دانشگاه آزاد اسلامی
واحد اراک
گزارش کارآموزی عمران
استاد راهنما:
جناب آقای خلیلی
دانشجو :
میلاد مویدی
تیرماه 1387
تقدیر و تشکر :
جای بسی خوشبختی و افتخار است که اینجانب به بهانه 2 واحد درسی کارآموزی توانستم از راهنمایی های جناب آقای مهندس حسین زاده که در شرکت مهندسان مشاور سی سخت ، بخصوص در واحد فنی مهندسی فعالیت می نمودند استفاده نمایم واز آموزشهای دلسوزانه و محبتهای ناتمامشان بهره مند گردم و امیدوارم با گردآوری این مطالب که در پیش رودارید توانسته باشم گوشه ای از آموزشهای این دلسوزانه را منعکس کنم.
امید است این عزیز نیز از اینجانب رضایت خاطر داشته باشند ومطالب گردآوری شده را مورد قبول دانسته و تایید نمایند.
با تشکر
فهرست
مقدمه
طرحهای عمرانی در حکم نبض اقتصاد جامعه هستند. به اعتبار این طرحها، سرمایه گذاریهای دولتی محقق و به همراه سرمایه گذاریهای بخش خصوصی رشد اقتصادی را موجب می شوند. فعالیتهای مربوط به طرحهای عمرانی کشور،عمدتا پس از شکل گیری برنامه های توسعه اقتصادی ـ اجتماعی دنبال و از محل درآمدهای عمومی مربوط به بودجه دولت تامین شده است . از این رو، موفقیت طرحهای مزبور به معیار برجسته ای در سنجش و قضاوت در عملکرد دولتها تبدیل می شود و بازتابی از کارایی و اثربخشی شیوه های مدیریت در کشور به شمار می رود.
اکثر طرح (پروژه )های 20 عمرانی در حال حاضر با مشکل طولانی شدن مدت اجرا و چند برابر شدن هزینه اتمام مواجه هستند. طولانی شدن مدت اجرای طرحها به معنای معطل ماندن منابع مالی و فیزیکی کشور به صورت طرحهای نیمه تمام وافزایش هزینه تمام شده طرحها و نیز نشان دهنده آن است که متناسب با اعتبارات عمرانی مصرف شده ظرفیتهای جدید به وجود نمی آید. چنانچه هزینه فرصت (نبود سود) حاصل از معطل ماندن منابع نیز به هزینه تمام شده طرحها اضافه شود عدم کارایی نظام اجرایی طرحهای عمرانی کشور وضوح بیشتری پیدا می کند.
تسریع در بهره برداری از این پروژه ها با توجه به ارزش زمانی پول صرف شده و همچنین به حداقل رساندن هزینه های اجرای آنها و حفظ و بهبود کیفیت اجرا، عوامل موفقیت پروژه های عمرانی به شمار می رود.
پس از مروری گذرا به مفاهیم پروژه ، مدیریت پروژه و سیستمهای اجرای آن ، طرحهای عمرانی کشور وفرایند تصویب و اجرای آنها مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. پس از بررسی مسایل و مشکلات موجود در طرحهای عمرانی و طبقه بندی آنها، در پایان مقاله پیشنهادهایی ارایه می شود
طرحهای عمرانی و فرایند تصویب و اجرای آنها درایران
پروژه های عمرانی در ایران طبق تعریف عبارت اند از مجموعه پروژه هایی که بر مبنای مطالعات جامع توسعه کلان در برنامه های توسعه اجتماعی و اقتصادی کشور منظور و برنامه اجرایی و بودجه آن در بودجه های سالانه کشورتعیین و تامین اعتبار می شوند .
فصل اول : آشنایی کلی با مکان کارآموزی
1-1 تاریخچه سازمان
شرکت مهندسان مشاور سی سخت با هدف تمرکز فعالیت در زمینه های مختلف مورد نیاز ساختمان و صنایع کشور و ارائه خدمات مهندسی پایه و تفصیلی توسط عده ای از متخصصین با تجربه در رشته های مختلف در سال 1373 تشکیل گردید.
اجرای پروژه های متعدد در ساختمان ، تاسیسات و صنایع نفت و گاز باعث گردیده تا این شرکت قادر به جذب کارشناسان با تحصیلات و تخصص های عالی و تجارب گوناگون بوده به نحوی که امکان فعالیت در زمینه های مختلف ساختمانی و صنعتی جهت شرکت فراهم گردیده است .
این مشاور با توجه به امکان بهره گیری از همکاران و تجربیات خود ، آمادگی دارد خدماتی را در زمینه های زیر با خلوص نیت و در نهایت دقت و کوشش ا رائه نماید.
1- انجام مطالعات امکان سنجی طرحها
2- انجام مطالعات شناسایی و مهندسی فاز صفر و پایه ( فاز یک )
3- انجام مطالعات تفصیلی طرحها
4- تدوین و تهیه اسناد مناقصه
5- بررسی مدارک فنی تهیه شده توسط سایرین
6- تدوین دستورالعملهای راه اندازی- راهبری و تعمیرات و نگهداری
7- خدمات نظارت عالیه و مدیریت اجرایی پروژه
8- خدمات نظارت کارگاهی
شرکت مهندسان مشاور سی سخت اهداف خود را طوری طرح ریزی نموده که برآیند آنها تحقق توسعه پایدار، استقلال کامل صنعتی و در نهایت سرافرازی و سربلندی ایران اسلامی در سطح منطقه و جهان باشد و مسلماً در راه رسیدن به آنها از هیچگونه تلاشی دریغ نخواهد کرد.
اهم این اهداف عبارتند از:
استفاده از آخرین تکنولوژیهای در دسترس در امر مدیریت و اجرای پروژه
انتقال فنّاوریها و تکنولوژیهای جدید به کشور
بومی کردن صددرصدی پروژه های ملی در جهت جلوگیری از خروج بی رویه ارز از کشور، ایجاد اشتغال مستقیم و غیر مستقیم و . . .
شکستن قیمتها در مناقصات به مدد مدیریت خلّاق و مبتکر
شکستن انحصار شرکتهای خارجی در اجرای پروژه های خاص
حضور در مناقصات بین المللی و اجرای پروژه های فرا ملّی و فرا منطقه ای
به رخ کشیدن توانمندیهای صنعت ملی چه بصورت معرفی در جامعه به جهت ایجاد غرور ملّی در هر ایرانی و چه بصورت نمایش قدرت در خارج از کشور برای کسب امتیاز در مناسبات دیپلماتیک
شناسایی، جذب، آموزش و پرورش نخبگان و استعدادهای فنی و مهندسی و بکارگیری آنان در صنعت بومی, به جهت جلوگیری از فرار مغزها و همچنین ارتقاء جهش یافته صنعت کشور
تلاش برای استفاده عملی و حرفه ای از مدارک و تجارب به جا مانده از پیمانکاران و شرکتهای داخلی و خارجی در پروژه های گذشته و در اختیار نهادن آنها برای سایر شرکتها و موسسات داخلی
جلوگیری از فرار سرمایه های ملی و حتی جذب حرفه ای سرمایه گذاران
خارجی با کاهش ریسکهای سرمایه گذاری و ایجاد روند سود دهی مناسب در پروژه ها
راهگشایی و پذیرش مسئولیت حتی در سطوحی که اغلب غیر ممکن و دور از ذهن می نماید
فرهنگ سازی و ایجاد علاقه و انگیزه ملی در به کار بستن تعهد و وجدان کاری در مدیریت و اجرای پروژه ها
جانبداری عملی از مراکز تحقیقات و پژوهشهای صنعتی – تکنولوژیکی و تلاش برای اجرای یافته های آنها
تلاش در جهت برقراری ارتباط عملی و به معنای واقعی بین صنعت و دانشگاه
مشاوره، تحقیق وپژوهش، آموزش و پیاده سازی سیستمهای حرفه ای و نوین مدیریت و اجرای پروژه در کشور
خط مشی شرکت مهندسان مشاور سی سخت در رابطه با کارفرما:
پاسخگویی و مسئولیت پذیری در قبال خواسته ها و نیازهای کارفرما
ارتباط با کارفرما بر اساس دو اصل منطق و صداقت
تلاش در جهت مستند و مکتوب سازی تمامی ارتباطات، دستور العملها و . . .
