مقاله:
وقایع تاریخی مهم کرمانشاه و صفویه
فهرست:
صفویان
وقایع تاریخی مهم کرمانشاه
تاریخچه کرمانشاه در عهد صفویه
بنای پل آجری کرمانشاه در عهد صفویه
نگاهی بر کرمانشاه و صفویان
منبع
منابع:
www.tebian.com
www.hamshahrinewpaper.com
www.irantarikhhistoryir.com
صفویان
صفویان یکی از سلسله های پادشاهی ایران بودند که در قرن دهم بر ایران فرمانروایی می کردند.در سال ۹۰۷ ه.ق شاه اسماعیل با غلبه بر مخالفان و دشمنان داخلی به قدرت رسید و رسما تاجگذاری کرد. وی برای تقویت سپاه ایران نیرویی بنام قزلباش به وجود آورد که شامل ۷ ایل قزلباش به نامهای استاجلو، شاملو، تکلو، روملو، ذوالقدر، قاجار و افشار بودند. وی پس از آن عزم بغداد کرد و با تصرف بغداد دودمان آق قویونلوها و قراقویونلوها را بر انداخت و سپس به خراسان رفت و محمد خان شیبانی را سرکوب کرد. سلطان سلیم عثمانی که خود را خلیفه مسلمین می خواند، تحمل وجود یک کشور بزرگ، مستقل و قدرتمند که پیرو مذهب شیعه بود را در همسایگی خود نداشت. وی با سپاهی عظیم در سال ۹۲۰ قمری به آذربایجان حمله کرد و شاه اسماعیل به مقابله با وی شتافت. سپاه ایران و عثمانی در دشتی بنام چالدران روبروی یکدیگر قرار گرفتند. عثمانی ها با داشتن سلاح آتشین بطور کامل بر ایران برتری داشتند و پس از شروع جنگ، نیروهای پیاده نظام به محاصره قوای عثمانی در می آیند. سواره نظامها هرچند به راحتی می توانستند عقب نشینی کنند ولی عزم بر نجات پیاده نظام می کنند و تنها راه حل برای نجات آن ها را در متوقف کردن پیشروی سپاه عثمانی و خاموش کردن آتش توپخانه آن ها می بینند، پس تصمیم می گیرند که برای حفظ پیاده نظام به یک عملیاتی انتحاری دست بزنند. قزلباشهای سواره با کندن زره های خود آرایش حمله می گیرند و به قلب سپاه سلطان سلیمان عثمانی یورش می برند و آن ها را که در خیال یک پیروزی آسان بودند را غافل گیر می کنند سپس خود را به توپخانه رسانده و دست به قتل عام سربازان عثمانی می زنند و خود نیز در این راه جان می بازند. ایران بخاطر نداشتن سلاح آتشین شکست می خورد. هر چند که شاه اسماعیل قصد تلافی می کند، اما علمای دین به عنوان اینکه عثمانیها، مسلمان، و مشغول جهاد با کفار اروپایی هستند، وی را از این کار باز می دارند. پس از شاه اسماعیل شاه طهماسب به قدرت رسید و دوران ۵۰ ساله سلطنت وی باعث تقویت و تثبیت خاندان صفوی شد. پس از وی محمد خدابنده به دلیل نابینایی از سلطنت استعفا داد و برادر کوچک تر خود را بنام اسماعیل شاه خواند. اسماعیل پادشاهی خونخوار بود که همه کسانی را ممکن بود روزی دعوی سلطنت کنند به قتل رسانید. پس از وی محمد خدابنده برای بار دوم به اصرار بزرگان کشور به سلطنت رسید و تا سال ۹۹۶ که شاه عباس به سن قانونی رسید سلطنت کرد. شاه عباس در ابتدای سلطنت با شورش ازبکان از شرق و تاخت و تاز عثمانی از غرب مواجه شد. وی ابتدا برای سرکوب ازبکان با عثمانی ها صلح کرد و ایالت های غربی ایران و آذربایجان را در دست آنها باقی گذاشت و به خراسان لشکرکشی کرد. در سال ۱۰۰۷ دو برادر انگلیسی بنام آنتونی و رابرت شرلی به ایران آمدند و شاه عباس به یاری آن دو سپاهی منظم و مجهز به اسلحه آتشین به وجود آورد و در سال ۱۰۱۳ تبریز را تصرف کرد و سردار ترک علی پاشا را از آنجا بیرون کرد.
