عنوان: اوراق مشارکت
اغلب کشورها جهت حل مشکلات اقتصادی خود ، به دنبال راهکارهای مناسبی جهت استفاده ی بهتر از امکانات و ثروتهای خدادادی خود می باشند. نظام بانکداری بدون ربا که به بانکداری اسلامی شهرت یافته ، یکی از مهمترین تحولاتی است که در بانک های کشورهای اسلامی رخ داده و ایران نیز از معدود کشورهایی است که نظام بانکداری بدون ربا را از اوایل دهه 1980 بصورت یکپارچه به مورد اجراء گذاشت . لذا با توجه به ربوی بودن اوراق قرضه ، اوراق مشارکت بعنوان یکی از ابزارهای مهم تامین مالی ، بمنظور مشارکت عموم مردم در اجرای طرح های عمرانی و تولیدی پس از مطالعات گسترده توسط بانک مرکزی و سایر سازمانهای ذیربط معرفی گردید.
مقدمه
اوراق مشارکت ،اوراق بهاداری هستند که برای تامین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرحهای سودآور مانند بزرگراهها ،سدها ،نیروگاه ها و … در چارچوب عقد مشارکت مدنی توسط دولت، شهرداری ها و یا شرکت های سهامی عام با رعایت مقررات مربوط منتشر می شود ضمن اینکه شرکت های سهامی عام پذیرفته شده در بورس می توانند اوراق مشارکت قابل تبدیل وتعویض به سهام را نیز منتشر کنند که در این صورت دارندگان این اوراق می توانند درصورت تمایل با رعایت مقررات مربوطه ،اوراق مشارکت خود را به سهام تبدیل کنند، اوراق مشارکت به قیمت اسمی مشخص و برای مدت معین و به صورت با نام و بی نام منتشر و عرضه می شود و قابلیت باز خرید قبل از سررسید را دارد و طبق قانون مالیات های مستقیم ،از پرداخت مالیات نیز معاف است و افرادی که تمایل به سرمایه گذاری وجوه نقد خود در بازارهای مطمئن و بدون ریسک دارند ، می توانند با خرید این اوراق از سود تضمین شده و بدون ریسک آن بهره مند شوند(قدیری، 1372، ص52). در راستای اجرای سیاست پولی انقباضی و کنترل قیمتها و تورم درجامعه و به منظوراجرای عملیات بازار باز، دولت و بانک مرکزی اقدام به انتشار اوراق مشارکت می کند تا از طریق انتشار و عرضه این اوراق ،از حجم نقدینگی موجود در جامعه کاسته شود و با کاهش رشد نقدینگی ،نرخ تورم درجامعه مدیریت و کنترل شود. بنابراین اوراق مشارکت یکی از ابزارهای موجود در اختیار دولت و بانک مرکزی جهت اعمال سیاست های پولی است که به وسیله آن می توانند با کنترل نقدینگی ،نسبت به کنترل قیمت ها و کاهش نرخ تورم موجود در جامعه اقدام کنند البته باید درهنگام انتشار و عرضه اوراق مشارکت دقت شود تا مزایا و نرخ سود آن به نحوی تنظیم شود تا به خاطر جذابیت یا جذاب شدن بازارهای دیگر برای سرمایه گذاری و یا عدم تطابق سود این اوراق با نرخ تورم نتیجه عکس ندهد( ترابی، 1389).
اوراق بهادار بانام یا بی نامی است که به موجب قانون یا مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین و برای تامین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرح های عمرانی- انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کشور یا برای تامین منابع مالی مورد نیاز جهت ایجاد، تکمیل و توسعه طرح های سودآور تولیدی، ساختمانی و خدماتی شامل منابع مالی لازم برای تهیه مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی توسط دولت، شرکت های دولتی، شهرداری ها و موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و موسسات عام المنفعه و شرکت های وابسته به دستگاه های مذکور، شرکت های سهامی عام و خاص و شرکت های تعاونی تولید منتشر می شود و سرمایه گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح های یاد شده را دارند از طریق عرضه عمومی واگذار می گردد.
تعریف اوراق مشارکت
اولین اوراق مشارکت منتشر شده در کشور که در سال ۱۳۷۳ انتشار یافت مربوط به شهرداری تهران می باشد
که با هدف نوسازی بافت فرسوده و اجرای پروژه بزرگراه نواب با نرخ سود علی الحساب ۲۰ درصد در سال
منتشر شد.
