آناتومی قلب انسان
مقدمه
قلب انسان به طور متوسط حدود ۷۰ بار در دقیقه می تپد. قلب انسان بین دو شش در بدن قرار دارد و به گونه ای قرار گرفته است که راس آن متمایل به سمت چپ و پایین قرار می گیرد. هر ضربان قلب حدود هشت دهم ثانیه زمان می خواهد که این زمان شامل ۰/۱ ثانیه انقباض دهلیزها، ۰/۳ ثانیه انقباض بطن ها و ۰/۴ ثانیه استراحت قلب می باشد.
قلب
یک عضو توخالی در فضای مدیاستن متمایل به چپ و بالای دیافراگم
به وزن حدود ۳۰۰ گرم
دیواره بطن راست در جلو و دیواره بطن چپ در قسمت پهلو و عقب ، قاعده در بالا و نوک پایین
لایه های قلب
پریکارد ( پیراشامه، آب شامه)
اپی کارد ( برون شامه)
میوکارد
آندوکارد ( درون شامه)
پریکارد
پریکارد یا آب شامه خارجی ترین لایه تشکیل دهنده قلب است.
این لایه از بافت پیوندی رشته ای، رشته های پروتئینی و یک لایه بافت پوششی سنگفرشی ساده تشکیل شده است.
اپی کارد
دومین لایه قلب از خارج به داخل، اپی کارد نامیده می شود.
در ساختار این لایه علاوه بر بافت پیوندی رشته ای و بافت پوششی سنگفرشی ساده، بافت چربی نیز وجود دارد. اپی کارد به ماهیچه قلب چسبیده است و عروق و اعصاب آن در لایه پیوندی قرار دارند.
میوکارد
ضخیم ترین و اصلی ترین لایه قلب همان ماهیچه قلب است که میوکارد نامیده می شود.
این لایه از سلول های ماهیچه قلبی تشکیل شده است. در فضای بین سلول ها اعصاب خود مختار و بافت پیوندی متراکمی وجود دارد که اسکلت فیبری نامیده می شود و حاوی رشته های کلاژن است.
آندوکارد
داخلی ترین لایه قلب آندوکارد نامیده می شود.
این لایه از بافت پوششی سنگفرشی ساده تشکیل شده است و حفرات قلبی یعنی داخل دهلیزها و بطن ها را می پوشاند. از این رو می توان گفت آندوکارد در تماس مستفیم با خون قرار دارد.
حفره های قلب
قلب از چهار حفره تشکیل شده است :
دو حفره سمت راست (دهلیز و بطن راست) و دو حفره در سمت چپ (دهلیز و بطن چپ)قرار دارند.
این چهار حفره به شکل دو پمپ مجاور هم عمل می کنند که هریک از آنها خون را به یک سیستم کاملاً متفاوت گردش خون ارسال می کنند.
قلب راست و چپ قلب توسط یک دیواره از یکدیگر جدا شده که مانع از حرکت جریان خون از یک سمت قلب به سمت دیگر می گردد پس خون دو سمت قلب هیچ ارتباطی با هم ندارند. سمت راست قلب، خون وریدی بدون اکسیژن را به دستگاه گردش خون ریوی میفرستد که خون بدون اکسیژن در بافت ریه از اکسیژنی که ما تنفس می کنیم، غنی می شود. سمت چپ قلب، خون حاوی اکسیژن و مواد غذایی را به تمام قسمت های بدن جهت مصرف می فرستد.
دهلیز
دهلیزها حفره هایی از قلب هستند که خون را از خارج قلب (دهلیز چپ خون را از ریه ها و دهلیز راست از سایر قسمتهای بدن) دریافت می کند.
بطن
بطنها حفره هایی از قلب هستند که خون را به خارج از قلب پمپ می نمایند. هر دو پمپ سمت راست و سمت چپ قلب، همزمان و هماهنگ با یکدیگر عمل می کنند. ابتدا دو دهلیز و سپس دو بطن همزمان با هم منقبض شده و پس از انقباض، همزمان با هم استراحت می نمایند.
دریچه های قلب
در قلب دو دسته دریچه وجود دارد :
دریچه های دهلیزی بطنی
دریچه های ابتدای سرخرگ ها
دسته اول دریچه هایی هستند که بین دهلیز و بطن قرار گرفته اند و آن ها را دریچه های دهلیزی بطنی می نامند. دریچه های دولختی (میترال) و سه لختی در این دسته جای می گیرند.
