ظهور اسلام در شبه جزیره ی عربستان
دبیر مطالعات اجتماعی:
تهیه کننده:
ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان
اسلام در شبه جزیره عربستان در میان مردمی که در جهالت و نادانی به سر می بردند ظهور کرد.
نواحی کوهستانی
بیابان و ریگزار
حجاز در غرب جزیره العرب
شهرهای مکه، یثرب، طائف
آب و هوای گرم و خشک و کمبود آب، باعث شده بود که اغلب ساکنان عربستان زندگی صحرانشینی داشته باشند.
در مناطق برخوردار از آب مانند یمن کشاورزی
داد و ستد با نقاط مختلف از طریق کاروان های تجاری
مکه و یثرب دو ایستگاه مهم تجاری بر سر راه جنوب به شمال شبه جزیره به شمار می رفتند.
عصر جاهلیت
بت پرستی ( گروهی نیز پیرو حضرت ابراهیم، یا دین های یهود، مسیح، زرتشت)
اعراب در دوران جاهلیت بهره چندانی از علم و دانش نداشتند و عده کمی از آنها می توانستند بخوانند و بنویسند.
زنان اغلب از مقام و موقعیت پایینی برخوردار بودند و برخی مردان حتی از داشتن فرزند دختر احساس حقارت می کردند.
اعراب جاهلی نسبت به قبیله خود تعصب شدید و کورکورانه ای نشان می دادند. آنان بی توجه به اینکه حق با چه کسی است، از اعضای قبیله خود در برابر افراد دیگر قبایل دفاع و پشتیبانی می کردند.
تعصب قبیله ای موجب بروز کینه و حس انتقام جویی در میان قبایل مختلف عرب شده بود و جنگ و خونریزی های پیاپی را به دنبال داشت.
کمبود غذا و سایر نیازهای زندگی نیز عامل دیگری برای گسترش درگیری های قبیله ای و رواج غارتگری بود.
طلوع آفتاب اسلام در مکه
بعثت پیامبر:
حضرت محمد (ص) در خاندانی شریف و محترم در شهر مکه به دنیا آمد.
آن حضرت تحت تاثیر محیط آلوده به شرک و فساد مکه قرار نگرفت و چنان به پاکدامنی و درستکاری مشهور شد که او را محمد امین می خواندند.
عبادت در کوه های اطراف مکه به ویژه در غار حرا
در 27 رجب در سن چهل سالگی در غار حرا از جانب خداوند به پیامبری انتخاب شد.
غار حرا
ارتفاع دهانه ی غار 2 متر، عرض آن حدود 20/1 متر و طولش نیز حدود 2 متر است. از عجایب این غار آن که انتهای آن کاملاً به سوی مسجد الحرام است و در دهانه ی آن می توان به سمت بیت المقدس نماز خواند.
نخستین کسانی که به رسول خدا ایمان آوردند:
حضرت خدیجه(س) از زنان ثروتمند مکه بود و تمام دارایی خود را در راه نشر اسلام، کمک به فقیران و آزادی بردگان خرج کرد.
حضرت خدیجه(س)
حضرت علی(ع)
رسول خدا در آغاز بعثت به صورت فردی و پنهانی مردم را به پرستش خدای یگانه و ایمان به روز رستاخیز دعوت می کرد.
پس از سه سال، پیامبر ماموریت یافت نخست خویشاوندان و سپس عموم مردم را آشکارا به اسلام دعوت نماید.
ترس اشراف مکه از گسترش دین اسلام و مخالفت آشکار آن با افکار و عقاید جاهلی
ابوجهل، ابولهب، ابوسفیان
مشرکان پس از آنکه نتوانستند ابوطالب بزرگ خاندان بنی هاشم را در پشتیبانی از رسول خدا منصرف کنند، به شیوه های دیگری روی آوردند.
آنان نخست به حضرت محمد(ص) پیشنهاد کردند که ریاست قبیله و قوم و دریافت ثروت فراوان را بپذیرد و از عقاید خود دست بردارد.
پیامبر اسلام در برابر این پیشنهاد فرمود: « من برای گردآوری مال و فرمانروایی مبعوث نشده ام، خدایم مرا به عنوان پیام آور به سوی شما فرستاده، هر گاه از من بپذیرید، این موجب سعادت شما در دو جهان است و اگر آنرا رد کنید، من در این راه استقامت می ورزم تا خدا میان من و شما داوری کند»
سران مشرکین، خشمناک از پاسخ پیامبر، تصمیم گرفتند ایشان و مسلمانان را مورد آزار و شکنجه قرار دهند.
