان به علت کوتاه تر بودن طول آن نسبت به شتر دو کوهان،کمتر مورد توجه قرار می گیرد0 مرغوبیت پشم شتر بستگی به جنس ،سن و نحوه ی پرورش آن دارد0مرغوبترین پشم را شتر های دو کوهان وحشی ویا شتر های اهلی یک ساله دارند0پشم شتر در فصل بهار به علت سست شدن بن تارهای آن،بهراحتی با دست جدا می شود0از این رو احتیاج به پشم چینی ندارد0
«پرورش شتر»
39
جدول زیر راندمان تولید پشم رادر منطق مختلف جهان نشان می دهد0
«پرورش شتر»
40
شیر : دراکثر کشورها مانند روسیه و سومالی،باوجود آنکه هدف از نگهداری شتر تولی شیر نیست ولی شیر انها را مانند سایر دامها می دوشند0از انجا که نسبت به راندمان شیر شتر ،عقاید مختلفی وجود دارد0نمی نوان مقدار معینی را به عنوان راندمان کلی شیر بیان کرد0جدول زیر ترکیبات شیر شتر را نشان می دهد0
«پرورش شتر»
41
سواری: شترهای یک کوهان، اکثرا برای سواری به کار می روند0اما شترهای دو کوهان به ندرت برای سوارکاری مورد استفاده قرار می گیرند0تربیت شتر ، برای سواری ،معمولا از ئو سالگی یا مدتی قبل از ان شروع می شود0دویدن شتر تا حدودی به دویدن اسب شباهت دارد0چهار نوع دویدن در شتر عبارتند از: – دویدن ناقص – یورتمه تند – چار نعل سریع – یورتمه در نواحی غیر مسطح و لغزنده،شتر مجبور است از دویدن ناقص یا غیر متعادل استفاده کند0در این حالت دو پای جلویی شتر در یک زمان از جا کنده نمی شود،بلکه در فاصله ی کوتاهی این امر صورت می گیرد ولی بعدا هر دو با یکدیگر در یک زمان بر روی زمین قرار می گیرند0در حالت یورتمه تند شتر کمتر خسته شده و می تواند 10-8کیلو متر مسافت را در ساعت طی کند0شترهای مخصوص سواری که از لحاظ پرورشی پیشرفته هستند به چهار نعل سریع مسلط هستند0
«پرورش شتر»
42
در این حالت سوارکار می تواند در روز مسافتی را به طول 80 کیلو متر با سرعتی معادل20-15کیلو متر در ساعت طی کند0 یورتمه فقط درمسابقات شتردوانی مرسوم است0در حالت یورتمه،بهترین شترها می توانند مسافت 30کیلو متر را در یک ساعت طی کنند0 بارکشی:شترهای مخصوص بارکشی قوی تر و سنگین وزن تر از شترهای سواری هستند0امروزه بزای مسیرهای کوتاه مخصوصا مناطقی که فافد جاده شوسه هستند،از آن استفاده می شود0