مشخصات اوراق مشارکت طرح نواب به شرح زیر می باشد:
سود علی الحساب: ۲۰ درصد
مدت مشارکت: ۴ سال
تاریخ انتشار: 1373/07/01
مبلغ انتشار: ۷۵ میلیاردریال
سود علی الحساب 20 درصد
از سال ۱۳۷۳ تا پایان سال ۱۳۸۹ ، جمعاً ۲۹۵ هزار میلیارد ریال اوراق مشارکت به فروش رسیده است
که بخش اعظمی از آن به پروژه های برقی آبی، عمرانی انتفاعی، احیای بافت های فرسوده شهری، پتروشیمی
و توسعه میادین گازی اختصاص یافته است .
سابقه ی انتشار اوراق مشارکت
همانگونه که ملاحظه می شود انتشار و فروش اوراق مشارکت از سال ۱۳۷۳ به جزء سال ۱۳۸۷ روند رو به رشدی داشته است . در مجموع می توان گفت همواره استفاده از ابزار اوراق مشارکت برای تامین مالی طرح هاجذاب بوده و به خصوص در سال های اخیر با استقبال فراوانی روبرو شده است ، به طوری که تنها در سال1۳۸۹ رقمی بالغ بر ۱۵۷ هزار میلیارد ریال از این اوراق به فروش رسیده است . انتشار این میزان اوراق به منزله ی ثبت رکورد جدیدی در تاریخ انتشار اوراق مشارکت در کشور می باشد.
انتشار اوراق مشارکت در سال ۱۳۸۹
طی سال های اخیر فرآیند انتشار اوراق مشارکت با دریافت تقاضای انتشار از سوی ناشران آغاز و با
تکمیل مدارک و مستندات لازم همانند دریافت مصوبه هیات محترم وزیران و مصوبه مجمع عمومی
برای شرکت های دولتی که انتشار آنها در قانون بودجه کشور پیش بینی نشده یا مجوز وزارت کشور برای شهرداری هایی که انتشار اوراق مشارکت برای آنها در قانون بودجه پیش بینی شده است و سایر مدارک موردنیاز ادامه می یابد، پس از آن چنانچه کمیسیون اعتباری و رییس کل محترم بانک با انتشار اوراق توسط متقاضی موافقت نمایند مجوز انتشار این اوراق در چارچوب قوانین و مقررات صادر و به بانک عامل ابلاغ می گردد.
در سال ۱۳۸۹ منابع حاصل از فروش این اوراق صرف تامین مالی طر ح هایی از قبیل نوسازی بافت
فرسوده شهری، توسعه میادین گازی، نیروگاهی، آب رسانی و پتروشیمی گردید.
به طور کلی تفاوت های اوارق مشارکت و اوراق قرضه را می توان در موارد زیر خلاصه نمود:
اوراق مشارکت برای طرح ویا طرح هایی مشخص منتشر می شود حال آنکه در مورد اوراق قرضه چنین الزامی وجود ندارد.
به اوراق مشارکت سودی به عنوان علی الحساب به نرخ معین تعلق می گیرد و سود قطعی آن در پایان طرح و یا در سررسید اوراق مشارکت از محل سود قطعی طر ح تعیین و مابه التفاوت پرداخت می شود ، در صورتی که دراوراق قرضه اعطای چنین سودی معمول نیست.
ناشران اوراق مشارکت باید در مقاطعی از زمان وضعیت مالی و عملکرد اجرای طرح موضوع اوراق مشارکت را گزارش کنند.
بازپرداخت اصل و پرداخت سود علی الحساب اوراق مشارکت حسب مورد توسط دولت (در مودر اوراق مشارکت طرح های عمرانی) یا توسط بانک عامل (در مورد سایر انواع مشارکت) تضمین می شود و به این ترتیب خطر نکول در مورد هیچ یک از انواع آن وجود ندارد ، درحالیکه این خطر در مورد اوراق قرضه شرکت ها وجود دارد.
اوراق قرضه از تنوع بسیاری برخوردار است ، حال آنکه اوراق مشارکت فاقد تنوع زیاد می باشد.
رتبه اعتباری شرکت معمولاً تعیین کننده نرخ بهره اوراق قرضه است حال آنکه نرخ سود اوراق مشارکت بر اساس مدت اوراق و باتوجه به بسته سیاستی – نظارتی مصوب شورای پول و اعتبار تعیین می گردد.
