شهرستان طبس

عنوان: شهرستان طبس
تهیه و تنظیم:

معرفی شهرستان طبس
شهرستان طبس یکی از شهرستان های استان خراسان جنوبی در مرکز ایران است. شهر طبس مرکز این شهرستان است. جمعیت شهرستان طبس در سال ۱۳90، برابر با ۶9٫658 نفر بوده است.
تاریخچه شهرستان
شهرستان طبس تا تیرماه سال ۱۳۳۹، یکی از بخش های سه گانهٔ شهرستان فردوس بود که در این سال جدا شده و به صورت شهرستان درآمد در فرهنگ جغرافیایی در مورد آن گفته شده: «طبس نام یکی از بخشهای سه گانه شهرستان فردوس، محدود است از شمال به بخش بردسکن و کویر نمک، از خاور به بخش بشرویه و بخش بجستان و خوسف و از باختر و جنوب به کویر لوت». همچنین در این فرهنگ، این بخش مشتمل بر هفت دهستان مرکزی، کریت، سنگردان، دیهوک، جوخواه، دستگردان، اصفهک و ۱۹۱ آبادی و ۲۷٬۷۸۶ نفر جمعیت نام برده شده است.
تا سال ۱۳۸۰، شهرستان طبس، یکی از شهرستان های استان خراسان بود که در این سال با تصویب هیات دولت از استان خراسان جدا شده و به استان یزد ملحق شد. در زمستان سال ۱۳۹۱، با تصویب هیات دولت، شهرستان طبس از استان یزد جدا شده و به استان خراسان جنوبی پیوست.

جمعیت :
جمعیت شهر های شهرستان طبس
میزان شهر نشینی و روستا نشینی شهرستان طبس

تقسیمات کشوری
بخش مرکزی شهرستان طبس
دهستان پیرحاجات
دهستان گلشن
دهستان منتظریه
دهستان نخلستان
شهر: طبس
بخش دستگردان
دهستان دستگردان
دهستان کوه یخاب
شهر: عشق آباد
بخش دیهوک
دهستان دیهوک
دهستان کویر (طبس) شهر: دیهوک

نقش شهر طبس:
شهرستان طبس با بیش از ۵۶ هزار کیلومتر مربع وسعت، بزرگترین شهرستان کشور به تنهایی از چند کشور جهان بزرگتر است.
این شهرستان با وسعت بالا، همجوار با شش استان (خراسان جنوبی، خراسان رضوی، سمنان ، اصفهان، یزد و کرمان) است که خود از نظر مبادلات و رفت و آمد، موقعیت ویژه ای به این شهرستان داده و همه روزه هزاران وسیله نقلیه از مسیر طبس در رفت و آمد می باشند.
بزرگی شهرستان باعث تنوع آب و هوایی و تنوع گیاهان و درختان و محصولات گوناگون شده است.
شهرستان طبس با قدمتی هزاران ساله دارای معادن غنی مختلف بوده به طوری که این شهر به کلکسیون معادن شهرت یافته است. معادن زغال سنگ با ذخایر میلیاردی از بزرگترین معادن خاورمیانه می باشد که در این قسمت می تواند نیاز کشور را تامین و از واردات زغال سنگ به کشور جلوگیری نماید.
 هم اکنون خاک و سنگ این شهرستان ارزش اقتصادی داشته و به استانهای همجوار صادر می گردد.

طبس به علت قدمت طولانی دارای آثار تاریخی و اماکن دیدنی همچنین مناطق زیارتی می باشد که در گذشته و حال یکی از شهرهای توریستی و گردشگری کشور به شمار می آمده که قهر طبیعت در سال ۱۳۵۷ تعدادی از آنها را ویران کرد.
طبس گلشن یکی از شهرهای قدیمی ایران است که به دروازه خراسان شهرت داشته و دارد و به گفته تاریخ نویسان در قدیم الایام، شاید چندین برابر وسعت کنونی را داشته که کم کم قسمتهایی از آن جدا گشته و به مناطق دیگر ملحق گردیده است.
طبس بزرگ همه چیز دارد. وقتی آب و خاک داشته باشد، معادن غنی و مردمانی سختکوش و پرتلاش دارد، آماده برای هرگونه سرمایه گذاری در بخشهای مختلف صنعتی و کشاورزی و گردشگری است.
طبس دارای آبگرمهای معدنی و جانوران و گیاهان متعدد بوده، حتی گونه هایی از جانوران که در حال انقراض می باشند در این منطقه وجود دارند که همین امر می تواند جنبه های توریستی و گردشگری شهرستان را بالا ببرد.
موقعیت خاص جغرافیایی و کویری بودن شهر، زلزله مهیب سال ۵۷، شکست مفتضحانه نظامی آمریکا در صحرای طبس، وجود مرقد مطهر امامزاده حسین بن موسی الکاظم(ع) برادر گرامی حضرت رضا(ع)، وجود معادن غنی زغال سنگ، معادن اورانیوم و نفت و وجود صدها اثر تاریخی و باستانی و گونه های مختلف گیاهی و جانوری به این شهرستان شهرت جهانی داده است.