نظام حکومتی عهد صفوی
رابطه راس هرم قدرت با شاهى مستبد و مالک الرقاب و بدنه عمومى اجتماع که شامل طبقات میانه اعم از بازرگانان، پیشه وران، صنتعگران آزاد و دهقانان مىشد، ارتباط راس با قاعده که از طریق نظام دیوان سالارى عریض و طویل و تودرتوى صفوى به هم اتصال مىیافت، تجربه دیر زیست تاریخى را به میراث گذاشت که در ادوار بعدى هم، اثراتش در بازتاب مسایل سیاسى و اجتماعى به روشنى و وضوح به چشم مىخورد. نظام حکومتى در هر دو وجه ادارى و نظامى آن در آغاز، میراث طوایف آق قویونلو و قراقویونلو بود. اگر چه این دو طایفه هم، آن را از جلایریان، تیموریان و ایلخانان اخذ کرده بودند و آنان نیز به نوبه خود، از خوارزمشاهیان و سلجوقایان. البته نظام حکومتى در عصر صفوى، در هر دو وجه خود تحولات زیادى را پذیرا شد، اما بافت و ساخت آن، بیش از آن که برخاسته از مقتضیات عصر باشد، متاثر از نظام مالکیت و اقتصاد و در راس آن نظام مالکیت زمین و تولید همچون سُیور غال، تیول و اقطاع بود. نظام تولیدى صفوى در عین حال موجد بسیارى از معضلات جامعه شد؛ نخست آن که گرایش به مرکز گریزى و استقلال طلبى که همواره و کمابیش در بین صاحبان اقطاع به چشم مىخورد را دامن مىزد.
وقایع تاریخی مهم کرمانشاه
هزاره چهارم پیش از میلاد استان کرمانشاه یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی بوده و بازرگانان آن با بازرگانان شوشی و بین النهرینی به داد و ستد و مبادله کالا مبادرت می ورزیدند . حضور بازارهایی در گودین کنگاور و چغاگاوانه اسلام آباد از آن دوره شاهدی بر این مدعا است .
به استناد کتیبه های بابلی و آشوری ، ساکنان زاگرس اقوام لولوبی و گوتی بودند . این مردمان سخت کوش و شجاع به منظور حفاظت از این خطه مرتب با بین النهرینی ها در جنگ و ستیز بوده اند که در این امر به پیروزی های چشمگیری نیز نایل شده اند و از آن پس دره های زاگرس قرن ها مرکز تمدن و حکومت های ایرانی و بین النهرینی بوده که سرانجام عنصر ایرانی تمدن خود را بر این سامان غالب ساخت . حضور نقش برجسته های این اقوام در سرپل ذهاب که یکی از قدیمی ترین نقش برجسته های خاورمیانه محسوب می شود بیانگر این موضوع است .
منطقه کرمانشاه به واسطه همجواری با دولت آشور ، پیوسته در معرض تهاجم دولت مقتدر آشور بود و شاهانی چون تیکلات پلیسر ، شلمانصر سوم ، بارها به محدوده کرمانشاه لشکرکشی کرده اند در کتیبه های به جا مانده از آشوریان از سرزمین های پارسوا ، زکروتی ، مادی ها و سرزمین نیشانی نام برده شده است ، نیشانی سرزمینی است که به اطراف کرمانشاه و ماهیدشت کنونی اطلاق می شد و به واسطه مراتع معروف خود برای پرورش و نگهداری اسب شهره بود . در سالنامه های آشوری از شهری به نام الی پی نام برده شده که مورخان آن را بین کرمانشاه و همدان تشخیص داده اند و برخی دیگر از مورخان آن را در محل فعلی کرمانشاه معرفی کرده اند .
با شکل گیری حکومت ها ، این خطه نیز یکی از مراکز مادی محسوب می شده است که از این دوره یادمان هایی با ارزش چون دژ گودین در کنگاور برجای مانده است . در این دوره کرمانشاه یکی از شاهراهای حیاتی ایران بوده و جاده اکباتان به بابل از این استان عبور می کرده است .
در دوره هخامنشی با عبور جاده شاهی که یک رشته آن اکباتان را به بابل وصل می کرد بر رونق و آبادانی این منطقه افزوده شد . پس از انقراض هخامنشیان ، در دوره سلوکی مناطقی از کرمانشاه چون بیستون و دینور محل حضور کلنی های یونانی بوده ولی دیری نپائید که اشکانیان آنان را شکست داده و در این منطقه حضور پیدا کردند. نقش برجسته های اشکانی در بیستون بیانگر این موضوع است. در این دوره بیستون یکی از مراکز مهم دوره اشکانی محسوب می شده است.