بکار گیری سریع و به موقع راهنماییها و دستورات کارفرما
شناسایی و طرح ایرادات و نقایص کار، با کارفرما در جهت اجرای هر چه بهتر پروژه
انعطاف پذیری لازم در قبال تغییرات غیر قابل اجتناب پروژه آنچنان که نظر کارفرما جلب گردد
شرکت مهندسان مشاور سی سخت با توجه به امکانات و نیروها مجربی که در اختیار دارد آماده ارائه خدمات در زمینه های زیر می باشد:
مدیریت و اجرای پروژه های خطوط لوله نفت، گاز, پتروشیمی و آب به همراه تاسیسات مربوطه
مدیریت و اجرای پروژه های لوله کشی صنعتی (Piping)
مدیریت و اجرای پروژه های نصب تجهیزات مکانیکی و ابزار دقیق
مدیریت و اجرای پروژه های ساخت و نصب انواع سازه های استیل استراکچر
مدیریت و اجرای پروژه های ساخت و نصب انواع مخازن
مدیریت و اجرای پروژه های ساخت و نصب بویلرها
مدیریت و اجرای پروژه های ابنیه فنی بتنی از قبیل پلها، زیرگذرها، کالورتها، دیوارهای حائل و فونداسیون تجهیزات صنعتی
طراحی و مشاوره در انواع سازه های بتنی و فلزی
مدیریت و اجرای پروژه های شمع کوبی و شمعهای در جا
مدیریت و اجرای پروژه های راهسازی
اجرای پروژه های اصلاح زمین با روشهای کوبش، Compaction و . . .
مدیریت و اجرای پروژه های عملیات خاکی اعم از خاکبرداری، خاکریزی، رگلاژ و تسطیح و محوطه سازی
مدیریت و اجرای پروژه های خطوط انتقال برق
مدیریت و اجرای پروژه های سیستمهای فاضلاب شهری
مدیریت و اجرای پروژه های رنگ و سندبلاست
مدیریت و اجرای پروژه های تستهای غیر مخرب جوشکاری از قبیل X- Ray ، γ- Ray و . . .
مدیریت و اجرای پروژه های هیدروتست
مدیریت و اجرای پروژه های تکمیلی جوشکاری از قبیل پس گرمایش و تنش زدایی، عملیات Coating سرجوشها، اجرای انواع عایق کاری خطوط لوله و مخازن
مدیریت و اجرای پروژه های تامین ماشین آلات در مناطق صنعتی بویژه منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس
طراحی و اجرای انواع سیستمهای برنامه ریزی و کنترل پروژه
طراحی و اجرای عملیات خاکبرداری، سیویل، ساخت سدها و مهارهای خاکی
ماشین آلات
ردیف
مشخصات ماشین آلات
تعداد
ملاحضات
1
رکتیفایر
تعداد مورد لزوم
2
ژنراتور
3 دستگاه
3
جرثقیل 180 تن
تعداد مورد لزوم
4
جرثقیل 30 یا 50 تن
5
ماشین سواری
2 دستگاه
6
تراک میکسر
تعداد مورد لزوم
7
دوربین نقشه برداری(توتال)
1دستگاه
8
کالسکه رکتیفایر و ژنراتور
3 دستگاه
9
ویبراتور بتن
تعداد مورد لزوم
10
وانت تدارکات
2 دستگاه
11
وانت مهندسی مزدا
تعداد مورد لزوم
12
کامپکتور
13
کانکس
8
14
کانتینر 40 فوت
2
15
تراکتور
2دستگاه
16
بیل مکانیکی
2دستگاه
17
واکی تاکی
10عدد
18
موتورسیکلت
تعداد مورد لزوم
19
CLAMP
یک دستگاه
20
SIDE BOOM D9
6دستگاه
21
لودر
1دستگاه
22
تریلر
تعداد مورد لزوم
23
موتور ژنراتور برق
تعداد مورد لزوم
24
Beveling Machine
3دستگاه
25
بتونیر
2دستگاه
ابزار آلات
ردیف مشخصات ابزار آلات تعداد ملاحظات
1 کپسول آتش نشانی 2 و 5 کیلویی به تعداد مورد لزوم
2 کپسول آتش نشانی چرخدار 25 کیلویی "
3 کلاه و کفش ایمنی "
4 کمربند ایمنی "
5 عینک سنگ زنی "
6 دستکش چرمی ساق کوتاه کارگری "
7 دستکش جوشکاری آرگون "
8 سینه بند و آستین چرمی و کلاه نخی جوشکاری "
9 دستگاه برش گرم لوله (بول ماشین) "
10 دستگاه برش دستی (برنال) "
11 شیلنگ دوقلو "
12 دستگاه برش پلاسما "
13 سیلندر هوا "
14 مانومتر هوا "
15 سیلندر گاز آرگون "
16 مانومتر گاز آرگون "
17 سیلندر گاز بوتان 11 کیلویی "
18 ریگلاتور گاز فشار قوی "
19 آون دستی "
20 آون مادر "
21 دستگاه جوشکاری آرگون (ترچ) برای پروژه خط لوله به میزان کافی "
22 چکش گل زنی "
23 اره آهن بر دستی "
24 ماسک جوشکاری "
25 دستکش جوشکاری ساق بلند "
26 انبر جوشکاری "
27 انبر اتصال "
28 کابل جوشکاری 1×16 "
29 کابل 2×2/5 (سیم سیار) "
30 دوشاخه ضد آب "
31 پریز ضد آب "
32 دستگاه سنگ جت بزرگ 30 دستگاه
33 دستگاه مینی سنگ 60 دستگاه
34 انواع گونیا تعداد مورد لزوم
35 انواع تراز "
36 انواع چکش 2 کیلویی "
37 چین بلاک 1 تا 10 تن 30 دستگاه
38 ماسک سنگ زنی تعداد مورد لزوم
39 لوله خم کن هیدرولیک "
40 دستگاه سنگ جت انگشتی "
41 دستگاه سنگ جت خرطومی "
42 لوله خم کن دستی "
43 دستگاه دایس برقی تا 4 اینچ "
44 دستگاه دایس دستی تا 4 اینچ "
45 اره آهن بر برقی ( اره آتشی) "
46 آچار لوله گیرزنجیری در اندازه های مختلف "
47 آچار چکشی در اندازه های مختلف "
48 آچار فرانسه در اندازه های مختلف "
19 تابلو برق ثابت 250 آمپری "
50 تابلو برق متحرک "
51 دستگاه تنش زدایی "
52 دستگاه تست عایق (هالیدی) (Elcometr) "
53 تست غیر مخرب "
54 تجهیزات هیدروتست "
55 سمبه فلزی "
56 چکش برنجی 2 و 5 کیلوئی " استیجاری
57 پتک 10 کیلویی "
58 تی فور 3 تن 8 عدد
59 پور لیفت تعداد مورد لزوم
60 سیم بکسل در اندازه و سایزهای مختلف "
61 شکل در تناژ مختلف "
62 تسمه بالابر "
63 Cool Bar "
64 جک دنده ای "
65 جک روغنی دستی 2 تا 10 تن "
66 جک روغنی هیدرولیک از 10 تن به بالا "
