قوانین حیات در دنیای امروزی

 " به نام خدا "
عنوان مقاله : قوانین حیات در دنیای امروزی
نویسنده : حبیب الله احمدی کارشناس ارشد مدیریت دولتی
دانشگاه تربیت معلم مجتمع حصارک کرج

چکیده مقاله :
در هر دوره ای از زندگی بشر ، از مجموع عملکرد مدیریتی ، اقتصادی ، تکنولوژیکی و فکری ( عملکرد تولیدی) قوانینی زاده می شوند که به همراه رفتارها و نیازهای ذاتی بشر ، رفتارهایی از پیشینه تاریخی یک کشور در حیات امروزی آن و ارزش های اجتماعی مجموعه قوانینی را تشکیل می دهند که می توان آنها را قوانین حیات نامید .
لازمه زندگی شرافتمندانه ، موثر و رضامند شناخت این قوانین است ، هر کس ، هر جامعه ، هر سازمان ، هر شرکت ، هر دولت و هر ملتی این قوانین را شناخت و ساختارها و قوانین مختلف اقتصادی ، فرهنگی ، دفاعی ، آموزشی ، سیاسی ، پژوهشی ، مطالعاتی و غیره … خود را بر اساس آنها طراحی نمود و به آنها عمل کرد ، می تواند در صحنه های مختلف داخلی و بین المللی نقشی داشته باشند . در غیر اینصورت ، به وسیله همان قوانین حیات نابود خواهد شد .
اگر یک کشور را جزئی از جهان بدانیم . باید بپذیریم رفتارهایی خاصی که درهر دوره از زمان بر جهان حاکمند، خواه ناخواه بر رفتارهای مردم هر کشور تاثیر می گذارند .
امروز ، جهان با رشد و توسعه همه جانبه خود چنان باعث ارتباطات مختلف بین کشورها شده که دیگر مرزهای زمینی مفهوم خود را از دست داده اند . هر فردی در هر نقطه ای از دنیا که باشد ، یک شهروند جهانی محسوب می شود و تشکیل جامعه جهانی واقعیتی انکارناپذیر است و هیچ دولتی با تمام توانمندیهایش ، نمی تواند خواسته های خود را بر جامعه جهانی تحمیل نماید .
کشور ما نیز جزئی از این جهان بوده و هست . این کشور در کشاکش دوران ، زخم های کشنده ای خورده و شاید امروز هزاران مشکل و بیماری داشته باشد و این ما هستیم که باید آنها را درمان کنیم تا زندگی زیبا ، لذتبخش ، رضامندی برای فرزندان آن بوجود آید .
از طرف دیگر بررسی ساختار و رفتار اقتصادی جامعه ما ، این حقیقت را آشکار می سازد که کشور ما از روی تصادف در مسیر تحولات اقتصادی ، فرهنگی و شرایط جهان مدرن قرار گرفت ،زیرا که این تحولات و شرایط جدید حاصل تلاش و عملکرد مردم ما نبود . بهر حال این مردم با تحولات جدید درگیر شده و هم اکنون فرد و جامعه ایرانی با سه مشکل عمده روبرو می باشد . یکی فشار های ناشی از سنت و ساختارهای مدیریتی ، اقتصادی و فرهنگی برخاسته از آن و دیگر مدرنیزم و رفتارهای مربوط . سومین چالش ، همان موضوع جهانی شدن و مسائل مربوط به آن می باشد . در این مقاله تلاش می گردد که با توجه به شیوه های تولید و رفتار اقتصادی مردم ایران که کرج هم جزئی از آن می باشد و مطالب پیش گفته ، به قوانین عمده حیات در دنیای امروزی به طور مختصر اشاره هایی شود تا با شناخت این قوانین بتوان در نظام تصمیم گیری کلان و خرد کشور آنها را مد نظر قرار داد .

بسمه تعالی
قوانین عمده ی حیات در جهان امروزی
محقق و نویسنده : حبیب الله احمدی کارشناس ارشد دانشگاه تربیت حصارک کرج
بررسی تاریخ زندگی بشر از آغاز تا کنون ، این واقعیت را اثبات می نماید که منشا همه تحولات زندگی او ، نتیجه کار وتلاش خود بشر می باشد . هر جایی این تلاش با آگاهی و خردگرایی بود بشر توانست از تفکر و عملکرد خود دست آورد مفید و بیشتری نصیب خود بنماید .
در تمام طول زندگی بشر به جزء در دوران اولیه زندگی که می توانست نیازهای خود را بطور فردی برطرف نماید ، در تعبیری طول حیات خود تاکنون ، آنچه بشر بدست آورده و آنچه برایش رضامندی و مطلوبیت را فراهم نموده ، نتیجه تلاش جمعی بشر بوده است .
در جهان امروزی ، زندگی فردی مفهوم خود را ازدست داده و حتی انسان در تنهایی مطلق هم ، با عقل جمعی و تفکر آموخته از جمع ( فرهنگ) نصمیم می گیرد و رفتار می نماید . از طرف دیگر ، چنانچه این عملکرد فکری و جسمی بشر دارای سامان و نظم مشخص و هدفمند نباشد عملکرد او به منظور پاسخ دهی به نیازهایش دچار اخلال و هرج و مرج می شود و در اینجاست که ایجاد سازمان های اجتماعی ضرورت پیدا می کنند و برای رفع نیازهای انسان بوجود می آیند . زندگی امروز بشر ، طوری شده که حتی قبل از تولد تا پس از مرگ شکل دهی افکار و رفتار و پاسخ دهی به نیازهایش را ، نظام های اجتماعی به عهده دارند . خود بشر هم ، چه بصورت کل جسمش و چه بصورت کوچکترین واحد تشکیل دهنده جسم او ، یک سازمان پویا محسوب می گردد که دارای نوآوری و آفرینش فکری است .
از طرف دیگر خود بشر فرزند نظام بزرگتری به نام منظومه شمسی است و انرژی مورد نیاز زیست خود را به صورت مستقیم و غیر مستقیم از آن می گیرد .
بهرحال تامین و ارضای نیازهای گوناگون بشر را سازمانهای اجتماعی به عهده دارند . هر جا هم نظام اجتماعی وجود داشته باشد در آنجا تصمیم گیری وجود دارد . هر جا هم تصمیم گیری وجود دارد باید تصمیم گیری بر مبنای قوانین معینی باشد . بخشی از ایم قوانین در هر دوره ای از حیات بشری از مجموع عملکرد مدیریتی ، اقتصادی ، فکری ، تکنولوژیکی و غیره ( عملکرد تولیدی و مناسبات مربوط به آن ) او زاده می شوند و با توجه به مفهومجهان در هر دوره از حیات بشر ، جهانشمول بوده و می باشند .
این قوانین را می توان رفتارهای حاکم بر جهان نامید .
جهان بشر زمانی در محدوده یک ده ، زمانی در محدوده یک دهستان ، زمانی در محدوده یک شهرستان ، زمانی در محدوده یک استان ، زمانی در محدوده یک کشور ، زمانی در محدوده یک منطقه و امروز به کل جهان اطلاق می شود و جهانی شدن نامیده شد.
بنابراین انسان امروزی برای حفظ و ادامه حیات خود با سه نوع سازمان سروکار دارد ، یکی خود انسان به عنوان یک سازمان پویا که دارای آفرینش و نوآوری ( نوآفرینی فرهنگی ) است .
دوم : سازمانهای اجتماعی در داخل کشور متبوع خود
سوم : سازمانهای بین المللی که مستقیم یا غیر مستقیم به خود انسان به عنوان یک سازمان پویا و بر سازمانهای درون کشوری تاثیرگذار می باشند .
با چنین تصویری از زندگی بشر امروز هر فرد و کشوری برای اینکه بتواند زندگی رضامند و مطلوبی داشته باشد باید خود را با واقعیت های امروز جهان تطبیق دهد و نظام تصمیم گیری خود را با رفتارهای حاکم بر جهان هماهنگ نماید . در مورد کشور خودمان به قول معروف: جهانی فکر کنیم و ایرانی عمل نماییم . اما متاسفانه در طی تاریخ گذشته و حال ، کشور ما دچار فقدان امنیت بوده و نتوانست زیر ساخت های لازم را برای یک زندگی مناسب امروزی ، بسازد . در دهه های اخیر هم کشور ما ، هم از روی اتفاق در مسیر تحولات فرهنگی و شرایط جهان نوین افتاد . حال که درگیر این تحولات شده از یک سو با گذشته خود و نظام سیاسی مبتنی بر گذشته و سنت خود درگیر است و علاوه بر این دو ، هم اکنون مردم کشور ما با چالش سومی که همان جهانی شدن است نیز گرفتار می باشند .
از اینرو تاثیر گذشته بر حال ، کم آگاهی به نیازهای بشری ، عدم شناخت عقلایی وضعیت موجود کشور ، فقدان کم آگاهی در خصوص رفتارهای حاکم بر جهان امروزی ، ملت مارا سردر گم کرده و نتوانست در طی این 23 سال که می شد کشور ویرانی را آباد کرد ، از فرصت ها و توانایی هایش استفاده کند و سهم شایسته خود را درتمدن کنونی جهان به عنوان یک ملت انجام دهد.
با در نظر گرفتن مطالب پیش گفته و توجه به نظام سیاسی فعلی برخاسته از گذشته و سنت در کشور ما ، به این نتیجه می رسیم که آنچه مانع شده و می شود کم اگاهی و یا عدم پذیرش قوانین حیات در جهان امروز توسط مردم کشور ما و نظام سیاسی حاکم بر آن است . شایان ذکر است هر نوع آگاهی را که ضرری به انسان وارد ننماید می توان جزء قوانین حیات دانست ، اما در هر دوره ای از حیات بشری قوانینی بر زندگی او حاکم است که می توان آنرا قوانین عمده حیات نامید .
در گذشته هم دانشمندان و اندیشمندان علوم اجتماعی متوجه چنین مسائلی شدند و آن را در مفهومی به نام جبر اجتماعی بیان داشتند .
نگارنده اعتقاد دارد این قوانین را باید شناخت و به طور حتم در نظام تصمیم گیری فردی ، اجتماعی و دولتی مورد استفاده قرار داد ، درغیر اینصورت عدم توجه به آنها ، نابودی را به دنبال خواهد داشت . در پی تلاش می شود به تعدادی از مهمترین قوانین حیات در جهان امروزی ، به طور مختصر اشاره ای شود :
1ـ وجود رفتارهایی از پیشینه تاریخی هر کشور در حیات امروزی آن ( در اینجا کشور خودمان را می توان در نظر گرفت ) باید توجه داشت که همیشه رفتارهایی از پیشینه تاریخی یک کشور در حیات امروزی آن وجود دارد که اعمال افراد آن کشور را مشروط و قابل پذیرش می سازد و در واقع آنها را شکل می دهد .
اگر چه این رفتارها در طی زمان و یا در پی تغییر تولید و تکنولوژی مربوط و یا ورود تولیدات مادی و معنوی از خارج به داخل کشور ، کمی دگرگون می شوند ولی به دلایل تاریخی عمده رفتارهای فعلی مردم کشور ، ریشه در تاریخ گذشته دارند و قبیله ای است . البته جامعه امروز ایران که از روی اتفاق در مسیر تحولات نوین جهانی قرار گرفت و اقتصاد مصرفی برآن حکمفرما شد ، وضعیت و بافت قبیله ای خود را از دست داده است . ولی چون این تغییرات ناشی از عملکرد اقتصادی خود جامعه ایران نیست ، هنوز بخش قابل توجهی از رفتارهای قبیله ای جزء ساختارهای زندگی ، به خصوص ساختارهای مدیریتی مردم ایران می باشد .

