1
استان مرکزی
مقدمه
استان مرکزی که همسایه ی تهران، البرز، قزوین، همدان، لرستان، قم و اصفهان است، بین دو رشته کوه البرز و زاگرس قرار گرفته و تنوع زیستی جذابی را در خود جای داده است.
3
آب و هوا
هم جواری با کوه و کویر باعث شده این استان آب و هوایی متنوع و متغیر داشته باشد؛ آب و هوای نیمه بیابانی در شهرهایی مانند ساوه، معتدل کوهستانی در مناطقی مانند اراک و سرد کوهستانی در شهرستان هایی مانند شازند.
صنایع دستی
فرش دستباف استان مرکزی، گلیم ساوه که سابقه اش به دوران صفویه برمی گردد، مسگری، رفوگری، رنگرزی، گیوه دوزی،کنده کاری و قلمزنی روی چوب، منبت کاری، معرق، خراطی و پیکرتراشی از صنایع دستی ایست در این استان طرفداران زیادی دارد.
5
آداب و رسوم
مراسم زیادی در مناسبت های مختلف در شهرها و روستاهای استان مرکزی برگزار می شود که برخی از آن ها عبارتند از: مراسم اهواهو روستای خورخه، جشن کوسه ی ناقالدی و جشن اولین برف زمستان که در بیشتر شهرهای استان برگزار می شود، مراسم باران خواهی تفرش، مراسم نخل گردانی عاشورا در تفرش و بیل گردانی نیم ور.
6
مراسم بیل گردانی در دسته ی جشن های پهلوانی قرار می گیرد و زمانش به فصل زراعت در بهار برمی گردد. مردان نیم ور نهر بزرگ نیم ور را لایروبی می کنند و در پایان این فعالیت که حدودا یک ماه طول می کشد، پس از رسیدن آب نهر به اولین انشعاب، جشنی سنتی را که حال و هوایی پهلوانی دارد برگزار می کنند که در فهرست میراث معنوی ایران ثبت شده است.
7
چشمه آب معدنی گراو
چشمه آب معدنی گراو در فاصله 5 کیلومتری شهرستان تفرش، میان دو روستای کبوران و طراران قرار دارد و شامل چندین مظهر با آبی جوشان از دل زمین می شود. آب این چشمه از نوع بیکربناته مخلوط به شمار می رود و برخی بر این باور هستند که دارای خواص درمانی متعدد است. افزایش جریان خون پوستی، کاهش موقتی فشار خون، آهسته شدن نبض و ایجاد حالت تسکین عمومی، از جمله خواص درمانی چشمه گراو هستند. همچنین در اطراف این چشمه بقایایی از یک چهار دیواری دیده می شود که به نظر می رسد در گذشته، به عنوان حمام زنانه کاربرد داشته است.
8
9
چشمه کیخسرو
چشمه کیخسرو، در هفت کیلومتری شمال غرب شازند، در دامنه جنوبی کوه راسبند، در کنار کوه بلاغ واقع شده است. میزان آبدهی این چشمه به طور متوسط نزدیک به ۳۰۰ لیتر در ثانیه ست. آب این چشمه زمین های کشاورزی روستاهای حک بالا – حک پایین و تحت محل رو مشروب می کند. میزان نوسان سالیانه این چشمه بسیار زیاد است، به طوری که میزان آبدهی فروردین ماه این چشمه نسبت به شهریور ماه کاملا متفاوت است؛ زیرا میزان ریزش جوی و ذوب برف ها در فروردین ماه به حداکثر خود می رسد و با توجه به شکاف های بزرگ و زیادکوه راسبند این اختلاف آبدهی چشمگیر است.
10
این چشمه، از نوع کارستیکی محسوب می شود. از نظر کیفیت آب این چشمه نیز جزو آب های مطلوب و مناسب است. چشمه بلاغ حک از مکان های اسطوره ای ایران به شمار می رود و همان داستان کیخسرو و غار کیخسرو رو با این چشمه ارتباط دارد. بنا به قولی کیخسرو قبل از اینکه به غار پناه ببرد، خود را در این چشمه شستشو داده و سپس به غار پناه برده است.