67 گوه فلزی تخت "
69 گوه فلزی گرد 20عدد
70 آچار دو سر تخت در اندازه های مختلف به تعداد مورد لزوم
71 آچار یکسر تخت سر و یکسر رینگ در اندازه های مختلف "
72 آچار دو سر رینگ در انداره های مختلف "
73 آچار بکس در اندازه های مختلف "
74 آچار بکس بادی "
75 آچار چکشی "
76 لوله داربست "
77 بست داربست "
78 پایه چوبی و فلزی 2 و 3 متری "
79 تخته زیرپایی "
80 نازل سندبلاست "
81 شیلنگ هوا سندبلاست "
82 دیگ ماسه سندبلاست "
83 دیگ رنگ "
84 پیستوله و گان رنگ پاش "
85 دریل ماشین دستی "
86 دریل ماشین رومیزی "
87 دریل ماشین ثابت پایه دار "
88 دریل ماشین مگنتی "
89 تجهیزات تست برق "
90 دستگاه پرچ کن دستی "
91 Spreder Bar "
92 دستگاه Dead Weight Tester "
93 دستگاه Cad Weld "
94 دستگاه آزمایش سالم بودن کابل (میگر) "
95 دستگاه پرس کابلشو "
96 گان "
97 آچار آلن در اندازه های مختلف "
98 چکش هیلتی برقی "
99 پمپ کف کش "
100 ترک متر بزرگ صنعتی 3 دستگاه
101 موتور جوش لینکولن 4 دستگاه
102 دستگاه جوش اتوماتیک 3 دستگاه
103 کپسول هوا و گاز 50 دستگاه
104 کابل فشار قوی و ضعیف به تعداد مورد لزوم
105 انواع دریل 4 دستگاه
106 ابزارآلات برش و جوشکاری به تعداد مورد لزوم
107 سنگ جت کوچک 40 دستگاه
108 کولر گازی 30 دستگاه
109 انواع سوهان به تعداد مورد لزوم
نمودار سازمانی و تشکیلاتی
چارت سازمانی
اهداف:
هدف از تشکیل شرکت ، راهبری و ساماندهی فعالیتهای تصدی دولت از طریق شرکتهای زیرمجموعه در زمینه احیاء بهسازی و نوسازی بافتهای قدیمی ، فرسوده و ناکارآمد شهری و همچنین مدیریت استفاده بهینه از امکانات مذکور در جهت توسعه درونی شهرها و ارتقای محیط زندگی شهری در چارچوب سیاستهای وزارت مسکن و شهرسازی و شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و توسعه و ترویج فعالیتهای فوق الذکر از طریق مشارکت شهرداریها ، ساکنان و مالکان بافتهای مزبور و اشخاص حقیقی و حقوقی میباشد .
وظایف شرکت :
1- کنترل و نظارت بر تهیه و اجرای طرحهای عمران شهری و الگوسازی در جهت تحقق اهداف شرکت با رعایت قوانین و مقررات مربوط
2- کنترل و نظارت بر مدیریت و ساماندهی مشارکتهای مردمی اعم از مالکان و ساکنان واقع در طرحها و سایر اشخاص حقیقی و حقوقی
3- جلب ، هدایت و تجهیز منابع مردمی و غیردولتی جهت اجرای پروژه های بهسازی و نوسازی شهری از قبیل مشارکت با اشخاص حقیقی و حقوقی با تشکیل شرکتهای سهامی عام و نظایر آن ، انتشار اوراق مشارکت وتحصیل وام از موسسات اعتباری ، پولی و سیستم بانکی با رعایت قوانین و مقررات مربوط
4- عقد قرارداد برای استفاده از خدمات و منابع موسسات و شرکتهای خارجی با رعایت قوانین و مقررات
5- مدیریت بر امور خرید ، فروش ، نقل و انتقال ، اجاره و استیجاره ، تجمیع و تفکیک ، احداث بنا بر روی املاک و مستحدثات موضوع فعالیت شرکت و واگذاری املاک و اراضی معوض که از طریق شرکتهای زیر مجموعه انجام می شود.
6- آزادسازی و تملکات ضروری برای اجرای طرحهای موضوع شرکت که بنا به ضرورت بر اساس لایحه قانونی نحوه خرید و تملک اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمومی ، عمرانی و نظامی دولت مصوب 17/11/1385 شورای انقلاب صورت می گیرد.
7- انجام فعالیتهای آموزشی ، مطالعاتی ، فرهنگی و ارتقاء و توسعه منابع انسانی مرتبط با اهداف شرکت
8- ارائه راهکارهای مناسب جهت جلوگیری از رشد بی رویه شهرها از طریق شناسایی معضلات شهری مربوط به بافتهای حاشیه ای و استفاده از ظرفیتهای توسعه درونی این مناطق به شورای عالی شهرسازی و معماری ایران جهت تصویب و ابلاغ به دستگاههای مرتبط
9- مدیریت ، توسعه و تجهیز منابع مالی جهت بهسازی و نوسازی بافتهای قدیمی و فرسوده شهری و استفاده بهینه از این منابع از طریق برقراری تسهیلات و گردش منابع مالی فی مابین شرکت و شرکتهای زیرمجموعه
10- بررسی و مطالعه در زمینه تجربیات سایر کشورهای جهان و انتخاب روشهای برتر و بهینه ، آموزش و ترویج شیوه های برگزیده و اصول مرتبط با اهداف شرکت بین مدیران شهری ، شهرداریها و عمومم ساکنان بافتها
11- مدیریت و ایجاد هماهنگی بین شرکتهای زیرمجموعه و هدایت آنها در جهت سیاستها و برنامه های مصوب دولت و وزارت مسکن و شهرسازی
12- بررسی و ارائه پیشنهادهای لازم در زمینه راهبردها ، سیاستها ، برنامه های بلند مدت و میان مدت ، ضوابط و مقررات و دستورالعملهای لازم مرتبط با بهسازی و نوسازی بافتهای قدیمی و فرسوده شهری و توسعه درون زا به وزارت مسکن و شهرسازی به منظور سیر مراحل تصویب در مراجع ذیصلاح و همچنین انجام عملیات لازم به منظور نظارت بر اجای آنها به نمایندگی وزارت مسکن و شهرسازی درچارچوب قوانین و مقررات
13- پیشنهاد و پیگیری درخواستهای عمومی حوزه مرتبط با موضوع فعالیت شرکت ازدولت
14- انجام هرگونه عملیات مالی ، معاملات ، سرمایه گذاری ، تشکیل شرکت ، مشارکت در موسسات و شرکتهای دیگر که مرتبط با موضوع شرکت باشد با رعایت قوانین و مقررات مرتبط.