2ـ نیازهای بشری
نیازهای بشری که عموماً بیشترین اهمیت را دارند در پنج طبقه شناسایی شده و شامل نیازهای زیستی ، ایمنی ، احترام ، اجتماعی و خودیابی ( آفرینش فکر نو وتلاش برای عملی کردن آن ) می باشند .
این نیازها جهانشمول بوده و برای تمام انسانها از هر نژاد و عقیده ای یکسان هستند . به علت اینکه انسان نیازهای خود را از طریق عملکرد اجتماعی و نظامهای اجتماعی برآورده می نماید پنج طبقه سلسله نیازهای مذکور جزء ذات هر انسان می باشند و تقدم ظهور آنها با توجه به وضعیت بیولوژیکی بشر و شرایط محیط اجتماعی ، پشت سرهم می باشند .
3ـ برابر شدن توان فردی با توان جمعی حتی برابر توان نظامی ارتشی مثل ارتش آمریکا
در جهان امروزی به علت بالا رفتن توان علمی و تخصصی افراد بشر و جهانی شدن علم و اطلاعات و تکنولوژی ، هر فردی در طول حیات خود ، این امکان برایش فراهم شده که بتواند با جمع آوری اطلاعات در هر زمینه ای در یک یا چند کامپیوتر و پردازش صحیح و بهینه آنها هر قدرتی را حتی به اندازه قدرت نظامی آمریکا در هم بریزد . به دو نمونه آن در همین دوران اخیر به طور مختصر اشاره می شود :
1ـ در جنگ بالکان یک فرمانده روسی با پردازش صحیح اطلاعات و گرفتن فرودگاه کریشتینا با دویست سرباز با ابزار محدود و معمولی ، به راحتی توانست صحنه جنگ بالکان را به نفع روسیه تغییر دهد و نقش روسیه را به عامل درجه یک در جنگ بالکان برساند و آمریکا و متحدانش را مات و مبهوت نماید .
2ـ در حمله به برجهای تجارت جهانی ، اگر چه روش جنایتکارانه ای بود ولی به هر حال این عمل توسط چند نفر به رهبری یک نفر در قلب قدرتمند ترین ارتش جهان انجام شد .
در واقع جهان امروز ، به علت همین توانمندیها از لحاظ مفهوم قدرت هزاران قطبی شده است . نگارنده تعجب می کند چرا شرایطی درکشور ما وجود دارد که آمریکا را از لحاظ قدرت نظامی این همه بزرگ می کنند . درحالیکه با تدبیر اندیشی صحیح در داخل و خارج کشور با استفاده درست ازتوانمندیها و فرصت ها به راحتی می توانیم آمریکا را در چنگال خود بگیریم و بدون ترس با او ارتباط برقرار نماییم .
4ـ شهروند جهانی شدن وجهانی شدن حقوق بشر
امروز به علت جهانی شدن اقنصاد ، اطلاعات ، علم ، دفاع ، ارتباطات فرهنگ و غیره…. هر فردی علاوه بر اینکه شهروند کشور خود می باشد ، یک شهروند جهانی نیز هست و از هر آنچه در جهان وجود دارد و یا اتفاق می افتد مستقیم یا غیر مستقیم سود یا زیان می برد . با یک نگاه منصفانه با وضعیت فعلی زندگی روزمره کشور خودمان ، به راحتی در می یابیم که شاید بیش از 90% وسایل وامکاناتی که نیازهای مختلف فردی و اجتماعی ما را تامین و رفع می نمایند ، حاصل عملکرد اقتصادی و فکری مردم سایر ملل می باشد و ما فقط گردآورنده هستیم .
همچنین حقوق و آزادیهای فردی و اجتماعی دیگر مفهوم جهانی دارند . حتی مسائلی مانند ازدواج و تشکیل خانواده جهانی شدند . ازدواج های انترنتی موید این ادعا می باشد .
5- جهانی شدن اقتصاد
با جهانی شدن اقتصاد و کیفیت تولیدات دنیا باید مطابق استانداردهای پذیرفته شده جهانی افزایش یابد . چنانچه کشوری نتواند مطابق استانداردهای مذکور کالا و خدمات تولید کند از حضور در صحنه اقتصاد جهانی حذف خواهد شد .
بنابراین چنانچه بخواهیم در این جهانی شدن اقتصاد سهمی از بازار را داشته باشیم به حقم باید خود را با ویژگی های آن نطبیق دهیم ، زیرا روند اقتصاد جهانی بیرحمانه به پیش می رود و منتظر کشمکش ها و تصمیمات غیر عملی و عقلایی ما نخواهد ماند .
6ـ جهانی شدن دفاع ، امنیت به روشهای غیر نظامی و تقلیل نقش قدرت نظامی درتصمیم گیریهای بین المللی به پایین ترین سطح منابع قدرت
امروزه با جهانی شدن اقتصاد منافع همه کشورها و مردم جهان یکی شده و پیوندهای اقتصادی تولیدی نقش بسیار اساسی در تحکیم صلح و امنیت بین کشورها دارد . شایان ذکر است که نگارنده اعتقاد دارد چنانچه بین کشور ایران و عراق پیوندهای عمیق اقتصادی در زمینه های مختلف تولیدی وجود داشت ، یک گلوله هم بین ایران و عراق شلیک نمی شد و یا اگر بدهکار جهان غرب بودیم چنین جنگ هشت ساله ای رخ نمی داد . از طرف دیگر قدرت نظامی ژاپن از یکی از لشکرهای زرهی ما پایین تر است ، اما اقتصاد ژاپن یکی از ستونهای اصلی اقتصاد جهان می باشد و کوچکترین خلل در آن ، نظام بین المللی را به هم می ریزد و جهان را دچار بحران می نماید و ملت هایی به اآشوب کشیده می شوند .
امروز بهترین عامل دفاعی و بهترین عامل امنیتی برای هر کشوری ، رشد و توسعه هدفمند ، پایدار و جهانمدار اقتصاد هر کشور است .
7ـ بی ارزش شدن مرزهای زمینی درتدوین برنامه های فرهنگی و غیره ـ از دیدگاه ملی
در جهان امروزی ، به علت جهانی شدن مرزهای زمینی ارزش خود را از دست داده اند و نبادلات فرهنگی از طریق شبکه های اطلاع رسانی صوتی ، تصویری و غیره …. مرزهای زمینی هر کشور را درنوردیده و بر شکل دهی افکار و رفتار آدمی تاثیر فراوان می گذارد و به اصطلاح رفتارهای فرهنگی شکل جهانی به خود می گیرند .
بسیاری از این رفتارها ( از دیدگاه ما چه خوب چه بد ) را در همین کشورخودمان قابل مشاهده است . درچنین شرایطی دولت های ملی نقش چندانی در کنترل و شکل دهی رفتار ساکنان خود نخواهند داشت و وظیفه آنها فراهم کردن وسایل و امکانات برای استفاده شهروندان از فواید جهانی شدن می باشد .
8ـ تغییر منابع قدرت و قرار گرفتن منابع انسانی فرهیخته و کارآفرین به عنوان بالاترین منبع قدرت
در چنین وضعیتی ، هر دولتی بخواهد پایدار بماند و توان اداره کشورش را داشته باشد حتماً باید این دو منبع انسانی یعنی فرهیختگان و کارآفرینان را در کنار خود داشته باشد و آنها را حفظ نماید تا این دو نیرو با توانمندیهای گوناگون خود رشد و توسعه اقتصادی ، فرهنگی ، علمی ، اجتماعی ، سیاسی ، دفاعی و غیره … را به پیش ببرند .

