به نام خداوند جان وخرد
رودکی و منوچهری
با کوشش: دکتر مجید سرمدی
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور
اهداف درس
1.اشعار رودکی را به طور صحیح بخوانید .
2 . لغات موجود در اشعار رادقیقا معنی کند .
3. آیات واحادیث به کار رفته در اشعار را بداند وتعیین کند .
4. اشعار را به فارسی صحیح معنی کند .
5. درباره آرایه های لفظی ومعنوی اشعار توضیح بدهد .
گزیده اشعار رودکی
الف) اشعار غنایی و عاشقانه
ب) اشعار وصفی ازکلیله ودمنه
ج)پند و حکمت رباعیها
د)مراثی
ه)حسب حال
و)مدایح
اشعار غنایی و عاشقانه
شکسته سنبل زلف تو مشک سارا را
هجر دوست
دلا تا کی ؟
شب عاشق
دیدار دوست
صفحه قبل
الف) اشعار غنایی و عاشقانه
1
شکسته سنبل زلف تو مشک سارا را
زهــی فـزوده جـمــال تـــو زیـب و آرا را
شکسته سنبل زلـف تـو مشـک سـارا را
قَسَم بر آن دلِ آهن خورم که از سختی
هـزار طـــرح نـهاده سـت سنـگِ خـارا را
کـه از تــو هیـچ مـروّت طـمع نمـی دارم
که کـس ندیده ز سنگین دلان مـدارا را
هـــزار بــار خـــدا را شـفـیــع مــی آرم
ولــی چـه سـود چـو تـونـشنوی خدارا را
چو رودکـی به غلـامـی اگـر قبـول کنـی
بـه بنـدگـــــی نـپـسـنــدد هـزار دارا را
صفحه اصلی
زهــی فـزوده جـمــال تـــو زیـب و آرا را شکسته سنبل زلـف تـو مشـک سـارا را
زهی : از ادات تحسین ، آفرین ،
زیب : زیبایی .
آرا : آرایش .
سارا : خالص .
قَسَم بر آن دلِ آهن خورم که از سختی هـزار طـــرح نـهاده سـت سنـگِ خـارا را
طرح : نقش . * شاعر
طمع نمی دارم : انتظار ندارم
کـه از تــو هیـچ مـروّت طـمع نمـی دارم که کـس ندیده ز سنگین دلان مـدارا را
دارا : توانگر ، پادشاه
چو رودکـی به غلـامـی اگـر قبـول کنـی بـه بنـدگـــــی نـپـسـنــدد هـزار دارا را
خدا را : برای خاطر خدا
هـــزار بــار خـــدا را شـفـیــع مــی آرم ولــی چـه سـود چـو تـونـشنوی خدارا را
هجر دوست
بــه حق نــالـم ز هجــر دوست زارا
سحــرگــاهــان چو بـر گلبـن هــزارا
قضـــــــاگــر داد من نستـانـد از تـو
ز ســــوز دل بـســـوزانـــم قضــا را
چو عــــارض بر فـروزی می بســـوزد
چــو مـن پــروانـــه بر گردت هــزارا
نگــنجــم در لحـد گـر زانـکه لختـــی
نشینــــی بـــــر مـــــزارم سـوکــوارا
جـهـان این است و چونین بود تا بود
و هــمچـونـیـــن بـــود ایـنـنــد یـــارا
بـه یک گـــردش به شاهنشاهی آرد
دهـد دیـهـیــم و تــــاج و گــوشــوارا
توشـان زیر زمیـن فرسـوده کـــردی
زمیـــــن داده مـــر ایـشـان رازغــارا
از آن جـــان تــوز لختــی خون رز ده
سپــــرده زیـــر پــای انــدر سپــــارا
الف) اشعار غنایی و عاشقانه
صفحه اصلی
بــه حق نــالـم ز هجــر دوست زارا سحــرگــاهــان چو بـر گلبـن هــزارا
حق : خدای تعالی .
زارا : الف ، الف اطلاق است .
گلبن : بوته گل سرخ .
هزارا : هزار ، عندلیب .
قضـــــــاگــر داد من نستـانـد از تـو ز ســــوز دل بـســـوزانـــم قضــا را
قضا :حکم و تقدیر الهی .
ستاندن : گرفتن .
در این بیت آرایه تصدیر است .
چو عــــارض بر فـروزی می بســـوزد چــو مـن پــروانـــه بر گردت هــزارا
عارض : چهره ، صورت .
عارض برافروختن : چهره را گلگون کردن .
بسوزد : می سوزد .
نگــنجــم در لحـد گـر زانـکه لختـــی نشینــــی بـــــر مـــــزارم سـوکــوارا
لَحَدْ : گور .
لختی : پاره یی
جـهـان این است و چونین بود تا بود و هــمچـونـیـــن بـــود ایـنـنــد یـــارا
چونین : چنین .
اینند : شماری مجهول که از سه تا ده دلالت می کند ، چند ، اند .
بـه یک گـــردش به شاهنشاهی آرد دهـد دیـهـیــم و تــــاج و گــوشــوارا
گردش : تحوّل .
آوردن : رساندن .
دیهیم : نواری که گرد تاج پادشاهان ایران دوخته
می شد ، مجازاً تاج شاهی .
گوشوارا: گوشوار .
توشـان زیر زمیـن فرسـوده کـــردی زمیـــــن داده مـــر ایـشـان رازغــارا
توشان : تو (جهان)
شان : ایشان را (شاهان را) .
زَغارا : زغار : سختی .
از آن جـــان تــوز لختــی خون رز ده سپــــرده زیـــر پــای انــدر سپــــارا
جان توز : جان خواه
توختن : به معنی خواستن است (لغت نامه) .
لختی : بیت 4 .
رز : تاک ، درخت انگور .
خون رز : می ، شراب .
سپردن : لگدمال کردن .
دلا تا کی ؟
دلا تا کی همی جـــویی منــــی را
چه داری دوست ، هرزه دشمنی را ؟
چــرا جـویــی جفــا از بیوفــایــی
چــه کوبـی بیهوده سـرد آهنـــی را ؟
ایـا سـوسـن بُناگوشـی که داری
به رشک خویشتن هر سوسنـــی را
یکــی زیــن بـرزن نـا راه بـرشـو
که بر آتـش نشـــانــی بـــرزنـــی را
دل مـن ارزنی ، عشق تو کوهـی
چــه سایــــی زیــر کـوهی ارزنـی را ؟
بیـا اینــک نگه کن رودکــــی را
اگــر بـی جـــان روان خواهـی تنی را
الف) اشعار غنایی و عاشقانه
صفحه اصلی
دلا تــا کــی همـی جویـی منـی را چه داری دوست ، هرزه دشمنی را ؟
منی : من + ی (مصدری) ، انانیّت .