پروژه های در دست انجام
موضوع قرارداد: ساخت 600 تن تیر ورق Skid Beam
مدت اجرای پروژه: 2 ماه
حجم قرارداد:حدود m/h 24000 حج عملیاتی و m/h 600 حجم بالاسری
تعداد پرسنل مهندسی برنامه ریزی شده برای پروژه: 10 نفر
تعداد پرسنل اجرایی وپشتیبانی در پروژه: به طور متوسط 30 نفر
کارفرما: شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران
مبلغ اولیه قرارداد: 000 000 700 1 ریال
هدف از اجرای پروژه:
این پروژه شامل عملیات بارگیری جاکتها و عرشه های پروژه پارس جنوبی می باشد.
تجهیزات مورد استفاده در این پروژه:
دو جرثقیل 30 تن و60 تن , ژنراتور 200 KVA , کفی تریلی, دو دستگاه کانکس, دو دستگاه کانتینر 40 فوت, سه دستگاه سواری, یک دستگاه وانت, تابلو و کابل برق فشار قوی, تجهیزات مورد نیاز ساخت قطعات ازجمله Beveling Machine ، موتورجوش و …
فصل دوم
2-1 – موقعیت رشته کارآموز در واحد صنعتی با بررسی جزئیات سازمانی رشته کارآموز در واحد صنعتی
1.سیستم خود اجرا (تک عاملی ): در این سیستم کارفرما، علاوه بر تامین منابع مالی پروژه ،تمامی خدمات مرحله اجرای پروژه شامل طراحی ، ساخت و مدیریت را در درون سازمان خود تامین می کند. این روش در ایران به روش امانی موسوم است .
2.سیستم طرح و ساخت 21 (دوعاملی ): در این سیستم عوامل طراح و سازنده در یک سازمان واحد و طی یک قرارداد واحد با کارفرما انجام طراحی و ساخت پروژه را بر عهده می گیرند.
3.سیستم متعارف 22 (سه عاملی ): در این سیستم کارفرما ابتدا طراحی پروژه را از منبع یا منابع خارجی تامین و سپس ساخت را به منبع یامنابع خارجی دیگر واگذار می کند.
البته سیستمهای اجرا به موارد فوق محدودنمی شوند و سایر روشهای اجرای پروژه اشکالی از سیستمهای مزبور هستند از قبیل کلیدگردان که در آن فعالیتهای طراحی (مشاور) و ساخت (پیمانکار) در هم ادغام می شود و B.O.T که به ساخت ، بهره برداری و انتقال 23 موسوم است ، دراساس همان سیستم طرح و ساخت است . بدیهی است که در هر یک از سیستمهای اجرا، مرزهای مسئولیت و ریسک عوامل دست اندرکار متفاوت است .
پروژه به مجموعه ای هماهنگ از فعالیتها اتلاق می شود که تنها برای یک بار انجام می شوند وطرحی (ایده ) را در یک مدت زمان معین و بااستفاده از منابع تعیین شده قبلی و با رعایت مشخصات و کیفیت توافق شده عینیت می بخشدو اهداف مشخصی را دنبال می کند. ویژگیهای پروژه عبارت اند از
1. هدفمند است
2. دوره حیاتی (آغاز و انجام ) دارد
3. تجزیه و تحلیل و تامین منابع را می طلبد
4. نیازمند برنامه ریزی است
5. نیاز به سازمانی برای کنترل و رهبری دارد
6. سازمان پروژه یک ساختار موقت است
7. جهت ایجاد تغییر و تحول طراحی شده است
موارد زیر گامهای اصلی در فرایند پروژه را تشکیل می دهند
1. تشخیص نیاز (هدف )
2. طرح و برنامه نیل به هدف
3. تامین منابع مالی
4. مطالعه و تحقیق
5. طراحی
6. تدارک
7. اجرا
8. راه اندازی
9. بهره برداری
عوامل انجام دهنده پروژه در یک تقسیم بندی کلی عبارت اند از
1.صاحب نیاز که تشخیص نیاز و تعیین اهداف پروژه را بر عهده دارد
2.سرمایه گذار که تامین منابع مالی بر عهده اوست
3.طراح که طرح و برنامه نیل به هدف را پی ریزی می کند.
4.سازنده که اجرای طرح و برنامه را بر عهده دارد
در صورت تامین منابع مالی پروژه توسطصاحب نیاز عوامل اصلی پروژه عبارت اند ازمالک (کارفرما)، طراح و سازنده که بر حسب انجام اقدامات سه گانه مهم تامین منابع مالی ،طراحی وساخت در درون سازمان کارفرما و یاتامین آنها از منابع خارجی و همچنین چگونگی واگذاری مسئولیتها این اقدامات به منابع خارجی (در صورت خرید خدمت از منابع خارجی ،واگذاری مسئولیتتها به یک منبع واحد و یا تقسیم آن به منابع متعدد تخصیص اعتبار و نظارت سازمان مدیریت و برنامه ریزی به مرحله اجرا در می آیند.
همپای شکل گیری نظام برنامه ریزی کشور،فعالیتهای مربوط به طرحهای عمرانی در قالب اجرای برنامه های توسعه اقتصادی ـ اجتماعی ودر چارچوب تخصیص اعتبارات عمرانی سازماندهی شده است . حجم قابل توجهی ازمنابع مالی این پروژه ها که کارفرمای آنها دولت است صرف تهیه و ساخت کالا و تجهیزات وعملیات ساختمانی و نصب می شود. شیوه اجرای غالب طرحهای عمرانی طی این دوران شیوه متعارف (سنتی یا سه عاملی ) بوده که از برنامه سوم توسعه (1342-46) معمول شده است . این حوزه فعالیت عمدتا در اوایل برنامه های اول ودوم توسعه قبل از انقلاب در کنترل شرکتها و دفاتروابسته به سازمانهای بین المللی و کشورهای خارجی مختلف بود. به تدریج عوامل اجرایی طرحهای عمرانی شامل دفاتر مهندسان مشاور وپیمانکاران داخلی شکل گرفتند و هویت مستقل یافتند. در سال 1378 تعداد واحدهای خدمات مشاوره تشخیص صلاحیت شده 663 شرکت بودکه 92% آنها خصوصی و بقیه دولتی و مختلطبودند. در همین سال 125 شرکت خدمات مشاوره در سطح استانها فعالیت می کردند که 85درصد متعلق به بخش خصوصی و 10 درصدمتعلق به بخش دولتی بودند. تا پایان سال 1378تعداد واحدهای پیمانکاری تشخیص صلاحیت شده بالغ بر 1376 شرکت بود که 92 درصد آنهاخصوصی و بقیه دولتی و عمومی بودند.
همچنین در طول پنجاه سال نظام برنامه ریزی کشور برخی قوانین و مقررات مهم ازجمله قانون محاسبات و آیین نامه معاملات دولتی ، آیین نامه تشخیص صلاحیت و ارجاع کاربه مشاوران ، دستور عملهای رتبه بندی مهندسان مشاور، شرایط عمومی پیمان و قانون برنامه وبودجه تصویب شد. طی سالهای اخیر (عمدتا ازسال 1364) توسط سازمان برنامه و بودجه (سازمان مدیریت و برنامه ریزی فعلی کشور) وزارتخانه ها (دستگاههای اجرایی ) و نمایندگان تشکلهای صنفی مهندسان مشاور و پیمانکاران به منظور تدوین اصول راهنمای حاکم بر نظام فنی واجرایی طرحهای عمرانی کشور (نمودار بالا)صورت گرفته است . نظام فنی و اجرایی ، طبق تعریف مصوب سال 1352 هیئت وزیران ، به مجموعه ای از ضوابط، معیارها، آیین نامه ها، وروشها و مانند آنها … اتلاق شده است که برای اجرای طرحهای عمرانی مورد استفاده قرارمی گیرند.