تفاوت اوراق مشارکت با اوراق قرضه
1- ناشر
2- بانک مرکزی
3- بانک عامل
4- امین
5- دارنده اوراق
عوامل موثر در انتشار اوراق مشارکت
مرجع بررسی طرح هایی است که مشمول قانون اوراق مشارکت میباشدبه استثنای طرح های عمرانی- انتفاعی دولت همچنین بانک مرکزی امین راانتخاب میکند وحق الزحمه خدمات اورا تعیین میکند ومیزان اوراق مشارکت-مراحل انتشار-وتاریخ انتشارراتایید میکند.
بانک مرکزی
عبارتست ازدستگاه دولتی یاغیردولتی که بامجوزبانک مرکزی برای تامین منابع مالی مورد نیازجهت تکمیل وایجادوتوسعه طرح های سوداورتولیدی وخدماتی وساختمانی اقدام به صدوراوراق میکند. ناشران میتواند افراد ذیل باشند:دولت،شرکتهای دولتی و شهرداریها،شرکتهای
ناشر
بانکی است که از طرف ناشر نسبت به عرضه اوراق برای فروش، پرداخت سود علی الحساب و قطعی، بازپرداخت اصل مبلغ اوراق مشارکت در سررسید یا بازخرید آن قبل از سررسید، کسر و پرداخت مالیات موضوع ماده (7) قانون و انجام سایر امور مرتبط، طبق قرارداد عاملیت مبادرت می ورزد
عامل
شخص حقیقی یا حقوقی است که از طرف بانک مرکزی انتخاب می شود و به منظور حفظ منافع دارندگان اوراق مشارکت و حصول اطمینان از صحت عملیات ناشر در طرح، نسبت به مصرف وجوه، نحوه نگه داری حساب ها و صورت های مالی و عملکرد اجرایی ناشر به موجب قرارداد منعقد شده، مستمراً رسیدگی و اظهارنظر می نماید. وظایف امین در مورد طرح های عمرانی- انتفاعی دولت به مسئولیت سازمان برنامه و بودجه انجام خواهد شد
امین
شخص حقیقی یا حقوقی است که به قصد مشارکت در اجرای طرح های یاد شده اوراق مشارکت را می خرد و مستحق دریافت اصل مبلغ سود علیالحساب در تاریخ های مقرر و سود قطعی در مدت 6 ماه از سررسید نهای آن می باشد سود اوراق مشارکت
دارنده اوراق
هر ساله شاهد فروش اوراق مشارکت توسط دولت هستیم که مورد توجه ویژه مردم قرار می گیرد و معمولا اعلام می شود که قبل از پایان تاریخ فروش به فروش رسیده است.
یکی ازمهمترین اثرات اقتصادی اوراق مشارکت،تامین منابع مالی است.یعنی درصورت وجود کسری بودجه،یکی از بهترین روش ها و یا به جرات می توان گفت بهترین روش برای تامین مالی است. یعنی نسبت به روش مشابه آن – وام خارجی- و یا روش های دیگر مانند انتشار پول توسط بانک مرکزی دارای تاثیرات به مراتب مطلوب تری است.
از دیگر مزایای اقتصادی اوراق مشارکت این است که انتشار اوراق مشارکت یکی از راه هایی است که به دلیل اینکه دولت مجبور به پرداخت سود است هزینه نقدینگی را شفاف می کند.
از مهمترین تاثیرات اقتصادی اوراق مشارکت،کاهش تورم در کشور است که رئیس کل بانک مرکزی مدعی است هر سال به دلیل انتشار اوراق مشارکت 3 درصد از تورم کم شده است.