11
12
ارگ حکومتی اراک
ارگ حکومتی اراک از جمله بناهای تاریخی سال ۱۲۳۱ هجری و قمری شهر اراک است. این محل در اصل مرکز حکومت شهر نهادها و محل سکونت حاکم شهر بود. ناصرالدین شاه در سال ۱۳۰۹ در سفر خود به عراق در این محل اقامت گزید. امروزه از این بنا تنها منزل سپهدار چیز دیگری باقی نمانده است. این زمان در زمان احداث ساخت پایه های شهر اراک و مبارشت یوسف خان گرجی در زمان حکون فتحعلی شاه ساخته شد.
13
14
خانه فروغی ها
خانه فروغی ها با بنایی ۲۰۰ ساله به ملا علی فروغی، از بزرگان نراق و جد فریدون فروغی، موسیقی دان و خواننده ی معاصر تعلق دارد. هشتی، بیرونی، اندرونی، مهمان خانه، حاکم نشین، محل زندگی خدمه، مطبخ و محل نگهداری چهارپایان، از بخش هایی هستند که این خانه را تشکیل می دهند. خانه ی فروغی در بالا محله نراق، در جنوب شرقی این شهر و نزدیک خانه نخجیر قرار دارد.
15
16
موزه حمام چهار فصل
حمام چهار فصل در زمان احمد شاه قاجار به دست محمد ابراهیم خوانساری ساخته شد؛ علت این نام گذاری وجود تابلوهای کاشی کاری شده در چهار جهت حمام و در بخش سربینه مردانه است که چهار فصل را به تصویر می کشد. این اثر تاریخی با ۱۶۰۰مترمربع مساحت لقب بزرگترین حمام ایران را به خود اختصاص داده است. آب مورد نیاز این حمام از قنات تامین می شد و برای گرم نگه داشتن آن ارتفاعش را حدود ۳٫۵ متر پایین تر از خیابان های اطرافش ساخته اند.
17
بنای حمام چهار فصل اراک را می توان یکی از زیباترین آثار معماری و کاشی کاری دوره قاجار نامید. این بنای تاریخی شامل چهار بخش زنانه، مردانه، حمام ویژه اقلیت های دینی و حمام خصوصی است.
حمام چهار فصل امروزه به موزه تبدیل شده است و اشیا باستانی به دست آمده از دوران پیش از اسلام و پس از اسلام در آن نگهداری می شود.
18
19
تالاب میقان
این تالاب از تالاب های کویری ایران بوده که در دشت فراهان این استان قرار دارد و به همین دلیل در گذشته به آن نمکزار فراهان می گفتند.
تالاب میقان علاوه بر قابلیت تامین آب یک شهر، به پاکسازی هوا نیز کمک می کند. اگر در طول سال به مقدار کافی باران بیاید پرآب می شود اما در سال های کم بارش خشک شده و فرم کویری به خود می گیرد. زمین های باتلاقی اطراف این تالاب، منبع عظیم سولفات سدیم در کشورمان هستند که باعث شده کارخانه املاح معدنی ایران به استخراج مواد معدنی از آن ها بپردازد.
20
این تالاب زیستگاه شناخته شده ای برای گونه های مختلف و گاهی نادر از پستانداران، پرندگان مهاجر و گیاهان آب شور است که شاخص ترین آن ها درناست. حضور درناها در این منطقه در اواسط آبان به اوج خود می رسد به همین دلیل ۱۵ آبان به نام «روز درنا» نامگذاری شده است.
21
22
منطقه حفاظت شده هفتاد قله
منطقه حفاظت شده هفتاد قله در فاصله ۲۵ کیلومتری این شهر قرار دارد. این جاذبه طبیعی استان مرکزی حدود ۹۸هزار هکتار وسعت دارد؛ چشم اندازهای بسیار زیبا از ترکیب کوه ها، دره ها،چشمه ها و آبشخورهای طبیعی در کنار حضور گونه های مختلف گیاهی و همچنین تنوع جالبی از انواع پستانداران، خزندگان و پرندگان این منطقه را منحصر به فرد کرده و به یک موزه طبیعی تبدیل کرده است. دره چکاب و دره سیبک در این منطقه، زیستگاه های مناسبی برای حیات وحش هستند. چشمه و پوشش گیاهی دره چکاب را می توان دیدنی ترین منطقه در هفتاد قله برشمرد.