9ـ جهانی شدن فرهنگ و ارزش های اجتماعی
با جهانی شدن اقتصاد ، سیاست ، دفاع ، علم و اطلاعات ، ارتباطات و تکنولوژی ، فرهنگ و ارزش های اجتماعی شکلی جهانشمول به خود می گیرند. آن فرهنگ ها پایدار و مرسوم خواهند ماند که پاسخگوی نیازهای انسان امروز به صورت ساده ، با مفهوم و ارزان باشد و زیانی متوجه بشر ننمایند و با نیازهای زیستی و دوحی و روانی بشر سازگاری داشته باشند .
ارزش های اجتماعی کم و بیش در جوامع انسانها وجود دارند و شامل دانش ، ثروت ، قدرت ، منزلت ، صلح ، آزادی ، نوآوری ، نواندیشی ، برابری ، همبستگی ، سلامت ، تخصص و مهارت ، احترام و محبت می باشند . این ارزش ها جهانشمول بوده و هر انسانی جدای از عقیده ، نژاد و جنس طالب آنها می باشد .
10ـ کم شدن نقش دولت های محلی و تثبیت نقش سازمان ملل به عنوان یک دولت جهانی
در چنین شرایطی نقش دولت های محلی تا سطح مشابه یک استاندارد تقلیل می یابد و نقش دولت ها بیشتر به عنوان تدارکچی یا دولت رفاه ( خدمتگزار ) می شود . حکومت و حکمرانی نباید در رفتار چنین دولت هایی وجود داشته باشد .
امروز ، عصر دولت های دموکراتیک است از طرف دیگر ، ملت ها برای حفظ اقتدار و هویت خویش باید زندگی را در پیوند با دیگر ملل جهان جستجو نمایند . استقلال به مفهوم سنتی آن از بین رفته و اکنون مفهوم استقلال درعبارتی به نام ، استقلال در بی استقلالی است . معنی می دهد .
11ـ حرکت جوامع از جوامعه صنعتی به جوامع اطلاعاتی
در جامعه ای اطلاعاتی ، جریان صحیح و بدون سانسور اطلاعات در هر زمینه ای مانند خون باید در رگهای جامعه جاری باشد . امروز ، جوامع به سوی جوامع اطلاعاتی به پیش می روند . این جوامع بر پایه صنایعی شکل می گیرند که اساس آنها را کامپیوتر . الکترونیک . اطلاعات و مهندسی ژنتیک تشکیل می دهد و تولید کنندگان با بهره گیری از دست آوردهای تکنولوژی اطلاعات با مشتریان ارتباط نزدیک برقرار می کنند . فاصله و زمان بین تولیدکنندگان و مشتریان کوتاه می شود و تولید کنندگان ازتکنولوژی اطلاعات برای بهبود کیفیت کالاها و خدمات خود استفاده می نمایند .
در جوامع اطلاعاتی جایگاه ، منزلت و اقتدار دولتها دگرگون می شود و دولت شهرها جایگزین دولت ملت ها می شوند . برای مثال شهری مثل تهران وابستگی به حاکمیت ملی و دولت ایران نخواهد داشت ، بلکه جزیی از اقتصاد الکترونیکی جهان خواهد شد . در جوامع اطلاعاتی برای شرکت ها و بنگاههای تولیدی و خدماتی شرایطی بوجود می آید که بتوانند در تصمیم گیریهای جهانی اثرگذار باشند ، بطوریکه بعضی از آنها حتی بتوانند بر نحوه عمل قدرتمند ترین حکومت ها نظارت نمایند .
هم اکنون در جهان شرکتهایی وجود دارند که با استفاده ازتکنولوژی اطلاعات و جهانی شدن اقتصاد ، فروش آنها بیش از تولید ناخالص داخلی بسیاری از کشور می باشد .
12ـ همگانی شدن سرمایه و ابزار تولید و مفهوم عاریتی گرفتن اسناد مالکیت چه در سطح داخلی کشورها و چه در سطح بین المللی ( در واقع جایگزین شدن نظام سرمایه داری عمومی به جای نظام سرمایه فردی ) با جهانی شدن اقتصاد و چرخش سرمایه از فردی به عمومی ، امروز سرمایه ، تکنولوژی ، زمین و مدیریت دیگر متعلق به افراد یا گروه های خاصی نیست و به همه مردم یک کشور جهان تعلق دارند . سندهای مالکیتی فقط جنبه عاریتی و ظاهری به خود گرفته و به منظور حفظ نظم می باشند . دیگر مالکیت خصوصی به علت جهانی شدن و جابجایی سرمایه چه در سطح داخلی کشورها وچه در سطح بین المللی مفهوم خود را ازدست داده و مالکیت در واقعیت خود ، شکل عمومی به خود گرفته است. حتی در کشرهایی مثل آمریکا که ظاهراً مهد سرمایه داری خصوصی عنوان می شود به علت همین جابجایی سرمایه ، تکنولوژی و ابزار تولید ، مفهوم مالکیت خصوصی از بین رفته است . در واقع گویی نظام اقتصاد مردم گرا که آرمان مردم شرق بود ، سر از آمریکا نیز در آورده است و آدام اسمیت و مارکس به آرزوی خود رسیدند . با بوجود آمدن چنین شرایطی در ابزار و شیوه ی تولید ، هیچ فردی حق ندارد سرمایه ، ابزار تولید و تکنولوژی را که سند مالکیت آنها را دردست دارد ، بدون استفاده و راکد بگذارد، حق ندارد برای دیگران هزینه مثلاً آلودگی هوا تولید کند ، هر تولید کننده حق دارد تولید خود را در هر نقطه ای از جهان به فروش برساند .
در واقع اینها ، بخشی از قوانین مربوط به اقتصاد آزاد به مفهوم امروزی آن می باشند که متاسفانه مفهوم اقتصاد آزاد و فرهنگ مربوط به آن در کشور ما هنوز به همان مفهوم پیشین یعنی زمان دوران جنگ سرد که وضعیتی ظالمانه داشت ، می باشد .

منابع مورد استفاده :
1ـ اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی ـ سال پانزدهم شماره هفتم و هشتم ـ فروردین و اردیبهشت 1380 ـ (163ـ164)
2ـ اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی ـ سال پانزدهم شماره یازدهم و دوازدهم ـ مرداد و شهریور 1380 ـ (168ـ167)
3ـ اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی ـ سال شانزدهم شماره اول و دوم ـ مهر و آبان 1380 ـ (170ـ169)
4ـ اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی ـ سال شانزدهم شماره سوم و چهارم ـ آذر و دی 1380 ـ(172ـ171)
5ـ اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی ـ سال شانزدهم شماره هفتم و هشتم ـ فروردین و اردیبهست 1381ـ (176ـ175)
6ـ فرهنگ کار نویسنده سعید سعید فر ـ مجموعه متون آموزشی شماره 9 ـ انتشارات موسسه کار و تامین اجتماعی تهران ، سال 1380
7ـ آشنایی با اقتصاد ایران ، ابراهیم رزاقی ـ تهران ـ نشرنی ، 1376
8ـ مدیریت آینده ، پیتر اف دراکر ، ترجمه عبدالرضا رضایی نژاد تهران ـ موسسه خدمات فرهنگی رسا ، سال 1375
9ـ مبانی و مدلهای تصمیم گیری در سیاست خارجی ، سید حسن سیف زاده ، موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ، سال 1375
10ـ مدیریت و سرپرستی اثر بخش ، محمد جواد عاصمی پور ، نشر سادان ، سال 1375
11ـ نظریه عمومی سیستم ها ، لودویگ فون برتالنفی، ترجمه کیومرث پریانی ، نشر تندر ، سال 1366
محقق و نویسنده : حبیب الله احمدی
حصارک کرج دانشگاه تربیت معلم 10/6/81
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

حمایت دکتر محمد ملکی از تشکیل جبهه دموکراسی خواهی
دین را یک امر موثر در مسائل اجتماعی می دانم اما معتقد به جدایی دین از دولت و حکومت هستم . پنج شنبه 7 فروردین 1382
عزیران ، دانشجویان ، استادان ، دانشگاهیان :
با این امید که دگر بار پس از 24 سال با تجربه بیشتر و شناخت افزون تر شاهد پایان " زمستان " و آغاز دومین " بهار آزادی " باشیم سال نو را به شما عزیران تبریک می گویم .
اکنون کسی با شما سخن می گوید که واپسین روزهای زندگیش را به سوی هفتاد سالگی پشت سر می گذارد و بیش از پنجاه سال در مسیر پر پیچ و خم دفاع از آزادی ، عدالت ، حاکمیت ملی و استقرار نظام مردمسالار و حکومت مردم بر مردم گام زده است و تلخی های بسیار به کام ریخته و آرمانی جز پیروزی مردم بر اهریمن جهل و استبداد و پایان سلطه زورمداران ، زراندوزان و تزویرگران ندارد و تنها آرزویش ادامه کار تعلیم و تعلم تا آخرین لحظات زندگیست .
عزیزان ؛ وقتی تحولات دهه های اخیر کشورمان و نقش دانشجویان و دانشگاهیان را در این دگرگونی ها مرور می کنم وظیفه خود می بینم به عنوان نصیحت ( که در حد اینکار نیستم ) بل به نام " وصیت " مطالبی را با شما در میان بگذارم ….
دانشجویان ، همکاران دانشگاهیم گواهی خواهند داد در بیش از 45 سال ارتباط تنگاتنگ با دانشجویان و دانشگاهیان و فعالیت دانشگاهی به خاطر دفاع از این سنگر مقدس چه مشکلاتی را تحمل کرده ام . از جمله در سال 1339 به اتهام عضویت درکمیته مرکزی دانشجویان جبهه ملی هنگام پخش اعلامیه دستگیر و به سلول انفرادی زندان قزل قلعه فرستاده شدم در سال 1360 تا 1365 به اتهام ایجاد بستری جهت فعالیت سیاسی دانشجویان و استادان و تشکیل شوراهای هماهنگی در دانشگاه تهران بیش از 5 سال در زندانهای اوین و قزل حصار زیر بیرحمانه ترین شکنجه ها قرار گرفتم و در سال 80 ـ1379 باز هم به اتهام تحریک دانشجویان به قصد براندازی قانونی نظام ولائی در زندان 59 ( پادگان عشرت آباد ) به شکنجه سفید دچار شدم و پس از ماهها اسارت ، محاکمه و تا امروز در انتظار صدور حکم هستم و افتخارم این است که بیشترین رنج و شکنجه ها را در دفاع از حقوق و آزادیهای دانشجویان و دانشگاهیان به جان خریده ام .
عزیزان دانشجو ؛ حال که نمایندگان گروهی از شما در نشست دانشگاه الزهرا ( 9و10 اسفند 81) پس از تجربه های عبرت آموز (81 ـ1358) و طی دوران بیست و چهار ساله در خدمت حاکمیت بودن و نقد گذشته با اکثریت قاطع تصمیم به خروج از حاکمیت و جریان دوم خرداد گرفته اند و با پیشنهاد تشکیل " جبهه دموکراسی خواهی " و اعلام عدم وابستگی به جریانهای سیاسی داخل حاکمیت از دانشگاهیان و مردم خواسته اند نظرات خود را در این مورد اعلام کنند من به نام یک دانشگاهی ، ضمن تبریک گویی به خاطر این تصمیم شجاعانه و در خور جنبش دانشجویی و استقبال از این فکر و در پاسخگویی به نظر خواهی دانشجویان بار دیگر اعلام می کنم :
ـ ولایت فقیه و حق ویژه هر فرد و صنف و طبقه را بر مردم نفی می کنم .
ـ به حقوق انسانها که در بند بند اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده ارج می گذارم .
ـ تنها راه نجات ازوضع بحرانی و نابسامان کنونی را مراجعه به آراء عمومی و تعیین تکلیف نظام ولائی می دانم .
ـ بزرگترین وظیفه سیاسی دانشگاهیان و دلسوزان ملت را در حال حاضر تبیین و پی گیری کار بزرگ و سرنوشت ساز مراجعه به آراء عمومی برای تعیین تکلیف نظام و آینده ایران می دانم .
ـ تعریف من از دموکراسی سپردن کارها به دست مردم همراه با آگاه سازی آنهاست .
عزیزان ؛ باید دانشجویان و دانشگاهیان با تجربه آموزی از گذشته پرفراز و نشیب جریان تحکیم وحدت پای در میدان ، مبارزه به خاطر برپایی یک جامعه آزاد و آباد بگذارند و دیگر بار دانشگاهها را به " سنگرهای آزادی " تبدیل نمایند و در این راه لازمست :
1ـ با توجه به چگونگی بوجود آمدن تشکلی به نام " تحکیم وحدت " و اساسنامه و مرامنامه ای که از سوی حاکمیت برای آن تنظیم گردید و اعمال و رفتارهای اعضاء و گردانندگان آن در دهه 60 تا سال 1376 و سابقه فعالیت این گروه درذهن مردم ، بهتر است نام این تشکل به " جنبش دانشجویی ایران " یا هر نام مورد تایید دانشجویان تغییر یافته و اساسنامه و مرامنامه مناسب با مرحله فعلی فعالیت دانشجویی برای آن تدوین گردد .
2ـ نیازهای مالی جنبش تنها از طرف مردم و دانشگاهیان تامین می شود که این کار برای اعلام استقلال جنبش ضروریست .
3ـ نقادی از خود و حاکمیت ، خودسازی و خود آگاهی و آگاه سازی مردم در جهت شناخت حقوق واقعی شان یکی از رسالت های جنبش باشد .
4ـ جنبش دانشجویی بپذیرد انجام چنین رسالتی هزینه های سنگین دارد که باید پرداخت نماید .
5ـ جنبش باید تنها متکی به مردم ایران باشد و بداند هیچ بیگانه ای در کوله پشتی سربازان خود آزادی و عدالت را برای مردم به ارمغان نخواهد آورد ، هرگز وعده های دروغین بیگانگان و عوامل آنها را باور نکنید و از یاد نبرید که همه جنایتکاران و استبدادیان به درازای تاریخ پیش از رسیدن به قدرت وعده آزادی و عدالت می دادند ، آزموده را آزمودن خطاست .
عزیزان دانشجو ؛ از گذشته درس بگیریم و هشیارانه عمل کنیم ، پیروزی از آن خرد پیشه گان است .
موفق باشید .
نوروز 82
کد خبر :5،17
Akunews.com
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

