اقیانوس ها
تعریف اقیانوس انواع اقیانوس ها میزان آب اقیانوس تفاوت دریاها و اقیانوس ها
فهرست مطالب
تعریف اقیانوس
اقیانوس پهنه وسیعی از آب است که بیش از دو سوم سطح زمین را می پوشاند. اما اگر من یک بطری از آب دریا را با خود به خانه ببرم آیا باز هم اقیانوس هست؟در وبستر به گونه ای دیگر آمده است: حوزه های جغرافیایی در سرتاسر جهان اقیانوس نامیده می شود مانند اقیانوس آتلانتیک ، اقیانوس آرام و اقیانوس هند.
هنوز دقیقا مرز مشخصی برای جداسازی آب این اقیانوس ها وجود ندارد.لذا می توان گفت آب دریا که یک حوزه اقیانوسی بزرگ را پر کرده است اقیانوس نامیده می شود.
با این تعریف می توان اقیانوس های جهان را به 3 دسته تقسیم کرد: اقیانوس آتلانتیک، آرام و هند. هر چند تاثیر میتولوژی بر علم اقیانوس شناسی موجب شده است گرایش عامیانه ای برای تقسیم بندی اقیانوس ها به 7 دسته وجود داشته باشد: اقیانوس شمالگان، آتلانتیک شمالی، آتلانتیک جنوبی، آرام شمالی، آرام جنوبی، هند و Antartic . اما در حقیقت اقیانوس ها جدا از هم نیستند و بخشی از یک اقیانوس بزرگ به نام اقیانوس جهان هستند.
چه تفاوتی بین اقیانوس و دریا وجود دارد؟ اکثر اوقات، هیچ. به استثنای یک مورد که از نظر جغرافیایی دریا بسیار کوچکتر از یک اقیانوس است و آنکه اقیانوس می تواند بخشی از یک دریا باشد. هفت دریا مربوط به دوران باستان را در نظر بگیرید که تا پیش از قرن 15 ام با نام Mohammedan شناخته شده بود: دریای مدیترانه، دریای قرمز، دریای آفریقای شمالی، دریای آفریقای غربی، دریای چین، خلیج فارس و اقیانوس هند. فهرست اسامی دریاها ( جمعاً 54 دریا ) توسط International Hydrographic Bureau جمع آوری شده است.
اقیانوس یک پیکره مستغنی، ارگانیک و زنده است. نوعی سیستم بیولوژی خود متکی که برای حفظ سیستم خود تنظیم و پایدار خود که جریان انرژی را از اتمسفر و حرکت مواد در لیتوسفر را متعادل می سازد، با محیط های فیزیکی کنش متقابل دارد. به عبارت دیگر اقیانوس یک بیوسفر جهانی است که انرژی را از خورشید، بادها و امواج گرفته شده در جهان توزیع می کند. علاوه براین اقیانوس ها مواد شیمیایی را از حوزه ها و قاره های اقیانوسی به سیستم های زنده منتقل و آنها را به گردش در می آورند.
انواع اقیانوس ها
اقیانوس آرام
اقیانوس آرام بزرگترین و همچنین عمیق ترین اقیانوس در جهان به شمار می رود که در سرتاسر منطقه ی وسیعی حدود 78ر63 میلیون مایل مربع (19ر165 میلیون کیلومتر مربع) گسترش یافته است، و به عبارت دیگر، پهنای آن حداقل 45% از سطح زمین می باشد. مرزهای آن از زمین های آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی در شرق، و روسیه، ژاپن، استرالیا، و گروه های مختلف از کشورهای جزیره ای در غرب امتداد یافته اند. در جهت مرزهای شمالی و جنوبی به ترتیب، اقیانوس های منجمد شمالی و منجمد جنوبی قرار دارند. گودال ماریانا عمیق ترین گودال سیاره ماست، که در اقیانوس آرام واقع شده است. نقطه ی Challenger Deep از این گودال ( به عمق 10900 متر) عمیق ترین قسمت زمین به حساب می آید. در این اقیانوس، تقریباً تمامی مرزها توسط مناطق فرورانشی subduction zones مشخص شده اند.
