مبانی نظری نظریه ی اختیارات مال و تحلیل اختیارات حقیقی

مبانی نظری وپیشینه تحقیق نظریه ی اختیارات مال و تحلیل اختیارات حقیقی
فصل دوم:ادبیات و پیشینه تحقیق
2-1 مقدمه 8
2-2 نظریهی اختیارات مالی 8
2-2-1 تعاریف: (1973،(Black& Scholes 10
2-3 تحلیل اختیارات حقیقی 10
2-3-1 اختیارات حقیقی در مقابل اختیارات مالی 13
2-4 انواع اختیارات: 14
2-4-1 اختیارات ساده 14
2-4-2 اختیارات مرکب 16
2-5 روش های ارزش گذاری اختیارات حقیقی 16
2-5-1 مرسوم ترین مدل های ارزش گذاری اختیارات حقیقی 17
2-5-1-1 معادله Black-Scholes 17
2-5-1-1-1 ارزش‏گذاری خنثی نسبت به ریسک و بلک- شولز 20
2-5-1-2 مزایا و محدودیت های بلک- شولز 20
2-5-1-3 معادله Black – Scholes اصلاح شده 20
2-5-2 روش دوجمله‏ای 22
2-5-2-1 مزایا و محدودیت های مدل دوجمله ای 23
2-5-2-2 همگرایی بین مدل Black-Scholes و روش دوجمله‏ای 23
2-5-3 شبیه سازی مونت کارلو 25
2-6 متغییرهای ورودی و نحوه ی تخمین آن ها در ارزش گذاری اختیارات 26
2-6-1 ارزش دارایی مورد بررسی(S0): 26
2-6-2 تغییر پذیری در ارزش دارایی 27
2-6-2-1 تغییر پذیری چیست؟ 27
2-6-2-1-1 روش های تخمین تغییرپذیری: 27
2-6-3 قیمت اعمال اختیار 27
2-6-4 عمر اختیار 28
2-6-5 تعداد بازه های زمانی 28
2-7 اختیارات و عدم قطعیت 28
2-8 مقایسه اختیارات حقیقی با درخت تصمیم 31
2-9 تحلیل اختیارات حقیقی در چه زمانی ارزشمندتر است؟ 31
2-11 سرمایه‏گذاری 32
2-12 پیچیدگی 33
2-13 الگوهای اجرای پروژه های IT 33
2-14 روش های سنتی ارزیابی سرمایه‏گذاری 35
2-15 تحلیل ریسک سرمایه‏گذاری‏های فناوری اطلاعات 36
2-16 ویژگیهای خاص سرمایه‏گذاریهای فناوری اطلاعات 37
2-17 نواقص روشهای سنتی برای ارزیابی ریسک سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات 38
2-18 فاکتورهای تعیین کننده ارزش اختیارات حقیقی در سرمایه گذاری IT 39
2-19 الگوی اختیارات آشیانه ای: 39
2-20 روش REAL OPTIONS و تصمیمات سرمایه‏گذاری IT: 39
2-21 نقدها و دفاع ها ROT 40
2-22 پیشینه تحقیق: 41
2-23 گزینه های بکارگرفته شده برای هریک از ریسکهای سرمایه‏گذاری IT در تحقیقات گذشته 46
2-24 جمع بندی : 49

2-1- مقدمه
بیشتر سازمانها درباره چگونگی ارزیابی سرمایه‏گذاریهای آتی فناوری اطلاعات و همین طور سیستم های اطلاعاتی موجود در سازمان دانش کافی ندارند. بیشتر این نوع سرمایه‏گذاری ها در سازمانها براساس معیارهای شخصی مدیریت ارشد مانند الویت های فردی، فعالیت های رقابتی و غیره صورت می گیرد (2001،Anderson). این قضیه منجر به این می شود که تعداد بسیار کمی از سازمان ها بالواقع دارای دانش عمیقی در این خصوص باشند که از هزینه ای که برای فناوری اطلاعات پرداخت می کنند چه ارزشی بدست می آورند. تحقیقات اخیر نشان می دهد که حدود 20 درصد پروژه های فناوری اطلاعات قبل از تکمیل فسخ می شوند و کمتر از یک سوم آنها بموقع و با هزینه تخمین زده شده به طور موفق به پایان می رسند (2006،Standish Group). آشکار است که مدیریت ریسک موثر برای جلوگیری از بوجود آمدن این مشکلات کاملاً ضروری است. در واقع انعطاف‏پذیری یک فاکتور موفقیت بحرانی1 در توسعه سیستم های اطلاعاتی است(1991، Evans) چراکه مدیریت ارشد را قادر می سازد تا ابزار مقابله با ریسک را بنا به مقتضیات و شرایط ریسک طراحی نمایند و توسعه دهند (1995،Avison et al). به این ترتیب بود کهROT عملاً برای توجیه چند پروژه حوزه فناوری اطلاعات همراه با ریسک استفاده شد. روش اختیارات حقیقی به مدیران IT اجازه می‏دهد تا از عواقب ریسک آگاه باشند، در حالت بروز اتفاقات نامطلوب با آن مقابله و در صورت مساعد بودن شرایط به نحو احسن از آن موقعیت استفاده کنند، بهترین گزینه سرمایه‏گذاری استراتژیک را انتخاب و آن را برای مدیریت ارشد و سهامداران مالی توجیه کنند(2002،Kumar). تاکید خاص این پژوهش بر روی انعطافهایی است که مدیریت می تواند در سرمایه‏گذاری های فناوری اطلاعات در شرایط ریسک داشته باشد. اختیارات حقیقی باید به طور فعال برحسب ریسکهای خاص هر سرمایه‏گذاری بکار گرفته شوند.
2-2- نظریهی اختیارات مالی
اختیارات مالی، همان ابزارهای مالی هستند که به عنوان ابزارهای کاهش ریسک در بازارهای مالی ارائه و دادوستد میشوند. از مهمترین و ابتداییترین اختیارات مالی، اختیارهای فروش (put) و خرید (call) هستند که بسته به نوع زمان عملی کردن آنها، به دو نوع آمریکایی و اروپایی تقسیم میشوند. یک اختیار اروپایی تنها در زمان سررسید قابل عملی کردن است و یک اختیار آمریکایی در هر زمانی قبل از زمان سررسید قابل عملی کردن است. اختیار فروش (put option) به معنای قراردادی است که در آن به امضاء کننده و یا خریدار آن این حق را میدهد که در آینده سهام مربوطه را در آینده، در(و یا حداکثر تا)زمانی معین، به قیمتی که در قرارداد ذکر شده است، بفروش برساند. اختیار خرید (call option) به معنای قراردادی است که به امضاء کننده و یا خریدار آن این حق را میدهد که سهام مشخصی را در آینده، در (و یا حداکثر تا) زمانی معین، به قیمتی که در قرارداد ذکر شده است، خریداری نماید.
بنابراین 4 نوع اختیار بر حسب اروپایی و آمریکایی بودن و نوع خرید یا فروش بودن به وجود میآید که به صورت جدول زیر تعریف میشوند.
جدول2-1 چهار نوع اختیار مالی پایه)2002،Andersen).
اختیار اروپایی
اختیار آمریکایی
یک اختیار اروپایی تنها در زمان سررسید قابل عملی کردن است.
یک اختیار آمریکایی در هر زمانی قبل از زمان سررسید قابل عملی کردن است.
European call
American Call
اختیار خرید یک دارایی در زمان سررسید.
اختیار خرید یک دارایی در هر زمانی بین امروز تا زمان سررسید.
European Put
American Put
اختیار فروش یک دارایی در زمان سررسید.
اختیار فروش یک دارایی در هر زمانی بین امروز تا زمان سررسید.
پیشینهی نظریهی اختیارات بسیار قدیمی است، به طوری که در سال 1900، آقای لوییس باچیلیر2، در تز دکترای خود مبانی این نظریه را ارائه داد)2002 ،Andersen).
اولین و مهمترین روشی که برای ارزشگذاری اختیارات مالی پایه ارائه شد، روش معروف بلک و شولز3 است. این روش، روش تحلیلی است و منجر به فرمولی میشود که به وسیلهی آن، ارزش یک اختیار فروش و یا خرید اروپایی محاسبه میشود. این روش در ادبیات نظریهی اختیارات بسیار مشهور است.
در ادامهی بحث برخی تعاریف پایه در نظریهی اختیارات مالی و رابطهی بلک و شولز ارائه میشوند که در وارد شدن به نظریهی اختیارات حقیقی، دانستن آنها ضروری است.
2-2-1- تعاریف: (1973،(Black& Scholes
* اختیار4: قراردادی است که به دارنده آن نوعی اختیار معامله در یک دارایی مشخص را میدهد که در آن قرارداد هیچ اجباری وجود ندارد.
* اختیار خرید: قراردادی است که به دارندهی آن، اختیار خرید تعداد مشخصی از سهام با قیمتی از پیش تعیین شده که حداکثر تا زمانی از پیش تعیین شده اعتبار دارد را میدهد.
* اختیار فروش: قراردادی است که به دارندهی آن، اختیار فروش تعداد مشخصی از سهام با قیمتی از پیش تعیین شده که حداکثر تا زمانی از پیش تعیین شده اعتبار دارد را میدهد.
* قیمت علنی کردن اختیار5: قیمتی است که در قرارداد اختیار قید شده است و سهام در صورت عملی کردن اختیار با آن قیمت به فروش میرسد (همان قیمت از پیش تعیین شده).
* قیمت اختیار6: قیمت بازار قرارداد اختیار است که در بازار اختیارات معامله میشود.
* تاریخ انقضاء7: تاریخی است که قرارداد اختیار حداکثر تا آن روز اعتبار دارد و یا زمان عملی کردن اختیار در آن روز است.
2-3- تحلیل اختیارات حقیقی
در تحلیل RO تئوری اختیار معاملات مالی برای دارایی های غیرمالی توسعه داده شده است و روشی برای برقراری ارتباط بین امور مالی سازمان (غالباً کمی) و برنامه ریزی استراتژیک (غالباً کیفی) می باشد. فاکتورهای کمی را می توان به صورت اعداد و رقم نشان داد، در حالیکه فاکتورهای کیفی یا قابل سنجش نیستند و یا به صورت مبهم می توان آنها را مورد سنجش قرار داد. در هر دو صورت فاکتورهای انتخاب شده لزوماً فاکتورهای درست و دقیقی نیستند. تصمیم گیرندگان هم داده های کمی و هم داده های کیفی را در تصمیماتشان دخالت می‏دهند و RO می تواند این انواع داده ها که با یکدیگر سازگاری ندارند را در کنار هم قرار دهد تا تصویر کاملی را برای تصمیم گیری فراهم آورد. یک اختیار حقیقی اجازه می دهد تا تصمیم‏گیرنده با رسیدن اطلاعات جدید در آینده در سرمایه‏گذاری تغییراتی را به وجود آورد. داراییهای غیرمالی با داراییهای مالی متفاوت هستند، زیرا دارایی های مالی ملموس هستند و طبق نظر دیکزیک وپیندیک سرمایه‏گذاری های غیر قابل تغییر می باشند (1994،Dixit & Pindyck). جدول2-2 تفاوت‏های اختیارات معاملات مالی و اختیارات حقیقی را نشان می دهد.
بیشتر سرمایه‏گذاریها به مثابه اختیار خرید یک سهام هستند که در آن سرمایه گذار حق اعمال سرمایه‏گذاری را در قبال دریافت پروژه دارد. ارزش این پروژه به طور تصادفی در نوسان است و بیشتر گزینه های سرمایه‏گذاری (یا فرصتهای سرمایه‏گذاری) یک فرصت "حالا یا هرگز"8 نیستند. گاهی انتظار سرمایه‏گذاری نیز دارای ارزش است. تنها زمانی Option (اختیار و نه اجبار) اعمال می شود که پروژه کاملاً سودآور باشد.
تصمیم گیرندگان می توانند انواع اختیارات را در اختیار داشته باشند تا قدرت انتخاب داشته باشند. همین‏طور می توانند این اختیارات را به صورت موازی یا متوالی در تصمیم گیری استفاده کنند. گسترش، کاهش، پایان و تعویق گزینه‏های معمول در تصمیم گیری هستند که تصمیم‏گیرنده می تواند آنها را اجرا کند. این تکنیک ارزشی را بدست می دهد که هیچیک از روش های NPV سنتی، 9IRR و یا تحلیل نسبت BC10 ایجاد نمی کنند.

جدول2-2 تفاوت های اختیارات معاملات مالی و اختیارات حقیقی (2007،Rivey).
اختیار معاملات مالی
اختیارات حقیقی
دارای دوره بلوغ کوتاه مدت معمولاً چند ماه
دارای دوره بلوغ طولانی معمولاً چند سال و یا حتی چند دهه
متغیرهای اساسی که ارزش آن را تعیین می کنند قیمت سهام یا داراییهای مالی هستند. تغییرپذیری با استفاده از سوابق قیمت های بازار قابل محاسبه هستند.
متغیرهای اساسی جریانات نقدینگی آزاد هستند که براساس رقابت، نیاز و مدیریت بدست می آیند. در واقع تغییرپذیری یک حدس و گمان بدون وجود سوابق و داده‏های قیمت‏هاست.
ارزش اختیار را نمی توان با دستکاری در قیمت کالاها کنترل کرد.
ارزش استراتژیک اختیار را می توان با تصمیمات و انعطاف‏پذیری مدیریت افزایش داد.
ارزش هر اختیار معمولاً اندک است که وقتی جمع می شوند میلیون ها و میلیاردها می شود.
در طی تنها یک اختیار و یک تصمیم استراتژیک امکان دارد میلیون ها و میلیاردها دلار بدست آید.
بیش از سه دهه است که معامله می شوند (اختیارات مالی برای اولین بار در بازار اختیار معاملات شیکاگو در سال 1973 معامله شدند.)
از سال 1990 استفاده از آنها در تصمیمات در سازمان ها توسعه یافت.
استفاده از معادلات دیفرانسیل و شبیه سازی برای کاهش عدم قطعیت قابل محاسبه است.
با استفاده از معادلات و درخت های دو جمله ای همراه شبیه سازی متغیرهای اساسی قابل محاسبه است. یا می توان ارزش اختیار را از تفریق NPV سنتی و NPV فعال و انعطاف پذیر بدست آورد.
اوراق قرضه و سهام با اطلاعات در مورد قیمت‏گذاری و قیاس قابل فروش و معامله هستند.
طبیعتاً قابل فروش و معامله نیستند.
فرضیات و عملکرد مدیریت در ارزش یابی تاثیری ندارند.
ارزش اختیارات حقیقی ناشی از تصمیم گیری مدیریت است.

2-3-1- اختیارات حقیقی در مقابل اختیارات مالی
همانطور که قبلا نیز گفته شد، نظریهی اختیارات حقیقی بر گرفته از نظریهی اختیارات مالی است. در حل مسائل اختیارات حقیقی از روشهایی که برای حل مسائل اختیارات مالی ارائه شده است استفاده میشود، بنابراین بایستی با ایجاد نوعی تناظر بین اختیارات حقیقی و اختیارات مالی، پارامترهای مسائل اختیارات حقیقی را به پارامترهای متناظر در اختیارات مالی تبدل کرد و از راهحلهای مسائل اختیارات مالی برای ارزشگذاری اختیارات حقیقی بهره جست. جدول زیر برخی تناظرهای موجود بین اختیارات مالی و اختیارات حقیقی را نشان میدهد.
جدول2-3 برقراری تناظر بین متغیرهای نظریهی اختیارات مالی و نظریهی اختیارات حقیقی (2004،Dias).
اختیارات مالی
اختیارات حقیقی
اختیار خرید سهام
اختیار سرمایهگذاری
قیمت سهام
ارزش خالص فعلی پروژه
قیمت عملی کردن اختیار
ارزش خالص فعلی هزینههای سرمایهگذاری
تاریخ انقضاء
تاریخ انقضاء
نرخ بدون ریسک
نرخ بدون ریسک
واریانس قیمت سهام
واریانس ارزش پروژه
سود دورهای سهام
جریان نقدینگی پروژه
2-3-2- تفاوت روش اختیارات حقیقی با روشهای تحلیل مالی سنتی
در بیان ساختار نظری روشهای مبتنی بر نظریهی اختیارات حقیقی، لازم است که ابتدا تفاوتهایی که ما بین روشهای سنتی با روشهای مبتنی بر اختیارات حقیقی وجود دارد، توضیح داده شود.
روشهای سنتی و شاخصهایی که در این روشها مبنای تحلیلهای سرمایهگذاری قرار میگیرند دارای تعدادی مفروضات، نقطهی شروع تفاوت بنیادی روشهای سنتی با روشهای اختیارات حقیقی است.
در روشهای سنتی فرض میشود:
* نرخ تنزیل ارزشهای آتی برابر با نرخ ریسک ذاتی سرمایهگذاری است.
* پروژه هیچ نوع انعطافی در مواجه با شرایط ناشناخته ندارد.
* نرخ تنزیل درآمدها و یا هزینههای مطمئن، همان نرخ ریسک سرمایهگذاری نامطمئن است.
مهمترین و پرکاربرد ترین روش سنتی، روش DCF است. لازم به ذکر است در برخی متون از روشNPV در نامیدن روش DCF استفاده میشود و بهتر است برای جلوگیری از اشتباه، به جای استفاده از کلمهی اختصاری NPV، در همه جا، از کلمهی اختصاری DCF در معرفی روش سنتیDCF استفاده کرد. در واقع NPV شاخصی است که مفروضات ذکر شده در بالا هویت این شاخص را تشکیل میدهند و باید بین شاخص NPV و روش DCF تفاوت مفهومی قائل شد، چه بسا در روشهای اختیارات حقیقی نیز، شاخص NPV با مفروضات برگرفته از نظریهی اختیارات، همچنان معیار اصلی در تصمیمگیری است. از اینجا به بعد برای بیان تفاوتهای روشهای سنتی و روشهای اختیارات حقیقی از روش DCF به عنوان نمایندهی روشهای سنتی، استفاده میشود.
در روش DCF، آنچه معیار تصمیمگیری در سرمایهگذاری است، مقدار NPV است، که مقدار مثبت آن به معنای مناسب بودن پروژه برای انجام سرمایهگذاری است. در این روش ارزش خالص فعلی جریانهای نقدی آتی مورد انتظار پروژه محاسبه میشود. تبدیل کردن ارزشهای آتی به ارزش فعلی با نرخ تنزیلی مناسب صورت میگیرد که این نرخ تنزیل به نرخ ریسک تعدیل شده موسوم است. این نرخ، به نحوی در نظر گرفته میشود که در آن ریسک ناشی از ذات پروژهی سرمایهگذاری انعکاس یابد و در نهایت در تحلیلها اعمال شود. هرچه ریسک سرمایهگذاری پروژه، از نگاه سرمایهگذاران بیشتر باشد، نرخ ریسک – تعدیل شده که در تنزیل مقادیر آتی و تبدیل آنها به ارزش حال استفاده میشود، بزرگتر است.
2-4- انواع اختیارات:
اختیارات را می توان به دو دسته ی اختیارات ساده و اختیارات مرکب طبقه بندی کرد:
2-4-1- اختیارات ساده
اختیار گسترش، کوچک سازی، تعویق و تعطیلی، نمونه ای از اختیارات ساده می باشند. اغلب این اختیارات از نوع آمریکایی هستند چرا که این اختیارات در موعد سررسید و یا در هر زمان قبل تر از آن قابل اجرا می باشند. اختیار خرید به شما این حق را می دهد که در پروژه سرمایه گذاری کنید. این در حالی است که اختیارات فروش به شما اجازه می دهد تا دارایی پروژه را به فروش برسانید.
1. اختیار تعطیلی
اختیار تعطیلی در هر پروژه ای وجود داشته و ویژگی های یک اختیار فروش را دارد. تصمیم مشروط در این اختیار تعطیلی پروژه است، در صورتی که بازده مورد انتظار پروژه پایین تر از ارزش فروش آن باشد، می توان تعطیلی را اعمال کرد. به عبارت دیگر تصمیم مشروط در این اختیار، تعطیلی پروژه است. بررسی این اختیار زمانی که ارزش خالص فعلی ناچیز بوده ولی احتمال زیادی برای زیان وجود دارد، ارزشمند خواهد بود (1996،Samis&Poulin).