23
همه دیدنی های منطقه هفتاد قله به جاذبه های طبیعی آن نیست بلکه حدود ۶۲ کتیبه در کوه های آن حک شده که قدمت آن ها به ۴۰۰ سال می رسد. هفتاد قله از زمان های قدیم موردتوجه شکارچیان و ثروتمندان بوده و یکی از تفرجگاه هایی به شمار می رفته که شاه های قاجار برای شکار انتخاب می کردند.
24
25
قلعه دختر
یکی از جاذبه های تاریخی و جاهای دیدنی ساوه قیز قلعه سی یا قلعه دختر است که در روستایی به همین نام در نزدیکی این شهر واقع است.
26
27
بقعه پیرمرادآباد
در ۱۴ کیلومتری جنوب شرقی اراک، در روستای مرادآباد، بنای تاریخی پیر مرادآباد قرار دارد که قدمت بنای اصلی آن مربوط به قرن هفتم و هشتم هجری است. بقعه پیرمرادآباد عمارتی چند ضلعی منتظم روی دوازده پایه با ارتفاع ۱۴متر است و گنبد دواری از جنس گل با ارتفاع پنج متر جلوه خاصی به این عمارت می بخشد. از ویژگی های خاص معماری آن می توان به طاق نماهایی با گره چینی و تزئینات آجرنما اشاره کرد
28
29
کلیسای مسروپ مقدس
در سال ۱۹۱۴ میلادی، به کمک ارامنه شهر اراک، کلیسایی به نام کلیسای مسروپ مقدس در این شهر احداث شد که شامل مدرسه مختص ارامنه، تالار اجتماعات، منزل کشیش و اقامتگاه سرایدار بود. این کلیسا دو ورودی در قسمت های جنوبی و غربی دارد. نقشه بنا، بازیلیک مستطیل شکل و شرقی غربی است که در چهار جهت نورگیرهای متعددی دارد. در جلوی ورودی غربی برج، ناقوس کلیسا واقع شده است. این بنا در سال ۱۳۷۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
30
31
کاروانسرای عبدالغفارخان
کاروانسرای عبدالغفارخان با قدمتی که به دوره زندیه بازمی گردد، در مجاورت روستای باغ شیخ، در فاصله هشت کیلومتری شهر ساوه قرار گرفته است. با ۴۸۰۰ متر مربع مساحت، این کارونسرا پلانی چهار وجهی دارد و دارای دو برج دوازده ضلعی در طرفین ورودی و دو برج مدور در جهت مقابل است. از جمله بخش های کاروانسرا می توان به آب انبار، حسینیه، شاه نشین، باراندازها و حجرات متعدد اشاره کرد. مصالح به کار رفته در ساخت بنا شامل آجر و سنگ در پی سازی می شود و در سر درب ایوان ها و فضای هشتی ورودی از تزیینات گل انداز آجری استفاده شده است. این اثر در سال ۱۳۵۴، با شماره ثبت ۱۱۸۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
32
33
کاروانسرای شاه عباسی
در کناره غربی رشته کوه های هفتادقله، در ۳۵ کیلومتری شهرستان اراک، کاروانسرایی قدیمی با سبک معماری چهار ایوانی وجود دارد. این بنا یکی از جاهای دیدنی اراک و متعلق به دوران حکومت صفویان است. این کاروانسرا به صورت مربع با چهار ایوان در چهار جهت اصلی است و یک حیاط مرکزی دارد. نمای داخلی کاروانسرا به گونه ای است که در هر ضلع اصلی، در وسط، یک ایوان رفیع تعبیه شده است و در دو طرف آن سه حجره با ایوان های کوچک در نظر گرفته شده است. خصوصیات منحصر به فرد کاروانسرای شاه عباسی اراک، باعث شده است این بنا به عنوان یکی از آثار ملی ایران در سال ۱۳۷۸ به ثبت برسد.