برای اینکه تصویری از وضعیت پروژه های عمرانی ملی در سطح کشور ارایه شود، بر اساس آخرین گزارش سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، 9 هزار و 80 پروژه نیمه تمام وجود دارد که از این تعداد 2 هزار و 413 پروژه تا پیش از سال 74، 4 هزار و 129 پروژه در روزهای پایانی اجرای برنامه دوم توسعه و 2 هزار و 538 پروژه نیز درسال 79 عملیات ساخت آنها آغاز شده و تا به حال نیز به پایان نرسیده است . برای اتمام این پروژه ها ]که میانگین زمان بهره برداری از آنها بنا به اظهارات رییس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس بین 9 تا 10 سال ذکر شده و برخی بسته به بزرگی آنها حتی 15 تا 20 سال نیز به طول انجامیده است 213 [ هزار میلیارد و 515 میلیون ریال بایدهزینه شود که 95 هزار میلیارد و 926 میلیون ریال از این مبلغ از محل درآمدهای عمومی و 117هزار میلیارد و 589 میلیون ریال نیز از محل سایرمنابع مالی کشور تامین خواهد شد.
در ادامه به طور خلاصه مراحل متعددمربوط به تصویب و اجرای طرحهای عمرانی ذکرمی شود.
ابتدا اطلاعات مورد نیاز درباره طرحهای پیشنهادی جمع آوری و سپس طرح پیشنهادی توسط دستگاه اجرایی بررسی و پس از تایید به مدیریت مربوط در سازمان مدیریت وبرنامه ریزی جهت بررسی ارسال می شود. درصورت تصویب ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی طرح را جهت بررسی و تصویب به دولت می فرستد. ریاست جمهوری طرحهای مصوب درهیئت وزیران را در قالب لایحه بودجه به مجلس شورای اسلامی ارایه می کند. در کمیسیون برنامه وبودجه و سایر کمیسیونهای مربوط و در نهایت درجلسه علنی مجلس طرح مورد بررسی (درصورت داشتن شرایط لازم ) تصویب و پس ازتایید شورای نگهبان طرحهای عمرانی در قالب قانون بودجه توسط رییس مجلس به ریاست جمهوری جهت اجرا ابلاغ می شود. رییس جمهور، قانون بودجه را به رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی ، جهت ابلاغ به دستگاههای اجرایی ، ارسال می کند. سازمان مدیریت و برنامه ریزی ، طرحهای مربوط به هردستگاه اجرایی را به بالاترین مسئول دستگاه ابلاغ می کند و ردیف اعتباری به وجود آمده را متذکرمی شود. پس از ابلاغ قانون بودجه ، وزارت اموراقتصادی و دارایی نسبت به تعیین بانک عامل وافتتاح حساب مخصوص هر طرح اقدام و سپس هر دستگاه اجرایی مجری طرح خود را انتخاب می کند. علاوه بر آن ، دستگاه اجرایی موظف است پس از تهیه فهرست مقادیر و انجام فعالیتهای مختلف ، موافقت نامه طرح را با سازمان مدیریت و برنامه ریزی مبادله کند. موافقت نامه ، پس ازتصویب در دفتر تلفیق سازمان مدیریت وبرنامه ریزی ، به دستگاه اجرایی ارسال و رونوشت به اداره نظارت بر اجرای بودجه وزارت اموراقتصادی و دارایی و همچنین ذیحسابی و دیوان محاسبات فرستاده می شود. مجری طرح پس ازدریافت موافقت نامه مصوب ، جهت اجرای پروژه نیاز به مهندس مشاور دارد. از این رو، به مدیریت امور مشاوران سازمان مدیریت و برنامه ریزی مراجعه می کند و پس از طی چند مرحله مهندس مشاور برای طرح تعیین می شود. در این مرحله ،قراردادی با مهندس مشاور طرح به امضا می رسد.ذیحسابی و دیوان محاسبات دو مرجعی هستندکه اسناد مربوط به پرداختها را تنظیم ، تایید و به وزارت امور اقتصادی و دارایی جهت اعطای اعتبار ارسال می کنند. از طرف دیگر، مراحل اجرای طرح و مشخصات فنی آن با همکاری مهندس مشاور و مجری مشخص می شود.از این مرحله ، پیمانکار وارد فرایند طرح عمرانی می شود. بدین ترتیب که مدیریت امور پیمانکاران و مشاوران سازمان مدیریت و برنامه ریزی ،تعدادی پیمانکار واجد صلاحیت را برای اجرای کار به مجری طرح معرفی می کند. در این مرحله ،مجری طرح ، با برگزاری مناقصه ، با پیمانکارقرارداد منعقد می کند. چنانچه مناقصه به نتیجه نرسد، مجری با رعایت مفاد آیین نامه ها و دستورعملهای ذیربط موجود، از طریق ترک تشریفات مناقصه اقدام می کند. پس از عقد قراردادهای مهندس مشاور و پیمانکار با مجری طرح ،طرفهای قرارداد درخواست دریافت پیش پرداخت می کنند و مجری ، از طریق ذیحسابی ، از اعتبارات مصوب درخواست تخصیص می کند. این درخواست به مدیریت مربوط در سازمان مدیریت و برنامه ریزی ارسال و در صورت لزوم ، پس ازانجام تغییرات ، به دفتر تلفیق فرستاده می شود.سپس مبلغ کاهش یافته اعتبار به ). مجری وذیحسابی جهت اخذ وجه از اداره کل خزانه ابلاغ می شود. پس از دریافت دستور پرداخت توسطذیحسابی خزانه و بررسی و مطابقت مبالغ پیشنهادی با بودجه مصوب ، اسناد را تنظیم و پس از تایید نماینده دیوان محاسبات ، از طریق بانک وحساب مربوط، نسبت به واریز وجه تخصیص اولیه اقدام می کند. نخستین اقدام پیمانکار دراجرای طرح پس از اولین پرداخت تجهیز کارگاه است .
چنانچه در حین اجرای طرح ، شرایط عمومی پیمان و مبالغ تعیین شده برای اتمام کار تغییر کند،تهیه اصلاحیه برای موافقت نامه ضروری است .مبلغ اضافی برای اتمام فیزیکی کار توسط مجری طرح تعیین و به مدیریت بخش مربوط در سازمان مدیریت و برنامه ریزی ارسال می شود. در این مرحله ، بررسیهای سازمان مدیریت و برنامه ریزی با تکمیل مدارک لازم به دفتر تلفیق اعلام می شود.این دفتر، پس از بررسی مجدد، مراتب را از طریق رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی به دستگاه اجرایی می فرستد و رونوشت آن را به دیوان محاسبات و اداره کل نظارت و بررسی بودجه دروزارت امور اقتصادی و دارایی ارسال می کند. پس از انجام پیشرفت کار حدود 97%) و قابل بهره برداری بودن طرح و موافقت پیمانکار ومهندس مشاور، مراتب به مجری اعلام می شود. ازکمیسیون تحویل موقت توسط مجری دعوت به عمل می آید. بعد از بازدید کمیسیون تحویل موقت و تایید آن ، پیمانکار نسبت به تکمیل طرح اقدام می کند. با تایید مهندس مشاور، جهت تسویه حساب قطعی با پیمانکار مراحل لازم انجام می شود. اگر در دوره تضمین شده توسطپیمانکار، مشکلی بروز کرد از وی درخواست می شود آن را برطرف کند. در غیر این صورت ، باانقضای مهلت تضمین ، پیمانکار تحویل قطعی راتقاضا می کند و با موافقت دستگاه مجری این امرصورت عملی به خود می گیرد.