2. اختیار گسترش
اختیار گسترش به ویژه برای پروژه های بلند مدت ارزش قابل توجهی را می تواند در پی داشته باشد. پروژه با عدم قطعیت بالا ممکن است در ابتدا ارزش خالص فعلی ناچیز و حتی منفی داشته باشد، اما به جهت پتانسیل بالای رشد در آینده ارزش سرمایه گذاری را در زمان حال داشته باشد. بررسی اختیار گسترش در پروژه هایی با رشد بالا به خصوص زمانی که اقتصادی رو به شکوفایی است، بسیار معمول است. هزینه اعمال اختیار برای گسترش پروژه میزان سرمایه گذاری شرکت برای اجرای اختیار یعنی گسترش پروژه می باشد. این اختیار در صورتی اعمال می شود که بازدهی مورد انتظار از گسترش پروژه بیش تر از هزینه اجرای آن باشد. اختیار گسترش یکی از اختیارهای خرید است(1996،Samis&Poulin).
3. اختیارات کوچک سازی
اختیار برای کوچک سازی در بازار رقابتی امروز بسیار مرسوم است. این اختیار در جایی ارزش دارد که متناسب با تغییر شرایط بازار، نیازمند کاهش سریع مقیاس تولید خود باشند. سازمان ها با به کارگیری استراتژی کوچک سازی می توانند خود رادر برابر شرایط نا مساعد بازار مصون کنند. اختیار برای کوچک سازی ویژگی های یک اختیار فروش را دارد، چرا که ارزش اختیاربا کاهش ارزش بازده دارایی افزایش می یابد(1996،Samis&Poulin).
4. اختیار انتخاب
اختیار انتخاب از چند اختیار مجزا که با یکدیگر ترکیب شده اند، تشکیل می شود. اختیارات ترکیب شده می تواند اختیارهای تعطیلی، گسترش و کوچک سازی را شامل می شود. دلیلی که این اختیار، اختیار انتخاب خوانده می شود این است که مدیریت می تواند ضمن حفظ اختیار، پروژه را با روال قبلی ادامه داده با یکی از اختیارات تعطیلی، گسترش و یا کوچک سازی را برای اجرا انتخاب کند. مهمترین مزیت این اختیار، حق انتخاب بین چند گزینه است. اختیار انتخاب یک اختیار منحصر به فرد است چرا که بسته به انتخابی که صورت می گیرد. می تواند یک اختیار فروش یا یک اختیار خرید باشد. مثلاً اگر اختیار تعطیلی یا کوچک سازی انتخاب شود، اختیار انتخاب یک اختیار فروش و اگر اختیار گسترش انتخاب شود، اختیار یک اختیار خرید خواهد بود (1996، Samis&Poulin).
5. اختیار انتظار
اختیار انتظار یا تعویق، معمولاً در هر پروژه ای وجود دارد. این اختیار عموماً یک استراتژی آموزشی منفعل را بازنمایی می کند. یک شرکت ممکن است تصمیم گیری درباره ی سرمایه گذاری در پروژه ای را که درحال حاضر ارزش خالص فعلی منفی یا حاشیه ای نشان می دهد، ولی باتوجه به عدم قطعیت موجود، ممکن است در آینده ارزش پیدا کند، به تعویق بیاندازد. هدف از انتظار و به تعویق انداختن تصمیم گیری، روشن شدن عدم قطعیت در طول زمان است. اختیار تعویق در پروژه هایی ارزشمند است که صاحبان آن دارای تکنولوژی انحصاری آن پروژه بوده ولی به دلیل عدم قطعیت حاکم بر بازار شرایط را برای سرمایه گذاری مساعد نمی بیند. این شرکت ها به جهت برخورداری از حق انحصاری نگران ورود رقبا نبوده و از این منظر متضرر نمی شوند(1996،Samis&Poulin).

6. اختیار رنگین کمانی
اغلب اختیارات با تنها یک شاخص عدم قطعیت که معمولاً عامل اصلی موثر بر تغییر پذیری است مواجه هستند. تغییر پذیری در واقع به عنوان پارامتری متراکم از همه عدم قطعیت های پروژه در نظر گرفته می شود. اگر بیش از یک منبع عدم قطعیت برای ارزش اختیارات تاثیر تعیین کننده داشته باشد، یا تصمیمات مدیریتی، لحاظ کردن برخی از منابع عدم قطعیت را به صورت مستقل ضروری بداند، می توان منابع چندگانه عدم قطعیت را در محاسبات وارد کرد. این کار به محاسبه بیش از یک ضریب تغییر پذیری منجر خواهد شد، که در محاسبات بازده مورد انتظار پروژه هر کدام از این ضرایب نقش خود را متناسب با وزن خود ایفا خواهند کرد(1996، Samis&Poulin).
2-4-2- اختیارات مرکب
اختیارات مرکب در بسیاری از پروژه های چند مرحله ای که شروع یک مرحله از پروژه منوط به اتمام موفقیت آمیز مرحله قبلی است، معمول می باشد. در پایان هر مرحله از این پروژه این اختیار وجود دارد که پروژه وارد مرحله بعدی شده و موفق شود و یا ادامه آن به زمان دیگری موکول شود. در پروژه های چند مرحله ای که اختیار مرکب آنها بررسی می شود، هر مرحله از پروژه به اختیاری تبدیل می شود که اجزای آن منوط به اعمال اختیارات مرحله پیشین است. در واقع ارزش اختیار مرکب بر خلاف اختیارهای دیگر به ارزش دارایی بستگی نداشته، بلکه تابعی از ارزش اختیارات پیشین است (1996،Samis&Poulin).
در پروژه های چند مرحله ای ممکن است همه مراحل به صورت زنجیر وار و یکی پس از دیگری انجام شود یا برخی از مراحل به صورت موازی و همزمان صورت پذیرند، اختیار مرکب مرتب با نوع اول اختیار مرکب زنجیر وار یا سری و اختیار مرکب مرتب با نوع دوم اختیار مرکب موازی خوانده می شود. اختیار مرکب در صورتی که شامل تحلیل عدم قطعیت بازار یا عدم قطعیت داخلی باشد اختیار آموزشی خوانده می شود. برای مثال ساخت خط تولید نیمه صنعتی که برای حل مسئله عدم قطعیت فن آورانه (عدم قطعیت عادی) به عنوان اختیار اول یک اختیار مرکب زنجیروار، که نهایتاً منجر به پیاده سازی تولید نهایی می شود، یک اختیار آموزشی تلقی می شود(2006 Kodukula& Papudesu,).
همین طور، یک آزمایش بازار ابتدایی که برای آشکار سازی عدم قطعیت بازار انجام می گیرد نیز یک اختیار آموزشی خوانده می شود. در این مورد، آزمایش بازار اولین، و پیاده سازی تولید دومین اختیار زنجیروار محسوب می شوند. سازمان ها و شرکت ها غالباً برای بهره مندی از اختیارهای مرکب موجود در پروژه های بزرگ، سرمایه گذاری های کامل را قبل از انجام مطالعه بازار انجام نمی دهند. این مرحله مقدماتی از پروژه به عنوان اختیارهای ماقبل برای مراحل بعدی پروژه مورد استفاده قرار می گیرد. برای مثال پروژه تولید دارو قبل از اتمام کار مهندسی و طراحی، قادر به اجرای واحد شیمیایی نخواهد بود و برای اجرای این کارها نیز بعضاًًًًًًَ نیاز مند کسب مجوزهای مورد نیاز خواهد بود. بر اساس این ایده، باید عدم قطعیت را به منظور شفاف سازی در طول مراحل پروژه مورد توجه قرار داده و هر یک از مراحل برا ادامه یا توقف تصمیم گیری کرد.
2-5- روش های ارزش گذاری اختیارات حقیقی
برای ارزش گذاری اختیارات حقیقی روش ها ی زیادی وجود دارد. این روش ها از تغییر پذیری ارزش داریی(S0 ) برای تعیین ارزش اختیار استفاده می کنند. در بسیاری از موارد، این دارایی ها کالاهای تجاری می با شند. در این بخش انواع روش های ارزش گذاری اختیارات حقیقی ومرسوم ترین مدل ها توضیح داده می شود. روش های ارزش گذاری را می توان در سه گروه مجزا طبقه بندی کرد(1998،Salahor).
> روش معادله دیفرانسیل با مشتقات جزیی
این روش بر فنون ریاضی مبتنی است. معادله بلک شولز از این دسته روش ها می باشد. در ادامه به تفصیل در مورد این روش ارزش گذاری توضیح داده خواهد شد.
> روش برنامه ریزی پویا
این روش ارزش های ممکن برای دارایی های مذکور را، در طول عمر اختیار تعمیم می دهد. سپس در مرحله نهایی استراتژی بهینه را جستجو نموده و ارزش استراتژی بهینه را در یک روش بازگشتی به زمان صفر تنزیل می کند. این روش برنامه ریزی پویا از این نظر که به صورت بصری جابجایی های اموال غیر منقول و نیز ارزش های اختیارات حقیقی را نشان می دهد بسیار مفید و کاربردی بوده و این ویژگی استفاده از اختیارات حقیقی را برای کاربران آسان تر می کند. به علاوه این روش می تواند با اختیارات حقیقی پیچیده تری سرو کار داشته باشد (1998،Salahor).
> روش شبیه سازی
روش شبیه سازی بر ارزش گذاری دارایی ها در هزاران حالت ممکن زمانی از حال تا زمان انقضاء اختیارات مبتنی می باشد. از روش شبیه سازی می توان برای ارزش گذاری اختیارات حقیقی پیچیده تر نیز استفاده کرد. مرسوم ترین روش شبیه سازی مورد استفاده، شبیه سازی مونت کارلو می باشد(1998،Salahor).
2-5-1- مرسوم ترین مدل های ارزش گذاری اختیارات حقیقی
هر کدام از روش های فوق، مدل ها محاسبه زیادی دارند. سه مدل مرسوم ارزش گذاری اختیارات حقیقی از میان راه حل های ارائه شده در بالا عبارت از بلک- شولز مدل توزیع دو جمله ای و روش شبیه سازی مونت کارلو می باشد، که در ادامه توضیح داده می شود.
2-5-1-1- معادله Black-Scholes
فرمول بلک و شولز در سال 1973 توسط، فیشر بلک11، مایرون شولز12 و روبرت مرتون13 ارائه شد، بعدها در سال 1997 به اهمیت و تاثیر این فرمول در پیشرفت نظریهی اختیارات پی برده شد و جایزه نوبل اقتصاد، در حالی که شولز درسال 1995 از دنیا رفته بود به آن تعلق گرفت. در واقع مهمترین و تاثیرگذارترین رابطه در نظریهی اختیارات مالی، فرمول بلک و شولز است که به طور پایه در محاسبه ارزش اختیارات سادهای مانند اختیار خرید و فروش اروپایی تا تخمین اولیهی اختیارات پیچیدهی چند اختیاره به کار میرود.
از اواسط دهه 1960 متخصصان در صدد رفع یکی از بزرگترین مسائل و نقصهای روشهای سنتی ارزیابی سرمایه‏گذاری مانند روش جریان نقدینگی تنزیل یافته (DCF) بودند. مشکل و کاستی اصلی این روشها محدودیت آنها در ارزش یابی عایدی های نامعلوم14 حاصل از تصمیمات احتمالی در سرمایه‏گذاری بود که تصمیمات مدیریت می توانست در نتیجه سرمایه‏گذاری موثر باشد. برای مثال یکی از گزینه‏های سرمایه‏گذاری می تواند "توقف سرمایه‏گذاری" باشد. اگر این گزینه (اختیاری) اعمال شود، سازمان دیگر بر روی آن پروژه هزینه صرف نخواهد کرد و در نتیجه دیگر ریسکی وجود نخواهد داشت. اگر این گزینه به کار گرفته نشود، ریسک انجام پروژه و هزینه لازم برای این سرمایه‏گذاری وجود خواهد داشت. روش DCF قادر نیست عدم قطعیت این جریانات نقدینگی را محاسبه و به زمان حال تنزیل نماید.
برای حل مشکل این روشها، بلک و شولز در سال 1973 یک سری معادلات دیفرانسیل جزئی برای محاسبه رابطه بین ارزش اختیار و ارزش سهام بدست آوردند. این معادلات دیفرانسیل جزئی تحت عنوان فرمول بلک و شولز مطرح هستند. این معادلات پایه ارزش‏یابی گزینه های سرمایه‏گذاری هستند. بلک و شولز نشان دادند که برای ارزش‏یابی خرید یک سهام، داشتن تخمینی منطقی از متغیرهای زیر لازم و کافی هستند:
ارزش فعلی سهام (P)،
زمان اعمال اختیار(t)،
نرخ واریانس ارزش سهام ،
ارزش اعمال اختیار (قیمت توافقی) 15 (x)،
و
نرخ برگشت بدون ریسک (r)

جدول 2-4 فرمول بلک و شولز برای تشخیص ارزش یک اختیار خرید را نشان می‏دهد.
معادله بلک و شولز

که در آن:
X: هزینه اعمال گزینه
P: ارزش فعلی سهام
N(D): تابع احتمالی تجمعی نرمال
t: زمان اعمال گزینه
: واریانس نرخ برگشت سهام طی مدن زمان t

فرضیات:
نرخ برگشت بدون ریسک ثابت و معلوم است.
واریانس معلوم و ثابت است.
دارایی اصلی سود سهام پرداخت نمی کند.
اختیارات اروپایی هستند (تنها در زمان توافقی قابل اجرا هستند).
قیمت توافقی معلوم و ثابت است.
بازارها کامل هستند و سازمان دارای ریسک پذیری خنثی است.