به نام خدا
موضوع تحقیق : ساختار سلول
منبع تحقیق : فیزیولوژی گایتون
تهیه وتنظیم : فاطمه اسنقی
فصل 2
سلول و ترکیبات آن :
کلیات
سلولها عمدتاً از 5 نوع ماده اصلی تشکیل یافته اند .1ـ آب که بین 70 تا 85 درصد سلولها را تشکیل می دهد . 2ـ پروتئینها که بطور طبیعی 10 تا 20 درصد حجم سلول را تشکیل می دهند . 3ـ چربی ها که در بسیاری از سلولها حدود 2 درصد اما در سلولهای چربی 95 درصد سلول را تشکیل می دهد، 4ـ کربوهیدراتها که حدود 1 درصدحجم کل سلولها را تشکیل می دهند و 5ـ یونهای مختلف که مخصوصاً شامل پتانسیم ، منیزیم ، فسفات ، بی کربنات ، مقدار کمی سدیم ، کلرور کلسیم است . هر سلولی محتوی مقدار زیادی ساختمانهای فیزیکی بسیار سازمان یافته ای است که موسوم به ارگانها هستند و خصوصیات و اعمال بعضی از مهمترین آنها در زیر شرح داده شده اند .

غشاء سلولی :(Cell membrane)
غشاء سلولی ساختمان ارتجاعی بسیار نازکی است که فقط 5/7 تا 10 نانومتر ضخامت دارد . ساختمان پایه آن یک ورقه نازکی از لیپید است که فقط دو مولکول ضخامت دارد ( یک لایه دو مولکولی است ) که بعنوان سدی در برابر عبور آب و مواد محلول در آب ، بین مایع خارج سلولی که سلول را احاطه می کند و مایع موجود در داخل سلول که مایع داخل سلولی گفته می شود ، عمل می کند . در این لایه نازک و دو مولکولی چربی تعداد زیادی مولکولهای پروتئینی شناورند ، بسیاری از آنها در تمام ضخامت غشاء نفوذ کرده اند و راههای عبوری موسوم به منافذ را که آب و مواد محلول در آب می توانند از آن بگذرند ، ایجاد می نمایند .

غشاء هسته : (nucles membrane)
غشاء هسته شبیه غشاء سلول می باشد با این تفاوت که نوکلئوپلاسم را از
سیتوپلاسم که آنرا احاطه کرده است جدا می کند . غشاء هسته در واقع یک غشاء دو لایه است که از دو غشاء دو لایه چربی که هر کدام شبیه به غشاء سلول است تشکیل یافته است علاوه بر این غشاء هسته بسیار متخلخل تر از غشاء سلول می باشد .

رتیکولوم آندوپلاسمیک : (endoplasmic reticulum)
رتیکولوم آندوپلاسمیک تشکیلات لوله ای مسطح و به هم پیوسته ای می باشد که شبیه حجره های طاقچه مانند بوده و در سرتاسر قسمت اعظم سیتوپلاسم گسترش یافته است . غشاء رتیکولوم آندوپلاسمیک شبیه غشاء سلول می باشد و در سطح این غشاء هاست که بسیاری از واکنشهای شیمیایی رخ می دهد . تعداد زیادی از ریبوزومها به سطوح وسیعی از رتیکولوم آندوپلاسمیک چسبیده اند و پروتئین می سازند . بسیاری از این پروتئینها مستقیماً از ریبوزومها به کانالهای داخلی رتیکولوم آندوپلاسمیک وارد شده و بدین طریق به دیگر نقاط سلول حمل می گردند .

کمپلکس گلژی : (Golgi Complex)
کمپلکس گلژی شبیه دتیکولوم آندوپلاسمیک است و عمل آن ارتباط نزدیکی با دتیکولوم آندوپلاسمیک دارد . معمولاً پروتئین ها و دیگر موادی که توسط دتیکولوم آندوپلاسمیک ساخته می شوند به داخل سلولی دیگری همچون وزیکولهای ترشحی ، لیزوزومها و بسیاری مواد دیگر به راه می افتند.

میتوکندریها : (mitochondria)
میتوکندریها حفرات محصور شده طویلی هستند که معمولاً طولی درحدود 1 میکرون دارند . بسیاری از آنها در سرتاسر سیتوپلاسم پراکنده اند و بعضی اوقات در یک سلول صدها عدد از آنها وجود دارند . این ساختمانها نیروگاههای سلول نامیده می شوند زیرا انرژی مواد غذائی را به انرژی ذخیره ای تبدیل می کنند و آن را بصورت آدنوزین تری فسفات (ATP) انبار می کنند و بعدها ATP در سراسر سلول جهت انرژی بخشیدن به واکنشهای شیمیایی مختلف سلول مورد استفاده قرارمی گیرد . بعنوان مثال ATP برای a ـ انتقال مواد از دوسوی غشاء سلول ، مثل انتقال پتاسیم به داخل سلول و انتقال سدیم به خارج سلول ، b ـ تولید پروتئینها و دیگر مواد داخل سلولی مانند فسفولیپیدها ، کلسترول و بسیاری مواد دیگر ، c ـ انقباض عضلانی که تمام حرکات بدن را ممکن می سازد ، انرژی می دهد .

لیزوزمها : (lysosomes)
لیزوزمها بسته های کوچک و گردی هستند که توسط غشاء دو لایه ای لیپیدی محصور شده اند و محتوی آنزیمهای لیز کننده هستند ، وقتی که غشاء آنها پاره می شود ، آنزیمهای لیز کننده به داخل سلول آزاد می گردند و ساختمانهای خودی را لیز می کنند همچنین آنها قادرند مواد بیگانه مثل باکتریها را که به داخل سلول وارد شده اند نیز لیز می کنند .

هسته : (nucleus)
هسته مرکز کنترل سلول است و محتوی کروموزمهائی است که محل استقرار صدها هزار مولکول اسید دزاکسی ریبونوکلوئیک می باشد که ژنها را تشکیل می دهند . ژنها اعمال شیمیایی اختصاصی سلول و نیزتولید مثل سلول را کنترل می کنند که در فصل 4 بحث خواهند شد .
بدن انسان شامل 75 تریلیون سلول است که هر کدام از آنها ساختمانهای زنده ای هستند . در بدن انسان صدها نوع اصلی سلول وجود دارد و هر یک از آنها نقش بخصوصی را در اعمال بدنی بازی می کنند . اما صرف نظر از اختلافاتی که مابین سلولها وجود دارد همه آنها بعضی اعمال مشترک نیز دارند ، بعنوان مثال ، توانائی برای ادامه حیات ، رشد و در بسیاری از موارد قدرت تولید مثل ، هدف این بخش عمدتاً تاکید بر روی تشابهات سلولها و اعمال آنهاست . بنابراین اول ساختمان پایه سلول را شرح می دهیم ، آنگاه بعضی از انواع مختلف سلولها و ساختمانهای مربوطه آنها را شرح خواهیم داد .

ساختمان سلول
شایسته است که بحث حاضر را با در نظر گرفتن سلول پایه ای که انسان از آن تکامل می یابد یعنی سلول تخم آغاز کنیم . شکل 1ـ2 سلول تخمی را نشان می دهد که در زیر میکروسکوپ نوری دیده می شود . سلول تخم بزرگتر ار بسیاری از دیگر سلولهاست و بطور متوسط قطرش 10 تا 15 برابر بزرگتر از دیگر سلولها می باشد . این سلولها لقاح یافته حد تمامی سلولهای دیگر بدن است . ضمناً با وجود اینکه سایر سلولها از لحاظ اندازه کوچکترند اما همان بخشهای اساسی را که در شکل نشان داده شده اند ، دارند . در تشکیل بدن انسان سلول تخم تقسیمات متوالی فراوانی جهت تولید 75 تریلیون سلولی پیدا می کند که بدن انسان را تشکیل خواهند داد . بدین ترتیب برای نشان دادن ارتباط نزدیک بدن تکامل یافته با سلول تخم می توان گفت که اگر هر یک از سلولهای حاصل از تقسیم ، زمان یکسانی برای تقسیم نیاز داشته باشند . 47 نسل سلولی متوالی برای تکمیل بدن انسان مورد نیاز خواهد بود . اما در جریان پیدایش نسلهای متوالی در تقسیم سلولی بسیاری از خواص حاصل به طرز موثری تغییر می کند که این همان مرحله ای است که تمایز سلولی نامیده می شود .
در زیر میکروسکوپ نری فقط تعداد معدودی از اجزاء درشت و برجسته سلول به سهولت قابل رویتند . اینها همانطوری که در شکل نشانه گزاری شده اند عبارتند از :1ـ غشاء سلولی 2ـ سیتوپلاسم 3ـ هسته 4ـ غشاء هسته 5ـ نوکلئوپلاسم و 6ـ هستک در داخل هسته . اگر ما تشکیلات داخل سلول را در زیر میکروسکوپ الکترونی مورد مطالعه قرار دهیم می توانیم مطالب زیادی درباره آنها بیان کنیم .
ساختمان داخل سلولی :
تا چهار دهه اخیر ، دانش ما درباره ساختمان داخل سلول اکثراً به قسمتائی محدود می شد که توسط میکروسکوپ نوری قابل مشاهده بودند . اما با پیدایش میکروسکوپ الکترونی دنیای زیبائی از تشکیلات و ساختمانهای داخل سلولی آشکار گردید . شکل 2-2 تعبیری از ساختمان نمونه سلول را به همراهی ساختمانهای پیچیده و تخصص عمل یافته آن نشان می دهد ، که بعضی از آنها کیفیت فیزیکی سلول رامعین می کند و بعضی دیگر که ارگانهای سلولی نامیده می شوند . اعمال بی نظیر سلولی را انجام می دهند .

1ـ غشاء سلول : (Cell membrane)
غشاء سلول پوشش نازکی است که کل سلول را در بر می گیرد . غشاء سلول اساساً از مواد لیپیدی ترکیب یافته است اما تعداد زیادی از مولکولهای پروتئینی در زمینهاین مواد لیپیدی شناورند . این غشاء مایع داخل سلولی را که درداخل سلول قرار دارد از مایع خارج سلولی که سلول را احاطه می کند ، جدا می سازد .