دسته دوم دریچه هایی هستند که در ابتدای سرخرگ آئورت و سرخرگ ششی قرار دارند و آن ها را به ترتیب دریچه های سینی آئورتی و سینی ششی می نامند.
دریچه دولختی
دریچه دولختی که با نام میترال نیز شناخته می شود، بین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد و از دو قطعه تشکیل شده است.
این دریچه از برگشت خون روشن به دهلیز چپ در هنگام انقباض بطن ها جلوگیری می کند. به واسطه عملکرد این دریچه خون روشن به بطن چپ وارد می شود.
دریچه سه لختی
دریچه سه لختی بین دهلیز راست و بطن راست قرار گرفته و از سه قسمت تشکیل شده است.
این دریچه از برگشت خون تیره به دهلیز راست در هنگام انقباض بطن ها جلوگیری می کند. به واسطه عملکرد این دریچه خون تیره به بطن راست وارد می شود.
دریچه سینی آئورتی
دریچه سینی آئورتی در بطن چپ و ابتدای سرخرگ آئورتی قرار دارد.
این دریچه از برگشت خون روشن به بطن چپ در هنگام استراحت بطن ها جلوگیری می کند. به واسطه عملکرد این دریچه خون روشن به آئورت وارد می شود.
دریچه سینی ششی
دریچه سینی ششی در بطن راست و ابتدای سرخرگ ششی قرار دارد.
این دریچه از برگشت خون تیره به بطن راست در هنگام استراحت بطن ها جلوگیری می کند. به واسطه عملکرد این دریچه خون تیره به سرخرگ ششی وارد می شود.
عروق قلب
سرخرگ آئورت
سرخرگ ریوی
بزرگ سیاهرگ زبرین SVC
بزرگ سیاهرگ زیرین IVC
سینوس کرونری
سیاهرگ های ریوی
عروق کرونر
ویژگی های عضله قلب
۱٫ قابلیت انقباض (Contractivity )
۲٫ قابلیت هدایت Conductivity))
۳٫ قابلیت تحریک پذیری Excitability))
۴٫ قابلیت خودکاری (Automaticity)
پتانسیل عمل
تغییرات پتانسیل الکتریکی بدنبال تحریک غشاء
دپولاریزاسیون = انقباض
رپولاریزاسیون = انبساط
توسط سه نوع کانال حاصل می شود:
کانالهای ولتاژی سدیمی سریع
کانالهای ولتاژی کلسیمی-سدیمی آهسته
کانالهای ولتاژی پتاسیمی
مراحل پتانسیل عمل قلب
فعالیت الکتریکی یک سلول قلبی واحد را می توان به کمک یک میکروالکترود ثبت کرد و مشاهده کرد که پتانسیل پایه یک میوسیت در حدود ۸۰ ـ تا ۹۰ ـ ملی ولت است. این پتانسیل استراحت ناشی از تجمع پتاسیم در داخل سلول و خارج کردن سدیم از سلول توسط عمل انرژی خواه Na+,k+-ATPase است.
وقتی میوسیت تا پایین تر از آستانه مشخصی (پتانسیل آستانه) دپلاریزه می شود، مجموعه ای از واکنش های پیچیده انتقال یونی روی می دهند که باعث ایجاد پتانسیل عمل را می توان به پنج مرحله تقسیم کرد که به ترتیب عبارتند از:
مرحلهٔ ۰: در این مرحله، دپولاریزاسیون سریع اولیه به علت افزایش نفوذپذیری سارکولما (غشای سلولی میوسیت) به یون های سدیم روی می دهد.
مرحلهٔ ۱: در این مرحله، رپولاریزاسیون سریع زودرس به دلیل خروج از سلول روی می دهد.
مرحلهٔ کفّه (مرحلهٔ ۲): در این مرحله، پتانسیل عمل عمدتاً در اثر ورود یون های کلسیم به داخل سلول و همچنین حرکت یون های سدیم، کلرید و پتاسیم، ثابت باقی می ماند.