فرمول بلک و شولز پایه ای برای محاسبه ارزش انعطافهای مدیریت تصمیمات پروژه های فناوری اطلاعات است. پارامتر اصلی مدل بلک و شولز نوسان پذیری (σ) است. برای پروژه های IT مقدار نوسان‏پذیری ریسک انجام پروژه را به صورت کمی اعمال می کند. چالش مدلهای ارزش‏یابی Real Options محاسبه دقیق نوسان پذیری در یک پروژه است.
2-5-1-1-1- ارزش‏گذاری خنثی نسبت به ریسک و بلک- شولز
یکی از فرضیات مهم در ارزش گذاری بلک و شولز "ارزش گذاری خنثی نسبت به ریسک" می باشد. به عبارت دیگر ارزش گذاری اختیارات مبتنی بر این فرض است که سرمایه‏گذاران نسبت به ریسک بی‏تفاوت و خنثی هستند.
باید توجه داشت که اصل فوق بیان نمی‏کند که سرمایه گذاران بی تفاوت به ریسک هستند، آنچه که این اصل می گوید این است که اختیار معامله را با این فرض میتوان ارزش‏گذاری کرد که سرمایه گذاران نسبت به ریسک بی تفاوتند. به بیان دقیق‏تر، ترجیحات مربوط به ریسک سرمایه گذاران در ارزش اختیار معامله که به صورت تابعی از قیمت دارایی پایه است، تاثیری ندارد.
فرض ارزش گذاری بی تفاوت به ریسک، یک ابزار قوی برای بدست آوردن قیمت اختیارات است. زیرا زمانی که از جهان بی تفاوت نسبت به ریسک به دنیای ریسک گریزی وارد می شویم، دو نتیجه مهم بدست می آید: )2002،Hull)
1. نرخبازدهموردانتظاراوراقبهادارمساوینرخبهرهبدونریسک می شود
2. نرخمناسبتنزیلبکاربردهشدهجهتهرگونهپرداختیدرآیندهمعادلنرخ بهرهبدونریسک می شود
2-5-1-2- مزایا و محدودیت های بلک- شولز
> مزایا:
معادله بلک- شولز ارزیابی ارزش option را به صورت ارزیابی ارزش یک دارایی اصلی و با استفاده از نوسان پذیری ارزش آن و نرخ بازگشت بدون ریسک انجام می دهد. مدل بلک- شولز یک راه حل خوب و تک معادله‏ای است. این رابطه برای اختیارات حقیقی ساده مناسب است که دارای یک منبع عدم قطعیت و نامعلومی هستند و تاریخ ثابتی برای سرمایه گذاری دارند (1999،Amram & Kulatilaka). بزرگترین امتیاز مدل بلک- شولز سرعت آن است. با استفاده از این روش می‏توان محاسبات زیادی را در زمان نسبتاً کمی انجام داد.
> محدودیت‏ها:
بعضی از فرضیات این فرمول دامنه کاربرد آن در پروژه های IT را محدود می کند. وقتی ترکیبی از چند Option در فازهای مختلف اجرای یک پروژه بکار گرفته می شوند و ارزش بعضی Option ها بر ارزش بقیه Option ها در فازهای بعدی اجرای پروژه اثر می گذارد، این فرمول نمی تواند این موارد را در ارزش یابی سرمایه‏گذاری اعمال و محاسبه کند. محدودیت دیگر این روش آن است که این فرمول یک قیمت توافقی ثابت را در طی محاسبات در نظر می‏گیرد، درحالیکه هزینه‏های پروژه های IT می تواند تغییر کند (2006،Munoz).
2-5-1-3- معادله Black – Scholes اصلاح شده
برای حل محدودیت ها و مسائل این فرمول، محققان اصلاحاتی را در کار اولیه بلک و شولز انجام دادند. مارگریب در سال 1978 مدلی را ارائه داد که این مدل ارزشOption های مختلف را مورد مقایسه قرار می‏داد. برای پروژه های سیستم های اطلاعاتی استراتژیک 16(SIT) که شامل هزینه و منافع ریسکی هستند، مدل مارگریب تخمین دقیق تری از ارزش اختیارات سرمایه‏گذاری در پروژه های سیستم های اطلاعاتی استراتژیک فراهم می آورد (1994،Dos Santos). دس سنتس17 نیز محقق دیگری است که نسخه جدیدی از مدل مارگریب را برای تعیین ارزش هزینه کردن بر روی پروژه های استراتژیک IT در شرایط ریسکی برای به دست آمدن منافع ریسکی ابداع کرده است.
جدول2-5 معادله Black-Scholes اصلاح شده(1994، Dos Santos).
معادله Black-Scholes دی سنتس

که در آن:
B: ارزش فعلی منافع پیش‏بینی شده در پروژه
C: ارزش فعلی هزینه‏های پیش‏بینی شده در پروژه
: تابع احتمالی تجمعی نرمال برای
: واریانس نسبت B/C
: واریانس نرخ تغییرات منافع پروژه
: واریانس نرخ تغییرات هزینه‏های پروژه
: همبستگی بین هزینه‏های اعمال شده و منافع
t: مدت زمان اجرای پروژه

2-5-2- روش دوجمله‏ای
برای مقابله با چند منبع ریسک همزمان یا ترکیبی از Option ها، روشهای مبتنی بر درخت دوجمله ای و شبیه سازی مونت کارلو برای ارزش یابی Optionها توسعه یافتند.
کاکس18، راس19 و رابینستین20 در سال 1979 متدی جایگزین برای ارزش یابی اختیارات با استفاده از دیدگاه دو جمله ای و در هر بازه زمانی مشخص ابداع کردند. در این مدل ارزش دارایی اصلی تحت شرایط ریسکی (V) در بازه های زمانی مختلف و به صورت توزیع دو جمله ای چندگانه محاسبه می شود (شکل 2-1). زمان این ارزش یابی از زمان صفر0t شروع می شود. در یک بازه زمانی Dt، V ممکن است به احتمال P زیاد شود و به uV افزایش یابد (u>1) و یا اینکه به احتمال q=1-p کم شود و به مقدار dV برسد (d<1). فرض می شود d<1+r<u و r نرخ برگشت بدون ریسک است.

شکل 2-1 درخت دوجمله ای چند گانه
طبق فرضیات توزیع دوجمله ای بالا و پایین رفتن ارزش از توابع زیر پیروی می کنند:

n برابر تعداد گامهای درخت دوجمله ای وσ نوسان پذیری است که تحت عنوان انحراف معیار استاندارد تابع توزیع لوگ نرمال برگشت سرمایه پیوسته پروژه مطرح می شود.
ارزش نهایی اختیار خرید C در شرایط بالا و پایین رفتن ارزش از رابطه Cu = max [0,uV-I] یا Cd = max[0,dV-I] به دست می آید. I مقدار سرمایه‏گذاری لازم برای اعمال Option است. اگر P را به صورت P=(exp⁡(r*δt)-d)/(u-d) تعریف کنیم، ارزش اختیار خرید C در زمان t=0 به صورت شکل 2-2 محاسبه می‏شود.
معادله اختیار خرید دوجمله ای، ارزش Option را در حالت های مختلف تصمیم گیری مدیریت محاسبه می کند. درخت های دوجمله ای را می توان به صورت چندگانه و در بازه های زمانی مختلف Dt توسعه داد. به صورت الگوریتمی بایستی از انتهای درخت (درزمان Dt*n) شروع کرد و به صورت عقبگرد ارزش Option در هر گروه قبلی را محاسبه کرد.
وقتی از مدل دوجمله ای برای محاسبه ارزش یک اختیار خرید بر روی یک سهام استفاده می شود، زمان بلوغ این اختیار به فواصل زمانی کوچک Dt تقسیم می شود. هر چه تعداد این فواصل زمانی زیاد شود و به سمت بینهایت میل کند، مدل دوجمله ای چند گانه به توزیع احتمال لوگ نرمال برگشت سرمایه نزدیکتر می‏شود. به عبارت دیگر مدل دوجمله ای را می توان مانند فرمول بلک شولز پیوسته ای دانست که در آن Dt به سمت صفر میل می کند .(Dt®0)

شکل2-2 معادله اختیار خرید دوجمله ای
(P*MAX[0,UV-I]+(1-P)*MAX[0,dV-I])/r=C=(MAX[0,UV-I])/r
2-5-2-1- مزایا و محدودیت های مدل دوجمله ای
* مزایا:
مزیت اصلی مدلهای دوجمله‏ای بر مدل بلک- شولز این است که بازه های زمانی مختلف را می تواند در محاسبات اعمال کند (برای اختیارات آمریکایی کاربرد دارند) و در هر زمان از چرخه عمر پروژه می‏توان ارزش گزینه های مختلف را بدست آورد.
* محدودیت‏ها:
عیب اصلی این روش سرعت نسبتاً کم آن است و اینکه نمی تواند ارزش گذاری را در بازه های زمانی زیاد در مدت کوتاهی انجام دهد.
2-5-2-2- همگرایی بین مدل Black-Scholes و روش دوجمله‏ای
در سال 1979 کاکس، راس و رابینستین اثبات کردند که زمانی که تعداد پریودهای زمانی به سمت بینهایت میل کند و فواصل زمانی بینهایت کوچک شود، مدل دوجمله‏ای به سمت مدل بلک و شولز همگرا می‏شود( 2003،Chance).
مبانی و فرضیات قیمت گذاری سهام در هر دو روش Black-Scholes و درخت دوجمله‏ای کاکس، راس و رابینستین یکی است: قیمت گذاری سهام در هر دو از فرآیند تصادفی و حرکت براونی تبعیت می‏کند. به همین علت برای اختیارهای اروپایی، مدل دوجمله ای زمانی که تعداد دوره‏های زمانی زیاد می‏شود به سمت مدل بلک و شولز همگرایی دارد. در واقع مدل بلک و شولز برای اختیارهای اروپایی حالت خاصی از مدل دوجمله ای است که در آن تعداد گامها به سمت بینهایت میل می کند. به عبارت دیگر مدل دوجمله ای تقریبی از مدل پیوسته بلک و شولز در بازه های زمانی جدا و منفصل است.
شکل 2-3 همگرایی بین این دو مدل را نشان می دهد. مطابق این شکل هرچه تعداد گامهای مدل دوجمله ای بیشتر می شود، همگرایی بین دو مدل نیز بیشتر می شود.

شکل 2-3 همگرایی بین مدل بلک- شولز و درخت دوجمله ای

* تحلیل مقایسه ای بین مدل دوجمله ای و مدل بلک- شولز
دراینجا قصد داریم مقایسه ای بین این دو روش داشته باشیم. برای مثال یکی از نقاط قوت اصلی مدل بلک- شولز سادگی در محاسبات آن است که این منجر می شود تا تحلیل حساسیت با استفاده از مشتقات جزئی راحت‏تر صورت گیرد. گرچه به نظر می رسد مدل Black-Scholes دارای فرضیات محدودکننده ای (در مورد توزیع V و موقعیت سرمایه گذار در برابر ریسک) است.
ولی اثبات شده است که پایه منطقی برای سرمایه گذاری فناوری اطلاعات است. (Benaroch and Kauffman, 1999)
جدول مقایسه ای بین دو روش بلک- شولز و مدل دوجمله ای دارد.

جدول2-6 تحلیل مقایسه ای بین دو روش دوجمله ای و بلک- شولز

مدل بلک- شولز
مدل دوجمله‏ای
فرضیات
V (ارزش داراییهای اصلی)
دارای توزیع لگ نرمال
دارای توزیع دوجمله ای
σ (نوسان پذیری V)
ثابت
ثابت
X (هزینه اجرایی کردن گزینه واقعی)
مشخص
مشخص
r (نرخ بهره)
ثابت
ثابت
T (زمان اجرای گزینه واقعی)
کوتاه
بدون محدودیت
وجود بازار برای V
V مورد معامله قرار می گیرد و هیچ فرصت آربیتراژی وجود ندارد.
V مورد معامله قرار می گیرد و هیچ فرصت آربیتراژی وجود ندارد.
مشخصات
روش حل
فرمول تحلیلی بسته21
شبیه سازی عددی22
2-5-3- شبیه سازی مونت کارلو23
در سال 1977 فلیم بویل24 روش شبیه سازی مونت کارلو را برای تخمین ارزش اختیارات در زمان اعمال آنها به کار برد. به وسیله روش مونت کارلو هزاران شبیه سازی توزیع ارزش داراییها در آینده را ایجاد می کند و از این توزیع احتمال ارزش انتظاری سهام در زمان سررسید قابل محاسبه است. هر چه تعداد این شبیه سازیها بیشتر باشد، دقت در نتیجه بیشتر خواهد بود.
روش مونت کارلو مساله Real Options را به صورت شبیه سازی عوامل پویای مساله حل می کند. در کابردهای شبیه سازی مونت کارلو در تکنیک Real Options متغیرهایی مانند نرخ بهره، ارزش داراییها و نرخ تنزیل در یک محدوده مشخص یا تخمین زده شده تعریف می شوند، ولی دارای ارزش قطعی در یک زمان مشخص نیستند. ارزشهای احتمالی نیز با یک توزیع احتمال نرمال یا لوگ نرمال تعریف می شوند. در یک سناریوی شبیه سازی مشخص برای هر متغیر ارزش استفاده از آن به طور تصادفی در محدوده احتمالات تعریف شده انتخاب می شود. شبیه سازی مونت کارلو سناریوهای متعددی را محاسبه می کند. نتیجه هر سناریو یک پیش بینی است (برای مثال منفعت خالص یا هزینه ناخالص).
در صورت استفاده از روش Real Options، شبیه سازی مونت کارلو با استفاده از یک قاعده برای تصمیم گیری منابع مختلف عدم قطعیت که ارزش اختیارات مختلف در تصمیمات مدیریتی را تحت تاثیر قرار می دهند را شبیه سازی می کند.
این روش برای خیلی از مسائل ارزیابی بسیار مفید است، ولی دارای بعضی محدودیتها می باشد (فرسوم،1996): در این روش داده های زیادی به کار برده می‏شود، شبیه سازی به طور کلی نیازمند وجود داده های تجربی یا فرضیات منطقی است. در غیر این صورت منتج به نتایج نادرست و اشتباه می گردد.
به منظور استفاده از شبیه سازی مونت کارلو در ارزش یابی پروژه های IT این نکته بسیار حائز اهمیت است که توزیع منتخب برای تحلیل دارای یک توجیه تجربی باشد و بستگی میان متغیرها به صورت مناسب مدلسازی شود. برای راحتی محاسبات ضروری است که از فرضیات بدون توجیه اجتناب گردد( وانگ، 2003).
یکی از مزایای مدل شبیه سازی آن است که می تواند پاسخگوی تحلیل اختیارات وابسته به مسیر باشد که در آنها ارزش اختیارات نه تنها به ارزش آن اختیار خاص بلکه به مسیر خاصی که به آن اختیار منجر شده است نیز وابسته است.
با توسعه سریع فناوریهای سخت افزاری و نرم افزاری، مدل شبیه سازی بیش از پیش کارآمدتر و آسان‏تر شده است. یک دستگاه رایانه نوت‏بوک معمولی قادر به انجام هزاران تکرار از شبیه‏سازی در یک ثانیه است و برنامه‏های نرم افزاری جدیدی مانند کریستال بال این امکان را فراهم نموده اند که هر فردی بتواند از روش شبیه سازی استفاده کند.
جدول2-7 مقایسه ی کارایی روش های حل مسائل اختیارات در برخورد با شرایط مختلف مسئله
nمتغیر حالت
دو متغیر حالت
یک متغیر حالت
مسائل چند اختیاره
اختیارات آمریکایی
اختیارات اروپایی

غیر کارا
غیر کارا
تا حدی کارا
غیر کارا
غیر کارا
کارا
فرمول بلک و شولز
غیر کارا
تا حدی کارا
کارا
کارا
کارا
کارا
درخت دو دویی
کارا
کارا
کارا
کارا
کارا
کارا
روش شبیه سازی