آنان بدترین دشنام ها و تهمت ها را به رسول خدا نسبت می دادند و برخوردهای زشت و ناپسندی با آن حضرت می کردند.
پیامبر اسلام در برابر چنین رفتارهایی بردبار بود و با مهربانی مردم را به اسلام فرا می خواند.
مشرکان مکه به کودکان پول و غذا می دادند تا به پیامبر(ص) سنگ بزنند و پیامبر(ص) را آزار بدهند. پیامبر(ص) موضوع را با حضرت علی(ع) که در آن زمان نوجوان بودند در میان گذاشتند .حضرت علی(ع) گفتند: ای رسول خدا هر گاه خواستید از منزل بیرون بروید بفرمایید تا من هم دنبال شما بیایم. وقتی کودکان به پیامبر(ص) حمله می کردند، حضرت علی(ع) با شهامت خود را سپر حضرت قرار میدادند و از آسیب رسیدن به پیامبر(ص) جلوگیری میکردند.
مشرکان همچنین برای جلوگیری از گسترش اسلام اقدام به آزار و شکنجه مسلمانان کردند
به ویژه تهی دستان و بردگان
بلال حبشی
عمار
آزار و اذیّت مشرکان نسبت به پیروان اسلام آنقدر افزایش یافت که پیامبر از مسلمانان خواست به حبشه مهاجرت کنند.
مشرکان پس از آنکه متوجه شدند با شکنجه و سرکوب نمی توانند مانع گسترش اسلام شوند، تصمیم گرفتند مسلمانان را تحریم کنند.
عهدنامه تحریم اقتصادی مسلمانان
به دنبال این تحریم، رسول خدا و یارانش به پیشنهاد ابوطالب به یکی از درّه های اطراف مکه به نام « شعب ابوطالب» پناه بردند.
آنها حدود سه سال شرایط بسیار سختی را در این درّه تحمل کردند.
شعب ابی طالب در دوره های مختلف به نام شعب ابی یوسف هم معروف بوده است. محل شعب شامل فضای وسیعی است که پس از مسعی قرار گرفته و اکنون سنگ فرش شده است. در اصل، زمانی که زائر از مسجدالحرام خارج می شود و از باب العباس یا باب السلام بیرون آمده، از مسعی هم عبور می کند، به فضای بازی می رسد که در مقابل کوه ابوقبیس سنگفرش شده است. ادامه این مسیر به شعب ابی طالب منتهی می شود.
محل ولادت پیامبر در محوطه همین شعب قرار داشته، به همین علت نیز به شعب مولد معروف است. در حال حاضر محل تولد پیامبر توسط دولت سعودی تخریب شده و کتابخانه ای تحت عنوان مکتبه مکه المکرمه در آن بنا شده که ساختمان سفید رنگ دو طبقه ای دارد.
نمای کنونی درّه شعب ابی طالب
دایره سفید: محل ولادت پیامبر (ص)
خانه محل ولادت پیامبر (ص)
حضرت خدیجه(علیها السلام) سه سال قبل از هجرت بیمار شد .پیغمبر(صلی الله علیه وآله)به عیادت وی رفت و فرمود: ای خدیجه(علیها السلام)، "اما علمت انّ الله قد زوجّنی معک فی الجنّه" آیا می دانی که خداوند تو را در بهشت نیز همسر من ساخته است؟! آنگاه از خدیجه(علیها السلام) دل جویی و تفقّد کرد او را وعده بهشت داد و درجات عالی بهشت را به شکرانه خدمات او توصیف فرمود. بحارالانوار،ج19،ص20.
چون بیماری خدیجه شدّت یافت، عرض کرد: یا رسول الله! چند وصیت دارم:
من در حق تو کوتاهی کردم، مرا عفو کن. پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمود: هرگز از تو تقصیری ندیدم و نهایت تلاش خود را به کار بردی. در خانه ام بسیار خسته شدی و اموالت را در راه خدا مصرف کردی. عرض کرد یا رسول الله! وصیت دوم من این است که مواظب این دختر باشید و به فاطمه زهرا(علیها السلام)اشاره کرد. چون او بعد از من یتیم و غریب خواهد شد.