2ـ سیتوپلاسم : (Cytoplasm)
سیتوپلاسم ماده ای است که فضای بزرگی را توسط غشاء سلول محصور می شود ، پر می کند و هسته سلول را احاطه می نماید . سیتوپلاسم اساساً محلولی از مواد غذائی قابل حل ، یونها و مواد فراوان دیگری است که برای زندگی سلول مهمند ، همچنین سیتوپلاسم محتوی ذرات معلق فراوان و ساختمانهای عملی مخصوص نیز می باشد که مهمترین این ساختمانها در پاراگرافهای زیرین شرح داده شده اند .

3ـ رتیکولوم آندوپلاسمیک : (endoplasmic reticulum)
رتیکولوم آندوپلاسمیک ساختمان غشائی وسیعی است که در بسیاری از سلولها در سطح گسترده ای در داخل سیتوپلاسم قرار دارد . غشاء رتیکولوم آندوپلاسمیک از یک سیستم بسته ای از لولهها و انبارکها ( تورینه ای از تشکیلات لوله ای ) تشکیل شده است که مواد می توانند در سراسر سلول در داخل این لوله ها و انبارکها جریان یابند . همچنین دیواره های غشائی رتیکولوم آندوپلاسمیک محتوی آنزیمهائی برای تولید مواد مختلف است . رتیکولوم آندوپلاسمیک صاف کربوهیدرات و مواد چربی تولید می کنند در حالیکه رتیکولوم آندوپلاسمیک خشن ( دانه دار ) به طور اصلی پروتئین و گاهی مواقع کربوهیدرات نیز تولید می کند .

4ـ ریبوزمها : (ribosomes)
ریبوزمها ساختمانهای بسیار ریزی از پروتئینهای جامد و دانه دار هستند که مولکولهای پروتئینی در سلول در درون این ساختمانها ساخته می شوند . بسیاری از ریبوزمها به رتیوکولوم آندوپلاسمیک چسبیده اند و منظره دانه دار آنها ، نام دانه دار یا خشن را به بخشهائی از رتیکولوم آندوپلاسمیک که روی آن چسبیده اند ، می دهند .

5ـ دستگاه گلژی : (Golgi Apparatus)
دستگاه گلژی نیز یک ساختمان غشائی شبیه رتیکولوم اندوپلاسمیک است . موادی که توسط رتیکولوم آندوپلاسمیک ساخته می شوند بعداً معمولاً به داخل دستگاه گلژی می روند . دستگاه گلژی وزیکولهائی را که به گرانولهای ترشحی یا وزیکولهای ترشحی موسومند به داخل سیتوپلاسم آزاد می کند . این وزیکولها محتوی مواد زیادی است که توسط رتیکولوم آندوپلاسمیک و دستگاه گلژی ساخته شده اند ، گرانولهای ترشحی می توانند یا از طریق غشاء سلولی به خارج انداخته شوند و یا برای مقاصد دیگری در داخل سلول مورد استفاده قرار می گیرند که خروج این گرانولها از سلول ترکیبات شیمیائی یا ساختمانی مخصوصی برای فضای خارج سلولی بوجود می آورد و با اینکه ترشحات غدد مختلف بدن مانند غدد بزاقی و غدد معدی را فراهم می کند .

6ـ میتوکندریها : (mitochondria)
هر سلول معمولاً حاوی صدها عدد و یا حتی تعداد بیشتری میتوکندری است . میتوکندریها ساختمانی غشائی کیسه مانندی هستند که از مواد غذائی در موقع متابولیزه شدن با اکسیژن انرژی را استخراج می کنند . آنگاه این انرژی را به شکل ترکیب پر انرژی آدنوزین تری فسفات در دسترس سایر قسمتهای سلول قرار می دهند . این ماده (ATP) به واکنشهای شیمیائی مختلف سلول انرژی می دهد . آدنوزین تری فسفات به اندازه ای مهم است که درباره آن به تفصیل در فصلهای 31 و 32 بحث خواهد شد .

7ـ لیزوزمها : (lysosomes)
لیزوزمها وزیکولهای بسیار ریزی هستند که در سیتوپلاسم شناورند و محتوی مقادیر زیادی از آنزیمهای لیز کننده می باشند . لیزوزمها می توانند این آنزیمها را برای لیز کردن پروتئینهای مرده سلول و یا نابودکردن مواد غیر طبیعی مثل باکتریها که به داخل سلول راه یافته اند ، آزاد نمایند .

8ـ میکروتوبولها :
میکروتوبولها در بسیاری از سلولها و برای اهداف متعددی وجود دارند . یکی از این اهداف هدایت مایعات مخصوص از بخشی از سلول به بخشی دیگر است . همچنین میکروتوبولهاکاملاً سخت و سفت هستند و بنابراین در بسیاری از سلولها بعنوان داربست ساختمانی داخل سلولی عمل می کنند .

9ـ سانتریولها : (Centrioles)
هر سلول دارای سانتریول است . سانتریولها ساختمانهای محکمی می باشند و از میکروتوبولها تشکیل شده اند . در آغاز تقسیم سلولی سانتریولها به همانند سازی خود می پردازند . آنگاه داربست داخل سلولی بنام دستگاه میتوتیک را ایجاد خواهندکردکه سلول را در طی مراحل تقسیم سلولی رهبری می کنند .

10ـ میکروفیلامانها : (microfilaments)
میکروفیلامانها عناصر طویل ارتجاعی هستند که قابل انقباض می باشند . در بعضی سلولها میکروفیلامانها به غشاء سلولی استحکام می بخشند و در بعضی از سلولهای خاص ، مثل سلولهای عضلانی میکروفیلامانها اساس انقباض عضلانی را بوجود می آورند .

11ـ هسته و غشاء آن : (nuclear membrane and nucleus)
هسته معمولاً ساختمان بزرگ دایره ای شکل یا بیضی شکلی است که توسط غشاء خود هسته احاطه شده است . هر سلول معمولاً یک هسته دارد . اما بعضی از سلولها مثل گلبولهای قرمز خون فاقد هسته اند . و تعداد معدودی از سلولها ، مثل سلولهای عضله اسکلتی دارای چندین هسته هستند . غشاء هسته ساختمانی شبیه به غشاء سلول دارد . با این تفاوت که غشاء هسته . غشاء دو لایه ای می باشد . فضای بین دو لایه غشاء هسته با فضاهای داخل رتیکولوم آندوپلاسمیک مرتبط است و بدین ترتیب کانالی برای انتقال مواد بین هسته و قسمتهای مختلف حفره سیتوپلاسمی ایجاد می شود .

12ـ کروموزمها و DNA : (Chromosomes and DNA)
ساختمان اصلی هسته سلول کروموزمها می باشند . هسته سلول انسانی شامل 46 کروموزم است که اساساً از مولکولهای اسید دزکسی ریبونوکلئیک (DNA) تشکیل یافته اند . DNA ژنهای سلول را که در هر سلول حدود صدهزار عدد می باشند تشکیل می دهد . ژنها علاوه بر تعیین عمل سلول ، خصوصیات وراثتی سلول را نیز تعیین می کنند . درباره این موضوع (ژنها ) در تمام فصل4 بحث خواهد شد .

13ـ هستک : (nucleolus)
هستک ساختمانی در داخل هسته است که محتوی مخلوطی از پروتئین و اسید ریبونوکلئیک می باشد (RNA) . مواد داخل هستک در نهایت ریبوزمها را بوجود می آورند و سپس این ریبوزمها هسته را ترک گفته و در سراسر سیتوپلاسم پخش می شوند . بطور خلاصه ، ساختمان داخلی سلول بسیار پیچیده است . سلول می تواند مواد غذائی را برای کسب انرژی مورد استفاده قرار دهد و نیز قادر است ترکیبات شیمیائی مخصوص بیشماری را بسازد که مهمترین آن انواع مختلف پروتئینها هستند . این مواد ساختمان شده برای رشد ساختمانهای جدید داخل سلولی و یا برای ایجاد یک سلول کاملاً جدید ، توسط مراحل تقسیم سلولی ، بکار برده می شوند و همچنین این مواد می توانند جهت ساختن عناصر ساختمانی در بین فضاهای بین سلولی ، به خارج سلول منتقل گردند .

نمونه هائی از انواع سلولها و بافتها :
شکل 3ـ2 انواع مختلفی از سلولها و بافتها را که برای اعمال مختلفی در بدن بدرر می خورند نشان می دهد . نمونه A بافت همبند را که ساختمانهای بدن را درکنار هم نگه می دارد ، بصورت جدا نشان می دهد . این بافت شامل سلولهائی است که در داخل فیبرهای کلاژن و فیبرهای الاستیک به دام افتاده اند و فیبروبلاست نامیده می شوند . فیبروبلاستها مواد شیمیائی ترشح می کنند که بعدها به هم چسبیده و فیبرها را بوجود می آورند که این فیبرها قدرت ارتجاعی به بافت همبند داده و موجب می شود که بافتهای بدن در کنار هم نگهداشته شوند . نمونه B تعدادی از گلبول های سرخ و سفید خون را نشان میدهد . گلبولهای قرمز اکسیژن را از ششها به بافتها رسانده و دی اکسید کربن را از بافتها به ششها بر می گردانند و گلبولهای سفید موجود در گردش خون ، خون و سایربافتها را از وجود عوامل ناخواسته مثل" باکتریها و آثار بافتهای دژنره و مواردی مثل اینها" پاک می کند . نمونه C یک سلول عصبی مغزی را نشان می دهد . زائده نزولی و طویل سلول عصبی آکسون آن است که گاهی تا حدود 1 متر امتداد نی یابد . ایمپالسهای حرکات عصبی الکتروشیمیائی در روی سطح سلول عصبی و در طول غشاء آکسون حرکت کرده و اطلاعات یا تحریک را از قسمتی از بدن به قسمت دیگر آن منتقل می کنند .
نمونه D سلولهای عضلانی را نشان می دهد که همانند سلولهای عصبی می توانند ایمپالسهای الکتروشیمیائی را در روی غشاء خود منتقل نمایند . اما تفاوتی که با سلولهای عصبی دارند این است که سلولهای عضلانی محتوی میوفیبریلیهائی هستند که در تمامی طول عضله امتداد دارند و وقتیکه ایمپالسهای الکتروشیمیائی در روی سطح سلول عضلانی حرکت می کنند ، منقبض می شوند .
نمونه E تعداد مختلفی از انواع سلولهای کلیوی را نشان میدهد . دراین شکل تعدادی از توبولهای کلیوی نشان داده شده اند که توسط سلولهای اپی تلتال پوشیده شده اند . این ساختمانها همانطوری که در فصلهای بعدی شرح داده شده اند به تشکیل ادرار کمک می کنند . در این شکل همچنین مقطع عرضی دو رگ خونی کوچک نیز نشان داده شده است که این رگهای خونی ازکلبولهای قرمز پر شده اند . در سرتاسر کلیه بافت همبند نیز که ساختمانهای مختلف را در کنار هم نگه می دارد ، وجود دارد .
بافتهای نمونه ای که در شکل 3-2 نشان داده شده اند فقط تعداد معدودی از انواع مختلفی هستند که در بدن وجود دارند . اما آنها نوع وسیعی را مابین سلولهای مختلف نشان می دهند . این تفاوتهاست که به سلول اجازه می دهد تا اعمال مختلفی را انجام بدهد . از طرف دیگر بقیه این فصل نشان خواهد داد که شباهتهای بین سلولها بیشتر از تفاوتهای بین آنهاست . در فصول آینده جزئیات بسیاری از انواع مختلف سلولهای تخصص عمل یافته شرح داده خواهد شد و اعمال آنها نیز آشکار خواهد گردید .