تنها روشی که در حالت وجود n متغیر حالت کارا است روش شبیه سازی است و تنها ضعف روش شبیه سازی وابسته بودن آن به امکانات سخت افزاری پرسرعت است.
2-6- متغییرهای ورودی و نحوه ی تخمین آن ها در ارزش گذاری اختیارات
چالش عمده در محاسبه ارزش گذاری اختیارات برآورد پارامتر ورودی است. در این بخش پارامترهای ورودی برای ارزش گذاری، نحوه ی برآورد آنها و محدودیت در برآورد آنها بیان می شود.
2-6-1- ارزش دارایی مورد بررسی(S0):
ارزش دارایی از جریانهای نقدینگی که انتظار می رود پروژه در طول عمر خود بدست آورد محاسبه می شود. ارزش فعلی جریان نقدینگی مورد انتظار بر اساس روش DCF به عنوان ارزش دارایی لحاظ می شود. این تخمین ها با عدم قطعیت بالایی همراه می باشند، بنابراین برای تنزیل جریان های نقدینگی از نرخ تنزیل تعدیل شده با خطرپذیری(نرخ تنزیل بدون خطر پذیری به اضافه مقداری به عنوان خطرپذیری) استفاده می شود(کوداکولا و پاپودس،2006).
2-6-2- تغییر پذیری در ارزش دارایی
2-6-2-1-تغییر پذیری چیست؟
تغییر پذیری یک پارامتر ورودی مهم است که تاثیر قابل توجهی در ارزش اختیار دارد و احتمالا مهم ترین پارامتر در تخمین اختیارات حقیقی می باشد. تغییرپذیری بازنمایی کننده عدم قطعیت مرتبط با جریان های نقدینگی تشکیل دهنده ارزش کلی دارایی مورد بررسی می باشد(کوداکولا و پاپودس،2006).
2-6-2-1-1- روش های تخمین تغییرپذیری:
1)شبیه سازی مونت کارلو
در شبیه سازی مونت کارلو، جریان های نقدینگی پروژه در طول عمر پروژه شبیه سازی می شود و یک ضریب تغییرپذیری برای هر مجموعه از جریانات نقدینگی با اعمال لگاریتم بر جریانات نقدینگی به دست آورده می شود. در این روش به تعداد شبیه سازی های صورت گرفته، ضریب تغییرپذیری تولید می شود. بنابراین به جای تنها یک ضریب تغییرپذیری توزیعی از این فاکتور ایجاد می شود. می توان متوسط این مقادیر شبیه سازی شده به عنوان ضریب تغییر پذیری در نظر گرفت(کوداکولا و پاپودس،2006).
2)روش لگاریتم جریانات نقدینگی
این روش بر تغییرات جریان های نقدی در گذشته مبتنی می باشد، که از ارزش های واقعی دارایی در گذشته برای محاسبه ضریب تغییرپذیری استفاده می کند. بنابراین ضریب به دست آمده از این روش می تواند مناسب ترین نماینده از تغییر پذیری ارزش دارایی باشد. مراحل محاسبه این ضریب به صورت زیر است:
– محاسبه جریان های نقدینگی در طول تولید در گذشته با بازه های زمانی منظم(برای مثال سال).
– محاسبه بازده مربوط به هر بازه زمانی، با شروع از دومین بازه زمانی و تقسیم جریان های نقدینگی جاری به مقدار آن در سال گذشته.
– به دست آوردن لگاریتم همه بازده ها.
– محاسبه انحراف استاندارد لگاریتم بازده های مربوط به مرحله قبل، که همان تغییرپذیری برای ارزش دارایی مورد نظر می باشد. این ضریب اغلب به صورت درصد بیان می شود (کوداکولا و پاپودس،2006).
2-6-3- قیمت اعمال اختیار
در دنیای اختیارات حقیقی، معمولا اجرای یک اختیار شامل ایجاد و ساخت یک ساختمان یا خط تولید می باشد. اگر چه تصمیم برای انجام در لحظه صورت می گیرد، ولی اجرای آن مستلزم به صرف زمان است. هزینه اجرای اختیار با هزینه سرمایه گذاری، ارزش دارایی را مستقیما تحت تاثیر قرار می دهد. حساسیت ارزش اختیار نسبت به این هزینه باید تحلیل شود تا نگرش بهتری نسبت به ارزش اختیار به دست آید. امکان دارد هزینه اجرای اختیار در طول عمر اختیار تغییر کند و در نتیجه معادلات ارزش گذاری اختیار بایستی متناسب با آن تنظیم شوند(کوداکولا پاپودس،2006).
2-6-4- عمر اختیار
بر خلاف اختیارات مالی، عمر اختیار برای اختیارات حقیقی با قطعیت واضح نیست. بعضاً معلوم نیست که دقیقا چقدر فرصت وجود خواهد داشت که بتوان اختیار را اعمال نمود و معمولاً سررسیدی که بتوان به کمک آن تصمیم گیری کرد وجود ندارد. برای مثال این مشکل خواهد بود که زمان مورد نیاز برای ایجاد یک پروژه تخمین زده شود قبل از اینکه به صورت تجاری به اجرا درآید. عمر اختیار برای شفاف شدن عدم قطعیت باید به قدر کافی طولانی باشد، اما نه آنقدر طولانی که ارزش اختیار به خاطر ورود رقبا بی معنا شود. در مورد یک اختیار مالی، ارزش اختیار با افزایش عمر اختیار افزایش می یابد، چرا که گستره ی ارزش درآمدهای ممکن با چارچوب های زمانی طولانی افزایش یافته و در نتیجه پتانسیل بالاسری افزایش می یابد. در اختیارات حقیقی این رابطه آنقدر هم مستقیم نیست.
ممکن است با افزایش عمر اختیار و تاخیر در تصمیم گیری به دلیل ورود رقبا به بازار فرصت از بین رفته و ارزش اختیار کاهش یافته یا اساساً از بین برود(کوداکولا و پاپودس،2006).
2-6-5- تعداد بازه های زمانی
مدل بلک شولز یک راه حل تحلیلی با فرم بسته ارائه می کند، و نیاز نیست عمر اختیار به بازه های زمانی تقسیم شود. وقتی بازه زمانی کوچک و تعداد بازه ها طی عمر اختیار افزایش یابد، پاسخ روش درخت دوجمله ای به سمت پاسخ مدل بلک-شولز میل خواهد کرد. با توجه به پیشینه تحقیق تعداد بازه زمانی پنج یا شش مناسب بوده و ارزش نهایی اختیار از راه حل بلک-شولز به طرز چشم گیری متفاوت نخواهد بود. در مقایسه با خطاهای موجود در تخمین بسیاری از پارامترها ی ورودی، تاثیر تعداد بازه های زمانی بر ارزش اختیار ممکن است بسیار ناچیز باشد(کوداکولا و پاپودس،2006).
2-7- اختیارات و عدم قطعیت
انعطافپذیری زمانی ارزش پیدا میکند و یا به عبارت دیگر وجود انعطافپذیری زمانی توجیه منطقی دارد که عدم قطعیت وجود د اشته باشد، هرچه میزان عدم قطعیت در پروژه بالاتر باشد، شانسهای بیشتری در پروژه برای بدست آوردن ارزشهای بالاتر وجود دارد و ارزش انعطافپذیری بیشتر میشود.
از دید نظریهی اختیارات بر خلاف عقیدهی متداول، وجود عدم قطعیت برای افزایش ارزش پروژه مفید است. برای روشن تر شدن مطلب، مثالی ارائه می شود:
فرض میشود نمودار احتمالی یکی از متغیرهای دارای عدم قطعیت مانندX، که متغیر تابع ارزش پروژهای است، به صورت نمودارتوزیع احتمالی نرمال باشد (شکل 2-4). در تحلیل حساسیت ارزش پروژه، مقدار بحرانی این متغیر عدم قطعیتی مشخص شده است و برابر با X فرض میشود.

شکل2-4 نمودار توزیع احتمالی متغیر x که دارای توزیع نرمال استاندارد است و بخش خوشبینانه و بدبینانهی نمودار نسبت به مقدار بحرانی x_C
بنابر تحلیل حساسیت انجام شده بر روی NPV بر حسب متغیر X، به ازای مقادیر بزرگتر x_C، مقدارNPV بزرگتر از صفر است. طبق نظریهی اختیارات حقیقی، چنانچه در پروژه اختیاراتی وجود داشته باشد که شرایط عملی کردن آنها زمانی بوجود میآید که متغیر x ، بزرگتر ازx_C است، آنگاه مساحت قسمت راست x_C در نمودار احتمالی x، بیانگر میزان شانس عملی شدن آن اختیارات و به نوعی بیانگر وزن ارزش آن اختیارات است. بنابراین مشاهده میشود که از دیدگاه اختیارات حقیقی، بخش خوشبینانهی تابع توزیع احتمال متغیردارای عدم قطعیت، دارای ارزشی مثبت برای پروژه است و هرچه واریانس این متغیر بیشتر باشد، بخش خوشبینانهی تابع توزیع احتمال بزرگتر خواهد بود.
چنانچه عدم قطعیت به سمت صفر میل کند، آنگاه انعطافپذیری در پروژه امکان عملی شدن را پیدا نمیکند، بنابراین ارزش اختیارات به سمت صفر و ارزش کلی پروژه به سمت ارزش خالص فعلی پایه، حاصل از روش DCF میل میکند.
به طور کلی ارزش یک پروژه را میتوان به دو قسمت تقسیم کرد: (1973، Black& Scholes)
* ارزش پایه پروژه بدون در نظر گرفتن ارزش اختیاراتNPV_(no option)))
* ارزرش اختیارات پروژهNPV_( option)))
رابطهی 2-4- تجزیه مقدارNpv کل به دو مقدار جزئی:
NPVt=NPV(option)+NPV(no option) (4-2)
پروژهای دارای اختیاراتی است که این نوع اختیارات هیچ نوع تغییر مقیاسی را در پروژه ایجاد نمیکنند، به عنوان مثال دارای اختیارات تعلیق و بستن دائمی پروژه است. اگر نمودار NPV این پروژه برحسب تغییرات قیمت محصول پروژه، S، درنظر گرفته شود، آنگاه نمودارNPV ای که به روش اختیارات حقیقی و روش DCF سنتی حاصل میگردد مانند شکل 2-5 است.

شکل 2-5 مقدار NPVبر حسب قیمت S براساس روش DCF، و اختیارات حقیقی (دیاس، 2004).
نموداری که با خط پررنگ نشان داده شده است بیانگر تغییرات NPV برحسبS به روش DCF سنتی است. نموداری که با خط چین نشان داده شده است بیانگر تغییرات NPV با احتساب ارزش اختیارات حقیقی با واریانسδ^2 است و نموداری که با خط پر و کم رنگ نشان داده شده است بیانگر تغییرات NPV به روش اختیارات حقیقی با واریانس δ^2 است(δ ́^2>δ^2).
همانطور که مشاهده می شود در این مثال، زمانی که قیمت از نقطه سربه سری کمتر است، NPV سنتی مقادیر منفی دارد، در حالی که NPV روش اختیارات مقادیر مثبتی دارد، این بدلیل وجود اختیاراتی در پروژه است که به مدیریت اجازه می دهد در صورت پایین بودن قیمت، پروژه را به سمت زیان کمتر سوق دهد، مانند اختیار تعلیق تولید یک کارخانه در صورت افت قیمت. همانطور که مشاهده می شود در قیمت های بالاتر، NPV روش اختیارات حقیقی به سمت NPV سنتی میل می کند و این به این دلیل است که در قیمت های بالا، اختیاراتی که حجم عملیات تولیدی را تغییر نمی دهند، دیگر کاربرد پیدا نمی کنند و استراتژی عملیاتی به ثباتی نسبی می رسد. نکته ی قابل توجه دیگر در شکل 2-4 این است در صورتی که واریانس تغییرات متغیر دارای عدم قطعیت مانند قیمتS ، افزایش یابد، ارزش انعطاف پذیری و یا اختیارات نیز افزایش می یابد، بنابراین مقادیر NPV با واریانسδ ́^2 از مقادیرNPV با واریانس δ^2، بزرگتر است زیرا δ ́^2>δ^2 است.
لازم به ذکر است که تمام ویژگی های شکل2-5 به صورت عمومی در تمام پروژه ها با ویژگی های مشابه مثال بالا برقرار است و نکات استنباط شده در بالا در مثال های عملی قابل لمس و همچنین با استفاده از روابط تحلیلی قابل اثبات است.
ارزش اختیارات زمانی نقش پررنگ تری پیدا می کند که NPV پایه ی پروژه در محدوده ی صفر قرار دارد. در این جا تفاوت دو دیدگاه نظریه ی اختیارات و روش های سنتی می تواند در دو تصمیم کاملاً متفاوت مبنی بر عدم انجام پروژه و انجام پروژه آشکار شود، زیرا پروژه ای که بر مبنای NPV روش سنتی رد می شود با NPV حاصل از روش اختیارات حقیقی توجیه اقتصادی پیدا می کند.
2-8- مقایسه اختیارات حقیقی با درخت تصمیم
وقتی بحث عدم قطعیت در مورد پروژه و فرصت برای تصمیمات مشروط مطرح می شود. هم روش 25DTAو هم روشROA26 قابل استفاده هستند. بین این دو روش دو تفاوت عمده وجود دارد.
1. روش DTAمیتواند هم به ریسک بازار و هم به ریسک داخلی اهمیت دهد. اما روشROA تنها به ریسک بازار می پردازد. راه حل های روش اختیارات حقیقی برای ریسک داخلی معتبر نیست. چرا که چارچوب نظری ROAبر خطرپذیری بازار مبتنی می باشد(کوداکولا و پاپودس،2006).
2. روش DTAاز طریق احتمال بازده های پروژه به ریسک ها می پردازد. و برای این کار معمولا از توزیع احتمال های گسسته استفاده کرده و در نتیجه تنها بر تعداد معدودی از بازده های محتمل متمرکز می شود. در حالی که ROA به طیف گسترده ای از بازده ها اهمیت میدهد این موضوع یک تفاوت آشکار در نرخ تنزیل مورد استفاده در تنزیل جریانات نقدینگی ایجاد میکند. در واقع هیچ توافق کلی درباره ی مناسب ترین نرخ تنزیل برای استفاده در درخت های تصمیم وجود ندارد. در حالی که نرخ تنزیل مناسب برایROA، نرخ تنزیل بدون ریسک می باشد. اشکال وارد بر DTA این است که احتمال های در نظر گرفته شده برای بازده ها منشا ذهنی دارند. در غیاب ریسک های بازار، روش DTA برای ارزش گذاری پروژه مناسب تر بوده، اما در صورت وجود چنین ریسک هایی ROA ابزار بهتری می باشد. روش اختیارات حقیقی جایگزین روش درخت تصمیم نیست بلکه مکمل آن است. وقتی تصمیمات مشروط هم با ریسک های بازار و هم با ریسک های داخلی سروکار دارد. این دو روش در کنار هم می توانند بالاترین ارزش را برای تحلیل گر و تصمیم گیرنده فراهم کنند(کوداکولا و پاپودس،2006).
2-9- تحلیل اختیارات حقیقی در چه زمانی ارزشمندتر است؟
وقتی عدم قطیعیت کم و فضایی محدود برای انعطاف پذیری مدیریتی وجود داشته باشد، روش ROA کم ارزش خواهد بود. روش ROA در پروژه های با NPV بالا ارزش بیشتری در سرمایه گذاری ایجاد نمی کند. چرا که پروژه از قبل جهت سرمایه گذاری مناسب بوده و ارزش افزوده ای که ممکن است به وجود آید. تغییری در این تصمیم ایجاد نمی کند. همین طور در پروژه های با NPV بسیار پایین، این ارزش افزوده ای که به وسیله اختیارات حقیقی ایجاد می شود، معمولا در حدی نیست که موجب مثبت شدن NPV شده و به تغییر تصمیم بر سرمایه گذاری منجر شود. شکل(2-6) رابطه اثر بخشی ROA را با NPV پروژه و عدم قطعیت حاکم بر محیط نشان می دهد(کوداکولا و پاپودس،2006).