پس مبادا کسی از زنان قریش به او آزار برساند. مبادا کسی به صورتش سیلی بزند. مبادا کسی بر او فریاد بکشد. مبادا کسی با او برخورد زننده ای داشته باشد.
اما وصیت سوم را شرم می کنم برایت بگویم. آن را به فاطمه می گویم تا برایت بازگو کند. سپس فاطمه را فراخواند و به وی فرمود:"نور چشمم! به پدرت رسول الله بگو: مادرم می گوید: من از قبر در هراسم از تو می خواهم مرا در لباسی که هنگام نزول وحی به تن داشتی، کفن کنی." پس فاطمه زهرا(علیها السلام)ازاتاق بیرون آمد و مطلب را به پیامبر(صلی الله علیه وآله) عرض کرد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)آن پیراهن را برای خدیجه(علیها السلام)فرستاد واو بسیار خوشحال شد.
هنگام وفات حضرت خدیجه(علیها السلام)پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله)غسل و کفن وی را به عهده گرفت. ناگهان جبرئیل در حالی که کفن از بهشت همراه داشت نازل شد و عرض کرد: یا رسول الله، خداوند به تو سلام می رساند و می فرماید: "ایشان اموالش را در راه ما صرف کرد و ما سزاوار تریم که کفنش را به عهده بگریم."شجره طوبی، ج2،ص235پند تاریخ، ج2،ص22.
قبرستان ابوطالب در مکه
محل دفن حضرت خدیجه (س)
مزار حضرت خدیجه(س) و فرزندش «قاسم» در قبرستان ابوطالب
تعدادى از اهالى یثرب در همان سالهاى غربت و تنهایى پیامبر(ص) در ایام حجّ با وى و اهداف بلند دینش آشنا شده و پس از بازگشت به یثرب، به تبلیغ آن پرداختند. مردم یثرب، رفته رفته به اسلام علاقه نشان داده و در مراسم سال بعد، تعداد زیادترى به نزد رسول خدا (ص) رسیدند و به دست مبارک وى، مسلمان شده و با آن حضرت پیمان بستند. امّا در مراسم حجّ سال سیزدهم بعثت، گروهى از حاجیان یثربى که تعدادشان هفتاد و سه مرد و زن بود، در اواسط ایام تشریق و در محل عقبه در سرزمین منى، ایمان آورده و با آن حضرت پیمان بستند، تا از وى و یارانش همانند خانواده و طایفه خویش پشتیبانى کنند.( تاریخ ابن خلدون، ج 1، ص 392)
سران قریش در واپسین روزهاى ماه صفر، تصمیم به کشتن پیامبر(ص) گرفتند. آنان در دارالنّدوه که مجلس شوراى اعیان و اشراف آنان بود، جلسهاى برگزار کرده و پس از گفتگوهاى زیاد، به کشتن پیامبر(ص) از سوى نمایندگان تمام طوایف قریش راى دادند و شب اوّل ربیع الاوّل را براى این کار برگزیدند.
شب موعود فرا رسید، حضرت علی (ع) براى فریب مشرکان، به جاى پیامبر در بسترش خوابید و پیامبر، بسوی مدینه مهاجرت نمود.
مشرکان، پس از هجوم به خانه پیامبر(ص) و مشاهده امام على بن ابى طالب (ع) در رختخواب آن حضرت، خشمناکتر شده و به تعقیب آن حضرت پرداختند و براى پیدا کردن وى، صد شتر جایزه تعیین نمودند ولى هرچه تلاش کردند، به وى دست نیافتند.
آن حضرت پس از سه شب پنهان ماندن در غار ثور، به سوى مدینه حرکت کرد و وارد مدینه شد و مورد استقبال باشکوه اهالى مدینه قرار گرفت. این شهر از آن پس، به مدینه النبی(ص) شهرت یافت.
داخل غار ثور
انصار: یاری کنندگان
گروهی از ساکنان مدینه که با پیامبر (ص) پیمان بستند و آن حضرت را یاری کردند.