ترکیبات شیمیائی سلول :
مواد مختلفی که سلول را شکیل می دهند مجموعاً پروتوپلاسم نامیده می شوند . پروتوپلاسم بطور عمده از 5 ماده اصلی آب ، یونها ، پروتئینها ، لیپیدها و کربوهیدراتها تشکیل شده است .

آب :
محیط مایع تمام سلولها را آب تشکیل می دهد و غلظت آن بین 75 تا85 درصد است . بسیاری از مواد شیمیادی سلولی در آب محلولند در حالیکه مواد دیگر به شکل ذرات کوچکی در آن بصورت معلق قرار گرفته اند . واکنشهای شیمیائی در میان مواد شیمیائی محلول یا در سطح مشترک بین آب و ذرات معلق به انجام می رسد .

یونها :
مهمترین یونها در سلول عبارتند از پتاسیم ، منیزیم ، فسفات ، سولفات ، بی کربنات و مقدار کمی سدیم ، کلروکلسیم . این مواد در فصل 5 که روابط متقابل بین مایعات داخل سلولی و خارج سلولی را مورد بررسی قرار می دهد
به نفصیل شرح داده خواهد شد .
یونها در آب سلول حل می شوند و مواد شیمیائی ومعدنی را برای واکنشهای سلولی تامین می کنند . این مواد همچنین برای عمل بعضی از مکانیسم های کنترولی سلول مورد نیاز می باشند . بعنوان مثال ، یونهائی که در غشاء سلولی عمل می کنند موجب انتقال ایمپالسهای عصبی الکتروشیمیائی در رشته های عصبی و عضلانی می شوند و یونهای داخل سلولی فعالیت واکنشهای مختلف آنزیمی لازم برای متابولیسم سلولی را تعیین می کنند .
در بیشتر سلولها فراوانترین ماده بعد از آب ، پروتئینها هستند که به طور طبیعی 10 تا 20 درصد توده سلولی را تشکیل می دهند . پروتئینها را می توان به دونوع مختلف یعنی پروتئینهای ساختمانی و پروتئینهای کروی شکل که بیشتر از نوع آنزیم هستند تقسیم کرد .
برای بدست آوردن مفهومی از پروتئینهای ساختمانی کافی است توجه شود که چرم بطور عمده از پروتئینهای ساختمانی تشکیل شده و مو تقریباً بطور کامل یک پروتئین ساختمانی است . این نوع پروتئینها در سلول به شکل فیلامانهای دراز نازک وجود دارند و خود این فیلامانها پلیمرهائی از تعدادی مولکولهای پروتئینی هستند . مشخص ترین نوع استفاده از آنها برای تامین مکانیسم انقباضی در کلیه عضلات است همانطوری که در فصل 7 مورد بحث قرار خواهد گرفت اما باید دانست که فیلامانها همچنین به صورت میکروتوبولها درمی آیند که تشکیلات اندامکهائی از قبیل مژکها و دوکهای میتوزی سلولهای در حال میتوز را درست می کنند و در خارج از سلولها ، پروتئینهای رشته ای بویژه در رشته های کلاژن و الاستیکی بافت همبندی . رگهای خونی ، وترها ، رباطها و غیره یافت می شوند .
پروتئینهای کروی شکل : این دسته نوع کاملاً متفاوتی از پروتئینها بوده و معمولاً از مولکولهای پروتئینی انفرادی و با حداکثر از مجموعه ای از چند مولکول به شکل کروی بجای شکل رشته ای تشکیل شده اند . این پروتئینها بطور عمده آنزیمهای سلولی بوده و برخلاف پروتئینهای رشته ای غالباً در مایع سلول محلول بوده و با جذب سطوح تشکیلات غشائی در داخل سلولی شده و یا به سطوح آن می چسبند این آنزیمها با سایر مواد درداخل سلول تماس مستقیم حاصل کرده و واکنشهای شیمیائی را کاتالیز می کنند .
بعنوان نمونه ، واکنشهای شیمیائی که گلوکز را به اجزاء متشکله اش تجزیه و سپس این اجزاء را با اکسیژن ترکیب کرده و انیدرید کربنیک و آب تشکیل می دهند و در عین حال واکنشهائی که انرژی مورد نیاز برای عمل سلولی راتامین می کند بوسیله یک سری آنزیمهای پروتئینی کاتالیز می شوند . به این ترتیب ، پروتئینهای آنزیمی اعمال متابولیکی سلول را کنترل می کنند .
انواع خاصی از پروتئینها در قسمتهای مختلف سلول وجود دارند . نوکلئوپروتئینهای هسته محتوی اسید دزکسی ریبونوکلئیک (DNA) هستند که ژنها را تشکیل می دهند . ژنها عمل کلی سلول و همچنین انتقال صفات وراثتی از سلولی به سلول دیگر را کنترل می کنند . ژنها به اندازه ای مهمند که بطور مفصل در فصل 4 شرح داده خواهد شد .

لیپیدها :
لیپیدها انواع مختلف موادی هستند که به دلیل دارا بودن خاصیت مشترک یعنی محلول بودن در مواد حل کننده چربیها در یک گروه جمع آوری شده اند. مهمترین لیپیدها در بسیاری از سلولها فسفولیپیدها و کلسترول هستند که حدود 2 درصد توده کل سلولی را تشکیل می دهند . اینها اجزاء عمده تشکیل دهنده غشاهای مختلف از قبیل غشاء سلولی ، غشاء هسته و غشاهای پوشاننده اندامکهای داخل سلولی مانند رتیکولوم آندوپلاسمیک و میتوکندریها هستند . اهمیت ویژه فسفولیپید و کلسترول در سلول آن است که این مواد یا بطور نسبی در آب حل می شوند یا اینکه اصلاً حل نمی شوند .
علاوه بر فسفولیپیدها و کلسترول ، برخی از سلولها محتوی مقادیر زیادی از تری گلیسریدها هستند که چربی خنثی نامیده می شود . در سلولهائی که به " سلولهای چربی " معروفند . تری گلیسریدها تا 95 درصد توده سلولی را تشکیل می دهند . این چربی که در چنین سلولهائی انبار می شود نشانگر انبار اصلی مواد غذائی انرژی دهنده بدن است که می تواند درمواقعیکه جریان ورود مواد غذائی به بدن کافی برای پاسخگوئی به نیازهای انرژی بدن نباشد ، برای تولید انرژی شکسته شده و به مصرف برسد .

کربوهیدراتها :
کربوهیدراتها به غیر زا تشکیل دادن بخشی از مولکولهای گیکوپروتئینی ، کلاً عمل ساختمانی بسیار جزئی در سلول دارند اما نقش اصلی در تغذیه سلول بازی می کنند .کربوهیدراتها بشکل گلوکز همیشه در مایع خارج سلولی اطراف وجود دارند و به این دلیل به آسانی دراختیار سلولها قرار می گیرند . بعلاوه مقدار کمی کربوهیدرات معمولاً بصورت گلیکوژن در سلول ذخیره می گردد که در حدود یک درصد از کل توده سلولی را شامل می شود و پلیمری غیر محلول از گلوکز می باشد ، گلیکوژن می تواند بیش از 12 ساعت بسرعت برای جوابگوئی سلول به نیازهای انرژی خود مورد استفاده قرار گیرد . لکن در فقرهای غذائی چند روزه اینمقدار نیز کافی نیست .

ساختمان فیزیکی سلول
ساختمانهای غشائی سلول :
شکل 4-2 ساختمانهای فیزیکی سلول را بطور شماتیک نشان می دهد . همه اینها اساساً توسط غشاهایی که عمدتاً از لیپید و پروتئین ترکیب یافته ، پوشیده شده اند . لیپیدها سدی را درست می کنند که از حرکت آزاد آب و مواد محلول در ان ، از اجزاء یک سلول به سلول دیگر ، جلوگیری می کند . از طرف دیگر مولکولهای پروتئینی این غشاء سبب شکاف دار شدن این سد لیپیدی ممتد می گردند و بنابراین منافذی را در مابین مولکولهای موجود برای عبور مواد مختلف از غشاء بوجود می آورند . غشاهای مختلف عبارتند از : غشاء سلول ، غشاء هسته ، غشاء رتیکولوم آندوپلاسمیک ، غشاهای میتوکندریها ، لیزوزمها ، کمپلکس گلژی و غیره .

غشاء سلول :
غشاء سلول که کاملاً سلول را احاطه می کند یک ساختمان ارتجاعی بسیار نازکی است که ضخامتی بین 5/7 تا 10 نانومتر دارد . غشاء تقریباً بطور کامل از پروتئینها و لیپیدها ترکیب یافته است و ترکیب تقریبی آن عبارت است از : پروتئینها 55% ، فسفولیپیدها 25% ، کلسترول 13% ، سایر لیپیدها 4% ، و کربوهیدراتها 3% .

سد لیپیدی غشاء سلول :
شکل 5ـ2 نشان می دهد که ساختمان پایه غشاء سلول ، یک لایه چربی دو طبقه است که یک ورقه نازک از لیپیدها فقط به ضخامت دو مولکول بوده و در سراسر سطح تداوم دارد . در این ورقه لیپیدی ، مولکولهای پروتئینی درشت از نوع کروی شکل بطور پراکنده قرار دارند .
لایه دو طبقه چربی غشاء تقریباً بطور کامل نسبت به آب و مواد معمولی محلول در آب از قبیل یونها ، گلوکز ، اوره و غیره نفوذناپذیر است . از طرف دیگر ، مواد محلول درچربی از قبیل اکسیژن ، انیدرید کربنیک و الکلها می توانند در این قسمت از غشاء نفوذ کنند .
یکی از ویژگیهای لایه دو طبقه چربی آن است که بصورت یک مایع لیپیدی است نه بصورت جامد ، بنابراین بخشهائی از غشاء سلول می توانند عملاً در غشاء از نقطه ای به نقطه دیگر جریان یابند ، و به این ترتیب پروتئینها و سایر مواد محلول درغشاءدو طبقه لیپیدی یا مواد شناور در آن ، تمایل دارند که به کلیه مناطق غشاء سلول انتشار یابند .