مرحلهٔ ۳: با خروج یون های پتاسیم از سلول این مرحله، مرحلهٔ رپولاریزاسیون پتانسیل همل به شمار می رود.
مرحلهٔ ۴: در این مرحله جریان رو به خارج پتاسیم و جریان رو به داخل سدیم وجود داشته و درنتیجه دپولاریزاسیون تدریجی سلول ها از حالت استراحت به پتانسیل آستانه رخ می دهد. در طی مدت پتانسیل عمل و مدت کوتاهی پس از آن سلول در حالتی است که تحریک سلول نمی تواند باعث عمل شود، این دوره را دوره تحریک ناپذیری مطق (absolute refractory period )می گویند و مدت زمان آن کاملاً به مدت زمان مرحلهٔ سوم پتانسیل عمل بستگی دارد.
شکل پتانسیل عمل سلول های گره سینوسی و دهلیزی ـ بطنی (AV) با میوست های معمولی متفاوت است. پتانسیل استراحت طبیعی اسن سلول ها بالاتر است (mV60-)، دپولاریزاسیون دیتر اوج می گیرد و وابسته به کلسیم است . شیب مرحله ۴ دپولاریزاسیون تعیین کننده سرعتی است که با آن یک سلول همزمان با رسیدن به پتانسیل آستانه به صورت خودبخودی دپولاریزه خواهد شد
بنابراین پتانسیل عمل تولید شده و سپس به سلول های مجاور منتقل می گردد. گره سینوسی معمولاً دارای سریع ترین مرحلهٔ ۴ دپولاریزاسیون است و بنابراین به طور طبیعی نقش ضربان سازی (pacemaker) قلب را با تولید ۱۰۰ ـ ۶۰ ضربان در دقیقه به عهده دارد. در صورت عدم عملکرد گره سینوسی، گره AV (با حدود ۵۰ ضربان در دقیقه) ضربان ساز سریع تر بعدی به شمار می آید.
در میوست های بطنی، فاز ۴ دپولاریزاسیون کندتر اتفاق می افتد و تعداد ضربان های آن ها، در صورت عدم عملکرد ضربان سازهای بالاتر، ۴۰ ـ ۳۰ ضربان در دقیقه است. در ضربان ساز پایینی شروع به آتش باری می کند، آن را (در صورتی که منفرد باشد) ضربان فرّار (escape beat) و یا (در صورت تداوم)، ریتم فرّار (escape (rhythm می نامند.
سیستم عصبی اتونوم اثرات مهمی در تولید و انتشار ایمپالس های (تکانه های) الکتریکی قلب دارد، عصب رسانی این شبکه به گروه سینوسی و AV بیش از بقیه جاهای قلب است و این مناطق کاملاً تحت تاثیر تغییرات تون اتونوم هستند. تحریک سمپاتیک در قلب، که یا به طور مستقیم از طریق کاتکول آمین های موجود در گردش خون صورت می گیرد، از طریق افزایش سرعت دپولاریزاسیون مرحلهٔ ۴ و نیز افزایش سرعت هدایت بین سلولی باعث افزایش تعداد ضربانات قلبی می شود.
تحریک پاراسمپاتیک دارای اثرات معکوسی است. میزان تحریک واگ تا حدی تحت تاثیر گیرنده های فشاری سینوس کاروتید و قوس آئورت است. این گیرنده ها هنگام افزایش فشار خون باعث افزایش تحریک واگ و درنتیجه کاهش تعداد ضربان قلب و سرعت هدایت گرده AV می شوند.
به طور طبیعی تکانه (ایمپالس) الکتریکی قلب در گره سینوسی ـ دهلیزی شروع شده و از طریق دهلیزها به گره AV رفته، در آنجا کند می شود و سپس از طریق سیستم هیس ـ پورکنژ به میوکارد بطنی رفته و پس از دپولاریزاسیون تمام بافت قلبی، عمل دپولاریزاسیون خاتمه می یابد. زیرا بافت دیگری برای دپولاریزه شدن وجود نخواهد داشت. هدایت الکتریکی بعدی تنها زمانی رخ می دهد که یک ایمپالس جدید در گره سینوسی ـ دهلیزی شکل بگیرد.
منابع
https://cafepezeshki.ir/anatomy/anatomy-and-physiology-of-the-heart/
با تشکر فراوان از توجه شما عزیزان