امام صادق علیه السلام : (توحید مفضل)
« اى مفضل وقتى که غذا وارد معده شد به صورت کشکاب درآمده و براى طبخ ثانى از
طریق عروق مربوطه در رودهها به کبد مىرود و پس از هضم ثانى به صورت سودا ،
صفرا ، بلغم و خون در بدن جریان مىیابد»
امام رضا علیه السلام : (رساله ذهبیّه)
« خداى تعالى بنا نهاده جسمها را بر چهار خلط که عبارتند از سودا و صفرا وخون و بلغم
که دو خلط از آنها گرم و دو خلط دیگر سرد مىباشد و میان این چهار خلط، دو به دو
اختلاف برقرار است به این ترتیب که از دو خلط گرم ، یکى مرطوب و دیگرى خشک و
از دو خلط سرد نیز یکى مرطوب و دیگرى خشک است »
اخلاط چهارگانه
خون
سرخ
شیرین
گرم
قوام معتدل
بدون بوی تعفن
صفرا
سرخ مایل به زرد
سبک و رقیق مثل روغن
تلخ و تیز
در لمس مثل روغن نرم
بسیار گرم
بلغم
سفید
بدون بوی تعفن
بیمزه یا کمی شیرین
قوام معتدل
سردتر از خون و صفرا
سودا
سیاه
غلیظ
سنگین
بین شیرینی و گسی و مایل به ترشی
خون
تغذیه بدن
گرم وتر نگه داشتن بدن
شادابی و حسن و رونق بدن
فربه کردن
صفرا
پاکسازی روده و تحریک دفع
تغذیه بعضی از اعضا مثل ریه
ترقیق و تنفیذ خون
بلغم
غذای ذخیره و تغذیه بعضی اعضا مثل مغز، نخاع و اعصاب
رطوبت بخشی (مفاصل)
لزوجت بخشی به خون تا به اعضا بچسبد
سودا
تحریک اشتها
تقویت معده
قوام دادن به خون
تغذیه استخوان و غضروف
غلبه خون
سردرد و سنگینی سر و اندام
سرخی چشم ها و صورت و بدن،
زیاد شدن خواب و چرت زدن و خمیازه (تثاوب)
احساس کسالت (تنبلی) و خستگی بدون علت
شیرینی دهان،
خونریزی لثه و بینی،
خارش محل حجامت و فصد.
حواس پرتی
تمطی (کش آمدن)
تمدد (گرفتگی عضلات)
دمل و بثورات پوستی
پری رگ ها و نبض
گرمی و نرمی پوست
غلبه صفرا
زردی رنگ چشم و پوست
تلخی دهان
خشکی دهان و بینی
عطش زیاد (گاه عطش ندارند)
کاهش تمایل به غذا
تهوع
احساس گزگز و سوزن سوزن شدن بدن،
نبض سریع.
بی خوابی و سبک شدن خواب
دلشوره و اضطراب
خشکی پوست
بول ناری و رقیق
لاغری
غلبه بلغم
سفیدی رنگ،
نرمی و سردی پوست،
خواب بدون بازده،
فراموشی و کندی حواس،
ترشحات پشت حلق و سرفه زیاد،
ضعف هضم و آروغ ترش
زیاد شدن بزاق،
نداشتن عطش
سنگینی بدن (بیش از غلبه خون)
کسالت (تنبل نیست ولی ضعف دارد)
درد و ورم مفاصل
ادرار سفید
نبض کوچک و بطیء
نشانه های غلبه سودا
چروکیدگی و کدورت پوست بخصوص زیر چشم
سردی و خشکی پوست
بی طراوتی چهره
فکر و خیال زیاد
سوزش سردل
اشتهای کاذب (با خوردن چند لقمه به سرعت سیر می شود)
پرمویی/ موی درشت و سیاه
خواب سبک و کم/پریدن های مکرر از خواب/ کابوس
اندوهگین بودن و افسردگی
ناامیدی
گوشه گیری و انزوا
بدگمانی
تردید و دودلی
بزرگ شدن طحال
بروز لکه های تیره در پوست
سیاهی خون و غلظت آن هنگام حجامت و فصد
عوامل افزایش دم
حرارت و حرکت معتدل
غذای معتدل مثل نان و گوشت بره و تخم نیم برشت و پاچه
بهار
کودکی
شادی
(جوانی و فصل بهار و تن گوشت آلود و بسیار خوردن گوشت و شیرینی
این نشانه ها را درست کند که نشانه غلبه خون است)
ذخیره خوارزمشاهی173
عوامل افزایش صفرا
حرارت زیاد
غذای لطیف و گرم و شیرین و چرب و تند
تابستان
جوانی
حرکات سخت
عوامل افزایش بلغم
حرارت کم
نوشیدن همراه با غذا
غذای مرطوب و لزج و سرد مثل ماهی و ماست و کدو و خیار
بی تحرکی
خوابیدن یا حمام رفتن بر غذای غیر منهظم
زمستان
پیری
اعمال جراحی خصوصا سزارین
عوامل افزایش سودا
حرارت زیاد
غذای غلیظ و خشک مثل گوشت گاو وگوشت خشک شده و عدس و بادنجان و ماهی شور
پاییز
میانسالی
شرایط امروز:تغذیه مصنوعی/استرس/یبوست/دارو/سیگار و اعتیاد
1 – در بدن تمامی افراد اخلاط چهارگانه وجود دارد .
2 – در تشخیص مزاج نباید انتظار داشت که همیشه به
یک جواب برسیم زیرا گاه علائم دو یا حتی سه
خلط به طور همزمان دیده می شود
3 – تبحر طبیب در تشخیص مزاج شبیه کار نقاش است
که از امتزاج چند رنگ، به رنگ دلخواه (مزاج)
خود میرسد . طبیب مزاج شناس نیز با نگاه به
چهره ی بیمار متوجه ترکیب مزاج او می شود.
4 – معمولا علائم دم و بلغم با هم و صفرا و سودا نیز با
هم دیده می شوند .