اثرات اقتصادی اوراق مشارکت
مرحله اول
– جمع آوری وبه روزرسانی اطلاعات پروژه جهت تکمیل طرح توجیه اقتصادی پروژه به منظورارائه به وزارت کشور ، بانک عامل وبانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
– تهیه وتکمیل گزارش امکان سنجی اقتصادی پروژه
-مطالعه فنی پروژه
-محاسبه هزینه های پروژه
-مطالعه بازار وپیش بینی منافع ودرآمد حاصل از پروژه
-ارزیابی اقتصادی ومالی پروژه
فرایند اجرای انتشاروعرضه اوراق مشارکت
مرحله دوم
-بررسی حجم قابل انتشار اوراق مشارکت
-بررسی در جهت تعیین مدت زمان سررسید مناسب برای اوراق مشارکت
-بررسی وتعیین نرخ سود مناسب اوراق مشارکت
-تعیین شیوه ی پرداخت مناسب در مورد اصل وسود اوراق مشارکت
-پیگیری واخذ مجوز های مورد نیاز از وزارت کشور
مرحله سوم
– برسی حجم قابل انتشار اوراق مشارکت
– بررسی در جهت تعیین مدت زمان سررسید مناسب برای اوراق مشارکت
– بررسی وتعیین نرخ سود مناسب اوراق مشارکت
– تعیین شیوه ی پرداخت مناسب در مورد اصل وسود اوراق مشارکت
– پیگیری واخذ مجوز های مورد نیاز از وزارت کشور
مرحله چهارم
– پیگیری واخذ مجوزهای مورد نیاز از بانک مرکزی
-انعقاد قرارداد با بانک عامل وبازار گردانی ومدیریت وانجام امورات اداری
– ثبت اوراق جهت بازار ثانویه در سازمان بورس اوراق بهادارکشور
-عملیات اجرائی انتشار اوراق مشارکت انتشار
– چاپ وهماهنگی جهت توزیع اوراق مشارکت
– برنامه ریزی وهدایت تبلیغات عرضه اوراق مشارکت
– ساختار شکست کار وبرنامه زمان بندی فرایند انتشار اوراق مشارکت
فرآیند زمان بندی اوراق مشارکت
استقراض عمومی در برنامه اول توسعه اقتصادی (73-1369):
در برنامه مذکور در مورد استقراض عمومی پیش بینی قابل ذکری بعمل نیامد و کسر بودجه دولت از طریق استقراض از بانک مرکزی و سیستم بانکی با توجه به تبصره های 1 و 2 ماده واحده قانون برنامه اول توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب بهمن ماه 1368 تامین شد.
پیدایش اوراق مشارکت و ضوابط قانونی
ماده 1. به منظور مشارکت عموم در اجرای طرح های عمرانی انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کل کشور و طرح های سودآور تولیدی و ساختمانی و خدماتی، به دولت و شرکت های دولتی و شهرداری ها و موسسه ها و نهادهای عمومی غیردولتی و موسسه های عام المنفعه و شرکت های وابسته به دستگاه های مذکور و هم چنین شرکت های سهامی عام وخاص و شرکت های تعاونی تولیدی اجازه داده می شود طبق مقررات این قانون، قسمتی از منابع مالی مورد نیاز برای اجرای طرح های مذکور شامل منابع مالی لازم برای تهیه مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی را از طریق انتشار و عرضه عمومی اوراق مشارکت تامین نمایند.
تبصره: تشخیص انتفاعی بودن طرح های عمرانی دولت موضوع این ماده با رعایت تعریف قانونی "طرح انتفاعی" به عهده هیئتی مرکب از نمایندگان وزارت امور اقتصادی و دارایی، سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران می باشد.
قوانین هفتگانه انتشار اوراق مشارکت
ماده 2. اوراق مشارکت، اوراق بهادار با نام یا بی نامی است که به موجب این قانون به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین منتشر می شود و به سرمایه گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح های موضوع ماده (1) را دارند واگذار می گردد. دارندگان این اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت، در سود حاصل از اجرای طرح مربوط شریک خواهند بود. خرید و فروش این اوراق مستقیماً و یا از طریق بورس اوراق بهادار مجاز می باشد.
ماده 3. انتشار اوراق مشارکت از طرف دولت صرفاً برای تامین منابع مالی مورد نیاز جهت اجرای طرح های عمرانی انتفاعی دولت موضوع ماده(1) به میزانی که در قوانین بودجه سالانه کل کشور پیش بینی می شود مجاز خواهد بود. تضمین بازپرداخت اصل و سود علی الحساب و سود تحقق یافته این قبیل اوراق توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی از محل اعتبارات ردیف های خاصی که توسط سازمان برنامه و بودجه به همین منظور در قوانین بودجه سالانه کل کشور پیش بینی می شود به عمل خواهد آمد.
تبصره: انتشار اوراق مشارکت به منظور تامین منابع مالی لازم برای اجرای طرح های عمرانی انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کل کشور که مجری آن ها شرکت های دولتی ویا شهرداری ها می باشند، نیز مشمول حکم این ماده می باشد.