هرزه : بیهوده .
چـــرا جـویــی جـفـا از بیـوفــایی چـه کوبــی بیهِــوده سـرد آهنی را ؟
آهن سرد کوبیدن : کار بی نتیجه کردن .
ایـا سوســن بُـناگـوشی که داری به رشـک خویشتـن هر سوسنــی را
سوسن : نوعی گل سفید .
سوسن بُناگوش:آنکه بناگوش(چهره،صورت)سفید دارد
رشک : حسادت .
به رشک داشتن : به حسادت واداشتن .
یـکـی زیـن بـرزن نـا راه برشــو کـــه بـر آتـش نشــانــی بــرزنــی را
یکی : یک بار ، یک دفعه .
برزن : کوی ، کوچه .
ناراه : بن بست .
برزن ناراه : راه ناهنجار و بی نتیجه .
بَر شدن : بلند شدن .
بر آتش نشاندن : بی قرار کردن .
دل من ارزنی ، عشق تو کوهـی چـه سـایــی زیــر کـوهــی ارزنـــی را
ارزن : دانه بسیار ریز که پرندگان می خورند .
ساییدن : نرم کردن . ُ
بیـا اینـک نـگه کن رودکــــی را اگر بــی جــان روان خــواهــی تـنــی را
روان : رونده .
شب عاشق
گل صد برگ و مشک و عنبر و سیب
یاسمیـــنِ سپیــد و موردِ بزیب
ایــن همــه یـکسره تمـام شده ست
نزد تـو ، ایـن بـتِ ملوک فریب
شــــبِ عـــاشقــت لیلــه القدرست
چون تو بیرون کنی رخ از جِلبیب
به حجــاب انـدرون شـود خـورشیـد
گر تو برداری از دو لــالـه حِجیب
وان زنخدان به سیـب ماند راسـت
اگــر از مـشــک خـال دارد سیب
الف) اشعار غنایی و عاشقانه
صفحه اصلی
گل صد برگ و مشک و عنبر و سیب یاسمیـــنِ سپیــد و موردِ بزیب
مورد : ( mord = ) درختچه ای زیبا که برگهای آن به
رنگ سبز شفّاف و معطّر است .
بزیب : زیبا .
ایــن همــه یـکسره تمـام شده ست نزد تـو ، ایـن بـتِ ملوک فریب
ملوک فریب : فریب دهنده پادشاهان (به کنایه یعنی بسیار زیبا) .
شــــبِ عـــاشقــت لیلــه القدرست چون تو بیرون کنی رخ از جِلبیب
«ق» به ضرورت عروضی ساکن تلفّظ می شود .
لیله القدر : شبی خوب و عزیز ، یکی از شبهای هفدهم نوزدهم ، بیست و یکم و یا بیست و سوم ماه مبارک رمضان است .
جِلبیب : ( Jelbib = ) ، مُمال جلباب ، چادر .
به حجــاب انـدرون شـود خـورشیـد گر تو برداری از دو لــالـه حِجیب
به … اندرون : خصیصه سبکی است .
دو لاله حِجیب : ممال حجاب ، چادر .
وان زنخدان به سیـب ماند راسـت اگــر از مـشــک خـال دارد سیب
راست : عیناً .
دیدار دوست
سَمــاع و باده گلگون و لُعبتانِ چون مــــاه
اگــر فرشتــه ببینــد در اوفتد در چـــاه
نظر چگونه بدوزم ؟ که بهر دیدن دوست
ز خاک من همه نرگس دمد به جای گیـاه
کسی که آگهی از ذوق عشق جانان یافت
ز خویـش حیـف بـود گـر دمـی بود آگــاه
به چشـمـت انــدر بـالـار ننگری تو به روز
به شب به چشم کسان اندرون ببینی کاه
الف) اشعار غنایی و عاشقانه
صفحه اصلی
سَمــاع و باده گلگون و لُعبتانِ چون مــــاه اگــر فرشتــه ببینــد در اوفتد در چـــاه
شعاع : آواز خوش .
لُعبت : عروسک (استعاره برای محبوب زیبا روی) .
نظر چگونه بدوزم ؟ که بهر دیدن دوست ز خاک من همه نرگس دمد به جای گیـاه
نظر چگونه بدوزم : چگونه نگاه نکنم .
نرگس : نوعی گلی که چشم را بدان مانند می کنند .
کسی که آگهی از ذوق عشق جانان یافت ز خویـش حیـف بـود گـر دمـی بود آگــاه
ذوق : مزه . // جانان : معشوق .
به چشـمـت انــدر بـالـار ننگری تو به روز به شب به چشم کسان اندرون ببینی کاه
بالار : تیر بزرگ سقف .
اشعار وصفی
پوپک
بهار خرّم
صحن چمن
نوبتِ گل
بانگ ناله زیر
صفحه قبل
پــوپــک
پوپک دیدم به حوالــی سـرخــس
بانـگــک بـر بـُرده به ابـر اندرا
چــادرکــــی رنگیــن دیـدم بــر او
رنـگ بسـی گونـه بـر آن چـادرا
ای پــــر غــونــه و بـاژگونه جـهان
مانده من از تو به شگفت اندرا
ب) اشعار وصفی
صفحه اصلی
پوپک دیدم به حوالــی سـرخــس بانـگــک بـر بـُرده به ابـر اندرا
پوپک : هدهد .
سَرَخْس : از شهرهای مرزی خراسان .
بانگک : آواز خوش ، ملایم (کاف در آخر کلمه برای
تصغیر و در معنی تحبیب است) .
بربُودن : بالا بردن
چــادرکــــی رنگیــن دیـدم بــر او رنـگ بسـی گونـه بـر آن چـادرا
چادرک : چادر کوچک .
ای پــــر غــونــه و بـاژگونه جـهان مانده من از تو به شگفت اندرا
پَرغونه : زشت .
باژگونه : وارونه .