اقیانوس اطلس
اقیانوس اطلس در سرتاسر منطقه ای به مساحت 41،100،000 مایل مربع گسترش یافته، و تخمین زده می شود که 20 درصد از سطح زمین توسط این اقیانوس اشغال شده است. اقیانوس اطلس دومین اقیانوس بزرگ جهان است که مرز آمریکای شمالی از آفریقا و اروسیا (اروپا و آسیا) را مشخص می کند. این اقیانوس که اصولاً به شکل S می باشد، توسط دو خشکی یا زمین آمریکایی در غرب، و اوراسیا و قاره آفریقا در شرق هم مرز است. مرز شمالی در پایین اقیانوس منجمد شمالی واقع است، در حالی که مرز جنوبی در نزدیکی اقیانوس منجمد جنوبی قرار دارد. گودال پورتوریکو Puerto Rico عمیق ترین نقطه اقیانوس اطلس است، و در حدود 8648 متر عمق دارد. یکی از ویژگی های اصلی این بدنه ی آبی، پشته یا شیار میان ـ اقیانوسی است که تقریباً درسرتاسر کل طول آن امتداد دارد.
اقیانوس هند
اقیانوس هند که به عنوان سومین اقیانوس بزرگ در این سیاره به ثبت رسیده است، حدود 20 درصد از سطح آب کره زمین را پوشش می دهد، و مساحتی حدود 28،350،000 مایل مربع را در بر می گیرد. این اقیانوس توسط شبه قاره هند در سمت شمال و اقیانوس منجمد جنوبی در سمت جنوب احاطه شده است. و در سمت غرب شبه قاره آفریقا قرار دارد و در سمت شرق با استرالیا و آسیای جنوب شرقی هم مرز می باشد. در اقیانوس شناسی از میان پنج بدنه ی آبی، این تنها اقیانوسی است که با نام یک کشور نامگذاری شده است. عمیق ترین نقطه ی آن گودال جاوه شناخته شده است که دارای عمق 7125 متر می باشد.
اقیانوس منجمد جنوبی
همچنین به عنوان اقیانوس قطب جنوب شناخته شده است، و به تازگی در فهرست اقیانوس های جهان قرار گرفته است. همانطور که از نام آن پیداست، این اقیانوس، بخش جنوبی قاره قطب جنوب را احاطه کرده است. از نظر ابعاد، چهارمین اقیانوس بزرگ جهان بوده که منطقه ای بزرگتر از اقیانوس منجمد شمالی (حدود 78،48،298 مایل مربع) را پوشش می دهد. این اقیانوس با سه اقیانوس هند، اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام هم مرز می باشد. در مورد عمیق ترین نقطه این بدنه ی دریایی اطلاعات کمی وجود دارد. با این حال ادعا می شود که گودال ساندویچ جنوبی South Sandwich trench عمیق ترین نقطه ی این اقیانوس است که دارای عمق حدوداً 7235 متر می باشد. مطرح شده است که این بدنه ی آبی، سطح زمین را در زیر شصت درجه عرض جنوبی (به طور تقریبی) پوشش می دهد.
اقیانوس منجمد شمالی
کوچکترین اقیانوس از پنج اقیانوس جهان می باشد که در نیمکره شمالی مجاور با سرزمین های قطب شمال واقع شده است و منطقه ای به مساحت 5427000 مایل مربع را پوشش می دهد. از نظر عمق، این اقیانوس در مرتبه ی آخر قرار می گیرد. گفته می شود که این بدنه ی آبی، بالای شصت درجه عرض شمالی (به طور تقریبی) موجود می باشد. اقیانوس منجمد شمالی توسط گرینلند، روسیه، سیبری، بخش هایی از اروپا و آمریکای شمالی احاطه شده است. در مرز این بدنه ی دریایی، آمریکای شمالی و اروسیا (اروپا و آسیا) واقع شده اند. عمیق ترین نقطه ی (حوضه اروسیا) منجمد شمالی در حدود 5450 متر به ثبت رسیده است. بخشی از اقیانوس منجمد شمالی که در منطقه قطبی واقع شده، در تمام طول سال از یخ پوشیده است. در نتیجه، در مقایسه با دیگر اقیانوس ها، این اقیانوس از شوری کمتری برخوردار است.