پس از اتمام عملیات ساخت و تحویل قطعی طرح عمرانی ، مرحله بهره برداری آغازمی شود. دستگاه بهره برداری ، دستگاهی است که پس از اجرا و تکمیل طرح عمرانی طبق قوانین ومقررات مربوط موظف است ضمن بهره برداری ازآن نگه داری کند. این دستگاه ممکن است همان دستگاه اجرا کننده طرح و یا دستگاه دیگری باشد.به عنوان مثال در مورد طرحهای راهسازی ، وزارت راه هم دستگاه اجرایی و هم دستگاه بهره برداری کننده است و در مورد طرحهای مثلا بیمارستانی باید وزارت مسکن ، دستگاه اجرایی و وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی دستگاه بهره برداری کننده باشد.
2-2 شرح وظایف کارآموز:
مسایل و مشکلات مربوط به طرحهای عمرانی زمانی برجسته می شود که بدانیم اعتبارات آنها ازمنابع مالی دولت و از فروش نفت تامین می شودو از این رو، تحت تاثیر نوسانات ناشی از درآمدنفت خام صادراتی قرار می گیرد. به این معنا که وقتی درآمد نفت خوب است ، پروژه های زیادی تهیه و اجرا می شود. پس از گذشت مثلا یکسال ناگهان بخش نفت دچار مشکل می شود و درآمدارزی کاهش می یابد. در نتیجه به ناچار سرعت پیشرفت بسیاری از این پروژه ها کند می شود وتوجیه اقتصادی و اجرایی آنها از بین می رود.پیامد این امر بی ثباتی و رکود است و بر اثر آن جامعه به شدت زیان می بیند. از طرف دیگر گاهی در حالتی به سر می بریم که درآمد نفت کم است ودر تنظیم برنامه و بودجه مجبور می شویم اقتصادرا در حداقل شکوفایی نگه داریم . پس از مدتی یکباره درآمد نفت بیشتر می شود و ما هیچ پروژه از پیش طراحی شده ای نداریم که این درآمدها را به آن تخصیص بدهیم ، از این رو به هزینه های جاری و اتلاف منابع می پردازیم
جنبه مهم دیگر تامین اشتغال است ،بخصوص وقتی توجه کنیم که بخش ساختمان واجرای طرحهای ساختمانی نیمی از اشتغال بخش صنعت را به خود اختصاص می دهد و با توجه به ایجاد سالانه 700000 شغل جدید طی برنامه پنجساله سوم توسعه اقتصادی ، اجتماعی وفرهنگی ، موضوع رفع مسایل و مشکلات طرحهای عمرانی اهمیت صد چندان می یابد،بویژه آنکه قدرت خرید درآمدهای نفتی به دلیل کاهش ارزش دلار و تورم جهانی نسبت به 25 سال گذشته کمتر (حدود نیم برابر) است و مشکل افزایش جمعیت کشور و عرضه نیروی کار طی سالهای آینده همچنان به قوت خود باقی است .
مطالعات اندکی که در خصوص مسایل ومشکلات مربوط به تهیه و اجرای طرحهای عمرانی انجام شده ، جملگی حاکی از عملکردنامطلوب آنهاست . بر اساس یکی از این مطالعات ، علت اساسی در افزایش مدت و هزینه اجرای طرحها به عدم توازن بین بودجه عمرانی وحجم طرحهای عمرانی در دست اجرا برمی گردد 26 و بر اساس گزارشهای نظارتی پروژه های عمرانی که هر سال توسط معاونت امورفنی سازمان مدیریت و برنامه ریزی منتشرمی شود علل تاخیر را می توان به کمبودها ونارساییهای موجود در تامین اعتبار، طراحی ،مطالعه ، تهیه زمین ، تامین ماشین آلات وتجهیزات ، دستگاه اجرایی ، پیمانکار، مهندس مشاور و نظارت و غیره تقسیم بندی کرد.
در مطالعه دیگر، 24 طرح از میان 42 طرح عمرانی مهم از لحاظ دو شاخص مورد بررسی قرار گرفته است . در نمودار صفحه بعد روی محورافقی نسبت هزینه تمام شده طرح به برآورد اولیه و روی محور عمودی نسبت مدت تکمیل طرح به برآورد اولیه آمده است . چنانچه طرحی از نسبت 1/1 (نسبت به دو شاخص مذکور) برخودار شوددر نقطه مطلوب است . مشاهده می شود که طرحهای در ناحیه نیمه مطلوب و نامطلوب اکثریت طرحها را تشکیل می دهند.
در یک پژوهش دیگر تلاش شده است تاعوامل موثر بر هزینه ساخت پروژه ها موردبررسی قرار گیرد
در مقاله حاضر تلاش می شود تا مسایل ومشکلات طرحهای عمرانی از دیدگاه دست اندرکاران این طرحها یعنی دفاتر بخشی و تلفیق سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، مهندسان مشاور و پیمانکاران (چه در قالب تشکلها و چه به صورت انفرادی ) مورد بررسی قرار گیرد. این بررسی از طریق مصاحبه و پرسشنامه طراحی شده انجام شده است . انبوه مسایل و مشکلات عنوان شده به صورت زیر طبقه بندی شده است که هر یک شامل مشکلات اصلی و عمده وویژگیهای آنها است .
1. ابتدا طرح تصویب و بعد اجرا می شود،سپس مورد مطالعه قرار می گیرد. پروژه هایی وجود دارند که اصلا تعریف نشده اما اجرا شده اند.نمایندگان مجلس تاکید و پافشاری زیادی برتعریف و اجرای طرحها حتی بدون توجیه لازم دارند. در تعریف طرحها، عرضه بدون تقاضامطرح می شود. طرحهای عمرانی برنامه اول ودوم ، بیشتر بازتاب خواسته ها و تقاضاهای مقامات محلی ، نمایندگان مجلس و مسئولان رده بالای نظام بود. در مورد اکثر طرحهای آغازین ،تفکر احساسی حاکم بوده است . هر سال هزارهاطرح به دلیل مسایل سیاسی مطرح می شود.
فکر سیستمی وجود ندارد، به جای آنکه ملی فکرشود، تفکر بخشی حاکم است . سازوکار تعریف پروژه با مشکل روبه رو است .
2. دولت ابزار و امکانات کنترل در اختیارندارد. سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشورنتوانسته است تکلیف خود را با سایر سازمانهامشخص کند. جایگاه قانون و سازمان مدیریت وبرنامه ریزی کشور زیر سئوال است . قانون سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور از سال 1351تاکنون هیچ تغییری نکرده است . سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور هنوز از لحاظ نظارت برطرحهای عمرانی تعریف روشنی ندارد و اینکه آیانظارت فقط برنامه ای باشد یا جنبه های فنی را دربربگیرد مشخص نیست . سازمان مدیریت وبرنامه ریزی برای کنترل و ارزیابی نظام مشخصی ندارد.