بهار خرّم (قسمت اول)
آمـــد بهـــار خــــرّم با رنــگ و بــوی طـیــب
با صــد هـــزار نــُزهــت و آرایشِ عجیب
شاید که مردِ پیر بدین گونه که جوان شـود
گیتــــــی بدیل یافت شباب از پی مشیب
چـــرخ بـــزرگـــوار یـــکی لشکـــری بکـــرد
لشکــرش ابـرِ تیـره و بـــادِ صبـا نـقـیـب
نفّـاط بــرقِ روشــن و تـنـدرش طــبـــل زن
دیــدم هــزار خیـل و ندیدم چنین مَهیب
آن ابـر بیـن که گریـد چـون مـردِ سـوکـوار
و آن رعــد بین که نالد چون عاشق کئیب
خورشیـد ز ابـرِ تیــره دهــد روی گاهگــاه
چـونـان حصـاریی که گــذر دارد از رقیب
یـک چنـد روزگـار ، جــهــــان دردمنـد بود
بِه شد که یافت بـویِ سمـن را دوا طبیب
ب) اشعار وصفی
صفحه اصلی
صفحه بعدی
بهار خرّم (قسمت دوم)
بــــارانِ مـشـکـبـــوی بـبـاریـد نـو بــه نـــو
و ز بـــــرف بــرکشیـد یکــی حُلـّه قصیب
کنجی که برف پیش همی داشت گل گرفت
هر جوَ یکی که خشک همی بودشد رطیب
تنـــدر میــان دشــت هـمـی بــاد بـر دمـــد
برق از میـانِ ابـــر همــی برکشد قضیب
لــالــه میــانِ کـشــت بخنـــدد همــی زدور
چون پنجه عـــروس به حنّــا شده خضیب
بلبــل همــی بخـوانـد بـرشـاخـســـــار بـیـد
سار از درختِ سرو مر او را شده مُجیب
صُلصُل به سر و بن بر با نغمه کهن
بـلبـل بـه شـاخِ گـل بـر بـالحـنــکِ غریب
اکنون خورید باده و اکنون زیید شاد
کاکنـون برد نَصیب حبیـب از بـرِ حبـیـب
ب) اشعار وصفی
صفحه اصلی
صفحه قبلی
آمـــد بهـــار خــــرّم با رنــگ و بــوی طـیــب با صــد هـــزار نــُزهــت و آرایشِ عجیب
طیب : بوی خوش .
نُزهت : پاکیزگی
شاید که مردِ پیر بدین گونه که جوان شـود گیتــــــی بدیل یافت شباب از پی مشیب
بَدیل : عوض .
شَباب : جوانی .
مَشیب : پیری
چـــرخ بـــزرگـــوار یـــکی لشکـــری بکـــرد لشکــرش ابـرِ تیـره و بـــادِ صبـا نـقـیـب
نَقیب : مهتر و رئیس .
نفّـاط بــرقِ روشــن و تـنـدرش طــبـــل زن دیــدم هــزار خیـل و ندیدم چنین مَهیب
نَفّاط : نفت انداز .
تُنْدَر : رعد .
طبل زن : دهل زن .
خَیل : لشکر .
مَهیب : ترسناک ، سهمگین.
آن ابـر بیـن که گریـد چـون مـردِ سـوکـوار و آن رعــد بین که نالد چون عاشق کئیب
سوکوار : ماتم زده .
کَئیب : شکسته دل .
خورشیـد ز ابـرِ تیــره دهــد روی گاهگــاه چـونـان حصـاریی که گــذر دارد از رقیب
حصاری : زندانی .
رَقیب : نگهبان .
یـک چنـد روزگـار ، جــهــــان دردمنـد بود بِه شد که یافت بـویِ سمـن را دوا طبیب
یک چند روزگار : چندگاهی .
بــــارانِ مـشـکـبـــوی بـبـاریـد نـو بــه نـــو و ز بـــــرف بــرکشیـد یکــی حُلـّه قصیب
برکشیدن : سر بر آوردن .
حُلّه : بُردیمانی .
قَصیب : این کلمه در اینجا معنای مناسبی ندارد ، شاید
این کلمه «قَشیب» باشد که به معنی سپید و نو است .
حُلّه قشیب : جامه سپید و نو .
کنجی که برف پیش همی داشت گل گرفت هر جوَ یکی که خشک همی بودشد رطیب
جُوْیک : جویبار .
رَطیب : تُر (مشتقّ از رطوبت).
تنـــدر میــان دشــت هـمـی بــاد بـر دمـــد برق از میـانِ ابـــر همــی برکشد قضیب
بردمیدن : بانگ زدن .
قَضیب : تازیانه .
لــالــه میــانِ کـشــت بخنـــدد همــی زدور چون پنجه عـــروس به حنّــا شده خضیب
حَنّا : بوته معروفی است که برگش را می سایند و با آب خمیرش می کنند و با آن خمیر خضاب می کنند .
بلبــل همــی بخـوانـد بـرشـاخـســـــار بـیـد سار از درختِ سرو مر او را شده مُجیب
مُجیب : پاسخگوی
صُلصُل به سر و بن بر با نغمه کهن بـلبـل بـه شـاخِ گـل بـر بـالحـنــکِ غریب
صُلصُل : کبوتر .
لحنک : آواز خوش دلپذیر ، مرکب است از لحن + ک
پسوندی که نشان ظرافت و لطافت است .
غریب : نو ، نادر .
اکنون خورید باده و اکنون زیید شاد کاکنـون برد نَصیب حبیـب از بـرِ حبـیـب
زیید : زندگی کنید .
حَبیب : عاشق و معشوق (به هر دو معنی به کار رفته
است) .
صحن چمن
آن صحن چمن که از دمِ دَی
گفتــی دُم گـرگ یا پلنـــگ است
اکنون ز بهـــار مانـوی طَبـــع
پر نقش و نگار همچو ژنگ است
بر کشتیِ عمر تکیه کم کـن
کایــن نیــل نشیمـن نهنگ است
ب) اشعار وصفی
صفحه اصلی
آن صحن چمن که از دمِ دَی گفتــی دُم گـرگ یا پلنـــگ است
از دَم دی : از نَفَس دی ماه .
دُم گرگ یا پلنگ : تیره .
اکنون ز بهـــار مانـوی طَبـــع پر نقش و نگار همچو ژنگ است
مانوی : منسوب به مانی .
مانوی طبع : نقّاش .
ژنگ : (= ارژنگ یا ارتنگ) : کتاب مصوّر مانی .
بر کشتیِ عمر تکیه کم کـن کایــن نیــل نشیمـن نهنگ است
نیل : رودخانه .
نوبتِ گل
گل دگر ره به گلستـان آمد
واره باغ و بوستان آمد
وارِ آذر گذشت و شعله آن
شعله لالـه را زمان آمد
ب) اشعار وصفی
صفحه اصلی
گل دگر ره به گلستـان آمد واره باغ و بوستان آمد
ره : بار .