موقعیت جغرافیایی و اقلیمی
 
شهرستان طبس در غرب خراسان جنوبی واقع و از شمال به بردسکن از توابع خراسان رضوی و از غرب به استانهای سمنان ، اصفهان و از جنوب به استان کرمان و از شرق به شهرستانهای بیرجند و فردوس و نهبندان و از غرب و جنوب غربی به استان اصفهان و شهرهای اردکان و بافق از توابع استان یزد متصل میباشد . طبس در سال 1380 براساس مصوبه هیئت محترم وزیران از استان خراسان انتزاع و به استان یزد الحاق گردیده است .در زمستان سال ۱۳۹۱، با تصویب هیات دولت، شهرستان طبس از استان یزد جدا شده و به استان خراسان جنوبی پیوست.
این شهرستان در 55 درجه و 20دقیقه تا 58 درجه و 15دقیقه طول جغرافیایی و 33 درجه و 37 دقیقه عرض جغرافیایی و ارتفاع آن از سطح دریا 690 متر و وسعت آن بالغ بر 55464 کیلومتر مربع.

علت نام
بعضی گفته اند نام آنجا تب بس بوده است تب در فارسی به معنی حرارت و داغی است. یعنی بسی داغ . عده ای نیز نام آن را به زبان های سلوکیان مرتبط دانسته اند.ناصر خسرو در سفر نامه این شهر را طبس گیلکی خوانده است.
واژه دیرینه طبس در تواریخ به صورت ( تابه آ) و (تبس) Tabas آمده است و از ریشه تفس و تفسیدن و تبسیدن به معنی داغ شدن و در پیوند با تبش به معنی تابش و تابیدن ( تافتن) و در واقع عربی شده آن است و آن را داغی و محل تابش و گرما معنی می کنند . بر این اساس می توانیم عنوان کنیم که طبس از ریشه تابیدن و به معنی جای گرمسیر و سوزنده می باشد که با توجه به شرایط آب و هوایی شهر واژه ای با مسما برای نام شهر گرمسیری و کویری طبس می باشد .

آب و هوا
آب و هوای شهر گرم و خشک با میانگین سالانه 21 درجه سانتیگراد است .بر این اساس حداکثر و حداقل دما بدین شرح است : حداکثر 53 درجه در ماه و حداقل 9 درجه در بهمن ماه . میانگین بارندگی سالانه 6/91 میلیمتر و رطوبت نسبی شهر حداقل 15 تا 65 درصد بستگی به ماه ، روز و ساعت شبانه روز، گزارش شده است . معادن غنی ذغالسنگ نشان دهنده وجود جنگلهای انبوه و دریاچه های بزرگ در گذشته ای دور در این منطقه می باشد . بنابراین می توان عنوان داشت که آب و هوای این سرزمین نیز در طی زمان تغییرات متعددی به خود دیده است . به هر حال می توان گفت که زمستان در طبس فقط سه ماه محاسبه میشود. چنانکه جهانگردی خارجی در این باره چنین می نویسد: د رماه مارس امکان دارد که در موارد نادری بارندگی شود . لیکن در این ماه غالباً هوا بسیار گرم است . تا ماه نوامبر آسمان بی ابر، هوا خشک و درجه حرارت هنگام ظهر بالاست.
ارتفاع شهر طبس از سطح دریا 711 متر می باشد . مساحت تقریبی شهر طبس 25 کیلومتر مربع عنوان شده است .