ماده 4. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، طرح های مشمول این قانون به استثنای طرح عمرانی انتفاعی دولت موضوع ماده (3)، را که توسط شرکت های دولتی، شهرداری ها و موسسه ها و شرکت های غیردولتی موضوع ماده (1) ارایه می شود، بررسی نموده و در صورتی که دارای توجیهات کامل اقتصادی، فنی و مالی باشد، پس از ارایه تضمین کافی توسط موسسه و یا شرکت متقاضی به بانک عامل، مجوز انتشار اوراق مشارکت را به میزان لازم صادر خواهد کرد.
تبصره 1: درخواست انتشار اوراق مشارکت توسط شرکت های دولتی قبل از ارایه به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، باید به تصویب مجمع عمومی و یا شورای عالی شرکت های مربوطه رسیده باشد.
تبصره 2: حداکثر میزان (سقف) اوراق مشارکت قابل انتشار برای طرح های موضوع این ماده در هر سال با توجه به سیاست های پولی و مالی کشور توسط شورای پول و اعتبار تعیین و اعلام می گردد.
تبصره 3: میزان (سقف) اوراق مشارکت قابل انتشار برای طرح های موضوع این ماده در مورد هر یک از متقاضیان باید متناسب با خالص دارایی های وی (مجموع دارایی ها منهای مجموع بدهی ها) باشد.
ماده 5. شرکت های دولتی، شهرداری ها و موسسه ها و شرکت های غیردولتی موضوع ماده (1)، در صورت انتشار اوراق مشارکت مکلف اند بازپرداخت اصل و سود متعلق را در سررسیدهای مقرر در اوراق مذکور، تعهد و تضمین نمایند. در صورت عدم ایفای تعهدات مزبور در سررسیدهای مقرر، بانک عامل مکلف است از محل تضمین مذکور در ماده (4) راساً اقدام نماید.
تبصره: پرداخت سود علی الحساب به ترتیبی که در اوراق مشارکت قید می شود مجاز می باشد.
ماده 6. شرکت های سهامی عام می توانند طبق این قانون اوراق مشارکت قابل تبدیل یا تعویض با سهام منتشر کنند. شرایط و نحوه تبدیل و تعویض این قبیل اوراق طبق آیین نامه اجرایی این قانون خواهد بود.
ماده 7. مبالغ پرداختی و یا تخصیصی بابت سود متعلق به اوراق مشارکت مشمول مالیات مقطوع به نرخ پنج درصد می باشد و به سود اوراق مشارکت و معاملات اوراق مذکور هیچ گونه مالیات دیگری تعلق نمی گیرد. پرداخت کنندگان سود اوراق مشارکت اعم از علی الحساب و قطعی مکلف اند، در هر پرداخت یا تخصیص، مالیات متعلق را به نرخ مذکور کسر و ظرف مدت 10 روز از تاریخ پرداخت یا تخصیص به حسابی که توسط خزانه داری کل تعیین می شود، واریز و رسید آن را ظرف30 روز از تاریخ واریز همراه با فهرستی متضمن میزان سود پرداختی به حوزه مالیاتی مربوط تسلیم نمایند.
تبصره: پرداخت مالیات سود پرداختی و یا تخصیصی به اوراق مشارکتی که قبل از تاریخ اجرای این قانون منتشر شده است با نرخ مقرر در این ماده برعهده دستگاه های منتشرکننده اوراق مذکور می باشد.
قانون: قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت.
طرح: طرح های عمرانی- انتفاعی.
دولت: منظور طرحی است که در مدت معقولی پس از شروع بهره برداری علاوه بر تامین هزینه های جاری و استهلاک، سرمایه سود متناسبی به تبعیت از سیاست دولت را نیز عاید نماید.
منظور از انتفاع، انتفاع مالی است، به نحوی که فایده های ناشی از بهره برداری طرح قابل فروش و قابل تقویم به پول باشد.