دگر ره : بار دیگر .
حرف «لام» در گلستان به ضرورت عروضی شاکن تلفّظ
می شود .
وارِ آذر گذشت و شعله آن شعله لالـه را زمان آمد
واره : وار
بانگ ناله زیر
وقت شبگیر بانگِ نالـــه زیر
* * ………..
زاری زیر و این مدار شگفت
گر زدشت اندر آورد نخجیر
تن او تیر نه ، زمان به زمان
به دل اندر همی گذارد تیر
گاه گریان و گه بنـــــالد زار
بـامــدادان و روز تـا شبگیر
آن زبان آور و زبانـــــش نه
خبـــر عاشقــان کنـد تفسیر
گاه دیوانه را کـــــند هشیار
گه بـه هشیـار بر نهد زنجیر
ب) اشعار وصفی
صفحه اصلی
وقت شبگیر بانگِ نالـــه زیر * * ………..
شبگیر : صبح زود . // زیر : یکی از آلات موسیقی که صدایی لطیف و نازک داشته است .
زاری زیر و این مدار شگفت گر زدشت اندر آورد نخجیر
نخجیر : حیوان شکاری .
این قطعه منسوب به رودکی است . مصراع دوم این بیت در نسخه ها اختلاف دارد .
به نظر مرحوم استاد سعید نفیسی مصراع دوم ظاهراً از بین رفته است .
تن او تیر نه ، زمان به زمان به دل اندر همی گذارد تیر
او : آن ، مرجع آن کلمه «زیر» در بیت اول و دوم است . گذاردن : گذراندن .
اهداف
پند و حکمت
دل نهادن به سرای سپنج
پند زمانه
جهانِ خواب کردار
شاد زی
مهتران جهان
عاقبت کار جهان
تلخی طلب
صید این جهان
صفحه قبل
دل نهادن به سرای سپنج
به سرایِ سپنج مهمان را
دل نهادن همیشگی نه رواست
زیر خاک اندرونت باید خفت
گر چه اکنونت خواب بردیباست
با کسان بودنت چه سود کند
که به گور اندرون شدن تنهاست
یارِ تو زیرِ خاک مور و مگس
بَدَلِ آنکه گیسوت پیر است
آنکه زلفین و گیسوت پیراست
گرچه دینار یا درمش بهاست
چون ترا دید زرد گونه شده
سرد گردد دلش نه نابیناست
ج) پند و حکمت
صفحه اصلی
به سرایِ سپنج مهمان را دل نهادن همیشگی نه رواست
سِپَنْج : (Sepanj) ، عاریت .
سرای سپنج : مهمانسرا ، (کنایه از دنیاست) .
همیشگی : پیوسته .
با کسان بودنت چه سود کند که به گور اندرون شدن تنهاست
کسان : چاکران
یارِ تو زیرِ خاک مور و مگس بَدَلِ آنکه گیسوت پیر است
بَدَلِ : به جایِ ، عوضِ .
پیراستن : کاستن برای آراستن ، ساختن و پرداختن .
آنکه زلفین و گیسوت پیراست گرچه دینار یا درمش بهاست
زُلفین : زورفین در اصل به معنی حلقه یی بوده است که بر چهارچوب در می زدند و زنجیر بر آن می انداختند .
بعدها به مجاز به مویی که گردِ گوش و شقیقه می افتد ، اطلاق شده است .
پند زمانه
زمانه پندی آزاد وار داد مرا
زمانه را چو نکو بنگری همه پندست
به روز نیک کسان گفت تا تو غم نخوری
بسا کسا که به روزِ تو آرزومندست
زمانه گفت مرا خشم خویش دار نگاه
کرا زبان نه به بندست پای در بندست
ج) پند و حکمت
صفحه اصلی
پند زمانه
آزادوار : جوانمردانه .
تا : از اصوات ، زنهار .
بسا : بس + ا : چه بسیار ، «الف» برای مبالغه و تاکید است .
کسا : کس + ا ، «الف» برای مبالغه و تاکید .
کرا : هر که را .
جهانِ خواب کردار
این جهان پاک خواب کردارست آن شناسد که دلش بیدارست
نیکی او به جایگاه بدست شادیِ او به جای تیمارست
چه نشینی بدین جهان هموار ؟ که همه کار او نه هموارست
کُنِش او نه خوب و چهرش خوب زشت کردار و خوب دیدارست
ج) پند و حکمت
صفحه اصلی
جهانِ خواب کردار
1-پاک : درست . // خواب کردار : مانند خواب . // آن : او .
2-به جایگاهِ : در حکمِ . // بد : بدی . // جای : عوض . // تیمار : غم .
3-هموار : آسوده خاطر . // نه هموار : ناهموار .
4-کُنش : کردار . // خوب دیدار : خوش ظاهر .
شاد زی
شاد زی با سیاه چشمان شاد که جهان نیست جز فسانه و باد
ز آمده شادمان بباید بود وز گذشته نکرد باید یاد
من و آن جعد موی غالیه بوی من و آن ماهروی حورنژاد
نیکبخت آن کسی که داد و بخورد شور بخت آنکه او نخوردو نداد
شادبودست از این جهان هرگز هیچ کس ، تا ازو تو باشی شاد ؟
دیدست ازو به هیچ سبب هیچ فرزانه تا تو بینی داد ؟
ج) پند و حکمت
صفحه اصلی
شاد زی
شادزی : شادمان زندگی کن . // سیاه چشمان : مقصود زیبا رویان سیاه چشم است .
آمده : آنچه پیش می آید .
«و» : در اینجا به معنی «با» است و معیّت معنی می دهد ، یعنی من همراه آن معشوق … // جَعْد : موی تا بدار . // غالیه : عطری مرکب از مشک و عنبر و جز آن است به رنگ سیاه . // غالیه موی : سیاه و معطّر . // حور نژاد : آنکه از نژاد حوریان است ، کنایه از زیبایی زاید الوصف .
شاد زی
شوربخت : بدبخت .
سبب : در اینجا به معنی وجه ، صورت . * : آیا هیچ فرزانه یی تاکنون به هیچ وجه از جهان داد دیده است که تو ببینی ؟
مهتران جهان
مهتران جهان همه مردند مرگ را سر همه فرو کردند
زیر خاک اندرون شدند آنان که همه کوشکها برآوردند
از هزاران هزار نعمت و ناز نه به آخر به جز کفن بردند
ج) پند و حکمت
صفحه اصلی
مهتران جهان
مهتران : بزرگان .
سر فرو کردن : تعظیم کردن .