34
35
دشت خمین
دشت خمین نزدیک به ۶۵ درصد مساحت شهر خمین را شامل می شود و محل استقرار بسیاری از روستاهای شهر خمین است. بخشی از این دشت زیبا در اوایل فصل بهار، مملو از گل های شقایق شده و زیبایی حیرت آوری پدید می آورد.
36
37
عمارت باغ خسروانی
عمارت امیر مفخم بختیاری که با نام «عمارت باغ خسروانی» شناخته می شود از بناهای تاریخی دوره قاجار در روستای شهابیه شهر خمین است. این بنا در سال سال ۱۳۸۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
38
39
گنبد چهارسوق
گنبد چهارسوق که با نام تکیه چهار سوق نیز شناخته می شود، از آثار دوره صفوی در شهر ساوه به شمار می رود. این بنا از بیرون به شکل دوازده ضلعی و از درون به صورت مدور است. مصالح به کار رفته در ساخت بنا شامل گل آهک، گچ، کاشی و آجر می شود. نمای داخلی گنبد را با نقوش هندسی و کتیبه تزیین کرده اند. این بنا در در سال ۱۳۵۶، با شماره ثبت ۱۳۸۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و امروزه محل موزه مردم شناسی ساوه (موزه گنبد چهارسوق) است.
40
41
یخچال نیم ور
یخچال نیم ور با قدمتی که به دوره قاجار بازمی گردد، در شهرستان محلات، بخش مرکزی، شهر نیم ور قرار دارد و تنها یخچال بازمانده در منطقه میان خمین و دلیجان به شمار می رود. ضخامت دیوارهای بنای بیش از یک متر است و نمای داخلی آن با گنبد آجرکاری شده، زیبایی خاصی دارد. ارتفاع یخچال نیز از محل مخزن تا انتهای مخروط ۱۰ متر است. این سازه تاریخی با شماره ثبت ۱۹۰۲۴ در سال ۱۳۵۸، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
42
43
مجموعه تاریخی بازار اراک
در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار، با توجه به نیازهای زندگی شهری، مجموعه بازار اراک شامل مسجد، مدرسه، سقاخانه، حمام و آب انبار دراین شهرساخته شد که از هر سو به دروازه های اصلی شهر متصل بود. امروزه با اینکه فقط مسجد و سقاخانه باقی مانده اند ولی هنوز از مراکز مهم و پررونق خرید این شهر و یکی از جاهای دیدنی اراک محسوب می شود. این مکان بازاری سرپوشیده است به طول کمتر از یک کیلومتر و دیوارهایی بلند که در بعضی جاها به هفت متر هم می رسد.
44
در بازار اراک بعد از گذر ملاقاسم، سرای کاشانی با معماری بسیار نفیس و منحصربه فرد، قراردارد. در انتهای سرا، موزه سلطان آباد که اولین موزه خصوصی در اراک است و یکی از زیباترین جاهای دیدنی اراک محسوب می شود قرار دارد. این موزه شامل مجموعه ای بسیار نفیس از آثار هنری خوشنویسان و کاتبان مشهور دوره اسلامی، تابلوهای نقاشی قهوه خانه ای، آثار فلزکاری با کتیبه ها و خطوط اسلامی است.
45
46
شهر زیرزمینی تهیق
شهر زیرزمینی تهیق در استان مرکزی، شهرستان خمین، بخش کمره، دهستان خرمدشت، روستای تهیق قرار دارد و از آن به عنوان یکی زیبا ترین دست کندهای ایران یاد می شود. با قدمتی که به اواخر دوران ایلخانان و اوایل دوران سلجوقیان بازمی گردد، این شهر دو نوع کاربری داشته است؛ یکی به عنوان مکانی برای زندگی فصلی و دیگری به عنوان پناهگاه در زمان حمله دشمن.