مهاجرین: هجرت کنندگان
گروه دیگری از مسلمانان که اموال و دارایی خود را رها نمودند و از مکه به مدینه رفتند
تاسیس مسجد
نخستین اقدام پیامبر پس از ورود به مدینه
برای انجام امور عبادی، اجتماعی، علمی و سیاسی
عبادت و اجرای مراسم مذهبی
مشورت و تصمیم گیری درباره امور سیاسی و نظامی
کانون اصلی سوادآموزی و فراگیری علم و دانش
سرپناهی برای افراد تهیدست
آموختن قرآن و خواندن و نوشتن به تهیدستان
مسجد قبا، اولین مسجد اسلام
مسجد قبا، اولین مسجد اسلام
نمای داخل مسجد قبا،
پیمان برادری به جای تعصب قومی و قبیله ای
کینه و دشمنی در گذشته
پیامبر به منظور ایجاد محبّت و دوستی بین مسلمانان، آنها را دو به دو با یکدیگر برادر اعلام کرد.
رسول خدا، علی بن ابیطالب (ع) را به برادری خود برگزید.
پیمان نامه سیاسی
سکونت قبایل یهود در شهر مدینه و اطراف آن
لزوم اتحاد سیاسی میان ساکنان مدینه
پیمان نامه ای میان مسلمانان و یهودیان
تدوین و امضای این پیمان نامه، در واقع اعلام رسمی تاسیس حکومت اسلامی به رهبری پیامبر در شهر مدینه بود
نبردهای دوران پیامبر
پیامبر اسلام بر خلاف زمامداران آن زمان، هرگز برای کشورگشایی و به دست آوردن غنیمت اقدام به جنگ نمی کرد و به عهد و پیمان های خود وفادار بود.
گاهی مسلمانان مورد حمله مشرکان قرار می گرفتند و ناگزیر بودند از خود دفاع کنند.
اُحُد، خندق
برخی جنگ ها نیز برای دفع تهدیدهای خطرناک دشمنان رخ داد.
جنگ خیبر ( پیمان شکنی قبایل یهود)
توصیه های پیامبر در جنگ ها:
رعایت اصول اخلاقی و ارزش های انسانی
خوش رفتاری با اسیران
پرهیز از تخریب و غارت اموال مردم در جنگ
رفتار نکردن مسلمانان همانند مشرکان
موقعیت جنگ احد
نقشه جغرافیایی غزوه احد
موقعیت جغرافیایی غزوه خندق
از آنجایی که هدف دین اسلام هدایت همه مردم جهان است، پیامبر به فرمانروایان کشورهای مختلف از جمله ایران، روم و حبشه نامه نوشت و آنان را به اسلام دعوت کرد.
نمونه نامه پیامبر به حکام کشورها در موزه مسجدالنبی
واقعه غدیر خُم
رسول گرامی اسلام هنگامی که از آخرین سفر حج باز می گشت، دستور داد تا همه زائران خانه خدا در محلی به نام غدیر خم توقف کنند.
آن حضرت سپس برای جمعیت حاضر خطبه ای طولانی خواند و از آنان پرسید: چه کسی نسبت به مومنان در تصمیم گیری از خودشان برتر و اولی تر است؟
مسلمانان یک صدا گفتند خدا و پیامبرش در این امر، اولی تر هستند.
پیامبر سپس دست علی را بالا برد و فرمود:
« ای مردم، هر کس که من پیشوای او هستم، پس این علی پیشوای اوست؛ خداوندا، دوستداران او را دوست بدار و دشمنانش را دشمن باش»
پیامبر خدا همچنین از مسلمانان خواست که خطبه غدیر را به خاطر بسپارند و آن را برای دیگران بازگو کنند.
پس از آن، حاضران جانشینی پیامبر را به حضرت علی(ع) تبریک گفتند.
اخلاق، اصول و شیوه حکومت پیامبر(ص)
رسول خدا آراسته به صفات نیکی چون مهربانی، گذشت، پارسایی و ساده زیستی بود و بُخل، حسد، آز و طمع در وجود او راه نداشت.
او هدف از بعثت خود را ترویج ارزشهای اخلاقی بیان می کرد و تربیت و رستگاری انسانها را برتر و بالاتر از هر کار دیگر می شمرد.
بنیان گذاشتن حکومتی جدید مبتنی بر همکاری زمامداران و مردم
بهره گیری از اصل مشورت در امور حکومت در جنگ احد و خندق
پایان