زیر خاک اندرون شدن : به گور رفتن .
کوشک : قصر .
برآوردن : ساختن ، بلند کردن
عاقبت کار جهان
زندگانی چه کوته و چه دراز نه به آخر بمرد باید باز ؟
هم به چنبر گذار خواهد بود این رَسَن را اگر چه هست دراز
خواهی اندر عَنا و شدّت زی خواهی اندر امان به نعمت و ناز
خواهی اندکتر از جهان بپذیر خواهی از ری بگیر تا به طراز
این همه باد و بودِ تو خواب است خواب را حکم نی مگر به مجاز
این همه روز مرگ یکسانند نشناسی زیکدگرشان باز
ناز اگر خوب را سزاست به شرط نسزد جز ترا کرشمه و ناز
ج) پند و حکمت
صفحه اصلی
عاقبت کار جهان
نه به آخر بمرد باید باز : آیا سرانجام نباید مرد .
چنبر : حلقه ، استعاره از مرگ . // طناب : مقصود عمر انسان .
عَنا : رنج . // زی : زندگانی کن . // به : با . // ناز : آسایش .
طَراز : شهری در ترکستان .
باد و بود : در فرهنگها به معنیِ روزگار و زمانه آمده است ، اما در اینجا به معنی ضعف و قدرت ، «ذلّت و جلال» است .
این همه : یعنی عَنا و شدت . // نشناسی … باز : باز نشناسی.
خوب : زیبارو . // به شرط : مشروط . // کِرِشمه : غَمزه
تلخی طلب
کسان که تلخی زهر طلب نمی دانند
ترش شوند و بتابند رو ز اهلِ سوال
تو را که می شنوی طاقت شنیدن نیست
مرا که می طلبم خود چگونه باشد حال ؟
ج) پند و حکمت
صفحه اصلی
تلخی طلب
زهر طلب : اضافه تشبیهی است .
تُرُش شدن : اخم کردن .
تابیدن : روی گرداندن .
اهلِ سوال : گدایان .
صید این جهان
جمله صید این جهانیم ای پسر
ما چو صعوه مرگ برسانِ زغن
هر گلی پژمرده گردد زو نه دیر
مرگ بفشارد همه در زیر غَن
ج) پند و حکمت
صفحه اصلی
صید این جهان
صَعْوه : هر پرنده کوچک ، گنجشک .
زَغَن : پرنده شکاری از دسته بازها .
زو : مخفّف زود .
غَن : سنگ عصّاری .
اهداف درس
مراثی
رثای ابوالحسن مرادی
رثای شهید بلخی
رفت آنکه رفت
صفحه قبل
رثای ابوالحسن مرادی
مرُدمُرادی ، نه همانا که مُرد مرگ چنان خواجه نه کاری است خُرد
جانِ گرامی به پدر باز داد کالبَدِ تیره به مادر سپرد
آنِ مَلَک با مَلَکی رفت باز زنده کنون شد که تو گویی بمرد
کاه نبُد او که به بادی پرید آب نبُد او که به سرما فسرد
شانه نبود او که به مویی شکست دانه نبود او که زمینش فشرد
گنجِ زری بود درین خاکدان کو دو جهان را به جوی می شمرد
قالبِ خاکی سوی خاکی فکند جان و خرد سوی سماوات بُرد
جان دوم را که ندانند خلق مصقله یی کرد و به جانان سپرد
صاف بُد آمیخته با دُرد ، می بر سرِ خُم رفت و جدا شد ز دُرد
در سفر افتند به هم ای عزیز مروزی و رازی و رومی و کُرد
خانه خود باز رود هر یکی اطلس کی باشد همتای بُرد
خامش کن چون نقط ایراملک نامِ تو از دفتر گفتن سترد
د) مراثی
صفحه اصلی
رثای ابوالحسن مرادی
مرادی : ابوالحسن محمّد بن محمد مرادی بُخارایی ، شاعر پارسی گوی و تازی گوی که معاصر نصر بن احمد سامانی (م 331 هـ) بود . // نه همانا : قید ایجاب و تاکید است . // نه همانا که مرد ، همانا که نمرد : یقیناً نمرد . // خواجه : سرور ، بزرگ .
پدر : آبای علوی . // کالبَد : ( kalbad = ) ، قالب ، جسم . // کالبد تیره : جسم خاکی . // مادر : امّهات سفلی .
آن : ضمیر تعلّق ، ضمیری است که جانشین اسمی می شود که به اسم یا ضمیر دیگر اضافه شده است .
مَلَک : فرشته . این کلمه را «مَلِک» هم می توان خواند که به معنی خداوند است . // آنِ مَلَک : آنچه به فرشتگان تعلّق دارد . // مَلَکی : عالم فرشتگان یا : مَلِکی : عالم ارواح و مجرّدات .
رثای ابوالحسن مرادی
4-نبُد : نبود . // به : با ، به وسیله . // فسردن : یخ بستن .
6-خاکدان : مزبله ، مقصود دنیاست . // به جوی شمردن : هیچ انگاشتن . // در این بیت میان «گنج و خاکدان» و «زر و جو» آرایه تضادّ به کار رفته است .
7-قالب : کالبد ، بیت 2 . // خاکی : منسوب به خاک . // سماوات : جمع سماء ، آسمانها .
8-جانِ دوم : روح انسانی . // مِصْقَله : وسیله یی که با آن چیزها را صیقل می دهند و صاف می کنند .
// مصقله کردن : صیقل دادن . // جانان : جان + ان (نسبت) ، آنچه به جان منسوب است ، در اینجا مقصود خدای تعالی است . .
رثای ابوالحسن مرادی
-صاف : مسندِ جمله است ، مسندٌالیه آن کلمه «می» است . // دُرد : ته نشین ، رسوب می .
10-مَروزی : اهل مرو . // رازی : منسوب به ری ، اهل ری .
11-اطلس : پارچه ابریشمی ساده . // «س» در «اطلس» به صورت «سِ» ( = Se ) تلفّظ خواهد شد تا وزن شعر مختلّ نشود . // بُرد : پارچه کتانی راه راه .
12-خامِش کن (با کسره شین برای رعایت وزن شعر) ، خاموش باش . // نُقَطْ : جمع نقطه . // ایرا : زیرا .
مَلَک یا مَلِک : فرشته یا خداوند . // ستردن : پاک کردن .