آیین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت
– جلب اعتماد آحاد عمومی شهروندان
– تامین منابع مالی جهت اجرای پروژه های عمرانی ونوسازی بافت فرسوده شهری
– تقویت وارتقای سلامت محیط زیستی وبهبود کیفیت زندگی
– بستر سازی وکمک به رشد اقتصادی (تولید ملی ومنطقه ای)
– سود رسانی مناسب به شهروندان محترم وجلب رضایت آنان
– ارائه الگوی مناسب وفرهنگ سازی مردم در جهت مشارکت در انجام امورات اجتماعی
اهداف مهم اجرای طرح مشارکت مردمی درقالب انتشار اوراق مشارکت
نخستین سابقه مکتوب در مورد صدور نوعی ورقه قرضه در ایران به سالهای جنگ دوم جهانی و مستشاری مالیه دکتر میلسپو (Millspaugh) بر می گردد در سال 1322 سندی به نام سند خزانه ، که از Treasury bill رایج در آمریکا اقتباس شده بود صادر و منتشر گردید اما سوابق بسیار ناقص موجود ، حکایت از آن دارد که این اقدام نیز نظیر سایر طرحهای دکتر میلسپو در دومین ماموریتش در ایران ، مثل قانون جدید مالیاتی ، عملاًً از سطح وضع مقررات فراتر نرفت و تجربه نشد
تاریخچه انتشار اوراق قرضه در ایران
دومین سابقه صدور اوراق قرضه دولتی در ایران به سال 1330 در دوران ملی کردن نفت و نخست وزیری مرحوم دکتر محمد مصدق مربوط می شود که اوراقی به نام قرضه ملی صادر شد و مورد استقبال عموم قرار گرفت.
مبلغ کل این اوراق دو میلیارد ریال بود که می باید در چهار نوبت هر بار 500 میلیون ریال منتشر می شد که با سقوط دولت دکتر محمد مصدق در اثر کودتای 28 مرداد 1332 ادامه انتشار آن متوقف شد. در سال 1341 اوراق قرضه کوتاه مدتی به نام اسناد خزانه بی نام با نرخ بهره 6% در سال به قطعات ده هزار ریالی و به سررسیدهای سه و شش ماه و یکسال از طرف وزارت دارایی منتشر شد و انتشار آن تا سال 1348 که قانون انتشار اسناد خزانه و اوراق قرضه به تصویب رسید ادامه داشت.
در سال 1346 به موجب قانون بودجه ، دولت اجازه یافت که اوراق قرضه ای به نام اوراق قرضه دولتی یا دفاعی منتشر کند انتشار این اوراق از سال 1346 آغاز شد اما قانون خاص مربوط به انتشار اوراق قرضه در هفتم مهر ماه سال 1348 به تصویب رسید.
سابقه انتشار اوراق قرضه و در ایران(قبل از انقلاب)
تامین مالی یا فاینانس ، یعنی تهیه منابع مالی و وجوه برای ادامه فعالیت شرکت و ایجاد و راه اندازی طرح های توسعه و درامدزای این واحدهای اقتصادی .تامین مالی عمدتا از طریق انتشار سهام ، فروش اوراق قرضه و وام و اعتبار صورت می گیرد.
ابزارهای ویژه تامین مالی
الف- سهام عادی ب- سهام ممتاز ج- اوراق قرضه د- اوراق مشارکت ه- اوراق بهادار قابل تبدیل
ابزارهای بازار سرمایه و تامین مالی
1-با توجه به عملکرد مثبت انتشار اوراق مشارکت برای تاثیر بر سرمایه ملی تامین منابع بخش دولتی، انتشار این اوراق برای کاهش نقدینگی نتوانسته کارآیی لازم را داشته باشند که مهم ترین عامل آن را می توان میزان کم انتشار این اوراق دانست.
۹ نکته درباره اوراق مشارکت
2- ابهام های قانونی در انتشار اوراق مشارکت وجود دارد و این در حالی است که صدور اوراق بهادار به طور عام و اوراق مشارکت به طور خاص، افزون بر قوانین، به روش جامع و مرجع قانونی آگاه و مقتدری نیاز دارد که با اعمال نظارت تخصصی، نخست آثار منفی این گونه سرمایه گذاری ها را به حداقل ممکن کاهش دهد و دوم، سرمایه گذاران را از نتایج سرمایه گذاری خود آگاه سازد، ضمن آنکه بتواند آثار مثبت این نوع تجهیز منابع سرمایه ای را که همانا رسیدن به اهداف تامین مالی و سیاست پولی است، به حداکثر برساند.