پروتئینهای غشاء سلولی :
شکل 5ـ2 توده های کروی شکلی را نشان می دهد که درلایه دو طبقه چربی شناورند . اینها پروتئینهای غشاء هستند که بیشتر آنها را گیکوپروتئینها ( پروتئینهای چسبیده به رادیکالهای کربوهیدرات ) ، تشکیل می دهند . دو نوع پروتئین در غشاء دیده می شود : پروتئینهای سرتاسری که در تمام ضخامت غشاء نفوذ می کنند و پروتئینهای محیطی که فقط به سطح غشاء می چسبند و در آن نفوذ نمی کنند . پروتئینهای سرتاسری کانالهای ساخته شده ( یا منافذی ) را ایجاد می کنند که از طریق آنها آب و مواد محلول در آن بویژه یونها می توانند بین مایع خارج سلولی و داخل سلولی دیفوزیون پیدا کنند . اما باید دانست که این پروتئینها دارای صفات انتخابی هستند که موجب دیفوزیون انتخابی بعضی از مواد به میزانی بیشتر از مواد دیگر می شود . برخی از این پروتئینها نیز می توانند بعنوان آنزیم عمل کنند .
پروتئینهای محیطی یا بطور کامل یا بطور تقریباً کامل در سطح داخلی غشاء قرار گرفته و در حالت طبیعی به یکی از پروتئینهای سراسری می چسبد این پروتئینهای محیطی بطور تقریباً کامل بعنوان آنزیمهائی عمل می کنند که بسیاری از واکنشهای سلولی را در کنترل دارند .

کربوهیدراتهای غشاء :
کربوهیدراتهای غشاء بخش کربوهیدراتی مولکولهای گیکوپروتئین بیرون زده از غشاء هستند که تقریباً به طور ثابت و همیشه در خارج آن ( غشاء سلول ) دیده می شوند . این بخشهای کربوهیدراتی ، بخشهائی از غشاء سلولند که همانطوریکه در فصل 25 خواهیم گفت وارد واکنشهای ایمونولوژیکی می شوند . همچنین آنها به عنوان گیرنده هائی عمل می کنند که باهورمونهائی مثل انسولین که فعالیتهای خاصی را در سلول بر می انگیزد ، ترکیب می یابند .

غشاء هسته :
غشاء هسته که در حقیقت دو غشاء است در شکل 11ـ2 نشان داده شده
است ، یکی از این غشاء ها آن دیگری را می پوشاند و بین آنها فضای وسیعی بوجود می آید .هریک از این دو غشاء تقریباً شبیه غشاء سلول هستند که ساختمان پایه آنها نیز از دو لایه لیپید ، با پروتئینهای کروی شناور در مایع لیپیدی تشکیل یافته است . در بسیاری از مواقع دو غشاء هسته به همدیگر جوش می خورند و در این حالت غشاء هسته بسیار نفوذپذیر می گردد . بطوریکه همه مواد معلق و غیر محلول ، حتی پروتئینهای درشتی که جدیداً توسط ریبوزومها ساخته شده اند . می توانند به آسانی بین مایع هسته و سیتوپلاسم به حرکت در آیند .

رتیکولوم آندوپلاسمیک :
شکل 4ـ2 تورینه ممتدی ازتشکیلات لوله ای و وزیکولی مسطح را در داخل سیتوپلاسم نشان می دهد که موسوم به رتیکولوم آندوپلاسمیک بوده و غشاء آن از دو لایه چربی و مولکولهای پروتئینی پراکنده در ان تشکیل یافته است . مساحت کل سطح این تشکیلات در پاره ای از سلولها مثل سلولهای کبدی می تواند 30 تا 40 برابر سطح غشاء سلول باشد .جزئیات ساختمانی این ارگانل در شکل 6ـ2 نشانداده شده است . فضای داخلی نوبولها ووزیکولها از یک محیط مایع به نام " ماتریکس آندوپلاسمی " پر شده است که با مایع موجود در خارج رتیکولوم آندوپلاسمیک فرق دارد . عکسهای حاصل از میکروسکوپ الکترونی نشان می دهند که فضای داخل رتیکولوم آندوپلاسمیک ، با فضای بین دو غشاء موجود درغشاء مضاعف هسته ای در ارتباط است .
مواد تشکیل شده در قستهای مختلف سلول وارد فضاهای رتیکولوم آندوپلاسمیک شده و آنگاه به سایر نقاط سلول هدایت می شوند . همچنین سطح وسیع رتیکولوم بعلاوه سیستمهای آنزیمی متعدد آن وسایل لازم برای انجام بخش عمده ای از اعمال متابولیک سلول را تامین می کنند .

ریبوزمها و رتیکولوم آندوپلاسمیک دانه دار :
چسبیده به سطوح خارجی قسمتهای زیادی از رتیکولوم آندوپلاسمیک تعداد زیادی ذرات کوچک دانه دار وجود دارند که ریبوزم نامیده می شوند . در صورت وجود این ذرات رتیکولوم آندوپلاسمیک دانه دار یا خشن نامیده می شود . ریبوزمها بطور عمده از اسید ریبونوکلئیک تشکیل شده اند که عمل آنها سنتز پروتئینها در سلول است .

رتیکولوم آندوپلاسمیک بدون دانه :
بعضی از رتیکولوم آندوپلاسمیک فاقد ریبوزمهای چسبیده به آن است . این بخش رتیکولوم آندوپلاسمیک بدون دانه یا صاف نامیده می شود . رتیکولوم آندوپلاسمیک صاف در بیشتر مواد لیپیدی و در بسیاری از سایر روند های آنزیمی سلول انجام وظیفه می کند .

کمپلکس گلژی :
کمپلکس گلژی که درشکل 7ـ2 نشان داده شده ، ارتباط نزدیکی با رتیکولوم آندوپلاسمیک دارد ، این کمپلکس دارای غشاء های رتیکولوم آندوپلاسمیک بدون دانه است و معمولاً از چهار لایه یا بیشتر، از وزیکولهای نازک مسطح درنزدیکی هسته که رویهم قرار گرفته اند تشکیل شده است . این کمپلکس درسلولهای ترشحی بسیار بارز بوده و در این سلولها درطرفی از سلول که مواد ترشحی از آن ترشح می شوند قرار گرفته است . کمپلکس گلژی بطور عمده درارتباط با رتیکولوم آندوپلاسمیک عمل می کند . همانگونه که در شکل 7ـ2 نشان داه شده وزیکولهای انتقال دهنده کوچک بطور مداوم از رتیکولوم آندوپلاسمیک کنده شده و بزودی بعد از آن با کمپلکس گلژی چوش می خورند . مواد به این روش از رتیکولوم آندوپلاسمیک به کمپلکس گلژی انتقال داده می شوند . سپس این مواد منتقل شده درکمپلکس گلژی پرورانده شده وزیکولهای ترشحی ، لیزوزمها با سایر اجزاء سیتوپلاسمی را تشکیل می دهند .

سیتوپلاسم و اندامهای آن :
سیتوپلاسم از اندامکها و ذرات ریز و درشت پراکنده ای که از لحاظ اندازه از چند نانومتر تا 3 میکرون هستند پر شده است . قسمت مایع شفاف سیتوپلاسم که ذرات دران پراکمده اند ، هیالوپلاسم خوانده می شد .هیالوپلاسم اساساً شامل پروتئینهای قابل حل ، یونها ،گلوکز و مقادیر اندکی از فسفولیپیدها و کلسترول و اسیدهای چرب استریفیه ، می باشد .
درمیان ذرات درشت پراکنده در سیتوپلاسم گلبولهای چربی خنثی ، ذرات گیلیکوژن ، ریبوزمها ، گرانولهای ترشحی و مخصوصاً دو اندامک مهم یعنی میتوکندریها و لیزوزمها قرار دارند .

میتوکندریها :
میتوکندریها اصطلاحاً نیروگاههای سلول نامیده می شوند . زیرا آنها انرژی را از مواد غذائی و اکسیژن استخراج می کنند و بنوبه خود شکل قابل استفاده ای از انرژی را جهت رساندن آن به تمام اعمال سلول ، بطور عمده فراهم می نمایند .تعداد میتوکندری های هر سلول متفاوت است واز کمتر از یکصد تا هزاران عدد می رسد . که بستگی به میزان انرژی مورد نیاز هر سلول دارد . بعلاوه میتوکنریها در محلهائی از سلول که مسئول قسمت عمده ای از متابولیسم انرژی هستند متمرکزند . اساس ساختمانی میتوکندریها درشکل 8ـ2 نشان داده شده است . این شکل نشان می دهد که میتوکندری بطور عمده از دو غشاء ( چربی دو لایه + پروتئین ) نشکیل یافته است ، یک غشاء خارجی و یک غشاء داخلی ، تعداد زیادی فرورفتگی در غشاء داخلی وجود دارد که میتوکندری را به حجره هائی تقسیم کرده است بطوریکه آنزیمهای اکسیداتیو سلول به دیواره این حجره ها متصل می شوند . بعلاوه حفره داخلی میتوکندریها از یک ماده زمینه ای ژله ای که محتوی مقادیر انبوهی از آنزیمهای محلول می باشد ، پر شده است . این آنزیمها برای استخراج انرژی از مواد غذائی ضروری بوده و با همبازی آنزیمهای اکسیداتیو چسبیده به دیواره حجره ها باعث اکسیداسیون مواد غذائی و ایجاد دی اکسید کربن و آب ، می شوند . انرژی ازاد شده برای سنتز و تولید یک ماده پر انرژی که آدنوزین تری فسفات (ATP) نامیده می شود ، بکار می رود . آنگاه (ATP) به بیرون ازمیتوکندریها منتقل شده و در سراسر سلول منتشر می گردد و مواقعیکه برای انجام اعمال سلولی مورد نیاز باشد ، انرژی خود را رها می سازد . عمل ATP به اندازه ای مهم است که جزئیات آن در فصل بعدی شرح داده خواهد شد . میتوکندریها خود تکثیر (Self-replicative) هستند . به این معنی که درمواقعیکه نیاز به افزایش میزان ATP در سلول وجود دارد ، یک میتوکندری می تواند یک میتوکندری دوم ، یک میتوکندری سوم و به همین ترتیب میتوکندری های بعدی را ایجاد نماید .