پنج اقیانوس جهان
میزان آب اقیانوس ها
میزان آب اقیانوس ها
حالا به لطف تحقیق جدیدی که به وسیله موسسه اقیانوس شناسی وودز هول (WHOI) انجام شده بشر به پاسخ این پرسش قدیمی که عمق اقیانوس ها به طور دقیق چقدر است نزدیک تر شده. براساس محاسبات دانشمندان این موسسه، عمق متوسط اقیانوس ها 3682.2 متر است که 21 تا 51 متر از برآوردهای قبلی کمتر است.
این محققان به دنبال تعیین حجم دقیق اقیانوس های زمین هم هستند. تا اینجا برآوردهای این محققان حاکی از این بوده است که حجم کل اقیانوس های زمین هم کمتر از آخرین محاسبات است. آخرین محاسبه حدود 30 سال قبل انجام شده و اندازه گیری های جدید 0.3 درصد اختلاف را بین دو آمار نشان می دهد. این میزان حجمی معادل حدود پنج برابر خلیج مکزیک است که ممکن است در نظری اجمالی زیاد به نظر می رسد ولی در واقع چنان که گفته شد تنها 0.3 درصد پایین تر از برآوردهای 30 سال قبل است. به نظر محققان نکته جالب این است که چگونه دانشمندان در گذشته با استفاده از تکنیک های خامی که برای اندازه گیری عمق اقیانوس ها مورد استفاده قرار می دادند به نتایج دقیقی دست یافته اند. چنان که به عنوان مثال در سال 1888 جان موری وزنه هایی سربی از طناب یک کشتی آویزان کرد تا حجم یک اقیانوس را محاسبه کند. در آن منطقه اقیانوسی، متوسط عمق اقیانوس فقط 1.2 درصد بیشتر از رقمی بود که چرت و اسمیت از گروه تحقیقاتی که اندازه گیری ماهواره ای انجام می دهند می گویند.باشروع دهه 1920، محققان با استفاده از ژرفاسنج ها برآوردهایشان را از عمق اقیانوس به طور چشمگیری بهبود دادند.
حالا دانشمندان برآوردهایشان از عمق متوسط و حجم اقیانوس ها را با استفاده از اندازه گیری های ماهواره ای انجام داده اند. آنها نتایج مطالعاتشان را در آخرین شماره مجله اقیانوس شناسی به چاپ رسانده اند. این اولین بار است که با استفاده از اندازه گیری های ماهواره ای عمق متوسط و حجم اقیانوس ها تعیین می شود.ماتئو چرت دانشمندی که در دپارتمان(WHOI) شیمی و ژئوشیمی دریایی کار می کند می گوید:«اگر بخواهید میزان حجم آب سیاره را بفهمید، می توانید پنج شش آمار مختلف را که اکثرشان مربوط به اندازه گیری های 30-40 سال اخیر است را در گوگل پیدا کنید.»این محققان اطمینان می دهند که تفاوت آمارهای آنها با آمارهایی که از تحقیقات قبلی به دست آمده بیانگر کاهش آب اقیانوس های زمین نیست. چراکه نشانه هایی که بیانگر آن باشد که اقیانوس های زمین آب از دست می دهند وجود ندارد. بنابراین تنها توجیهی که برای وجود تفاوت بین آمارهای جدید با آمارهای گذشته وجود دارد این است که بشر در زمینه تعیین مکان رشته کوه ها و سایر ساختارهای زیرآب توانایی بیشتری پیدا کرده است. والتر اچ. اف. اسمیت، متخصص ژئوفیزیک در سازمان ملی اقیانوسی و جوی آمریکا و از اعضای تیم تحقیق می گوید:«اندازه گیری های ماهواره ای نشان می دهد که کف اقیانوس ها برآمده تر و کوهستانی تر از آنی است که تاکنون تصور می شد. همین طور که اندازه گیری ها بهبود می یابد، اندازه هایی که از حجم اقیانوس ها به دست می آید کاهش نشان می دهد.» بنابراین این آمارها نشانه کاهشی واقعی آب نیست. بلکه نشانه محاسبه دقیق تر ساختارهای زیرآبی است که اگر وجود نداشتند آب جای آنها را پر می کرد.