3- در قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت، مرجع تشخیص انتفاعی بودن طرح های عمرانی دولتی که برای آن اوراق مشارکت منتشر می شود، هیاتی مرکب از نمایندگان وزارت امور اقتصادی و دارایی، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و بانک مرکزی ایران است. بررسی و ارزیابی سایر طرح ها، بر عهده بانک مرکزی است. به این ترتیب، یک نهاد دولتی مسوولیت نظم دهی به انتشار اوراق مشارکت را بر عهده دارد که این امر با تجارب جهانی موجود در زمینه سازوکار ناظر بر انتشار و پذیرش اوراق بهادار منطبق نیست. به علاوه جایگاه و حدود و مرز سیاست های پولی و سیاست های مالی مشخص نیست.
4- تعیین نرخ سود واقعی، یک امر ضروری است حال آنکه نرخ سود اوراق مشارکت در اکثر طرح های دولتی هماهنگ با بازدهی این طرح ها تعیین نمی شود.
شرکت های دولتی در عمل یک تخمین از بازدهی خود ارائه می دهند و براساس آن نرخ سود را تعیین می کنند که اطلاعات شفاف و روشنی در زمینه چگونگی تخمین این بازدهی در دسترسی نیست. از این رو، نرخ سود غیرواقعی از یک طرح بار مالی دولت در زمان سررسید اوراق را افزایش می دهد و از طرف دیگر، رقیبی ناعادلانه برای سایر بخش های بازار سرمایه مانند بازار بورس است که یکی از مهم ترین رقبای اوراق مشارکت است. زیرا شواهد نشان می دهد که خریداران متعارف اوراق مشارکت به طور عمده بخشی از شهروندان هستند که سرمایه گذاری متعارف آنها نوعا سپرده گذاری در نظام بانکی یا خریداران سهام است، بنابراین تعیین روش های مناسب نرخ سود با توجه به بازدهی، انتفاعی بودن طرح های منتخب و توجه به اثرهای جانبی بر انواع سرمایه گذاری های جایگزین با توجه به اهداف آنها از مهم ترین مسائل این بخش است.
5- تحمیل هزینه های سنگین انتشار اوراق مشارکت به بخش غیردولتی و موانع متعدد بر سر راه آنان و در نتیجه عدم توانایی رقابت این بخش با بخش های دولتی یکی دیگر از مشکلات در این زمینه است، بنابراین لازم است تا زمینه های حضور بخش خصوصی در این بخش بیشتر فراهم شود.
6- در مقررات مصوب بانک مرکزی و در آیین نامه اجرایی تبصره ۸۵ قانون برنامه و در آیین نامه اجرایی قانون اوراق مشارکت آمده است که شخص یا موسسه ای به انتخاب یا با موافقت بانک مرکزی به عنوان امین یا حسابرس امین انتخاب می شود تا نسبت به مصرف وجوه، نحوه نگاهداری حساب ها و صورت های مالی و عملکرد اجرایی طرح اظهارنظر کند. این پیش بینی از لحاظ حفظ حقوق خریداران اوراق مشارکت و اعمال نظارت بر کار صادرکنندگان اوراق مثبت و موثر است. در مقررات مزبور، آثار گزارش ناموفق حسابرس مزبور بر دستگاه صادرکننده معین نشده است.
7- در عمل و نسبت به اوراق مشارکتی که تاکنون منتشر شده سازمان حسابرسی به عنوان امین انتخاب شده است، اما به علت عدم تهیه و ارائه به موقع صورت های مالی طرح های موضوع اوراق مشارکت از طرف دستگاه های صادرکننده اوراق (مطابق موارد مطرح شده در تعیین سود قطعی)، تعداد گزارش های صادر شده از طرف سازمان مزبور انگشت شمار و بسیار کمتر از تعداد گزارشی است که تاکنون باید عرضه و منتشر می شد. در برخی از گزارش های صادر شده، نظر سازمان مشروط بوده و در مواردی به علت اشکال های عمده در حساب ها یا محدودیت هایی که از جانب دستگاه صادرکننده در امر رسیدگی ایجاد شده، سازمان حسابرسی از اظهارنظر نسبت به گزارش های مالی طرح های اوراق مشارکت، خودداری کرده است. با این حال، شواهدی از پیامد منفی یا تنبیه دستگاه های صادرکننده اوراق به علت عدم تهیه و ارائه به موقع صورت های مالی طرح ها یا اظهارنظر ناموافق حسابرس امین در دست نیست.