استان کرمانشاه در دوره ساسانی بیش از هر دوره دیگری از اعتبار و رونق خاصی برخوردار بوده است. این منطقه همواره مورد توجه شهریاران ساسانی بوده و به علت نزدیکی با تیسفون پایتخت آنها ، ایام تابستان را در قصور ییلاقی اینجا می گذرانده اند. در اخبار مورخان اسلامی به کرات آمده که خسرو اول در نواحی طاق بستان قصوری ساخته بود که در آنها از فغفور چین ورای هند و قیصر روم و دیگر حکمرانان روزگار پذیرایی کرده است .
با احداث شهرهایی چون حلوان در این سو و سیاست شهر سازی پادشاهان ساسانی در غرب کشور که به بنیاد شهر کرمانشاه منجر گردید . این حوزه بیش از پیش اعتبار یافت و شاهان ساسانی با ایجاد پل هایی بر روی رودخانه ها و بناهای عام المنفعه رفاه و رونق اقتصادی را برای مردم این دیار به ارمغان آورده بودند .
با شکست ساسانیان توسط مسلمین ، مردم این منطقه برخلاف برخی مناطق دیگر جزء اولین مردمانی بودند که به دین مقدس اسلام ایمان آورده و به ترویج آن پرداختند .
مسجد عبدالله بن عمر در ریجاب که یکی از قدیمی ترین مساجد صدر اسلام است . یادگاری از آن زمان می باشد . از دوران آرامگاهی از یاران وفادار پیامبر اسلام که در جنگ ها وی را یاری می کردند به یادگار مانده که می توان به آرامگاه ابودجانه در ریجاب اشاره کرد . در دوره خلفای عباسی کرمانشاه یکی از چهار شهر مهم و معتبر ولایات جبال بود . هارون الرشید خلیفه معروف عباسی بدین سامان توجه خاصی داشت ، به طوریکه سیاحان و جهانگردان از آبادانی و زیبایی شهر یاد می کنند .
ابن حوقل و استخری از شهر کرمانشاه به عنوان شهرستانی زیبا که اشجار و آب فراوان دارد یاد می کنند . مقدسی این شهر را به همراه شهرهای همدان ، ری و اصفهان جزء چهار شهر معروف ایالت جبال معرفی می کند .
در سده سوم هجری کرمانشاه در قلمرو و حکومت صفاریان قرار داشت . در قرن چهارم سلسله کوچکی از اکراد بنام حسنویه د رولایات غرب استقلالی پیدا کردند ، موسس این سلسله حسنویه که معروفترین این خاندان نیز هست نزدیک پنجاه سال حکمرانی کرد و قلعه بزرگ سرماج را مقر خود نمود . در سال 441 ساطان طغرل سلجوقی صد هزار سپاهی به تسخیر قلعه سرماج فرستاد که پس از چهار سال موفق به تسخیر قلعه گردید . در سده ششم هجری سلطان سنجر سلجوقی ، کرمانشاهان و توابع آن را در حوزه حکمرانی برادر زاده خود سلیمان شاه ملقب به " ایوه " قرار داد. در سده هفتم کرمانشاهان همچون مناطق خراسان و دیگر بخش های ایران از هجوم مغول آسیب فراوان دید به طوریکه سپاهیان هلاکو در این منطقه قتل و غارتی فجیع به عمل آوردند ولی در اواخر دوره ایلخانی در زمان حکومت ابوسعید این خطه مورد توجه قرار می گیرد به طوریکه در زمان حکومت وی شهر سلطانیه چمچمال نزدیک بیستون احداث گردید . در این زمان همان طوریکه حمدالله مستوفی اشاره می کند کرمانشاهان یکی از ایالت های 16 گانه کردستان بوده است .
در قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری کرمانشاه مورد تجاوز عثمانیان واقع می گردد . در این زمان هرسین و ماهیدشت حکومت نشین بوده ولی از کرمانشاهان نامی پیدا نیست .