3. مطالعات امکان سنجی جنبه فرمایشی دارد. مسئولان سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور مطالعات امکان سنجی را به دلیل عدم آشنایی کامل با کار جدی نمی گیرند. معاونت فنی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تاکید زیادی بر توجیه فنی و اقتصادی طرحها ندارد.
4. قراردادها در ایران جدی گرفته نمی شوند.شکایتی از سوی دولت علیه پیمانکار و مشاوروجود ندارد. شرایط عمومی پیمان عملا اجرانمی شود. شرایط عمومی پیمان به نفع کارفرما ویکجانبه است . در قراردادها مهندس مشاور حق فسخ ندارد و نمی تواند علیه کارفرما ادعایی مطرح کند. کارفرماهای ایرانی کسر شان خود می دانند که خسارت بپردازند. خط و مرزهای مسئولیت روشن نیست
5. دستگاه اجرایی یک برآورد مالی از انجام کار ندارد و تاکیدش تنها روی تامین مالی است .ضعف فنی کارفرما مشهود است . یکی از علل تاخیر در اجرای طرحهای عمرانی ، خدمات کارفرمایی از جمله مطالعات زیر سطحی ،ژئوتکنیک و آزمایش نمونه های اخذ شده ازژئوتکنیک است . مهندس مشاور پس از تعریف طرح وارد صحنه می شود. در هیچیک از طرحهاکادر بهره بردار تربیت نمی شود که طرح را بشناسد.عامل چهارم باید در خدمت بهره بردار باشد.بر اساس مطالعات صرف ، نمی توان اعتبار تعیین کرد، اعداد وارقام باید صحیح باشد. در مواردی ،پیمانکاران پس از خلع ید شدن دوباره به کاردعوت می شوند.
6. تایید صلاحیت پیمانکاران و مهندسان مشاور شکل صوری دارد. تشخیص صلاحیت بدون توجه واقعی به ارجاع کار و انتخاب پیمانکارمشکل آفرین است . تشخیص صلاحیتهای سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور روی کاغذ درست است و در مواردی شرکتها وجود خارجی ندارند،به این معنا که برخی از اعضای آنها در خارج ازکشور هستند.
7. کارفرما پول را دیر می دهد. در برخی طرحها، حق نظارت مشاور بیشتر از کل اعتبارطرح شده است . هزینه مهندسان مشاور در خارج 15-20 درصد قرارداد است اما در ایران 4 درصداست . جبران خدمات مهندسان مشاور مناسب نیست . مهندسان مشاور مشکل حق زحمت دارند.تعهدات مالی از طرف مجریان به طور مناسب وبه موقع پرداخت نمی شود. عدم تامین به موقع اعتبار طرحها و عدم تخصیص بهینه اعتبارات ازمشکلات عمده است . سیستم بانکی از طرحهای عمرانی حمایت نمی کند. اعطای وام به پیمانکاران بسیار مهم است .
8. طراحیها اقتصادی نیست و توجهی به مسایل فنی نمی شود. در مواردی مهندسان مشاورزائده کارفرما هستند. در برخی موارد تخمین مهندسان مشاور از قیمتهای واقعی و نقشه ها درزمان مناقصه کامل نیست .
9. مشخصات فنی خوانده نمی شود وکارفرما به حداقل قیمت کار را واگذار می کند.کارفرما هم باید بداند قیمت مناسب کدام است .مشاور باید قیمت را در بیاورد و کمیسیون مناقصه نمی تواند به مناسبترین قیمت نظر دهد.
برخوردغیرمنطقی بعضی پیمانکاران با اسناد مناقصه وآنالیز قیمتها، منجر به ارائه پیشنهادهایی می شودکه تازه پس از برنده شدن و در هنگام کار اجرایی متوجه اشتباه خود و تفاوت فاحش میان هزینه باآنچه صورت وضعیت نشان می دهد می شوند.
10. تقسیم بندی رشته های تخصصی درسازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور اشکال دارد.فهرست بها مانع پیشرفت و خلاقیت در کار است .خیلی از کارها در فهرست بها نیامده است یا آنقدرقیمت آن پایین است که کسی انجام نمی دهد.ضوابطی برای مدیر پروژه وجود ندارد. افرادکم تجربه سر کار هستند. در آیین نامه ارجاع کار،انجمنها هیچ نقشی ندارند، ممکن است کارفرما4-5 شرکت را همیشه انتخاب کند. در مورد تغییرمقادیر کار، اختیار به کارفرما داده شده است وضوابطی وجود ندارد که نسبتهای کار تغییر نکند.در قوانین سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور،هیچ اشاره ای به کارهای صنعتی نشده است .قیمتهای پایه اشکال دارد: اولا مقادیر قابل تغییراست ، ثانیا نقشه ها به تدریج به پیمانکاران داده می شود و قابل تغییر است و ثالثا مقادیر متغیر باقیمتهای متوسط باعث تخریب کیفیت کارمی شود. طبق بخشنامه اگر ضمن انجام کار کاری ابلاغ شود که پیمانکار از آن اطلاع نداشته باشد به او اجازه داده نمی شود قیمت جدید بدهد، باید باقیمتهای قدیمی کار کند. برخی اقلام فهرست بها باقیمت بازار خیلی تورش (اختلاف ) دارد. در مورددیرکرد پرداخت توسط کارفرما در شرایط عمومی پیمان پیشنهاد شده است که زمان ، اضافه و تعدیل پرداخت شود در حالی که تغییر در پرداخت وزمان قابل تبدیل به یکدیگر نیستند. سازمان مدیریت کیفیت از پیمانکار خواسته نشده است .در پیمانکاری نظام مهندسی ایمن وجود ندارد. درعوامل پیمانکار کارت مهارت از آنها خواسته نمی شود.
علاوه بر موارد فوق پیشنهادهایی از طرف دست اندرکاران طرحهای عمرانی به شرح زیر ارایه شده است .
1.گستره نظام فنی و اجرایی کلیه پروژه های دولتی و خصوصی را در برگیرد و فقط به طرحهای عمرانی محدود نشود.
2.برخی پروژه ها باید حذف شود زیرا توجیهی برای ادامه آنها وجود ندارد. طرحهای نیمه تمام باید اولویت بندی شوند و این اولویت بندی باید بر این اساس باشد که آیامطالعات امکان سنجی و مرحله طراحی صورت گرفته است یا خیر. مجلس نیز بایدبپذیرد که این کار صحیح است و مسئولان ونمایندگان مجلس طرحهای مورد نظر خود راکنار بگذارند. در انتخاب طرحها به انطباق آنهابا برنامه توجه شود.
3.سایر روشهای اجرایی طرحهای عمرانی موردمطالعه قرار گیرند و متناسب با آنها به کارگرفته شوند.
4.به مهندسی ارزش در مراحل مختلف طرح (انتخاب ، طراحی و ساخت ) بها داده شود وعوامل دست اندرکار طرح باید این کار را انجام دهند.
5.توجیه فنی ـ اقتصادی و مطالعات زیست محیطی حتما در مورد طرحها انجام شود واعتبار آن نیز فراهم شده باشد
6.شرایط عمومی پیمان بر اساس نظام فنی واجرایی اصلاح شود. تمام ضوابط بر اساس نظام فنی و اجرایی دقیقا اجرا شود. در شرایطعمومی پیمان ، حدود تغییرات مقادیر کار درحد معقول نوشته شود. برای تغییر در مقابل تغییرات نامعقول مقادیرکار پاسخگو باشد. نقشه های پایه 30 بایدمشخص باشد و قید شود که نقشه ها قابل تغییر نیستند.