شکل 2-6 مزایای تحلیل اختیارات حقیقی مرتبط با ارزش فعلی دارایی(کوداکولا و پاپودس،2006).
2-10- چرا تحلیل اختیارات حقیقی ارزشمند است؟
پروژه ای با یک ارزش اختیار بالا نشانگر عدم قطعیت بالای بازار و پتانسیل بالادست برای پروژه است. در چنین پروژه ای ممکن است برای حل عدم قطعیت و آسان سازی تصمیم گیری مشروط، انجام مطالعه برای کسب اطلاعات بیشتر از بازار ضروری باشد. برای این کار ممکن است به جای سرمایه گذاری همه جانبه در یک پروژه با اجرای آن، ابتدا یک مطالعه بازار یا توزیع آزمایشی از محصول در یک بازار آزمایشی محدود، به اجرا درآمده و در صورت مطلوب بودن نتایج نسبت به سرمایه گذاری کامل در پروژه و حتی افزایش مقیاس پروژه اقدام شود. به این ترتیب از فواید پتانسیل بالادست(مثبت) پروژه استفاده می شود. در نقطه مقابل، در صورت کسب نتایج نامناسب، ممکن است پروژه کوچک شده یا حتی متوقف شود. سرمایه گذاری های کوچک مقیاسی که باعث شفافیت در عدم قطعیت بازار می شود آموزش فعال خوانده می شود. گاهی ممکن است برای حل عدم قطعیت، به جای سرمایه گذاری بر روی آموزش فعال، راهبرد صبر و انتظار اتخاذ شده و تصمیم گیری درباره ی سرمایه گذاری تا شفافتر شدن عدم قطعیت به مرور زمان به تعویق بیافتد(کوداکولا و پاپودس،2006).
در صورت بالا بودن عدم قطعیت داخلی مرتبط به کارایی فن آوری، حل عدم قطعیت بازار ضروری است، اما برای بدست آوردن ارزش صحیح اختیارات انتظار ناکافی بوده و حل چنین عدم قطعیت داخلی، مستلزم سرمایه گذاری بر روی آزمایش فعال می باشد. در حالی که DCF یک روش ثابت برای تصمیمات سرمایه گذاری را ارائه می کند،ROA نقشه راهبردی ارائه می کند که بهترین تصمیمات مشروط را، به ویژه تصمیماتی که به عدم قطعیت های بازار مربوط می شوند، بازنمایی می کند، مرتبط هستند. روش ROA به ارزیابی گزینه های ممکن یاری می کند، بنابراین سرمایه گذاری از پتانسیل بازده مثبت بهره مند شده و قسمت منفی ریسک به حداقل می رسد. روش ROA اطلاعات ارزشمندی را برای ادامه یا متوقف کردن تصمیمات ارائه می کند. این اطلاعات نه تنها بر ارزش یابی پروژه ها به جهت مزیت خودشان مبتنی است بلکه بر مبنای مزیت نسبی آن ها نسبت به یکدیگر نیز می باشد. وقتی ارزش اختیار قابل توجه باشد، پروژه هایی بر اساس DCF تنها رتبه بندی پایینی داشته و جذابیت چندانی برای سرمایه گذاری ندارد، ممکن است به رتبه های بالاتری ارتقا یافته و در اولویت سرمایه گذاری قرار گیرند. روش ROA می تواند زمانی که دو یا چند پروژه شرکت رقیب، NPV های مشابه دارند گره گشا باشد(کوداکولا و پاپودس،2006).
روش ROA به عنوان جایگزین DCF، نباید به عنوان ابزاری برای توجیه پروژه هایی که باید رد شوند تعبیر شود. اگر پروژه ای NPVمنفی بالایی داشته باشد و قاعدتاً رد شده تلاش برای توجیح چنین پروژه ای با استفاده از روش اختیارات حقیقی تلاشی بی معنا خواهد بود. وقتی ریسک بازار و ریسک داخلی در کنار فرصت هایی برای تصمیم گیری های مشروط وجود دارد، ROA با ترکیب با DCF می تواند ارزشیابی بهتری فراهم کند. روش ROA جایگزینی برای روش های DTA یا DCF نیست، بلکه این روش ابزارهای سنتی را به روش ارزش یابی کامل تری تبدیل می کند(کوداکولا و پاپودس،2006).
2-11- سرمایه‏گذاری
در اقتصاد سرمایه‏گذاری این گونه تعریف می شود:( دیگزیت و پیندیک، 1994)
"صرف کردن هزینه به امید دریافت پاداش در آینده"
دو مشخصه اصلی و مهم تصمیمات سرمایه‏گذاری که در ارتباط با متدولوژی RO هستند عبارتند از:(دیاس، 2005)
* غیر قابل برگشت بودن27
* عدم قطعیت28
سرمایه‏گذاریها به طور معمول غیر قابل برگشت هستند. این بدان معنی است که در صورتی که کسب و کار موفق نشود، هزینه صرف شده قابل بازگشت نیست. هزینه صرف شده برای سرمایه‏گذاری به طور کامل و یا قسمتی از آن از دست می رود29. برای مثال هزینه صرف شده طراحی یک نرم افزار که مفید واقع نشود کاملا از دست رفته است، ولیکن در مورد خرید تجهیزات که تا حدی دارای ارزش (دست دوم) باشند، هزینه صورت گرفته تا حدی قابل جبران است. در این صورت نیز ارزش این تجهیزات به عوامل تکنولوژیکی و اقتصادی بستگی دارد.
2-12- پیچیدگی30
فناوری اطلاعات باید با تعداد بی شماری از عملکردهای کسب و کار در تعامل باشد. تغییر در شرایط کسب و کار موجب تغییر در این عملکردها و در نتیجه تغییر در سیستم های اطلاعاتی می شود. این سیستمها برای ایجاد ارزش در سازمان طراحی شده اند و تقریباً تمامی جنبه های کسب و کار را چه به صورت تنها مثل یک نرم افزار کاربردی مدیریت مالی و چه به صورت یک سیستم یکپارچه مانند نرم افزار کاربردی ERP برای کل سازمان در بر می گیرند. بنابراین ارزش یابی فناوری اطلاعات نمی تواند به صورت ایزوله صورت گیرد و برای این منظور بایستی فناوری اطلاعات را به صورت یک واحد ایجاد ارزش در نظر گرفت و تاثیرات زیادی که برکسب و کار خواهد داشت را در ارزش یابی سرمایه‏گذاری فناوری اطلاعات به گونه ای دخالت داد.
2-13- الگوهای اجرای پروژه های IT
مدیران IT وظیفه پیچیده و مشکلی درخصوص تحلیل گزینه‏های مختلف اجرای پروژه و انتخاب بهینه ترین گزینه سرمایه‏گذاری دارند. در حال حاضر 3 گزینه اصلی برای اجرای پروژه های سیستم های اطلاعاتی وجود دارد: (2006،Munoz)
* ساختن سیستم اطلاعاتی توسط خود سازمان
* برون سپاری توسعه سیستم اطلاعاتی به شرکت دیگری که با استفاده از فرآیندها و نرم افزارهای مناسب پروژه را اجرا کند.
* اجرای سیستم اطلاعاتی با استفاده از خدمات جدید تحت وب با عنوان "utility computing"
در صورت اجرای سیستم اطلاعاتی درون سازمان، شرکت مسئول اجرا، توسعه و پشتیبانی سیستم اطلاعاتی توسط منابع داخلی سازمان است. در این حالت بروز نمودن فناوری ها مستلزم سرمایه‏گذاری قابل توجه و استخدام و آموزش پرسنل فنی است.
اگر اجرا و نگهداری سیستم اطلاعاتی برون سپاری به یک شرکت مشاور واگذار شود، نرم افزار و سخت‏افزارهای سیستم تحت قیمت و ظرفیت ثابت تامین خواهند شد. محدودیت اصلی این روش این است که بدون توجه به میزان خدمات مشاوره ای ومنابع و تجهیزات پروژه استفاده شده در هر زمان سازمان هزینه ای ثابت را پرداخت می کند.
مدل خدمات جدید تحت وب با نام "utility computing" توسط کمپانی های بزرگ مانند Sun, HP IBM, Microsoft, Google و Oracle ارائه می شود. مدل Utility computing یک مدل خدماتی است که در آن یک سازمان تامین کننده خدمات (Service Provider) مدیریت منابع محاسباتی و زیرساخت های اطلاعاتی را مطابق تقاضای مشتری فراهم می آورد و بنابر میزان استفاده سازمان را شارژ می کند. این مدل به دنبال بیشینه کردن استفاده موثر از منابع و یا کمینه کردن هزینه‏هاست. در صورت استفاده از این مدل سیستم های اطلاعاتی از طریق اینترنت قابل دسترسی هستند و بنابر استفاده سازمان از آنها هزینه پرداخت می شود و هر زمان می توان از این خدمات بیشتر یا کمتر استفاده کرد. در واقع سازمان فقط برای استفاده بالفعل از زیرساخت های شبکه، پهنای باند یا نرم افزارهای کاربردی هزینه می کند.
در حال حاضر استفاده از مدل تحت وب utility computing به عنوان یک گزینه بسیار خوب برای سازمان ها مطرح است. به جای خرید سخت افزار و نرم افزار، سازمان ها در حال روی آوردن به دسترسی به منابع محاسباتی از طریق اینترنت هستند، چرا که در این حالت فقط به ازای میزان استفاده از این تسهیلات (همانند تسهیلات آب و برق) هزینه پرداخت می کنند. استفاده از این گزینه به سازمان کمک می‏کند که تمرکز اصلی خود بر روی فعالیت های رقابتی و بازار داشته باشد و مدیریت سیستم های اطلاعاتی را به تامین کنندگان utility computing واگذار کند، از جمله منفعت اصلی این گزینه دسترسی قدرتمند به تسهیلات محاسباتی با هزینه ای کمتر از ساخت درون سازمانی و یا برون سپاری است. علاوه بر هزینه کمتر از جمله منافع دیگر این گزینه می توان موارد ذیل را نام برد: استفاده از متخصصین خبره، دسترسی سریع تر به بازار و ریسک کمتر به علت سرمایه‏گذاری با هزینه کرد کمتر.
استفاده از این تسهیلات به مدیران IT اجازه می دهد تا انعطاف‏پذیری بیشتری برای مقابله با شرایط عدم‏قطعیت و رقبا داشته باشند، چرا که در این حالت می توان پروژه های IT را به صورت پویا با تغییرات شرایط بازار یا فناوری تطبیق داد. برای مثال اگر سهم بازار سازمان در کسب و کار افزایش یابد یا فناوری اطلاعاتی بروز شود، این امکان وجود دارد که سرویس های utility computing را افزایش داد و یا بالعکس در صورتی که سهم بازار سازمان کاهش یابد می توان استفاده از این خدمات را کاهش داد و بالتبع هزینه کمتری پرداخت کرد.
با این حال این روش دارای ریسک هایی نیز می باشد. سازمان هایی که از ارزش این تسهیلات و یا نیازشان (برای مثال تعداد کاربران و سطح استفاده) مطمئن نیستند، رغبتی به این روش اجرای پروژه های IT نیستند. نگرانی بسیاری از سازمان‏های بزرگ نیز درباره امنیت اطلاعات، کنترل و عملکرد کم (مخصوصاً وقتی نرم افزار مربوط به امور حیاتی و رقابتی سازمان است) این شیوه زیاد می‏شود. بنابراین بایستی همه این موارد هنگام انتخاب این روش سرمایه‏گذاری مدنظر قرار گیرد.
صرفنظر از روش های اجرای پروژه های IT، تحلیل جامع و دقیق شرایط عدم قطعیت و ریسک های سرمایه‏گذاری IT در موفقیت پروژه های فناوری اطلاعات نقش بسیار حیاتی دارد. مدل های سنتی انتخاب پروژه عملکرد صحیحی ندارند، چرا که تمام ملاحظات ریسک و شرایط سرمایه‏گذاری را در نظر نمی‏گیرند. توسعه یک چارچوب جدید تصمیم گیری بسیار ضروری است تا به مدیران IT کمک کند که با وجود ریسک آلترنیتوهای اجرای پروژه را مقایسه و بهترین گزینه را انتخاب کنند.
2-14- روش های سنتی ارزیابی سرمایه‏گذاری
بودجه بندی سرمایه31 فرآیند تحلیل و انتخاب پروژه از میان گزینه های مختلف سرمایه ای است. روشهای قدیمی بودجه بندی به منظور تحلیل و انتخاب سرمایه‏گذاری ها با زمان اجرای بلندمدت مانند تجهیزات تولیدی و ساخت کارخانجات جدید توسعه یافته اند و در محاسبه ارزش پروژه های IT با این روشها، این پروژه ها نیز یک سرمایه‏گذاری با زمان طولانی تلقی می شوند. این در حالی است که زمان انتظاری یک پروژه IT (به علت نوآوری هایی که این پروژه ها را سریعاً قدیمی می کند) کوتاهتر است.
روش های مرسوم در ارزش یابی سرمایه‏گذاری پروژه ها روش های مبتنی بر محاسبه جریان نقدینگی و مقایسه منافع و هزینه ها با استفاده از مدل DCF هستند. شش مدل بودجه‏بندی سنتی که برای ارزش‏یابی سرمایه‏گذاری ها استفاده می شوند عبارتند از: بازگشت سرمایه32، نرخ بازپرداخت سرمایه‏گذاری33، نسبت هزینه- منافع، ارزش فعلی خالص (NPV) ، شاخص سودآوری34 و نرخ بازگشت داخلی (IRR) (لادون، 2004).
تحقیقات آماری رایان،گراهام و هاروی، در بین شرکتهای سرمایه گذاری آمریکایی، شینودا در ژاپن و وایکووسکی و دیگران در فنلاند نشان میدهد که در سالهای اخیر NPV به عنوان شاخص غالب در دنیای ارزیابی مالی پروژهها مطرح شد.
در روش ارزش فعلی خالص (NPV) ارزش یک سرمایه‏گذاری با استفاده از هزینه‏ها، درآمدها و ارزش زمانی پول به دست می آید.
مقدار NPV حاصل کسر ارزش فعلی هزینه ها از ارزش فعلی منافع است. رابطه 2-6 فرم استاندارد معادله NPV وقتی نرخ تنزیل ثابت فرض می شود و معادل با هر دوره زمانی تنزیل صورت می گیرد را نشان می دهد:

که در آن:
= NPV0 ارزش خالص فعلی در دوره زمانی 0
= F benefits,n ارزش آتی جریان نقدینگی منافع در دوره زمانی n
= F costs,n ارزش آتی جریان نقدینگی هزینه ها در دوره زمانی n
= P bemefits,n ارزش فعلی جریان نقدینگی منافع در دوره زمانی n
= P costs,n ارزش فعلی جریان نقدینگی هزینه ها در دوره زمانی n
= r نرخ تنزیل ثابت در دوره زمانی
= n تعداد واحدهای زمانی
سودمندی و سادگی روش NPV باعث شده است استفاده از این روش در ارزیابی مطلوبیت پروژه ها بسیار معمول باشد. با این وجود، این روش به این شهرت دارد که ارزش سرمایه‏گذاری ها را دست کم فرض می کند، چراکه یکی از فرض های اصلی آن این است که وقتی یک بار که سرمایه‏گذاری صورت گرفت، تا انتها تغییرناپذیر خواهد بود. نقص دیگر NPV نیز محاسبه ارزش پروژه های با مدت زمان طولانی است که با نرخ تنزیل شدیدی ارزش آنها مورد اغماض قرار می گیرد.
علاوه بر معایبی که ذکر شد، NPV براین فرض استوار است که پارامترهای پیش بینی شده ورودی ایستا و دارای تعداد دقیق و معین هستند. با این حال NPV روش ارزشمندی است که به عنوان پایه و اساس در توسعه روش های جدید از جمله Real Options مورد استفاده قرار گرفته است.
روشهای سنتی بودجه بندی سرمایه دارای نواقص زیادی برای تحلیل ارزش کسب و کاری پروژه های IT هستند. این روشها هیچ کدام بسیاری از منافع نامشهود IT را در نظر نمی‏گیرند. عدم قطعیت و ریسک نیز در آنها لحاظ نمی شود.
ح2-15- تحلیل ریسک سرمایه‏گذاری‏های فناوری اطلاعات
عمده سرمایه‏گذاری های فناوری اطلاعات در جنبه های نرم افزار، سخت افزار، افراد، آموزش، طراحی، نگهداری و پشتیبانی سیستمهای اطلاعاتی صورت می گیرند تا قدرت رقابتی و ارزش بیشتری برای سازمانها فراهم آورند(سات ات ال، 2006).
پاول در سال 1992 سرمایه‏گذاری در بخش IT را با انواع دیگر سرمایه‏گذاریها مقایسه نمود تا این موضوع را مورد بررسی قرار دهد که آیا سرمایه‏گذاریهای IT با دیگر سرمایه‏گذاریها متفاوت هستند یا خیر. او در ابتدا به این مساله اشاره می کند که سرمایه‏گذاریهای IT به این علت صورت می‏گیرند که سازمانها می‏خواهند مزیت رقابتی بدست آورند، تولیدشان را بهبود بخشند، به روشهای نوین مدیریتی و سازماندهی دست یابند و کسب و کار جدیدی را طرح‏ریزی نمایند. یکی از مشکلات ارزیابی فناوری اطلاعات این است که کمی نمودن منافع و مسائل آن مشکل است. در ادامه پاول این فرضیه را مطرح می کند که سرمایه‏گذاریهای IT با دیگر سرمایه‏گذاریها تفاوت دارد. او برای اثبات این فرضیه از آزمون فرض استفاده می کند و دو راه حل را در نظر می گیرد. یکی اینکه سرمایه‏گذاریهای IT با دیگر سرمایه‏گذاریها فرقی ندارد و بنابراین همان تکنیکهای قبلی برای ارزیابی آنها مناسب هستند و گزینه دیگر آن کهIT با دیگر سرمایه‏گذاریها متفاوت است و بنابراین روشهای قبلی در این حوزه پاسخگو نیستند. در آخر پیشنهاد پاول این است که بایستی روش نوینی در این زمینه ایجاد شود که بر مسائل و مشکلات فعلی ITI35 فائق شود.
هدف بکارگیری IT (اثربخشی، کارایی و یا کسب و کار جدید) در انتخاب شیوه ارزیابی سرمایه‏گذاری موثر است. همواره این هدف بستگی به سطح پیشرفت فناوری اطلاعات تا آن مقطع از زمان تصمیم گیری به سرمایه‏گذاری دارد. امروزه وجود تکنولوژیهای جدیدی چون ریزپردازنده ها، مشتری/سرویس دهنده، اینترنت، اینترانت، سیستمهای خاص منظوره و … سبب شده است تا سازمانها اهداف متنوعی را در سرمایه‏گذاری IT دنبال کنند و از این رو شیوه صحیح ارزیابی این گونه از سرمایه‏گذاریها عاملی حیاتی در انتخاب گزینه صحیح سرمایه‏گذاری می باشد.
از سوی دیگر یکی دیگر از مشکلات ارزیابی IT وجود عدم قطعیت در این حوزه است. در حال حاضر تکنیکهای ارزیابی سرمایه‏گذاری متداول مانند روش DCF به طور گسترده ای مورد انتقاد قرار گرفته اند، چراکه قادر نیستند شرایط عدم اطمینان (فاکتوری که در تصمیم‏گیری های سرمایه‏گذاری IT متداول است) را مدلسازی کنند. برای مثال در این شرایط ممکن است جایی که یک ارزیابی سرمایه‏گذاری فناوری اطلاعات منتج به NPV منفی می شود، هنوز هم سرمایه‏گذاری بتواند اختیارات ارزشمندی را ایجاد کند که در شرایط مطلوب (یعنی شرایطی که ریسکهای فنی یا منابع دیگر عدم اطمینان کمتر باشند) سرمایه‏گذاری اولیه در فناوری اطلاعات موفق باشد.
2-16- ویژگیهای خاص سرمایه‏گذاریهای فناوری اطلاعات
در بسیاری از جنبه ها سرمایه‏گذاری IT را می توان با سرمایه‏گذاریهایی در زمینه تجهیز کردن تولید مقایسه کرد، با این تفاوت که در سرمایه‏گذاریهای IT عوامل سازمانی نیز دخیل هستند. همین طور سرمایه‏گذاریهای IT وجوه مشترک زیادی با سرمایه‏گذاریهای R&D دارند، از جمله این وجه اشتراکها می‏توان نامشهود بودن، منافع دراز مدت و تاثیرگذاری بر کل سازمان را نام برد. در زیر به برخی از ویژگیهای خاص این سرمایه‏گذاریها اشاره می کنیم: (سان ات ال، 2006)
* عدم قطعیت
تصمیمات سرمایه‏گذاری IT معمولاً به منظور تهیه تجهیزات جدید، استخدام افراد متخصص و یا طراحی محصولات جدید (نرم افزار و سیستمهای اطلاعاتی) صورت می گیرند. تمامی این سرمایه‏گذاری ها دارای شرایط عدم قطعیت اقتصادی36، عدم قطعیت فنی37 و انعطاف داشتن مدیریت38 در سرمایه‏گذاری های این نوع پروژه هستند.
عدم قطعیت اقتصادی معمولاً به عوامل بیرونی پروژه بستگی دارد و با نوسانات احتمالی قیمت و هزینه نشان داده می شود. از سوی دیگر عدم قطعیت در مسائل فنی به عوامل درونی مانند اندازه تولید و عملکرد پروژه ها با استفاده از فناوری های متفاوت مرتبط است. انعطاف های مدیریت در پروژه های IT نشان‏دهنده درجه آزادی هستند که مدیریت در تصمیم گیری سرمایه‏گذاری دارد. برای مثال می تواند سرمایه‏گذاری را گسترش دهد، آن را به طور موقتی متوقف کند و یا از ادامه انجام یک پروژه جلوگیری به عمل آورد. حال اگر یکی از احتمالات در تحلیل اقتصادی نادیده گرفته شوند، ارزیابی سرمایه‏گذاری به طور صحیح صورت نخواهد گرفت.
* در تعامل بودن با یکدیگر
یکی از جلوه های مهم بیشتر سرمایه‏گذاری های فناوری اطلاعات طبیعت در تعامل بودن این پروژه ها با یکدیگر است. برای مثال زیر ساخت فناوری اطلاعاتی که در یک سازمان وجود دارد، در تمام پروژه های IT آن سازمان مشترک است. خود این زیرساخت فناوری اطلاعات ممکن است به تنهایی ارزش زیادی برای سازمان ایجاد نکند، و لیکن می تواند بستر اجرای موفقیت پروژه IT دیگری را فراهم کند و به این ترتیب برای سازمان ایجاد ارزش نماید و بنابراین بایستی در سرمایه‏گذاری آن زیرساخت فناوری اطلاعات اعتبار و دقت لازم لحاظ شود تا منافع آتی حاصل از آن بدست آیند. به طور مشابه، می توان سیستم های اطلاعاتی مانند ERP را مثال زد که در آنها چند سیستم اطلاعاتی در تعامل با یکدیگر هستند.
* برگشت ناپذیر بودن
بیشتر سرمایه‏گذاری های فناوری اطلاعات تا حدودی و یا به طور کامل برگشت ناپذیر هستند. به عبارتی حداقل هزینه های اولیه این نوع پروژه ها مستهلک می شوند، یعنی وقتی سازمان ها خط مشی و بالتبع کسب و کارشان تغییر می کند، هزینه های صرف شده برای IT برگشت ناپذیر هستند. مصداق برگشت ناپذیری سرمایه صرف شده برای پروژه های IT موارد زیر هستند:
اول اینکه تجهیزات و دارایی های فناوری اطلاعات دارای کاربرد خاص هستند و اگر نظر سازمان تغییر کند، این داراییها دارای کاربرد دیگری نیستند. برای مثال نرم افزاری که برای منظوری خاص در سازمان طراحی می شود، احتمالا برای آن منظور خاص کاربرد دارد و در صورت غیر مفید واقع شدن، هزینه صرف شده برای آن مستهلک می گردد. ثانیاً داراییهای IT به صورت دست دوم (حتی اگر بسیار نو باشند) ارزش خیلی کمتری از هزینه صرف شده برای آن ها دارند. ثالثاً بسیاری مواقع سیاست های سازمانی و یا قوانین دولتی به دلایل امنیتی اجازه فروش تجهیزات و دارایی های IT مورد استفاده در سازمان را نمی دهند، که این خود باعث برگشت ناپذیر بودن سرمایه های فناوری اطلاعات می شود.
2-17- نواقص روشهای سنتی برای ارزیابی ریسک سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات
روشهای مبتنی بر DCF از جمله ارزش خالص فعلی (NPV) به طور معمول برای ارزیابی فرصت های سرمایه‏گذاری پیشنهاد می شوند. هدف این متدولوژی مقایسه بین جریانات نقدینگی مثبت و منفی در طی یک چارچوب مشخص و با هدف قضاوت در مورد ارزش پروژه ای است که این جریانات نقدینگی را ایجاد می کند. لازمه این امر این است که جریانات نقدینگی آتی با ارزش زمانی پول متناسب شوند. فرآیند تنزیل ارزش تمامی جریانات نقدینگی را به ارزش حال تبدیل می کند. جمع جبری این جریانات تخمین از ارزش فعلی را بدست می دهد.
در حالی که بزرگی و زمان منافع و هزینه ها با عدم قطعیت زیادی روبرو هستند، غالباً بحث برانگیزترین گام ارزیابی NPV از انتخاب نرخ تنزیل ناشی می شود(لاکنر،1999). در این روش ارزش‏ ‏ارزیابی شده یک سرمایه‏گذاری (یعنیNPV آن) به میزان زیادی به انتخاب نرخ تنزیل حساس می باشد. در واقع نرخ تنزیل نشان می دهد که ارزش پول حاضر به چه میزان از همین مقدار پول در آینده با ارزش تر است و کلید مقایسه پروژه در طی زمان است، چرا که از طریق این پارامتر هزینه ها و منافع پروژه که در زمان های مختلف روی می دهند را می توان مورد مقایسه قرار داد. ریچارد نووفیل در این باره توضیح می دهد که چقدر انتخاب نرخ تنزیل حیاتی است و نقش تعیین کننده‏ای در انتخاب سرمایه‏گذاری دارد. به طور عام هرچقدر نرخ تنزیل بزرگتر در نظر گرفته شود ارزش پروژه کمتر نشان داده می شود و مخصوصاً ارزش پروژه های با افق زمانی بیشتر نمود کمتری پیدا می کند.
پروژه ای را فرض کنید که به یک هزینه صعودی39 نیاز دارد و منافع حاصل از آن در طی سالیان متعدد حاصل می شود. در مدل NPV، تاثیر هزینه صعودی ثابت است، چراکه ارزش فعلی هزینه‏هایی که در حال حاضر بایستی صورت بگیرند برابر با مقدار تمام و کمال آن هزینه هاست (یعنی هزینه ها در 0= n محاسبه می شوند). در مقابل، چون منافع در درازمدت اتفاق می افتند هرچه نرخ تنزیل بیشتر شود، تاثیر و میزان منافع کمتر نشان داده می شود. بنابراین با افزایش میزان نرخ تنزیل این طور به نظر می رسد که پروژه جذابیت کمتری دارد. در واقع از لحاظ فنی هیچ مشکلی وجود ندارد، ولی مدیران کلاً تمایل دارند برای ارزش یابی پروژه ها نرخ تنزیل را به شکل نامتناسبی بالا فرض کنند (1994.(Dixit and Pindyck, این خود منجر به داوری اشتباه در مورد ارزش پروژه ها می‏شود.
روش NPV که معمول ترین در زمینه ارزیابی سرمایه‏گذاری ها محسوب می شود، ارزش پروژه‏ها را دست کم فرض می کند، چراکه در این روش تعهد به یک پروژه غیرقابل تغییر فرض می‏شود. بنابراین در این روش ارزش پروژه براساس انتظارات جریان نقدینگی تخمین زده می شود و تاثیرات ناشی از اتفاقاتی که در آینده رخ می دهند در نظر گرفته نمی شود. این در حالی است که فرصت های تصمیم گیری منابع مهم ارزش سرمایه‏گذاری هستند.
2-18- فاکتورهای تعیین کننده ارزش اختیارات حقیقی در سرمایه گذاری IT
بر اساس الگوی قیمت گذاری گزینه "بلک و شولز"، ارزش یک گزینه مالی بوسیله 5 فاکتور مشخص می شود که شامل متغیرهای ارزش فعلی سهام، زمان اعمال اختیار، نرخ واریانس ارزش سهام، ارزش اعمال اختیار (قیمت توافقی) و نرخ برگشت بدون ریسک می باشد که نقش بسیار مهمی در ارزش گذاری گزینه ها دارد (بلک وشولز، 1973).
یک سرمایه گذاری جدید IT با دارایی ها و سرمایه گذاری های موجود واکنش نشان می دهد و این واکنش یا بصورت مثبت یا منفی بوده است (گارود و کاماراس وامی، 1998). اگر مثبت باشد، نوعی هماهنگی برای شرکت فراهم می سازد، در حالی که در صورت تاثیرات منفی، ممکن است به مزیت رقابتی شرکت آسیب برساند. اگر سرمایه گذاری تاثیر تعاملی بین سرمایه گذاری جدید و فعلی را تقویت نماید می تواند مسیرهای فنی جدیدی را فراهم نماید. با این وجود، زمانی که مقاومت در برابر موارد غیر ضروری رخ می دهد منابع ارزشمند شرکت را از بین می برد و اجرای اختیارات حقیقی را دشوار می سازد، بجز گزینه رهاسازی.
علاوه بر این، یک سرمایه گذاری جدید IT رقیبان را مجبور به سرمایه گذاری های متقابل می نماید تا بتوانند با این سرمایه گذاری رقابت نمایند. این واکنشهای رقیبان یا سرمایه گذاری های متقابل توسط رقیبان می تواند در دراز مدت بر مبنای درامدی و ساختار هزینه شرکت تاثیرگذار باشد، و در نهایت بر قابلیت توجیه تصمیم های سرمایه گذاری در زمینه فناوری و ارزش اقتصادی یک سرمایه گذاری تاثیر می گذارد (پورتر، 1985).
2-19- الگوی اختیارات آشیانه ای:
از آنجایی که اکثر پروژه ها فناوری اطلاعات به صورت وابستگی های داخلی با پروژه های دیگر می باشند، به همین دلیل توالی وابستگی ها با استفاده از الگوی اختیارات آشیانه ای ارائه می شود. الگوی اختیارات آشیانه ای در پژوهش هایی که به منظور ارزش گذاری و اولویت بندی مجموعه از نوآوری های IT که برای سرمایه گذاری در یک سازمان می باشد کاربرد دارد. یک الگوی اختیارهای آشیانه ای ایجاد می شود تا مجموعه نوآوری ها را اولویت بندی نماید. بررسی ها نشان داد که پروژه هایی که می توانند برای آغاز سایر خدمات مهم ارتقا یابند دارای ارزش گزینه ای بالاتری می باشند که با ارزیابی از طریق DCF سنتی به صورت مجزا قابل مشاهده نمی باشند. الگوی اختیارات آشیانه ای پیچیدگی های ارزش گذاری مجموعه پروژه ها را به طور همزمان در نظر می گیرد و روش تحلیلی را ارائه می نماید که ارزشهای فوری و مربوط به آینده پروژه ها را به صورت واقعی در نظر می گیرد و توجه مدیران را به تصمیمات تاکتیکی جلب می نماید، مانند چه پروژه ای را به سرعت سرمایه گذاری و اجرا نماییم (واتسون،2004).
2-20- روش Real Options و تصمیمات سرمایه‏گذاری IT:
مشخصه های اصلی تصمیمات سرمایه‏گذاری IT پیوسته و وابسته بودن، پویایی و پیچیدگی هستند. این ویژگی ها به طور مشخص توسط تحلیل Real Options مورد بررسی قرار می گیرند و بدینوسیله سرمایه‏گذاران بر محدودیت های روش های سنتی قبلی در این زمینه فائق می آیند. برای مثال برای سرمایه‏گذاری های فناوری اطلاعات وابسته به دیگر سرمایه‏گذاری های قبلی، استفاده از اختیارات محتمل الوقوع ریسک سرمایه‏گذاری را در پروژه های فناوری اطلاعات بزرگ در شرایط عدم قطعیت کاهش می دهد، بدین شکل که انجام سرمایه‏گذاری به صورت مرحله به مرحله انجام می گیرد به طوری که انجام هر مرحله منوط به انجام موفقیت آمیز مراحل قبلی باشد. همین طور تحلیل Real Options با ارزش‏یابی انعطاف‏پذیری و راههای مختلف در تصمیمات سرمایه‏گذاری IT مشخصه پویایی پروژه های فناوری اطلاعات را در تصمیم گیری های سرمایه‏گذاری در نظر می گیرد. به این شکل تصمیم گیرندگان سرمایه‏گذاری به این مساله ترغیب می شوند که سرمایه‏گذاری ها را به شکلی طراحی کنند که دارای انعطاف‏پذیری باشند و امکان انتخابهای مختلف در آنها وجود داشته باشد، به شکلی که منافع بالقوه سازمان بالفعل شوند. این انعطاف‏پذیری می تواند در ورودی های سرمایه‏گذاری باشد، مانند وارد کردن یک فناوری نوین و یا یک قانون جدید در شرایط سرمایه‏گذاری و یا حتی انعطاف‏پذیری در خروجی ها مانند محصولات نرم افزاری با ویرایش مختلف برای قسمت های مختلف بازار و متناسب با نیازهای مختلف. نهایتاً تحلیل Real Options بدین شکل پاسخگوی مشخصه پیچیدگی سرمایه‏گذاری فناوری اطلاعات است که بر نتایج تعاملات کسب و کار و فناوری اطلاعات نیز متمرکز می شود. ارزش‏یابی فناوری اطلاعات توسط این متدولوژی مانند روش های سنتی محدود به ارزیابی مالی کوتاه مدت و به صورت ایزوله صورت نمی گیرد، بلکه در این تحلیل این بررسی انجام می شود که چگونه سرمایه‏گذاری IT با فناوری های کسب و کار و دیگر اجزای سازمانی در تعامل است و در نتیجه ارزش کسب و کار را به طور قابل ملاحظه ای افزایش می دهد (2000،Bharadwaj).
2-21- نقدها و دفاع ها ROT
روش های مختلف ارزیابی اقتصادی اساساً دارای پیش فرض هایی هستند که آنها را متناسب با شرایط خاصی می کند. یعنی از یک روش تحلیل و ارزیابی اقتصادی نمی توان و نباید در همه شرایط استفاده نمود. لذا نظریه اختیارات حقیقی نیز از این امر مستثنی نبوده و بنا به فراخور مساله می تواند مورد استفاده قرار گیرد. در این بخش به برخی نقاط مثبت و منفی این نظریه اشاره خواهیم کرد.
نظریه اختیارات حقیقی ریشه اش در بازارهای مالی است. گرچه، فرضیات مورد استفاده برای بازارهای مالی ممکن است برای سایر بازارها مناسب نباشد. این منجر به انتقادهای وارد بر کاربردهای اختیارات حقیقی می گردد. نخستین انتقاد بر ROT از شبهه در مورد اعتبار رویکرد قیمت گذاری غیرتعاملی (غیرمعامله ای) در مورد سرمایه های واقعی است. در بازارهای مالی، رویکرد قیمت گذاری غیرمعامله ای بر مبنای استفاده از سهام های وثیقه بازرگانی برای فراهم کردن سود یک اختیار است. از آنجا که بیشتر سرمایه های مورد بررسی در استراتژی های سرمایه گذاری اختیارات حقیقی قابل معامله نیست، اصل غیرتعاملی به نظر می رسد که اساس خود را از دست داده است.
دومین انتقاد شامل انتخاب یک فرآیند تصادفی برای ارزش سرمایه مورد بررسی است. در تنظیم بلک- شولز، فرض می گردد که ارزش سرمایه مورد بررسی از یک فرآیند پیوسته پیروی می کند. گرچه، در سرمایه واقعی، این فرض ممکن است نقض گردد. برای مثال، جهش هایی ممکن است در قیمت ها رخ دهد. حرکت هندسی براونی ممکن است تقریب خوبی برای این مورد نباشد. این مساله می تواند با بکارگیری مدل های واقعی تری مورد تحلیل قرار گیرد. برای مثال، می توانیم از مدل انتشار جهش یا امثالهم استفاده نماییم.
سومین انتقاد خاصیت اعمال یک اختیار حقیقی را شامل می گردد. اعمال یک اختیار مالی آنی است، یعنی زمانی که رویداد رخ می دهد، مالکیت به خریدار انتقال می یابد. موارد اختیار حقیقی پیچیده تر هستند. اعمال یک اختیار حقیقی ممکن است شامل نیاز به ساختن یک کارخانه یا حفر گروهی از چاه ها باشد و این عملیات ممکن است سال ها طول بکشد تا تکمیل گردند. در این مورد، دوره عمر برخی اختیارات حقیقی ممکن است کمتر از عمر معین و محدودی باشد.
در برخی بحث های تدافعی در برابر این انتقادات، مدل اختیارات حقیقی تصور می گردد که به عنوان عاملی در نیازهای فنی برای مشارکت در خصوصیات اعمال واقعی باشد. در ارزیابی فرصت سرمایه گذاری، تنظیم دوره عمر کاهش یافته مورد بررسی قرار می گیرد(2006،Abadie). در نهایت، روش های اختیارات حقیقی، بیشتر توسط ذی نفعان به سبب ریاضیات پیچیده آن، یعنی معادلات دیفرانسیل مشتقات جزیی در اختیارات حقیقی و متعاقب آن فقدان شفافیت و سادگی، به عنوان یک "جعبه سیاه " مورد بررسی قرار می گیرد(2003،Teach). اما با استفاده از رایانه های پیشرفته و رشد روزافزون مدل سازی رایانه ای، فروشندگان نرم افزار های رایانه ای بسیاری کاربردهای کاربرپسند از اختیارات حقیقی پیچیده را پیشنهاد می نمایند.
2-22- پیشینه تحقیق:
عبارت "اختیارات حقیقی" نخستین بار توسط میرز برای توصیف انعطاف های سرمایه گذاری شرکت ها معرفی گردید ( 1997Myers,). البته پیش زمینه های نظریه اختیارات در سال های نسبتاً دور مطرح شده است، به طوری که مبانی نظریه اختیاراتی که در رساله دکترای لوییس بچلیر40 مطرح شده است مربوط به 100 سال پیش است (2006،Bachelier). دهه 1970 میلادی، دهه انقلاب در دنیای بررسی های مالی سرمایه گذاری ها است. در سال 1973 بلک و شولز برای اولین بار نظریه اختیارات را به صورت شکل یافته مطرح کردند و مدلی ارائه کردند که با استفاده از آن می توان ارزش اختیارات را به طور تحلیلی محاسبه کرد. به مرور زمان مدل ها و روش های جدیدتری نیز برای ارزشیابی اختیارات مالی دیگری ارائه شده که باعث تکامل این نظریه شدند. مستندات اولیه در مورد کاربردهای این نوع تفکر در مورد استراتژی و ارزیابی سرمایه گذاری توسط میرز41، میسون و مرتون42، مک دونالد و سیگل43، برنان و شوارز44 و کولاتیلاکا45 به عنوان عناوینی شاخص بین سایرین فراهم گردید.
مک دونالد و سیگل (1984) یکی از اساسی ترین مدل های ارزیابی اختیار حقیقی را توسعه دادند. در مدل مذکور، آنها زمان بهینه برای بنگاه را جهت سرمایه گذاری در یک پروژه خاص که ارزش آن مطابق حرکت براونی هندسی در حال افزایش است، مورد بررسی قرار داده اند. نتایج مطالعه آنها نشان داد که اختیار به تاخیر انداختن یک سرمایه گذاری ممکن است تحت برخی از شرایط بسیار با ارزش باشد.
تادیس46 و همکاران (2000) تصمیم سرمایه گذاری شرکت ها در سیستم SAP R/3 با استفاده از تحلیل اختیارات حقیقی مورد ارزیابی قرار داده اند. اگر چه برخی از محققین سیستم های اطلاعاتی به استفاده از تئوری اختیارات حقیقی به عنوان ابزاری در ارزیابی سرمایه گذاری فناوری اطلاعات شروع کرده اند، ولی هنوز به چارچوبی که نشان دهنده رفع مشکل آن باشد، نرسیده اند.
شاپیرو و واریان47 (1998) هزینه های تغییر تکنولوژی اطلاعات را در بسیاری موارد با اهمیت بیان کرده اند. آنها از اصطلاح قفل شدن در تکنولوژی برای توضیح وضعیتی که مدیریت انعطاف کمتری برای تغییر به سایر راه حل های تکنولوژی دارد، استفاده کرده اند. زمانی که هزینه تغییر تکنولوژی اطلاعات به شدت بالاست اختیار منتظر ماندن باارزش است بنابراین تحلیل اختیارات حقیقی باید بر انعطاف پذیری مدیریت در به تاخیر انداختن سرمایه گذاری برای رفع بیشتر عدم اطمینان تکنولوژی متمرکز شود. زمانی که هزینه تغییر پایین است، عدم اطمینان بالای تکنولوژی اطلاعات نمی تواند سیاست منتظر ماندن و مشاهده کردن را تصدیق نماید. بر عکس در این مواقع باید از تحلیل اختیارات حقیقی برای کمی کردن ارزش اختیار برای تغییر استفاده شود که معمولاً این اقدام فرصت سرمایه گذاری را برای مدیریت جذاب تر می سازد.
(2011Yihua& Wenjing,) در مقاله ای از ریاضیات فازی برای ارزیابی سطحی از ریسک درآمد و ریسک هزینه در سرمایه گذاری املاک استفاده کرده است. سپس پارامترهای از گزینه واقعی فازی برای ارزیابی ریسک بالا از پروژه پایه محاسبه شده است، که اعتبار مهندسی ارزش را بهبود خواهد بخشید در نهایت این مقاله نشان داد مدل ارزیابی با یک نمونه از سرمایه گذاری در پروژه واقعی.
چوان48 و همکاران (2008) در مقاله ای، با عنوان مدیریت سرمایه گذاری فناوری اطلاعات، چهارچوبی مبتنی بر چشم انداز نظریه اختیارات حقیقی و میانگین واریانس اقدام به بررسی، آنالیزاختیار حقیقی در رابطه با نظریه مالی کلاسیک، برای ایجاد چشم اندازهای جدیدی در انتخاب پروژه استفاده نمودند. با ایجاد چارچوب چهار جانبه، خطرهای مربوطه را در جنبه های مربوط به آن دسته بندی نمودند. این چارچوب روشی آسان اما جامع را به مدیران ارائه می نماید تا بتوانند پروژه های بالقوه را ارزیابی نمایند.
بالاسوبرامانیان 49و همکاران(2000) در مقاله ای، با عنوان مدیریت سرمایه گذاری فناوری اطلاعات با استفاده از روش اختیارات حقیقی به بررسی، یک فناوری رسمی و عملی برای ارزیابی سرمایه گذاری های زیرساختهای فناوری اطلاعات نمودند. در نتیجه این روش نشان داد که نه تنها بر بازده سرمایه گذاری تاثیرگذار است بلکه همچنین باعث افزایش درک در مورد این مسئله می شود که چگونه محرک های عملیاتی را بر اساس قابلیتهای تجاری و تصمیمات سرمایه گذاری تنظیم نمایند.
(2011Shiu, &Shu) در مقاله ای به ارائه یک رویکرد فازی برای ارزیابی پروژه های سرمایه گذاری در شرایط نامطمئن با استفاده از تئوری اختیارات حقیقی پرداخته شده است. این مقاله یک رویکرد فازی دوجمله ای برای ارزیابی پروژه ها تحت شرایط عدم قطعیت بکار گرفت روش پیشنهادی نشان داد که انعطافپذیری در این پروژه قرار داده شده است. علاوه بر این، در این مقاله یک روش برای محاسبه میانگین ارزش NPV گسترش یافته فازی ارائه شده است.