در زمان صفویه کرمانشاهان اهمیت و اعتبار زیادی پیدا کرد در دوره سلطنت شاه طهماسب اول حکومتی بنام کلهر و در زمان شاه صفی حکومتی تحت عنوان سنقر و کلهر در این حدود تشکیل شد و به خوانین زنگنه تفویض گردید . در حقیقت از این زمان تجدید بنای کرمانشاه و تشکیل ولایت فعلی شروع می شود .
همزمان با حمله افغان و سقوط اصفهان ، کرمانشاهان نیز با تجاوز عثمانی ها مواجه گردید و بار دیگر رو به خرابی نهاد . در زمان حکومت زندیه خوانین زنگنه و اهالی کرمانشاه نخست حکومت کریم خان را نپذیرفتند به همین جهت کرمانشاه مدتی با محاصره و خرابی مواجه گردید . در دوره قاجاریه کرمانشاه اعتبار و اهمیت زیادی پیدا کرد . فتحعلیشاه در سال 1221 ه.ق یکی از پسران خود به نام محمد علی میرزای دولتشاه را با سمت سرحدداری عراقین به این شغل منصوب کرد و ایالت خوزستان را نیز ضمیمه قلمرو او کرد و در حقیقت در این زمان کرمانشاه به یک پایگاه نظامی مجهز علیه دولت عثمانی تبدیل شد .
در جنگ جهانی اول کرمانشاه به تصرف قوای عثمانی درآمد ولی بعد از سقوط بغداد آنها شهر را تخلیه کرده ، عقب نشینی کردند . در جنگ جهانی دوم نیز به تصرف قوای نظامی انگلستان درآمد .
تاریخچه کرمانشاه در عهد صفویه
کرمانشاه یکی از باستانی ترین شهرهای ایران است که گفته می شود توسط طهمورث دیو بند پادشاه افسانه ای پیشدادیان ساخته شده است. برخی از مورخین بنای آن را به بهرام پادشاه ساسانی نسبت می دهند. کرمانشاه در زمان قباد اول و انوشیروان ساسانی به اوج عظمت خود رسید. در قرن چهارم یکی از مورخان اسلامی از کرمانشاه به عنوان شهری زیبا در میان اشجار و آبهای روان یاد کرده است. در اوایل حکومت شاه اسماعیل صفوی سلطان مراد آق قویونلر با 70 هزار نفر کرمانشاه و همدان را اشغال کرد. صفویه برای جلوگیری از تجاوز احتمالی امپراطوری عثمانی این این شهر را مورد توجه قرار داد. در زمان شیخ علیخان زنگنه صدر اعظم صفوی، به آبادانی و رونق کرمانشاه افزوده شد ولی در دوره افشاریه مورد هجوم عثمانی ها قرار گرفت. اما نادر شاه، عثمانی ها را عقب راند ولی در اواخر زندگی نادر شاه، کرمانشاه با محاصره و تاراج عثمانی ها مواجه شد و دستخوش آشوب فراوانی گردید.
در سال 1267 هجری قمری امام قلی میرزا از طرف ناصرالدین شاه به سرحدات کرمانشاه منصوب شد و مدت 25 سال در این شهر حکومت کرد و در همین دوره بناهایی را احداث و به یادگار گذاشت. این شهر در جنبش مشروطه سهمی به سزا داشت و در جنگ جهانی اول و دوم به تصرف قوای بیگانه در آمد و پس از پایان جنگ تخلیه شد. همچنین این شهر در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، خسارات زیادی دید.