رثای شهید بلخی
کاروان شهید رفت از پیش
و انِ ما رفته گیر و می اندیش
از شمارِ دو چشم یک تن کم
وز شمارِ خرد هزاران بیش
توشه جان خویش ازو بربای
پیش کایدت مرگ پای آگیش
د) مراثی
صفحه اصلی
رثای شهید بلخی
-شهید : منظور ابوالحسن شهید بلخی .
وانِ : و آنِ «آن» ضمیر تعلّق است که مرجعش «کاروان» است یعنی : کاروان ما .
گیر : فرض کن .
-شمار : شماره .
دو چشم : انسان .
-توشه جان : ذخیره روحی .
بربای : فعل امر از ربودن ، در اینجا به معنی بگیر .
کایدت : که تو را بیاید .
پای آگیش : آنچه به پای می آویزد
رفت آنکه رفت
ای آنکه غمگنی و سزاواری
وندر نهان سرشک همی باری
از بهر آن کجا ببرم نامش
ترسم زبخت انده و دشواری
رفت آنکه رفت و آمد آنک آمد
بود آنچه بود ذخیره چه غم داری ؟
هموار کرده خواهی گیتی را ؟
گیتی است کی پذیر همواری
مُستی مکن که نشنود او مُستی
زاری مکن که نشنود او زاری
شو تا قیامت آید زاری کن
کی رفته را به زاری باز آری
د) مراثی
صفحه اصلی
صفحه اول
رفت آنکه رفت
آزار بیش بینی زین گردون
گر تو به هر بهانه بیازاری
گویی گماشته ست بلایی او
بر هر که تو بر او دل بگماری
ابری پدید نی و کسوفی نه
بگرفت ماه و گشت جهان تاری
فرمان کنی و یا نکنی ترسم
بر خویشتن ظفر ندهی باری
تا بشکنی سپاه غمان بر دل
آن به که می بیاری و بگساری
اندر بلای سخت پدید آید
فضل و بزرگمردی و سالاری
د) مراثی
صفحه اصلی
صفحه دوم
رفت آنکه رفت
-غمگن : اندوهناک .
2-کجا : که (موصول) .
3-رفتن : مُردن . // آمدن : پدید آمدن . // خیره : بیهوده .
4-هموار کرد خواهی : هموار خواهی کرد .
5-مُستی : شکوه .
6-شو : فعل امر از شدن . // رفته : مُرده .
7-گردون : فلک . // بهانه : عذر . // بیازاری : آزرده شوی برنجی (در اینجا فعل لازم است) .
8-گماشتن : مامور کردن . // گماردن : دل بستن .
9-کسوف : گرفتن ماه و آفتاب . // تاری : تاریک .
10-فرمان کردن : اطاعت کردن . // ترسم : می ترسم ، یقین دارم . // ظفر ندادن : چیره نشدن .
11-تا : برای آنکه . // بشکنی : شکست بدهی . // غمان : غمها ، اسم معنی را با «ان» جمع بسته است . // سپاه غم : اضافه تشبیهی . // گساردن : خوردن .
اهداف درس
حسب حال
پیری
خنده به جای گریه
صفحه قبل
پیری
مرا بسود و فرو ریخت هر چه دندان بود
نبود دندان لابل چراغ تابان بود
سپید سیم رده بود و درّ و مرجان بود
ستاره سحری بود و قطره باران بود
یکی نماند کنون زان همه بسود و بریخت
چه نحس بود ، همانا که نحس کیوان بود
نه نحس کیوان بود و نه روزگارِ دراز
چه بود ، مَنْت بگویم فضای یزدان بود
ه) حسب حال
صفحه اصلی
صفحه اول
پیری
جهان همیشه چنین است گرد گردان است
همیشه تا بود آیین گرد گردان بود
همان که درمان باشد به جای درد بود
و باز درد همان کز نخست درمان بود
کهن کند به زمانی همان کجا نو بود
و نو کند به زمانی همان که خُلقان بود
بسا شکسته بیابان که باغ خرّم بود
و باغ خرّم گشت آن کجا بیابان بود
ه) حسب حال
صفحه اصلی
صفحه دوم
صفحه قبل
پیری
همی چه دانی ای ماهروی مشکین موی
که حال بنده ازین پیش بر چه سامان بود
به زلف چوگان نازش همی کنی تو بدو
ندیدی آنگه او را که زلف چوگان بود
شد آن زمانه که رویش به سان دیبا بود
شد آن زمانه که مویش به سان قطران بود
چنانکه خوبی مهمان و دوست بود عزیز
بشد که باز نیامد ، عزیز مهمان بود
ه) حسب حال
صفحه اصلی
صفحه سوم
صفحه قبل
پیری
بسانگار که حیران بُدی بدو در چشم
به روی او در ، چشم همیشه حیران بود
شد آن زمانه که او شاد بود و خرّم بود
نشاط او بفزون بود و غم بنقصان بود …
دلم خزانه پر گنج بود و گنج سخن
نشانِ نامه ما مِهر و شعر عنوان بود
همیشه شاد و ندانستمی که غم چه بُوَد
دلم نشاط و طرب را فراخْ میدان بود
ه) حسب حال
صفحه اصلی
صفحه چهارم
صفحه قبل
پیری
بسا دلا که به سانِ حریر کرده به شعر
از آن سپس که به کردار سنگ و سندان بود
همیشه چشمم زی زلفکان چابک بود
همیشه گوشم زی مردمِ سخندان بود
عیال نه ، زن و فرزند نه ، مونت نه
ازین ستم همه آسود بود و آسان بود
تو رودکی را- ای ماهرو- کنون بینی
بدان زمانه ندیدی که این چنینان بود
ه) حسب حال
صفحه اصلی
صفحه پنجم
صفحه قبل
پیری
بدان زمان ندیدی که در جهان رفتی
سرود گویان ، گویی هزار دستان بود
شد که زمان که به او انس راد مردان بود
شد آن زمانه که او پیشکار میران بود
همیشه شعر ورا زی ملوک دیوانست
همیشه شعر ورا زی ملوک دیوان بود
شد آن زمانه که شعرش همه جانِ بِنَوشت
شد آن زمانه که او شاعر خراسان بود
ه) حسب حال
صفحه اصلی
صفحه ششم
صفحه قبل
پیری
کجا به گیتی بودست نامور دهقان
مرا به خانه او سیم بود و حملان بود
کرا بزرگی و نعمت ز این و آن بودی
مرا بزرگی و نعنمت ز آلِ سامان بود
بداد میر خراسانش چل هزار درم
وزو فزونی یک پنجِ میر ماکان بود
ز اولیاش پراکنده نیز هشت هزار
به من رسید بدان وقت ، حال خوبِ آن بود
ه) حسب حال
صفحه اصلی
صفحه هفتم
صفحه قبل
پیری
چو میر دید سخن ، داد دادِ مردیِ خویش
ز اولیاش چنان کز امیر فرمان بود
کنون زمانه دگر گشت و من دگر گشتم
عصا بیار که وقت عصا و انبان بود
ه) حسب حال
صفحه اصلی
صفحه هشتم
صفحه قبل
پیری
-بسود : ساییده شد .