47
در ساخت شهر زیرزمینی تهیق از فرم طبیعی زمین تبعیت کرده اند که این متد معماری در بستر کنگلومرایی یا سر نام دارد. تا کنون از این سکونتگاه یک سالن، ۱۰ اتاق، چهار انبارک و تعدادی اشیا کشف شده است که ارتفاع آن ها از ارتفاع آنها از ۸۰ سانتی متر تا ۱.۶ متر متغیر هستند. این اثر در سال ۱۳۸۵، با شماره ثبت ۱۸۰۱۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
48
49
آتشکده آتشکوه
آتشکده آتشکوه یکی از آثار به جای مانده از دوران باستان در ایران است. این آتشکده در نزدیکی شهر نیم ور در استان مرکزی قرار گرفته است. محققان تاریخ، سابقه این بنا را به عهد ساسانیان می رسانند. این بنای باستانی چهارطاقی داشته که دارای ستون های سنگی استوانه ای شکل بوده که روی هم استوار می شدند. بنای آتشکده اتاق هایی سرپوشیده داشت. در این آتشکده محلی برای برافروختن آتش در نظر گرفته شده بود. این آتشکده در محلی قرار گرفته که بسیار سرسبز است. امروزه این بنا طور کلی در حال تخریب است. این اثر باستانی در سال ۱۳۱۷ با شماره ۳۱۱ به عنوان یکی از آثار باستانی ایران ثبت ملی شد.
50
51
غار یکه چاه
غار یکه چاه یکی دیگر از غارهای طبیعی و جذاب شهر محلات است که مربوط به هزاره سوم قبل از میلاد تا سده های میانه دوران تاریخی پس از اسلام است. این غار بسیار زیبا از ستون های زیبا، استالاگمیت ها، استالاکتیت ها، تالارها، دهلیزهای شگفت انگیز و دیدنی تشکیل شده که بازدید از تمام آنها زمان زیادی می برد. کف غار نیز از خاک رس پوشیده شده و جریان آبی در آن دیده نمی شود.
52
53
غار چال نخجیر
غار چال نخجیر از غارهای آهکی و زیبای استان مرکزی است که در سال ۱۳۶۷ در اثر وقوع یک انفجار در نزدیکی دهانه ی آن کشف شد. این غار به دلیل قرار داشتن آن در منطقه ای به نام «نخجیر» در شمال شرق شهرستان دلیجان به این نام خوانده می شود. چال نخجیر به منطقه ای گود گفته می شود که شکارچیان برای اینکه راحت تر شکار کنند، حیوانات را به این منطقه فراری می دادند. این غار به دوره سوم زمین شناسی متعلق است و در سال ۱۳۸۴ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۳۸۱۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
54
55
غار سفیدخانی
غار سفیدخانی یکی دیگر از جاهای دیدنی اراک است که در حدود ۲۰ کیلومتری مرکز استان و در کوهی به همین نام قرار دارد. در دامنه کوه سفیدخانی، چشمه های متعددی وجود دارد که در مجموعه جاذبه طبیعی شگفت انگیزی را به وجود آورده اند.
غار سفیدخانی به غار عین هو نیز شناخته می شود. در دهانه این غار، یک دودکش جن قرار دارد که به جذابیت های آن افزوده است؛ دودکش جن به سازه های طبیعی دودکش مانند گفته می شود که ترکیب یک سازه خاکی تنوره ای شکل بلند و یک قطعه بزرگ مسطح از جنس ضخیم تر بر سر آن تشکیل شده که به طور کاملا طبیعی و بر اثر فرسایش باد و آب به وجود می آید. این پدیده طبیعی شگفت انگیز در کاپادوکیا ترکیه و تخت دیو زنجان نیز دیده می شود.
56
57
آبشار مزرعه
در شمال غرب اراک، یکی از جاهای دیدنی اراک با دامنه های سرسبز و جنگلی و استپ کوهی با چشمه های فراوان و دره های متعدد وجود دارد. در این منطقه بخش کوهستانی از بخش فلات، در ارتفاعی حدود ۱۹۰۰ متری، جدا شده است و همین خط ارتفاعی، آبشار و چشمه های بسیاری به وجود آورده است.
58
59
منابع
https://www.visitiran.ir/fa/province/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2%DB%8C
https://www.alibaba.ir/mag/arak-attractions/
https://safarzon.com/mag/%D8%AC%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DA%A9/
https://www.kojaro.com/attraction/list/markazi-28-p/sort/2/
60
با تشکر فراوان از توجه شما عزیزان