قومیت ها
         اولین اقوام ساکن طبس و در واقع اجداد طبسی ها دامدار و درغارهای مجاور چشمه سارها ساکن بوده اند که هنوز آثاری از زندگی این افراد  در این غارها و دخمه های حفر شده در دل کوه و مکانهای مختلف باقی است . در طی زمان افراد و قبایل دیگری نیز به دلایل مختلف از سر اجبار و یا به رضایت از سایر نقاط ایران به این منطقه عزیمت کرده و رحل اقامت گزیده اند . به عنوان مثال طبق ظبط عالم آرای عباسی ، کنگرلوها، به عنوان طایفه ای از ایل بزرگ استاجلو ، که از زمان صفویان به خراسان آمده اند ، به این شهر مهاجرت نمودند . دلیل این مهاجرت آن بود که مصطفی بیگ کنگرلو ، حسب الامر الاعلی ( شاه عباس کبیر ) به حکومت طبس و تون ( فردوس) منصوب شد . به همین دلیل وی با طایفه خود برای جلوگیری از تجاوز ازبکان در آن منطقه  اسکان یافت . پس از طی زمان سرداری  و امارت این سردار ، اقوام و طایفه وابسته به او به دلایل متعدد  در آنجا ماندگار شدند .

در منابع تاریخی آمده است که مصطفی بیک کنگرلو حسب الامر الاعلی حاکم تون و طبس بود و جماعت اوزبکیه  بر آن حدود مستولی شده و ولات تون و قلعه آنجا را متصرف شده  بود . چون ازبکان به آن حدود تاختند و قلعه تون (فردوس) را به تصرف درآوردند، مصطفی بیک کنگرلو با 250 نفر از رزمندگان استاجلو و کنگرلو و سایر ملازمان خود از طبس به تون  رفت و با ازبکان به نبرد پرداخت ، برای ازبکان نیروی کمکی به فرماندهی یتیم سلطان رسید و مصطفی بیگ در جنگ با ازبکان کشته شد ، به همین دلیل شاه عباس کبیر ، حکومت طبس و فردوس را به تیمور سلطان کنگرلو و قوم او تفویض کرد . هنگام حکومت مصطفی خان کنگر لو در خراسان طوایف زیادی در قدرت مداخله می نمودند ، از جمله قزلباشه ، شاملو، استاجلو، ترکمان ، قاجار و به همین دلیل که اوزبک ها به طور مداوم از خان هرات برای مبارزه با قزلباشها کمک می طلبیدند .

پوشش گیاهی
بیش از ۶۰ درصد مساحت شهرستان طبس، یعنی محدوده ای به وسعت ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار را بیابان ها تشکیل می دهند. ۱۰ درصد بیابان های کشور در این شهرستان واقع شده اند.
شهر طَبَس (تبس)، مرکز شهرستان طبس (وسیع ترین شهرستان ایران) و شهری کویری است.
ارتفاع شهر طبس از سطح دریا حدود ۶۹۰ متر است. در شرق شهر طبس رشته کوه بلندی به نام رشته کوه شتری قرار گرفته که ضلع شرقی چاله بزرگ طبس را تشکیل می دهد. معادن غنی ذغال سنگ این شهرستان حاکی از وجود جنگل های انبوه و دریاچه های بزرگ در گذشته های دور در این منطقه می باشد. این معادن، طبس را در ردیف یکی از غنی ترین مناطق کشور به لحاظ ثروت ملی قرار داده است.

تصاویر:

منابع
«بانک اطلاعات تقسیمات کشوری». وب گاه رسمی وزارت کشور ایران. بازبینی شده در آبان ۱۳۸۹. 
«نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵، جمعیت تا سطح آبادی بر حسب سواد» ‎(فارسی)‎. وب گاه رسمی مرکز آمار ایران. بازبینی شده در آبان ۱۳۸۹. 
«پیشینهٔ تاریخی شهرستان طبس» ‎(فارسی)‎. وب گاه رسمی فرمانداری شهرستان طبس، ۳۰ خرداد ۱۳۸۷. بازبینی شده در فروردین ۱۳۸۸. 
«طبس به خراسان جنوبی ملحق شد». ایسنا، ۲۲ اسفند ۱۳۹۱. بازبینی شده در ۵ فروردین ۱۳۹۲. 
«بزرگ ترین شهرستان کشور در نقشه خراسان جنوبی قرار گرفت». روزنامه خراسان، ۲۳ اسفند ۱۳۹۱. بازبینی شده در ۲۵ مارس ۲۰۱۳.