لا : نه . // بَل : بلکه .
مرا … هر چه دندان بودن : هر چه دندان داشتم .
-سیم رده : رده سیم .
-نَحْس : شوم .
کیوان : ستاره زُحَلْ که نحس اکبر نام دارد .
-نه … نه : حرف ربط برای عطف در نفی .
روزگارِ دراز : عمر طولانی .
مَنْت : من
پیری
گِرگردان : کُروی شکل که می گردد و در حرکت است .
6-درمان : علاج .
به جایِ : برابرِ .
7-کهن کردن : فرسودن .
کجا : که .
خُلقان : جمع خَلَق .
8-شکسته بیابان : (صفت و موصوف مقلوب) ، بیابان ناهموار .
آن کجا : جایی که . در این ابیات آرایه طرد و عکس به کار رفته است .
پیری
ای ماهروی مشکین موی : جمله معترضه است ، می توان آن را حشو ملیح نامید .
سامان : نظام و آرایش .
10-زلفِ چوگان : اضافه تشبیهی است .
11-شد : رفت (فعل تام است) .
دیبا : حریر نرم .
قَطْران : مایعی روغنی و چسبنده که از جوشاندن درخت صنوبر به دست می آید و رنگ آن تیره و سیاه است .
12-چنانکه : گویی .
خوبی : جمال .
پیری
-نگار : معشوق .
بدو در : در او ، خصیصه سبکی است .
به روی او در : در روی او .
14-بفزون : به + فزون : بسیار .
بنقصان : به + نقصان : ناقص .
15-گنج سخن : اضافه تشبیهی است .
نشان : ظاهراً در اینجا به معنی مُهر و علامتی که نامه ها را با آن می بستند و مُهر می کردند . مِهر : عشق . // عُنوان : سرِنامه و نشان آن .
16-همیشه شاد : همیشه شاد بودم . فعل حذف شده است .
ندانستمی : نمی دانستم .
پیری
17-بسا : چه بسا ، «الف» برای کثرت است . // کرده : به قرینه «ندانستمی» در بین قبل یعنی می کردم . // بسان حریر کردن : نرم و ملایم کردن . // از آن سپس : پس از آنکه ، با آنکه . // به کردارِ : به مانندِ . // سنگ و سندان : سخت و محکم .
18-زی : سویِ ، پیش . // زلفکان : جمع زلفک ، به معنی زلفهای دلاویز و جذّاب است . «ک» پسوند تحبیب و به معنی ظریف و لطیف است . // چابک : ظریف ، رعنا .
19-عِیال : جمع عَیِّلْ ، کسانی که مرد هزینه آنان را می پردازد ، در اینجا به معنی همسر به کار رفته است . // مونت : بار و گرانی ، رنج . // همه : بتمامی ، کاملاً (قید است برای آسوده) . // آسان : آسوده .
20-ای ماهرو : حشو ملیح است ، بیت 9 در همین درس . // این چنینان : چنین و چنان .
پیری
21-سرودگویان : شادمان ، در حال خواندن سرود ، قید برای رفتی (می رفت) .
هزار دستان : بلبل .
22-اُنس : خرّمی .
رادمرد : جوانمرد .
پیشکار : کارگزار .
23-وَرا : او را .
دیوان : دفتر .
24-نَوَشتن : نور دیدن ، طی کردن .
پیری
24-نَوَشتن : نور دیدن ، طی کردن .
25-کجا : هر جا .
دهقان : دهگان ، بزرگ .
مرا … بود : داشتم .
حُملان : ستور باربر .
26-کرا : هر که را ، هر کس را .
آل سامان : سامانیان ، رودکی مدّاح آن خاندان بود .
27-میر خراسان : ظاهراً امیر نصر سامانی است .
ماکان : ماکان بن کاکی از امیران دیلمی است که در زمان پادشاهی نصربن احمد سامانی عصیان کرد و سرانجام به دست ابوعلی احمدبن محتاج سردار امیر نصر به سال 329 کشته شد .
پیری
-اولیا : جمع ولی ، دوستان .
پراکنده : به طور متفرقه .
29-سخن : شعر .
داد چیزی را دادن : حقّ آن چیز را به کمال ادا کردن .
30-دگر گشتن : عوض شدن .
انبان : کیسه یی که از پوست گوسفند می سازند .
بود : شد ، در زبان فارسی میانه هم «بود» به معنی شد به کار می رفت .
خنده به جای گریه
چون گُسی کردمت به دستکِ خویش
گنهِ خویش بر تو افکندم
خانه از روی تو تهی کردم
دیده از خون دل بیا کندم
عجب آید مرا ز کرده خویش
کز درِ گریه ام ، همی خندم
ه) حسب حال
صفحه اصلی
خنده به جای گریه
گُسی کردن : گسیل داشتن .
دستک : دست حقیر و ناچیز .
افکندن : (در اینجا) نسبت دادن ، منسوب داشتن .
2-آکندن : پر کردن .
میان «تهی کردن» و «آکندن» آرایه طباق است .
3-از در : لایق .
اهداف درس
مدایح
مادر می
یاد یار مهربان
صفحه قبل
مادر می
مادرِ می را بکرد باید قربان
بچّه او را گرفت و کرد به زندان
بچّه او را ازو گرفت ندانی
تاش نکوبی درست و زونکشی جان
جز که نباشد حلال دور بکردن
بچّه کوچک ز شیرِ مادر و پستان
تا نخورد شیر هفت مه بتمامی
از سرِ اردیبهشت تا بنِ آبان
آنگه شاید ز رویِ دین و ره داد
بچّه به زندانِ تنگ و مادر قربان
و) مدایه
صفحه اول
صفحه اصلی
مادر می
چون بسپاری به حبس بچّه او را
هفت شبا روز خیره ماند و حیران
باز چو آید به هوش و حال ببیند
جوش برآرد ، بنالد از دلِ سوزان
گاه زبر زیر گردد از غم و گه باز
زیر زبر ، همچنان زانده جوشان
زرِّ بر آتش کجا بخواهی پالود
جو شد ، لیکن ز غم نجوشد چندان
باز به کردارِ اشتری که بود مست
کفْک برآرد ز خشم و راند سلطان
و) مدایه
صفحه دوم
صفحه اصلی
مادر می
مادر می : استعاره از انگور است .