بنای پل آجری کرمانشاه در عهد صفویه
بالا دست پل بتونی کنونی که بر سر راه صحنه به کرمانشاه واقع است ، پل آجری عظیمی از بناهای عصر صفوی دیده می شود . این پل بر سر راهی است که در زمان صفویه از قزوین به همدان و کرمانشاه کشیده شده بود و به بغداد مستعمل می شد . این راه از قزوین به همدان از آنجا به همدان ، اسدآباد ، کنگاور و از کنگاور به صحنه و بیستون که تا امروز بر دینور آب پل آجری آن باقی است می رفت و از آنجا به کرمانشاه که هنوز پل آجری عظیم آن که به پل کهنه مشهور است برجاست از آنجا به ماهیدشت می رفت که از پل آجری می گذشت و به شاه آباد غرب و سرمیل میرسد . از سرمیل تا سرپل ذهاب راه شاه عباسی تا امروز در دامنه کوه و تپه ها باقی است . این راه از سرپل به قصر شیرین و از آنجا به خانقین می رفته است . درازای پل بیستون 115 متر و پهنای آن با احتساب جان پناه طرفین 690 سانتیمتر است . پهنای جان پناه هر یک 37 سانتیمتر و بلندی آنها از سطح پل 50 سانتیمتر است . که از آن فقط قسمتی باقی است . در طول پل دو دهنه اصلی و دو دهنه کوچکتر در شرق دهانه های اصلی قرار دارد . چشمه های پل از شرق به غرب : چشمه اول به دهانه 500 سانتیمتر و بلندی آن از سطح آب تا تیزی طاق 550 و تا سطح پل 870 سانتیمتر قطر پایه اول 780 سانتیمتر است . چشمه دوم به دهانه 490 و بلندی آن تا تیزی طاق 620 و تا سطح پل 1000 سانتیمتر است . قطر پایه دوم 790 سانتیمتر است . چشمه سوم به دهانه 11 متر و بلندی آن تا تیزه طاق 950 و تا سطح پل 1080 سانتیمتر است . اختلافی که این چشمه با چشمه های دیگر دارد این است که طاق این چشمه ریخته و هنگام تعمیر آن به جای جناقی ، طاق هلالی زده شده است . قطر پایه سوم 820 سانتیمتر است . چشمه چهارم دهانه اش 1050 و بلند آن تا تیزی 10/11 متر است و تا سطح پل 60/12 سانتیمتر است
نگاهی بر کرمانشاه و صفویان
کرمانشاه یکى از باستانى ترین شهرهاى ایران است که گفته مى شود توسط طهمورث دیوبند پادشاه افسانه اى پیشدادیان ساخته شده است. برخى از مورخین بناى آن را به بهرام پادشاه ساسانى نسبت مى دهند. کرمانشاه در زمان قباد اول و انوشیروان ساسانى به اوج عظمت خود رسید.در قرن چهارم یکى از مورخان اسلامى از کرمانشاه به عنوان شهرى زیبا در میان اشجار و آب هاى روان یاد کرده است.تاورنیه، جهانگرد و بازرگان فرانسوى، کرمانشاه را به عنوان شهرکى پرنعمت و آباد وصف کرده و چنین نوشته است: هم زمان با حمله افغان و سقوط اصفهان که تومار فرمانروایى خاندان صفوى در نوردیده شد، کرمانشاه به جرم قرب جوار، با تهاجم عثمانى ها مواجه گردید و بار دیگر شهر رو به خرابى نهاد. نادر شاه به منظور آمادگى در مقابل تجاوز عثمانى ها، به این شهر توجهى خاص مبذول داشت. در اوایل حکومت شاه اسماعیل صفوى سلطان مراد آق قویونلو با ۷۰ هزار نفر کرمانشاه و همدان را اشغال کرد.صفویه براى جلوگیرى از تجاوز احتمالى امپراتورى عثمانى این شهر را مورد توجه قرار داد. در زمان شیخ علیخان زنگنه صدر اعظم صفوى به آبادانى و رونق کرمانشاه افزوده شد، ولى در دوره افشاریه مورد هجوم عثمانى ها قرار گرفت. اما نادرشاه عثمانى ها را به عقب راند، ولى در اواخر زندگى نادرشاه، کرمانشاه با محاصره و تاراج عثمانى ها مواجه شد. کرمانشاه در عهد زندیه دستخوش آشوب فراوانى گردید. به طورى که در کتاب تحفه العالم عبدالصیف جزایرى از کرمانشاه به عنوان خرابه نام برده شده است. در دوره قاجار تا حدى از حملات عثمانى ها به ناحیه کرمانشاه کاسته شد.به طورى که در سال ۱۲۲۱ ه.ق محمدعلى میرزا به منظور جلوگیرى از تجاوز عثمانى ها در کرمانشاه مستقر شد.در سال ۱۲۶۷ ه.ق، امام قلى میرزا از طرف ناصرالدین شاه به سرحدادى کرمانشاه منصوب شد و مدت ۲۵ سال در این شهر حکومت کرد و در همین دوره بناهایى را احداث و به یادگار گذاشت. این شهر در جنبش مشروطه سهمى به سزا داشت و در جنگ جهانى اول و دوم به تصرف قواى بیگانه درآمد و پس از پایان جنگ تخلیه شد. در نتیجه جنگ تحمیلى عراق علیه ایران، این شهر خسارات زیادى دید و پس از جنگ اقدامات موثرى در جهت بازسازى آن صورت گرفت.
7