لیزوزمها :
لیزوزمها یک سیستم گوارشی داخل سلولی ایجاد می کنند که به سلول اجازه می دهند تا مواد و ساختمانهای ناخواسته و مخصوصاً ساختمانهای آسیب دیده یا خارجی از قبیل باکتریها را هضم کرده و به این ترتیب از محیط سلول خارج سازد . لیزوزم که در شکل 4ـ2 نشان داده شده ، 250 تا 750 میکرون قطر داشته و بوسیله یک غشا واحد احاطه می شود . لیزوزم از تعداد زیادی ذرات کوچک که مجموعه های پروتئینی از آنزیمهای گوارشی هیدرولیتیک هستند ، پر شده است . یک آنزیم هیدرولیتیک قادر است یک ترکیب آلی را بوسیله ترکیب هیدروژن یک مولکول آب یا بخشی از این ماده و ترکیب قسمت هیدروکسیل مولکول آب یا بخش دیگر این ماده به دو یا چند بخش تجزیه کند . بعنوان مثال، پروتئین هیدرولیز و به اسیدهای آمینه تبدیل می شود و گلیکوژن هیدرولیز شده و به گلوکز تبدیل می گردد . بیش از 40 عدد از هیدرولازهای اسیدی مختلف در لیزوزمها پیدا شده اند و مواد اصلی که این آنزیمها هضم می کنند عبارتند از : پروتئینها . اسید نوکلئیک ، موکوپلی ساکارید ها ، لیپید ها و گلیکوژن .
در حالت طبیعی . غشاء احاطه کننده لیزوزمها مانع از این می شود که انزیمهای هیدرولیتیک محبوس در لیزوزمها با سایر مواد موجود در سلول تماس حاصل کنند ، اما شرایط مختلف متعددی می توانند غشاء بعضی از لیزوزمها را پاره کرده و موجب آزاد شدن آنزیمها گردند . در این صورت این آنزیمها مواد آلی را که با آنها تماس پیدا می کنند به مواد کوچک فوق العاده قابل انتشار از قبیل اسیدهای آمینه و گلوکز ، تجزیه می کنند .
سایر ساختمانها و اندامکهای سیتوپلاسمی :
گرانولهای ترشحی :
یکی از مهمترین اعمال بسیاری از سلولها ، ترشح مواد مخصوص است . تقریباً تمامی این مواد ترشحی توسط سیستم رتیکولوم آندوپلاسمیک ـ کمپلکس گلژی ساخته می شوند و سپس از کمپلکس گلژی به داخل وزیکولهای ذخیره ای که وزیکولهای ترشحی یا گاهی گرانولهای ترشحی نامیده می شوند آزاد می گردند . شکل 9ـ2 نمونه ای از وزیکولهای ترشحی واقع در داخل سلولهای لوزالمعده را نشان می دهد که این سلول آنزیمهای پروتئینی را ساخته و در داخل آنها ذخیره کرده است . این آنزیمها بعداً به خارج غشاء سلولی و به داخل مجرای پانکراتیک ترشح خواهند شد .

میکروفیلامانها و ساختمانهای میکرتوبولی در سلول :
پروتئینهای رشته ای سیتوپلاسم سلول معمولاً در داخل میکروفیلامانها یا میکروتوبولها سازمان یافته اند . اینها از پروتئینهای مقدماتی و اولیه که توسط ریبوزومها سنتز می شوند سرچشمه می گیرند . در ابتدا این پروتئینها بصورت محلول در سیتوپلاسم حضور دارند . سپس برای بوجود آوردن میکروفیلامانها به هم می چسبند . تعداد زیادی از این میکروفیلامانها غالباً درمنطقه خارجی سیتوپلاسم که اکتوپلاسم نامیده می شود ، برای ایجاد یک حفاظ الاستیک برای غشاء سلولی ، دیده میشوند . همچنین درسلولهای عضلانی میکروفیلامانها در داخل یک دستگاه منقبض شونده مخصوص که اساس انقباض عضلانی در سرتاسر بدن تشکیل می دهد ، قرار دارند .
میکروفیلامانها همچنین غالباً در داخل ساختمانهای لوله ای یا توبولی مثل میکروتوبولها قرار گرفته اند . میکروتوبولها تقریباً به طور ثابت شامل 13 میکروفیلامان هستند که به طور موازی و در محیط یک مقطع دایره ای قرار دارند و تشکیل لوله توخالی طویلی را به قطر 25 نانومتر و طول 1 الی چندین میکرون می دهند . میکروتوبولها اغلب در دستجاتی مرتب شده اند که این وضع یعنی عملکرد یکجا وهمزمان ، قدرت و توانائی ساختمانی قابل توجهی به آنها می دهد . اما میکروتوبولها ساختمانهای شکننده ای هستند که اگر بشدت خم شوند می شکنند . شکل 10 ـ2 نمونه ای از میکروتوبولهائی است که از فلاژل اسپرماتوزوئید بدست آمده است . مثال دیگری برای میکروتوبولها ، ساختمانهای مکانیکی لوله ای شکل مژکها هستند که دراین مژکها میکروتوبولها از سیتوپلاسم سلول تا نوک مژک کشیده شده و به آنها قدرت ساختمانی می دهد . همچنین سانتریولها و دوکهای میتوتیک در سلولهایی که میتوز انجام می دهند از میکرتوبولهای شکننده ای ساخته شده اند . بنابراین یکی از اعمال ابتدائی میکروتوبولها ، عملکرد آنها بعنوان اسکلت سلولی و فراهم کردن ساختمان فیزیکی سفت و سخت برای بخشهای معینی از سلول می باشد . همچنین باید توجه داشت که سیتوپلاسم اغلب در مجاورت میکروتوبولها جریان دارد که ممکن است حاصل حرکت بازوهائی باشدکه از میکروتوبولها به طرف خارج برآمدگی یافته اند .

هسته :
هسته مرکز کنترل سلول است . هسته ، هم واکنشهای شیمیائی را که در سلول رخ می دهد و هم تولید مثل سلول را کنترل می کند . بطور خلاصه . هسته شامل مقادیر انبوهی از اسید دزوکسی ریبونوکلئیک است که ما آن را ژن مینامیم . ژنها ساخته شدن آنزیمهای پروتئینی سیتوپلاسم و به این ترتیب فعالیتهای سیتوپلاسمی را کنترل می کنند . ژنها برای کنترل تولید مثل ، ابتدا به همانند سازی خود می پردازند ، آنگاه شکافتگی و دو نیمه شدن سلول جهت ساخته شدن دو سلول دختر ، توسط مراحل مخصوصی که میتوز نامیده می شود به انجام می رسد طوری که هر یک از این سلولها یکی از دو دسته ژن را که حاصل عمل همانند سازی هستند دریافت می کنند .
شکل ظاهری هسته در زیر میکروسکوپ ، نشانه های زیادی درباره مکانیسم هائی که بوسیله آن هسته فعالیتهای کنترلی خود را اعمال می دارد ، بدست نمی دهد . شکل 11ـ2 تصویر حاصل از میکروسکوپ نوری هسته ای را در مرحله انترفاز ( مرحله بین دو میتوز ) نشان می دهد که مواد کروماتینی آن بصورت لکه های تیره ای در داخل شیره هسته ، نمایان است . در حین میتوز ، ماده کروماتینی بصورت بخشی از کروموزومهای سازمان یافته زیادی در می آید که بسهولت قابل تشخیص می شود . بطوریکه بوسیله میکروسکوپ نوری بآسانی دیده می شوند . حتی درطول مرحله انترفاز ، از فعالیتهای سلولی نیز ، هنو ماده کروماتینی بصورت ساختمانهای کروموزمی رشته ای هستند . لکن مشاهده آن بجز درتعداد معدودی از سلولها امکان پذیر نیست .

هستک :
هسته بسیاری از سلولها شامل یک یا چند ساختمان با رنگ پذیری کم
است که هستک نامیده می شود . هستک یک ساختمان پروتئینی است که محتوی مقادیر انبوهی اسید ریبونوکلئیک است که بعد ها برای ساختن ریبوزمها فشرده و متمرکز می شوند . ریبوزمها بعداً از طریق منافذ غشاء هسته به سیتوپلاسم کوچ می کنند و در سیتوپلاسم بسیاری از آنها به شبکه آندوپلاسمیک متصل می شوند و در آنجا نقش اصلی را برای ساختن پروتئینها بازی می کنند .

مقایسه سلولهای حیوانی با اشکال پیش سلولی حیات :
بسیاری از ما درباره سلول جنس فکر می کنیم که سلول پایین ترین و پست ترین سطح حیوانی است ولی سلول ساختمان بسیار پیچیده ای است که احتمالاً برای تکامل آن ، بعد از آنکه ابتدائی ترین شکل حیات که ارگانیسمی شبیه به ویروس های امروزی است ، بر روی زمین ظاهر شد . چندین میلیون سال وقت لازم بوده است ، شکل 12ـ2 اندازه های نسبی کوچکترین ویروس شناخته شده ، یک ویروس بزرگ ، یک ریکتزیا ، یک باکتری و یک سلول را نشان می دهد . این شکل نشان می دهد که سلول قطری حدود 1000 برابر و در نتیجه حجمی حدود یک بیلیون برابر بزرگتر از کوچکترین ویروس دارد . به همان نسبت ، اعمال و سازمان آناتومیک سلول بسیار پیچیده تر از ویروس است .
جزء اصلی تشکیل دهنده ویروس بسیار کوچک اسید نوکلئیکی است که توسط یک پوشش پروتئینی احاطه شده است . این اسید نوکلئیک سلول است و در صورت فراهم بودن مواد غذائی مناسب ، قادر به همانند سازی است . بنابراین ویروس قادر است خصوصیات نژادی خود را از نسلی به نسل دیگر منتقل کند و بنابراین یک ساختمان زنده است ، همانطوری که سلول و انسان ساختمانهای زنده ای هستند .
بتدریج که حیات تکامل یافت علاوه بر اسید نوکلئیک و پروتئینهای ساده ، مواد شیمیائی دیگر نیز جزء لازم ارگانیسم ها شدند و اعمال اختصاصی در قسمتهای مختلف ویروس شروع به توسعه یافتن کرد . غشائی در اطراف ویروس تشکیل شد و در داخل غشاء یک مایع زمینه ای ظاهر گردید . مواد شیمیائی تخصص عمل یافته در داخل ماده زمینه برای اجرای اعمال مخصوصی تشکیل یافت . بسیاری از آنزیمهای پروتئینی که قادر بودند واکنشهای شیمیائی را کاتالیز کرده و به این ترتیب فعالیتهای ارگانیسم را کنترل کنند ، ظاهر شدند .
در درجات بعدی ، مخصوصاً در رده باکتریها و ریکتزیاها ، اندامکها در داخل ارگانیسم پیدا شدند . این نمونه های بسیار متراکم از ترکیبات شیمیائی بنحو بسیار موثرتری از آنچه بتوان بوسیله انتشار مواد شیمیائی در سراسر مایع زمینه بدست آورد انجام میدادند . بالاخره در سلول اندامکهای بازهم پیچیده تر توسعه یافتند که مهمترین آنها هسته بود . هسته سلول را از سایر اشکال پست حیات متمایز می سازد . این ساختمان یک مرکز کنترل برای فعالیتهای سلولی فراهم می آورد و همچنین تکثیر دقیق سلولهای جدید را از نسلی به نسل بعد تامین می کند . بطوریکه هر یک از سلولهای جدید عملاً همان ساختمان مولد خود را دارد .

1

1