جین کیم و ساندرس50(2002) در مقاله ای، با عنوان فعالیت های استراتژیک در سرمایه گذاری فناوری اطلاعات مبتنی بر نظریه اختیارات حقیقی به بررسی، چارچوبی مربوط به ارزش های فناوری اطلاعات و فعالیت های استراتژیک نمود و مبنایی را برای ارزش گذاری سرمایه گذاری فناوری اطلاعات از لحاظ ارزش اقتصادی و اختیار حقیقی ایجاد نمود. همچنین چارچوب قابل درکی را برای مدیران فناوری اطلاعات فراهم نمود تا در ارزیابی و تصدیق سرمایه گذاری فناوری اطلاعات از آن کمک بگیرند.
اینگرسل و راس(1999) هم رابطه میان اختیار منتظر ماندن در سرمایه گذاری و کناره گذاری یک پروژه را بررسی کرده اند.
آمارام وهندرسون (1999) متذکر شده اند، اختیارات حقیقی در سرمایه گذاری های فناوری اطلاعات به طرز قابل توجهی می توانند برای سهامداران ایجاد ارزش کند.
دیگزیت و پیندیک (1994) در کتابی بر مشخصه غیرقابل تغییر بودن بیشتر تصمیمات سرمایه‏گذاری و همین طور محیط عدم قطعیت حاکم بر این تصمیم گیری ها تاکید نمودند. آنها ارزش اختیار انتظار برای داشتن اطلاعات بیشتر (ولی ناکامل) را مطرح کردند. تمرکز کتاب آنها بر درک رفتار سرمایه‏گذاری شرکت ها و توسعه ملاحظاتی برای این تئوری برای محیط های پویا بود.
(2012Jerman&Tekavcic,) در مقاله ای یک مدل ریاضی برای پردازش ارزیابی تکنولوژی امنیتی در سازمان ارائه دادند. مدل ارائه شده برای مقابله با ریسک های فردی به وسیله پردازش اطلاعات سیستم در شرکت و امنیت برای تهدیدات بالقوه می باشد. این مدل شامل یک هدف امنیتی برای همه ی مفاهیم کلیدی در فرایند تجارت می باشد و احتمال یک حادثه امنیتی و از دست دادن کنترل را در تجزیه و تحلیل و محاسبات با روش اختیارات حقیقی اندازه گیری می کند. این مدل یک تحلیل عمیق و محاسباتی کمی برای تسهیل بهترین راه حل در تصمیم گیری های مرتبط باسازمان ارائه می کند و همچنین با استفاده از نمونه های تجربی و شبیه سازی های ریاضی با داده هایی از محیط کسب و کار واقعی مورد ارزیابی قرار گرفته است.
تریگئورگیس(1996) دانش گذشته و پراکنده در مورد اختیارات حقیقی را جمع آوری کرد. وی به طور جامع تکنیک های بودجه گذاری کلان را مرور و روشی مبتنی بر تئوری ارزش‏گذاری اختیارات را معرفی کرد که ابزاری برای کمی نمودن انعطاف‏پذیری بود. او همین طور مسائلی چون تعاملات بین اختیارات، ارزش گذاری انتخاب های متعدد در یک سرمایه‏گذاری و ارزش یابی تاثیر تعاملات رقابتی را در کتاب خود مورد بحث قرار داد. متدولوژی مطرح شده در کتاب او تئوریک بود و به شکل گیری تکنیکهای عملی بیشتری برای ارزش یابی مبتنی بر RO موجود کمک کرد.
در کنار توسعه تئوری، کاربرد اختیارات حقیقی در استراتژی کسب و کار، امور مالی سازمان ها، ارزیابی بازار، تحلیل اوراق قرضه، مدیریت پورتفولیو، مدیریت ریسک تا طراحی مهندسی به سرعت در حال رشد است. متدولوژی اختیارات حقیقی در صنایع مختلفی چون فناوری اطلاعات، توسعه و تحقیقات (R&D)، تولید، تجارت الکترونیک و … کاربرد زیادی دارد.
امرام و کولاتیلاکا (1999) کتابی مقدماتی در مورد اختیارات حقیقی نوشتند که در آن به ارزش‏گذاری اختیارات و کاربرد اختیارات حقیقی پرداخته شده بود. ولی این کتاب متدولوژی عملی و همراه با جزئیات برای ارزیابی اختیارات حقیقی فراهم نمی کرد و تنها به این مساله اشاره شده بود که تکنیک اختیارات حقیقی تا چه اندازه می تواند کاربرد داشته باشد.
آغاز قرن بیست و یکم زمان شکوفایی انتشار کتاب های در زمینه اختیارات حقیقی با تمرکز بیشتر روی کاربرد آن بود.
کوپلند و آنتی کاروف(2001) کتاب جنجال برانگیز و تاثیر گذاری درباره اختیارات حقیقی نوشتند در این کتاب آنها رویه ای را برای ارزش نهادن هر یک از انتخابهای پیش رو برای سرمایه‏گذاری طرح کردند.
مون(2003)تعریفی کیفی و کمی از اختیارات حقیقی بیان نمود که مطالعه های موردی و سناریوهای واقعی در مورد آن فراهم می‏آورد. او درباره کاربرد عملی اختیارات حقیقی توضیح می دهد و تمرکز او بیشتر بر استفاده از ارزش‏گذاری با استفاده از ریسک پذیری خنثی می باشد. تاکنون مقالات و کتب زیادی درباره این متدولوژی نوشته شده اند و استفاده از آن روزبروز در حال گسترش است.
(2012،Wang&Chan) در مقاله ای بیان می کنند که ارزیابی سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات معمولا نیاز به مقدار قابل توجهی هزینه دارد و با توجه به عدم قطعیت محیطی از روش تئوری اختیارات حقیقی برای ارزیابی پروژه استفاده شده است. در این مقاله به معرفی ROA پرداخته شده است و یک چارچوب آسان از ROA برای ارزشیابی فرصت های سرمایه گذاری ارائه شده است.
چاترجی و رامش(1999) در مقاله ای با عنوان اختیارات حقیقی برای مدیریت ریسک در پروژه های فن آوری اطلاعات بررسی کردند چگونه گزینه تکنیک های ارزیابی را می توان برای ارزیابی و مدیریت ریسک با در نظر گرفتن نوآوری های تکنولوژیک استفاده کرد. همچنین خطر ابتلا به فرایند چارچوب محور که مناسب برای مدیریت ریسک در پروژه های نرم افزاری است، را ارائه دادند.
برنن و تریگورگیس(2000) در مقاله ای بررسی کرده اند که توسعه ارزش گذاری مدلهای ارزیابی، شامل سه مرحله است .در مدل استاتیک، پروژه های سرمایه گذاری به طور کامل توسط یک جریان مشخص شده، جریان های نقدی مورد انتظار را بدون هیچ انعطاف پذیری مدیریتی شرح داده اند که یک روش برجسته متکی به چشم انداز ارزش های فعلی پرداختها وهزینه های آتی می باشد. در روش های دینامک پروژه ها می توانند به طور فعال در واکنشی مستقل از عدم قطعیت اداره شوند. این روش در تجزیه و تحلیل درخت تصمیم گیری، برنامه نویسی پویا، برنامه نویسی تصادفی، تجزیه ونحلیل گزینه های وافعی(ROA) استفاده شده است.
بر اساس مبانی تئوریکی محکم، بسیاری از محققین، ارزیابی اختیارات حقیقی متعددی را در دنیای واقعی کسب و کار مورد بررسی قرار دادند.
دوس سانتوز در مقاله خود در سال 1991 این مساله را مطرح می کند که توجیه پروژه های IT تنها مبتنی بر منافع مالی مشهود و در حالی که اکثر هزینه‏ها (برعکس منافع) مشهود هستند، بسیار مشکل است.
فرض همه روشهای سنتی بر این است که همه منافع و هزینه‏ها شناخته شده اند و میتوان ارزش مالی آنها را به صورت کمی بیان کرد. در مورد پروژه های IT گرچه میتوان به طور تقریبی آنها را تخمین زد، لیکن این فرض صدق نمی کند. منافع مشهود (صرفه جویی در هزینه‏ها) را می توان به شکل کمی اندازه گیری کرد، ولی اندازه گیری کمی منافع نامشهود مانند بهبود دانش سازمان، افزایش کیفیت خدمات و راحتی، افزایش سرعت و رضایت مشتری به مراتب مشکل تر است.
گرس در سال 1997 نشان داد که روشهای سنتی ارزیابی سرمایه‏گذاری پروژه مانند IRR یا NPV برای مواجه با عدم‏قطعیت و ریسک (که مشخصه اصلی بیشتر پروژه های IT هستند) کافی نیستند. در پروژه های IT منافع و هزینه‏ها به شدت دارای عدم‏قطعیت می باشند. این عدم‏قطعیت به علت تغییرات سریع این فناوری است، به طوری که حتی یک فناوری IT می تواند در حین اجرای یک پروژه تغییر کند و به طور غیر منتظره نیاز به بروز شدن با آن فناوری به وجود آید.

جدول 2-8 اهم تحقیقات و تلاشهای انجام شده در راستای ارزیابی و ارزشیابی سرمایه‏گذاری IT
نویسنده
تاریخ
موضوع
نام ژورنال
نکات کلیدی
Earl
1992
توجیه سرمایه‏گذاری IT
Journal of IT
IT می تواند کسب و کار را متحول کند.
Powell
1992
سرمایه‏گذاری IT و دیگرسرمایه‏گذاریها
Journal of IT
– مزیت رقابتی
– سرمایه‏گذاری در IT با دیگر سرمایه‏گذاریها متفاوت است.
Ward et al

1996
منافع IT
دومین کنفرانس Henley
– متدولوژیهای موجود در سرمایه‏گذاری IT کافی نیستند.
– منافع IT به طور کامل درک نمی شوند.
Benaroch
Kaufman
1999
ارزیابی سرمایه‏گذاری پروژه‏های IT
Information Systems Research
ارزیابی ریسک سرمایه‏گذاری در پروژه سیستمهای اطلاعاتی یک بانک (با استفاده از روشی مبتنی بر RO)
Balasubramanian Kulatilaka
2000
مدیریت سرمایه‏گذاری IT و ارائه مدلی مبتنی بر RO
Journal of Strategic Information Systems
– طبقه بندی ریسک ارزیابی
– سرمایه‏گذاری IT بر اساس ریسکهای داخل و خارج سازمان
Kraemer and Dedrick
2001
عایدی حاصل از سرمایه‏گذاری در IT
مرکز تحقیقات IT و سازمانها
دانشگاه کالیفرنیا
فاکتورهای موثر در سرمایه‏گذاری IT و عایدی حاصل از آن در بهره‏وری و رشد اقتصادی در 12 کشور آسیایی
Xiaotong
Johnson
2002
ارزیابی فرصتهای سرمایه‏گذاری IT
Information Resource Management Journal
طبقه بندی پروژه های IT بر اساس نوع رقابت و هزینه مورد نیاز آن و ارائه مدلی بر این اساس
Schwartz
Zozaya
2003
ارزیابی سرمایه‏گذاری IT با تحلیل RO
Management Science
تقسیم بندی پروژه های IT به پروژه های خرید و طراحی برای سرمایه‏گذاری با استفاده از تحلیل RO
Andersson
2006
ارائه متدی برای ارزیابی ارزش کسب و کاری سیستمهای IT
پایان نامه کارشناسی ارشد
معرفی روش جدیدی برای ارزیابی ارزش کسب و کاری IT مبتنی بر 25 منفعت IT
Benaroch
2006
استفاده از تحلیل RO در مدیریت ریسک IT
Journal of MIS
ارائه مدل پیشنهادی OBRiM برای مدیریت سرمایه‏گذاری پروژه های IT

2-22-گزینه های بکارگرفته شده برای هریک از ریسکهای سرمایه‏گذاری IT در تحقیقات گذشته
تاکید خاص این پژوهش بر روی انعطافهایی است که مدیریت می تواند در سرمایه‏گذاری های فناوری اطلاعات در شرایط ریسک داشته باشد. اختیارات حقیقی باید به طور فعال برحسب ریسکهای خاص هر سرمایه‏گذاری بکار گرفته شوند. جدول (2-9) به طور تفصیلی گزینه های بکارگرفته شده برای هریک از ریسکهای سرمایه‏گذاری IT در تحقیقات گذشته را نشان می‏دهد. قسمتهای هاشور خورده نشان‏دهنده کاربرد آن option برای مقابله با ریسک مورد نظر می باشد.اعداد درون جدول مقالات ومنابعی هستند که آن اختیارات را در ریسکهای مورد نظر بکار برده اند.