اسمیت درباره نحوه اندازه گیری های ماهواره ای نیز می گوید: «رادار مبتنی بر ماهواره نمی تواند کف اقیانوس را ببیند. بلکه تنها سطح اقیانوس را اندازه گیری می کند و آن چه که در زیر سطح است را بازتاب می دهد. برای مثال اگر یک رشته کوه زیر بخش مشخصی از اقیانوس وجود داشته باشد،
سطح بالای آن به شکل برآمدگی ظاهر می شود. به این ترتیب من براساس مجموعه ای از داده ها محل قرارگیری و ارتفاع کوه ها را برآورد می کنم.»محققان می گویند که پروژه اندازه گیری ماهواره ای همه اقیانوس های جهان را به طور کامل پوشش داده است. به جز بعضی از مناطق قاره قطب شمال که با یخ پوشیده شده اند. نتیجه هم یک نقشه جهانی جدید از اقیانوس ها است.البته اندازه گیری های ماهواره ای هم نقطه ضعف های خودشان را دارند. اسمیت می گوید:«یک مشکل وضوح فضایی وجود دارد مثل آن چه که خارج از فوکوس یک دوربین است.» اسمیت می گوید:«ما سطح دریا را اندازه گیری می کنیم که تحت تاثیر کوه ها و در یک مسیر تار است. اما واقعاً تنها کوه های بزرگ را می بینیم. وضوح 15 برابر بدتر از نقشه های ما از مریخ و ماه است.»معنی کاهشی که در میزان متوسط عمق اقیانوس ها در طول سال ها مشاهده می شود این نیست که آب کمتری در اقیانوس ها وجود دارد. بلکه نشانگر این است که اندازه گیری ها و آشکارسازی های دقیق تری از رشته کوه های زیر دریا و دیگر اشکالی که قبلاً به فضای آب مربوط دانسته می شد انجام شده است. به این ترتیب محققان می گویند که اندازه گیری های بیشتری آن هم با کشتی مورد نیاز است تا به این آمارها اضافه شود و داده های ماهواره را تکمیل کند. تاکنون دستگاه کاشف زیر دریایی به وسیله امواج صوتی و دیگر ابزارها تنها از ده درصد کف دریا نقشه برداری کرده اند. مطابق برآوردهای نیروی دریایی آمریکا 200 سال طول می کشد تا تنها یک کشتی (یا ده کشتی در مدت 20 سال) عمق همه اقیانوس ها را با ژرفاسنج اندازه گیری کنند و هزینه این کار حدود دو میلیارد دلار است. ناسا بیشتر از این رقم را در سفینه ای که به سوی اروپا (ماه مشتری) فرستاده شده سرمایه گذاری کرده است. با این حال معلوم نیست که چرا چنین نقشه برداری ای از اقیانوس در طول تاریخ انجام نشده است. چرت و اسمیت حدس می زنند که شاید به این خاطر باشد که به نظر آنها عمق و کف اقیانوس صاف بوده است.البته چرت می گوید که برآوردهای دقیق از عمق و حجم اقیانوس می تواند به رشد ابعاد مشاهده اقیانوس و نیز مدل های تغییر آب و هوایی و برآوردهای نمک در اقیانوس ها هم متصل باشد
تفاوت دریاها و اقیانوس ها
تفاوتی بین اقیانوس و دریا
۱) اقیانوس ها سطح وسیعی دارند.