8- اگر این فرض بنیادی را پذیرفته شده بدانیم که انجام دادن هر عمل یا حتی، خودداری از آن، مستلزم تصمیم گیری و لازمه تصمیم گیری درست و آگاهی است. پس تصمیم گیری سرمایه گذاران در اوراق مشارکت یا هر نوع اوراق بهادار دیگر و تصمیم گیری در مورد صدور و انتشار اوراق یا هر نوع تصمیم گیری دیگری توسط مراجع مختلف در صورتی منطقی خواهد بود که براطلاعات متکی باشد. در مقررات مربوط به اوراق مشارکت مصوب بانک مرکزی و در آیین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت پیش بینی شده است که ناشر اوراق، اطلاعیه ای حاوی گزارش وضعیت مالی و عملکرد اجرایی طرح را همراه اظهارنظر امین، حداقل هر شش ماه یا در مقاطعی که توسط بانک مرکزی تعیین می شود از طریق یکی از روزنامه های کثیرالانتشار منتشر کند. این الزام، فاقد ضمانت اجرایی کافی است.
9- طبق قانون مشارکت و مقررات قبلی راجع به اوراق مزبور، دارندگان اوراق مشارکت در سود حاصل از اجرای طرح های موضوع اوراق مشارکت شریک هستند. این مشارکت در صورتی معنادار خواهد بود که طرح مربوط تا سررسید اوراق مشارکت خاتمه یابد و اراضی آماده سازی شده یا ابنیه و تاسیسات یا کالا های تولیدی طرح به فروش برسد و در نهایت سود طرح تعیین شود. تجربه اجرای طرح های مختلف در کشور ما این است که به طور معمول طرح ها در مدت زمان پیش بینی شده به اتمام نمی رسند و طرح های موضوع اوراق مشارکت نیز نمی توانند از این روال عمومی خارج باشند به ویژه که مدت زمان لازم برای فروش نیز به دوره طرح افزوده می شود. چنانچه طرح موضوع اوراق مشارکت در محدوده زمانی مقرر خاتمه نیابد یا اراضی آماده سازی شده یا ابنیه و تاسیسات طرح یا کالا های ساخته شده تا سررسید اوراق فروش نرفته باشد، به طور طبیعی تعیین سود قطعی طرح اگر ناممکن نباشد لااقل براساس برآورد و مبهم خواهد بود. علاوه بر این، اجرای طرح ها در مدت زمانی بیش از دوره پیش بینی شده و توقف طرح در طول اجرای آن موجب بالا رفتن هزینه ها و در نتیجه کاهش سود خواهد شد یا به زیان منتج می شود. چگونگی برخورد با موارد یاد شده در مقررات اوراق مشارکت پیش بینی نشده است.
نبود مرجع قانونی ناظر
ابهامات در زمینه مزیت اوراق منتشر شده
نبود بازار ثانویه(تاکنون فهرست اوراق پذیرفته شده در بورس و نحوه معامله اوراق مشارکت به طور رسمی در بورس تعیین نشده)
ابهام در سود قطعی
نارسایی های اوراق مشارکت در ایران
یکی از راههای تامین منابع مالی انتشار قرضه میباشد که در ایران از لحاظ شرعی ربوی شناسایی گردیده است . اوراق مشارکت جاگیزین آن شده است.
روند انتشار اوراق مشارکت در سالهای گذشته هم از لحاظ مبلغ و هم از لحاظ تعداد سیر صعودی داشته است و انتظارمی رود که به صورت شتاب دار هم ادامه پیدا کند و در واقع بدین ترتیب از اوراق مشارکت بعنوان ابزاری برای جذب پس اندازهای مردم و انتقال آن به بخش خصوصی اقتصاد استفاده میشود (سیاست های انقباضی)
قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت در مهر ماه سال 1376 و آیین نامه اجرایی آن در سال1377 تصویب گردید. باید بدانیم که در حال حاظر نارسایی ها و ابهامات در زمینه اوراق مشارکت وجود دارد.
نتیجه گیری
مروری جامع بر حسابداری مالی، دکتر ایرج نوروش-دکتر ساسان مهرانی
اوراق مشارکت،سوابق و مقررات حسابداری:نشریه شماره 153،مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی
مدیریت مالی، دکتر حسن قالیباف اصل-انتشارات پوران پژوهش
اوراق مشارکت در ایران ، حسین عبدتبریزی
فصل نامه تازه های اقتصاد، پیشنهادی برای کارآمدی بیشتر اوراق مشارکت
منابع
با تشکر از توجه شما