قربان کردن : کُشتن .
بچّه : استعاره از آب انگور است .
زندان : استعاره است از خُم .
2-گرفت ندانی : نمی توانی بگیری .
تاش : تا + ش (مفعولی) ، تا آن را .
کوبیدن : له کردن . // جان کشیدن : آب گرفتن .
3-جز که : مگر آنکه .
4-بتمامی : کامل .
سَر : آغاز . // بُن : پایان .
5-شاید : سزاوار است . زندان تنگ : خمِ سر بسته
مادر می
6-شبانه روز : شب + (اتّصال و ربط) + روز ، شبانه روز . هفت شبانه روز : هفت شب و هفت روز . // خیره : فرو مانده .
7-جوش برآوردن : جوشیدن از تخمیر .
8-زبر زیر گردیدن : زیر و رو شدن .
زیر زبر گردیدن هم به همان معنی است . // همچنان : پیوسته ، قید است برای جوشان .
9-زرّ : به ضرورت وزن شعر مشدّد و مکسور تلفظ می شود .
پالودن : صاف کردن . // چندان : چندانکه ، عبارت ربطی است .
10-به کردار : مانند . // اشترمست : شتر خشمگین .
کفْک : کفک + ک (تصغیر) ، کف . // سلطان : تسلّط و فرمانروایی .
راند سلطان : جوش می کند ، هیجان نشان می دهد . سلطان به معنی شدّت و قوت هم آمده است .
یاد یار مهربان
بویِ جویِ مولیان آید همی یادِ یارِ مهربان آمد همی
ریگ آموی و درشتی راهِ او زیر پایم پرنیان آید همی
آب جیحون از نشاطِ روی دوست خنگِ ما را تا میان آید همی
ای بخارا شاد باش و دیر زی میر زی تو میهمان آید همی
میر ما هست و بخارا آسمان ماه سوی آسمان آید همی
میر سروست و بخارا بوستان سروسویِ بوستان آید همی
آفرین و مدح سود آید همی گر به گنج اندر زیان آید همی
و) مدایه
صفحه اصلی
یاد یار مهربان
-جوی مولیان : رودخانه مولیان ، اضافه ملکی .
همی : پیشوند فعل ، مفید استمرار و تاکید .
آید همی : می آید .
2-آمو : آمویه ، آمو دریا و آمون نام کهن رودخانه جیحون است .
درشتی راه : ناهمواری راه .
پرنیان : دیبای لطیف .
3-از : به سبب .
دوست : معشوق .
خنگ : اسب سپید موی .
میان : کمر .
4-دیرزی : عمر دراز داشته باش .
زی : به سوی .
تا جهان بود از سرِ آدم فراز کس نبود از راهِ دانش بی نیاز
مردمانِ بخرد اندر هر زمان راهِ دانش را به هر گونه زبان
گرد کردند و گرامی داشتند تا به سنگ اندر همی بنگاشتند
دانش اندر دل چراغ روشنست وز همه بد بر تن تو جوشنست
شب زمستان بود و کپّی سرد یافت کرمکی شبْ تاب ناگامی بتافت
کپیّان آتش همی پنداشتند پشته هیزم بدو برداشتند
از کلیله ودمنه
صفحه اصلی
از کلیله ودمنه
-فراز : به این سو .
از سرِ آدمِ فراز : از زمان آدم (ع) تاکنون .
2-3-بخرد : خردمند .
به هر گونه زبان : به زبانهای مختلف جهان .
تا : حتّی ، حرف ربط برای عطف معنی .
نگاشتن : نقش کردن .
4-بد : رویدادِ بد .
جَوشَن : زره .
5-شب زمستان : شب زمستان ، کسره مضاف به ضرورت وزن به تلفّظ در نمی آید .
کَپّی : میمون سیاه .
سرد یافتن : احساس سرما کردن .
با آنکه دلم از غم هجرت خونست شادی به غم توام زغم افزونست
اندیشه کنم هر شب و گویم یا رب هجرانش چنین است ، وصالش چونست ؟
جز حادثه هرگز طلبم کس نکند یک پرسش گرم جز تبم کس نکند
ور جان به لب آیدم بجز مردم چشم یک قطره آب بر لبم کس نکند
چون کُشته ببینی ام دو لب گشته فراز از جان تهی این قالب فرسوده به آز
بر بالینم نشین و می گوی به ناز کای کُشته ترا من و پشیمان شده باز
در جُستنِ آن نگار پر کینه و جنگ گشتیم سرا پای جهان با دلِ تنگ
رباعیها
صفحه اصلی
صفحه اول
شد دست زکار و رفت پا از رفتار
این بس که به سر زدیم و آن بس که به سنگ
بر عشق توام نه صبر پیداست نه دل
بی روی توام نه عقل برجاست نه دل
این غم که مراست کوه قافست نه غم
این دل که تراست سنگ خاراست نه دل
دل سیر نگرددت ز بیداد گری
چشم آب نگرددت چو در من نگری
این طرفه که دوست تر زجانت دارم
با آنکه ز صد هزار دشمن بتری
با داده قناعت کن و باداد بِزی
در بند تکلّف مشو آزاد بزی
در بِهْ ز خودی نظر مکن غصّه مخور
در کم ز خودی نظر کن و شاد بزی
رباعیها
صفحه اصلی
صفحه دوم
رباعیها
1-هجرت : هجر تو ، دوری تو .
2-حادثه : سختی .
طلبم کس نکند : کسی مرا طلب نمی کند .
گرم : صمیمی .
3-جان به لب آمدن : به حال مرگ افتادن .
کند : ریزد .
4-فراز : بسته ، باز (از اضداد است) ، در اینجا به معنی بسته .
قالب فرسوده : تن نزار و بیمار .
6-در این بیت آرایه لفّ و نشر مرتب به کار رفته است : «این» : دست ، «آن» : پا .
7-توام : تو مرا .
رباعیها
-قاف : نام کوهی که به عقیده قدما گرداگرد زمین را فرا گرفته و در هر سرزمینی ریشه یی از آن یافت می شود ، کوه قفقاز .
خارا : خاره ، سنگی است بسیار سخت .
9-آب گردیدن : شرمنده شدن .
10-طُرفه : شگفت ، نادر .
بتر : بدتر .
11-داده : نصیب ، قسمت .
بزی : زندگی کن .
تکلّف : بر خود رنج نهادن