۲) ارتباط اقیانوسها با هم بسیار گسترده و نامحدود است که این ارتباط هم سطحی و هم عمقی است (با توجه به این نکته اقیانوس منجمد شمالی را نمی توان یک اقیانوس به حساب آورد زیرا فاقد ارتباط نامحدود است).
۳) سواحل و حاشیه ها (کناره های) اقیانوسها از توده های خشکی دور از هم تشکیل شده است و همواره به قاره های مختلف تعلق دارند (مثلا اقیانوس اطلس به قاره آفریقا، آمریکا و اروپا اتصال دارد که از هم بسیار مسافت دارند) پس در واقع قاره ها، اقیانوسها را احاطه کرده اند. بعبارت بسیار ساده تر اقیانوسها محدود به چند قاره می باشند.
۴) اقیانوسها داری عمق متوسط زیاد (۴ تا ۵ هزار متر) در مقایسه با دریاها هستند (اقیانوس منجمد جنوبی چون عمق متوسطی در حد دریاها دارد جزء اقیانوس بحساب نمی آید).
این ۴ ویژگی را هر سیستمی که دارا باشد اقیانوس است و آنهایی که این ویژگیها را ندارند یا خلیج هستند یا دریا می باشند.
توجه: در برخی منابع اقیانوس منجمد جنوبی را بعلت خشک بودن آن (چون دائم از برف و یخ پوشیده شده است) و برخی دیگر بعلت اینکه آن ادامه اقیانوس هایی مانند هند، آرام و اطلس است جزء اقیانوس بحساب نمی آورند.
نکته: خود اقیانوسها بر اساس موارد زیر از همدیگر مورد تفکیک قرار میگیرند:
۱) شکل کناره قاره ها یا جزیره ها
۲) علائم بستر اقیانوسها (دشتها، آتشفشانها و کوهها)
۳) درجه استقلال جریانهای دریایی و سیستم های جزر و مدی
۴) درجه استقلال جریانهای جوی
۵) انتشار عمودی و افقی درجه حرارت و شوری
نکته: از عوامل و اندیکاتورهای بیولوژیک مانند ماهیها، پلانکتونها و بنتوزها. … در تفکیک اقیانوسها استفاده نمی شود زیرا در عمقهای یکسان ( در عمقهای بیش از ۲۰۰۰ متر در عرضهای جغرافیایی مختلف) به دلیل یکسان شدن اثرات شوری و حرارت، ترکیب گونه ای نیز یکسان می شود پس نمی توان تفاوتی قائل شد و از تفاوتها به یک طبقه بندی رسید.
نکته: در نیمکره شمالی بیشترین پراکنش آب در عرضهای جغرافیایی ۸۰ تا ۹۰ درجه و کمترین پراکنش در عرضهای جغرافیایی ۶۵ درجه قرار میگیرد و در نیمکره جنوبی بیشترین پراکنش آب در عرضهای جغرافیایی ۵۰ تا ۶۰ درجه و کمترین پراکنش آب در عرضهای جغرافیایی ۶۰ تا ۸۰ درجه قرار دارد.
نکته: بیشتر آبهای کره زمین در نیمکره جنوبی پراکنش دارد و روی همین اصل میانگین تغییر دمای اقیانوسها در نیمکره جنوبی کمتر از نیمکره شمالی میباشد.
نکته: دمای آب در قسمتهای عمقی اقیانوس آرام کمتر از عمقهای مشابه در اقیانوس اطلس است زیرا آبهای عمیق اقیانوس آرام کم تحرک تر است.
گاهی در حرف هایمان از دو کلمه دریا و اقیانوس به یک معنی استفاده می کنیم. ممکن است به نظر ما این دو یکی باشند؛ امّا از نظر دانشمندان، دریا یک حوزه اقیانوسی کوچک است. برای مثال، دریای مدیترانه بین قاره آفریقا و اروپا قرار گرفته است.
در اقیانوس ها منطقه های کوچک تری از آب شور وجود دارد که دریا نامیده می شوند.
پایان