جدول 2-9 گزینه های بکارگرفته شده برای کنترل ریسکهای سرمایه گذاری فناوری اطلاعات

اختیارات

عامل ریسک
به تعویق اندازی
کشف
مرحله بندی
توسعه تدریجی
توقف
کم کردن اندازه پروژه
برون‏سپاری
اجاره کردن
توسعه

پایلوت
پروتوتایپ

هزینه های طراحی یا عملیاتی پروژه با منافع پیش بینی شده همسو نیستند.
1

8
4،14
18
1
7

تخمین های ضعیف، عدم وجود فرایندی برای کسب منافع شناسایی شده در حین اجرای پروژه
3،25
8

عدم مهارت و تجربه پرسنل
26،2

4،8
13،26
4،13،26

23،28

بزرگی یا پیچیدگی بیش از حد پروژه

8، 10، 13، 17، 20
8، 10، 13، 17، 20
4، 13، 22

4، 13، 17، 19، 26
28
27

عدم ثبات معماری اطلاعات سازمان یا عدم سازگاری آن با پروژه، عدم وجود زیرساخت اطلاعاتی مناسب
16

9، 11، 17 ،20، 26، 29
12

6، 17، 20، 29

27

طراحی نامناسب (برای مثال سیستم وظایف خود را درست انجام نمیدهد و نقص عملکردی دارد)

2، 8، 13
13

4، 13

27

عدم مشارکت بخشهای داخلی سازمان

2

2
2

عدم پذیرش یا روند کند پذیرش سیستم اطلاعاتی از سوی سازمان

17، 24

1، 17، 20، 21
2

27

واکنش های رقابتی منافع سازمان را با مخاطره مواجه می سازد
8، 19
8

19
19

پیش دستی رقبا
19، 26

کاهش تقاضای مشتریان و کاهش پذیرش از سوی تامین کنندگان
3، 11، 15
10، 20، 24

7، 10، 27
1، 7، 21
12، 24

9، 27

جدول2-10 منابع جدول

25.Schwartz, Zozaya (2003)

17.Kambil et al (1993)
9.Clemons, Weber (1990)

1. Amram, Kulatilaka (1999)

26.Sullivan et al (1999)

18.Keil, Montealegre (2000)

10.Ekstrom, Bjornsson
2. Benaroch et al (2005)

27.Techopitayakul, Johnson (2001)
.19Kim, Saunders (2002)

11.Erdogmus (2002)

3.Benaroch, Kauffman (2000)
28.Whang (1992)
20.Kulatilaka et al (1999)

12.Erdogmus (1999)
4.Boehm (1988)

21.Moran (2002)

13.Erdogmus, Favaro (2002)

5.Boehm (1989)

22.Panayi, Trigeorgis (1998)

14.Fairy (1994)

.6 Boehm, Sullivan (2000)

23.Richmond, Siedman (1993)

15.Favaro, Favaro (1999)
7.Brautigam et al (2003)

24.Svavarsson (2004)
16.Gaynor, Brander (2001)

8.Clemons (1991)

2-23- جمع بندی:
در این فصل به معرفی روش های ارزش گذاری اختیارات حقیقی پرداخته و روش های مختلف آن در ارزش گذاری پروژه بیان شده است. همانطوری که پیش تر توضیح داده شد تحلیل اختیارات حقیقی، ارزش انعطاف مدیریتی را برای تغییر مسیر در مواجهه با عدم قطعیت ها در ارزش گذاری پروژه ها در نظر می گیرد. روش DCF، شبیه سازی مونت کارلو و درخت تصمیم گیری به عنوان روش های ارزیابی سنتی به سادگی قابل فهم هستند زیرا مبنای تئوریک آنها نسبتاً ساده است. تحلیل RO نسبت به این ابزارهای سنتی بسیار پیچیده تر است و نیاز به درک بالاتری از ریاضیات دارد. مبنای تئوریک RO پیچیده است اما محاسبات مربوط تا حدودی ساده هستند.روش DCF در واقع زیر بنای RO است و بسته به کاربرد و روش مورد استفاده برای حل مسائل اختیارات، روشهای درخت تصمیم و شبیه سازی نیز می توانند در فرایند ارزشیابی وارد شوند.
شکل2-7 فرایند استفاده از اختیارات حقیقی

الف: منابع فارسی
حجازی،ا. سرمد،ز. ، بازرگان،ع.(1385). روش های تحقیق در علوم رفتاری، تهران، انتشارات آگاه، چاپ سیزدهم.

سکاران،ا. . (1384) روشهای تحقیق در مدیریت، ترجمه محمد صائبی و محمود شیرازی، تهران، موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی، چاپ سوم.

سنجری، ا. .( 1388)روش های تحقیق در مدیریت، تهران، انتشارات عابد، مهرگان قلم.

شریفی، ح. شریفی، ن.(.( 1383 روش های تحقیق در علوم رفتاری، تهران، نشر سخن، چاپ سوم.

ظهوری، ق.(.( 1378کاربرد روش های تحقیق علوم اجتماعی در مدیریت، تهران، انتشارات میر.

کریم زاده،ص.(1385). روش های تحقیق در علوم رفتاری: راهنمای علمی پژوهش ( پژوهش، نگارش ویرایش و انتشار(، تهران، انتشارات فرهنگ سبز.

ب: منابع لاتین و خارجی
Amram, M. and Kulatilaka, N. (1999).Real Options: Managing Strategic Investment in an Uncertain World, Harvard Business School Press.

Amram, M, Kulatilaka, N. and Henderson, j.(1999)."Taking an Option on IT" CIO Enter prise Magazine.Investment in an Uncertain World, Harvard Business School Press.

Andresen, J. (2001). "A Framework for Selecting an IT Evaluation Method – in the Context of Construction ", PhD Thesis at Technical University of Denmark, Lyngby.

ANDERSEN, L.(2002)."How Options Analysis Can Enhance Managerial Performance" European Management Journal, Vol. 20, No. 5, pp. 505-511, 2002.

Avison, D.E and Powell, P.L. and Keen, P. and Klein, J.H. and Ward, S.(1995). "Addressing the need for flexibility in information systems", Journal of Management Systems, Vol. 7, No. 2, PP. 43-60.

Avadikyan, A. and P. Llerena.(2010). A real options reasoning approach to hybrid vehicle investments. Technological Forecasting and Social Change VOL 77(4): PP. 649-661.

Arthur,W.B.(1994).Increasing Returns and Path Dependence in the Economy, University of Michigan Press.

Bachelier,L., et al.(2006).Louis Bachelier's Theory of Speculation: the Origins of Modern Finance.Princeton NJ: Princeton University Press.

Balasubramanian,p.(2000).Managing information technology investments using a real-options approach, Journal of Strategic Information Systems 9,PP. 39-62.

Bakos,J.Y. and Treacy,M.E.(1986).Information technology and corporate strategy: a research perspective, MIS Quarterly 10 (2) ,PP. 107- 119.

Busby,J.S. and Pitts,C.G.S.(1997).Real options and capital investment decisions, Management Accounting (British) 75 (10) ,PP. 38- 39.

Brennan,M.J. and Trigeorgis, L.(2000).Real options:Development and new contributions. In: Project Flexibility,Agency,and Competition:New Developments in the Theory and Application of Real Options. Oxford University Press, USA, PP. 1-9.

Brennan, M.J. and E.S. Schwartz.(1985).Evaluating Natural Resource Investments. Journal of Business,58(2), PP. 135-157.

Black,F Scholes,M.(1973).The pricing of options and corporate liabilities, The Journal of Political Economy 81 :PP. 637-654.

Benjamin,R.(1995).Electronic markets and virtual value chains on the information superhighway, Sloan Management Review,Vol: 36 (2) :PP. 62- 72.

Clemons,E.K.(1986).Information systems for sustainable competitive advantage, Information&Management Vol:11 (3):PP.131- 136.

Clemons,E.K. and Kimbrough,S.O.(1986).Information systems, telecommunications, and their effects on industrial organization, Proceedings of the Seventh International Conference on Information Systems, pp. 99- 108.
Clemons,E.K. and Row,M.C.(1991).Sustaining IT advantage: the role of structural differences, MIS Quarterly 15 (3) :PP. 275- 292.

Copeland,T.E. and Keenan,P.T.(1998).How much is flexibility worth? McKinsey Quarterly,PP.38-49.

Chuan, Liang.(2008).Management of information technology investment: A framework
based on a Real Options and Mean-Variance theory perspective,PP.122-134.

Chow, J.Y.(2011). A network option portfolio management framework for adaptiv transportation planning. Transportation Research Part A: Policy and Practice, Vol: 45(8): PP. 765-778.

Dos Santos, B.(1994)."Assessing the value of strategic information technology investments, PP. 133-150.

Dias,M.A.G.(2004)."Valuation of exploration and production assets: an overview of
real options models" Journal of Petroleum Science and Engineering ,PP. 93- 114.

Dixit,A.K. and R.S.Pindyck.(1994).Investment under Uncertainty Princeton University Press, Princeton.

Evans, J.S.(1991)."Strategic flexibility for high technology maneuvers: a conceptual framework", Journal of Management Studies, Vol. 28, No. 1, PP. 69-89.

Garud,R.Kumaraswamy,A. and Nayyar,P.(1998).Real options or fool's gold? Perspective makes the difference, Academy of Management Review 23 (2) :PP. 212-214.

Henderson.J. and Venkatraman.N.(1999).Strategic alignment: leveraging information technology for transforming organizations, IBM Systems Journal 32 :PP.4 – 16.

Jin Kim, Yong.(2002). Strategic actions in information technology investment based on real option theory, Decision Support Systems,PP.1- 11.

Jerman,B and Tekavcic.(2012).Managing the investment in information security technology by use of a quantitative modeling, Information Processing and Management 48 (6) , PP. 1031-10520.

Kulatilaka, N.(1988).Valuing the Flexibility of Flexible Manufacturing System IEEE Transaction in Engineering Management,PP. 250-257.

Kumar, R.L.(2002)."Managing risks in IT projects: an options perspective", Journal of Information & Management, Vol. 40, PP. 63-74.

Kumar,R.A.(1996).note on project risk and option values of investment in information technologies, Journal of Management Information Systems ,PP.187- 193.

Kulatilaka N. Balasubramanian P. and Strock J.(1999)."Using Real Options to Frame the IT Investment Problem," Real Options and Business Strategy: Applications to Decision-Making, Trigeorgis L. (Ed), London, ENGLAND: RISK Books.

Kodukula,P, and Papudesu,Ch.(2006).Project valuation using real options-a practitioner's guide. Ross Publishing Inc., U.S.A.

Lackner, D.I.(1999)."Strategic Technology Investment Decisions in Research & Development", Master Thesis at University of Massachusetts Institute of Technology.

Munoz, C.(2006).a Real Option Strategic Scorecard Decision Framework for IT Project Selection, Doctoral Dissertation, University of Central Florida.

Myers,S.(1977).Determinants of Corporate Borrowing Journal of Financial Economics,5:PP. 147-175.

McDonald, R. and D. Siegel.(1986).The Value of Waiting to Invest. Quarterly Journal of Economics: PP. 707-727.

Merton,R.C.(1973).Theory of Rational Option Pricing Bell Journal of Economics and Management Science,PP. 141-183.

Molina, E. S.(2003)."Evaluating IT Investments: A Business Process Simulation Approach", MIT University Master Thesis, PP. 22.

Munoz, C.(2006).a Real Option Strategic Scorecard Decision Framework for IT Project Selection, Doctoral Dissertation, University of Central Florida.

Porter,M.E , Millar.V.(1985).How information gives you competitive advantage, Harvard Business Review, Vol: 63 (4) :PP.149- 160.

Porter,M.E.(1985).Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance, Free Press, New York, NY.

Samis,M.R. and Poulin,R.(1996).Valuing management flexibility byderivative asset valuation, 98thannual general meeting of thecanadianinstitute ofmining, Metallurgy and Petroleum.

Salahor,G.(1998).Implications of output price risk and operating leveragefor the evaluation of petroleum development projects, The energyjournal,vol.19, PP.13-46.

Sun, X. Wang, T and Tian, Y.(2006)."The ENPV Model Based on Option Theory in IT Investments", IEEE International Conference on Management of Innovation and Technology, 1-4244-0148-8.

Shapiro,C. and H.Varian.(1998).Information Rules:A Strategic Guide to Network Economy.Harvard Business School Press.

Sol, P.d., Ghemawat, P.(1999).Strategic valuation of investment under competition.
Interfaces, Vol. 29 (6),PP. 42-56.

Svavarsson, D.(2004)."Evaluation of Strategic IT Platform Investments, Proceedings of the Americas Conference on Information Systems, August.

Schmidt, R., Lyytinen, K., Keil, M., and Cule, P.(2001)."Identifying Software Project Risks: An International Delphi Study," Journal of Management Information Systems (17:4), pp. 5-36.

Schwalbe, K. (2004). Information Technology Project Management, 3rd ed., Thomson Learning – Course Technology, Park City, UT.

Schwartz, E.S. and Trigeorgis, L. (2004)."Real Options and Investment under Uncertainty: Classical Readings and Recent Contributions", The MIT Press.
Schwartz, E.S., and Zozaya-Gorostiza, C.(2003)."Investment under Uncertainty in Information Technology: Acquisition and Development Projects," Management Science, January, PP. 57-70.

Standish Group.(2004). "CHOAS Report", West Yarmouth, MA: The Standish Group International, Inc.

Shiu,H.H and Shu,H.L.(2011). A fuzzy real option approach for investment project valuation, journal homepage: www.elsevier.com/locate/eswa,PP. 15296-15302.

Sullivan, K., Chalasani, P., Jha, S., and Sazawal, V.(1999). "Software Design as an Investment Activity: A Real Options Perspective," in Real Options and Business Strategy: Applications to Decision-Making, L. Trigeorgis (ed.), Risk Books.

Sun, X. Wang, T and Tian, Y.(2006). "The ENPV Model Based on Option Theory in IT Investments", IEEE International Conference on Management of Innovation and Technology.

Teach, E.(2003).Will Real Options Take Root? Why Companies Have Been Slow to Adopt the Valuation Technique CFO Magazine.

Taudes,A.,M.Feurstein and A.Mild.(2000).Options Analysis of Software Platform Decisions:A Case Study,.MIS Quarterly,PP.227-43.

Taudes,A. Feurstein,M. and Mild,A.(2000).Options analysis of software platform decisions: a case study, MIS Quarterly ,PP. 227- 243.

Trigeorgis,L.(1999)."Real Options and Business Strategy", Haymarket House Press, London.
68.Taudes A., Feurstein M., and Mild A.(2000)."Options Analysis of Software Platform Decisions: A Ca MIS Quarterly, Vol. 24, No. 2, June, PP. 227-243.

Taudes,A. Feurstein,A.Mild,M.(2000).Options analysis of software platform decisions: a case study, MIS Quarterly ,PP. 227- 243.

Techopitayakul, D., and Johnson, B. (2001) "ASP-based Software Delivery: A Real Options Analysis," 5th Annual Real Options Conference (Real Options Theory Meets Practice), UCLA, Los Angeles.

Trigeorgis, L .(1999). "Real Options and Business Strategy", Haymarket House Press, London.

Yong Jin Kim and G. Lawrence Sanders.(2002). Strategic actions in information technology investment based on real option theory,PP. 1- 11.

Ingersoll,J.and S.Ross.(1999).Waiting to Invest:Investment and Uncertainty,.Journal of Business,PP.1,1-29.

Wang, T. (2005)."Real Options "in" Projects and Systems Design- Identification of Options and Solution for Path Dependency", PhD Thesis at University of Massachusetts Institute of Technology, May.

Wang,CH and chan,N.(2012). A framework for applying real options analysis to information technology investments, International Journal of Industrial and Systems Engineering (IJISE), Vol. 10, No. 2, 2012.

Wang, T.(2003)."Analysis of Real Options in Hydropower Construction Projects – A Case Study in China", Master Thesis at University of Massachusetts Institute of Technology.
Wang, T.(2005)."Real Options "in" Projects and Systems Design- Identification of Options and Solution for Path Dependency", PhD Thesis at University of Massachusetts Institute of Technology, May.

Whang, S. (1992). "Contracting for Software Development," Management Science, pp. 307-325.

Zhu, K. (1999). "Evaluating Information Technology Investment: Cash Flows or Growth Options?" Proceedings of the Workshop on Information Systems Economics (WISE'99), Charlotte, NC, September.

1 Critical Success Factors (CSF)
2 Louis Bachelier.
2 Black & Scholes.

1 Option.
2 Exercise price
3 Option price
4 Expiration date
8 Now or Never
9 Internal rate of return
10 Cost- benefit ratio

1 Fisher Black.
2 Myron Scholes.
3 Robert Merton.
4 Uncertain Payoffs
15 Exercise Price
1 Strategic Information System
2 Dos Santos
1 Cox
2 Ross
3 Rubinstein
21 Closed form formula
22 numeric simulation
23 Monte Carlo Simulation
24 Phelim P. Boyle
25 Decision Tree Analysis
26 Real options Analysis
27 Irreversibility
28 Uncertainty
29 Sunk Cost
30 Complexity

31 Capital Budgeting
32 Payback
33 Rate of return on the investment
34 Profitability index
35 IT Investment
36 Economic uncertainties
37 Technical uncertainties
38 Administrative flexibilities
39 up-front cost
1 Louis Bachelier
2 Myers
3 Mason and Merton
4 McDonald and Siegel
5 Brennan and Schwarz
6 Kulatilaka
7Taudes

8 Shapiro and Varian
1 Chuan
2 Balasubramanian
3 Jin Kim and Sanders
—————

————————————————————

—————

————————————————————