7.مهندسان مشاور و پیمانکاران باید بر اساس عملکرد خود مورد ارزیابی قرار گیرند.
8.بخش خصوصی ، ضوابط و آیین نامه های صلاحیتهای خاص خود را تعیین کند. درانگلستان 1500 انجمن مختلف صنفی ـحرفه ای برای کارهای ساخت و ساز وجوددارد. سیستم تشخیص صلاحیت باید براساس گزینش بر اساس کیفیت 31QBS باشد که فدراسیون بین المللی مهندسان مشاور(FIDIC) ارایه کرده است . ما فقط به ظرفیت و قیمت توجه می کنیم . در برخی کشورهامشاوران و پیمانکاران توسط شرکتهای بیمه حرفه ای تشخیص صلاحیت می شوند.
9.نظام پرداختها اصلاح شود. مانند طرحهای خارجی ، برای پرداختها، اعتبار اسنادی (L/C)داخلی افتتاح شود.سیستم بانکی باید ضامن پرداخت دولت باشد، هر موسسه ای که مناقصه می گذارد در یک بانک حساب باز کندو بانک تضمین کند که آخر سال به اضافه پول بهره می دهد و بابت بدهی بهره می گیرد.شرکتهای بیمه در مقابل تضمین به موقع کارپروژه را بیمه کنند.
10.تقویت بخش خصوصی باید در دستور کارقرار گیرد. برای حل اختلاف پیشنهاد می شودکه کمیسیونی مرکب از نماینده کارفرما،نماینده انجمن مربوط و نماینده سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور به هنگام عقدقرارداد تشکیل شود. در بازدیدهای سازمان برنامه ، از اعضای انجمن و تشکلهای پیمانکاری نیز نماینده ای وجود داشته باشد ودر صورت عدم قبول کار پیمانکار انجمن مربوط نظر بدهد. نظارت کننده و نظارت شونده حق اظهار داشته باشند و یک جانبه نباشد. در کشورهای صنعتی انجمنهای صنفی و حرفه ای مهندسی ، استانداردها را مشخص می کنند. در مورد شرکتهای خارجی ، بخش خصوصی طرف قرارداد باشد و مسئولیت نیزبر عهده آن باشد. برای صدور خدمات فنی ـمهندسی باید با خارجیها به صورت مشترک 32امکان همکاری فراهم شود.
11.مواد و مصالح استاندارد مشخص و استفاده ازآنها اجباری شود. سازمان مدیریت وبرنامه ریزی کشور باید واحدی برای مطالعات راجع به منابع و مصالح ساختمانی داشته استخدام کارشناس برنامه ریزی و کنترل پروژه باشند. سیستم نگهداری و تعمیرات طرحهای عمرانی باید تابع ضوابط مشخصی باشد.
شکی نیست که با افزایش گستره مطالعه به طرحهای عمرانی نمونه ، مسایل و مشکلاتی ازهمین دست تکرار می شود. جهت تایید این مدعا،خلاصه ای از مشکلات دو طرح عمرانی گزارش شده توسط معاونت فنی سازمان مدیریت وبرنامه ریزی کشور در زیر آمده است .
1.شروع عملیات اجرایی پروژه بدون رعایت فرایند تصمیم گیری منطقی و عدم انجام مطالعات تفصیلی .
2.عدم اطلاع دستگاه اجرایی از حجم عملیات پروژه که هزینه اجرای آن یک ششم و مدت اجرای آن یکسال برآورد شده است .
3.ریزشهای موضعی در زمان قالب بندی وبتن ریزی باعث ناهمگونی و کیفیت نامطلوب بتن و غیر قابل اطمینان شدن پوشش بتنی غیر مسلح شده است .
4.شرکت مشاور از ارجاع کار محروم بوده است .
5.درگیریهای جدی بین مشاور و پیمانکاروجود داشته که حتی به دخالت نیروی انتظامی منجر شده است .
6.مطالعات ژئوتکنیک با وجود گذشت 6 سال از شروع اجرا و بیش از 5ر2 سال از انعقادقرارداد همچنان ناتمام است .
7.ضعف پیمانکار در عدم تکمیل تجهیز کارگاه و عدم تامین نیروی انسانی مناسب در زمان بازدید مشهود بوده است .
8.دستگاه اجرایی بدون توجه به مطالعات طرح جامع ، پیشنهاد احداث سالن آمفی تاتر راکرده است .
9.مطالعات تفصیلی ، بعد از گذشت حدود 7سال از آغاز عملیات اجرایی ، تصویب نشده است .
10.مشاور در برآورد اولیه عملیات اجرایی ضعف داشته است .
وجود مسایل و مشکلات فوق به همراه دیگر معضلات موجود در سایر طرحهای عمرانی که در اینجا ذکر نشده تاییدی است بر صحت کلیه نکات ذکر شده توسط دست اندرکاران طرحهای عمرانی و این موضوع دقیقا بازتاب طبیعت وماهیت سیستمی مسایل و مشکلات طرحهای عمرانی است . وجود خاصیت ارتباطات متقابل بین مسایل و مشکلات بر پیچیدگی موضوع می افزاید. ضمن آنکه این حکم به معنای آن نیست که کلیه مسایل و مشکلات هم ارزند و وزن ودرجه اهمیت آنها یکسان است .
باشد. پیمانکاران باید دفتر فنی داشته باشند، نظام مدیریت کیفیت داشته و موظف به
سه بعد زمان ، هزینه و کیفیت مولفه های اساسی تضمین موفقیت انجام یک پروژه هستند. به عبارت دیگر، موفقیت در پروژه به معنای انجام آن در زمان معین با هزینه پیش بینی شده و کیفیت مقرر است که باید منطبق با رعایت ملاحظات زیست محیطی به انجام برسد اگر کیفیت به مفهوم تطابق با نیازمندیها تعریف شود، طرحهای عمرانی باید از چنان کیفیتی برخوردار باشند که نیازمندیهای تعیین شده در تعریف طرح را برآورده سازند که قطعا ناظر برتامین اهداف مورد نظر آحاد جامعه است . با این تعبیر مشاهده می شود که طیف گسترده ای ازعوامل در کیفیت طرحهای عمرانی تاثیرگذارهستند بویژه اگر بدانیم که تاخیر در زمان انجام طرح و افزایش هزینه ها، به نوبه خود، بر کیفیت طرح اثر می گذارند اهمیت موضوع کیفیت صدچندان می شود.
با نگرش سیستمی به طرحهای عمرانی مشخص می شود که این طرحها در درون محیطی عمل می کنند که برخی عوامل آن (اقتصادی ،سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی و حقوقی ) می توانندتحت کنترل نباشند. ضمنا در این محیط قوانین ومقررات حاکم بر عملکرد طرحهای عمرانی وجوددارد که برخی از آنها توسط سازمان مدیریت وبرنامه ریزی کشور تحت عنوان شرایط عمومی پیمان و معیارها، استانداردها و ضوابط فنی وبعضی توسط سایر وزارتخانه ها از جمله وزارت امور اقتصادی و اجرایی (در زمینه مالیاتها) وآیین نامه شرکتهای دولتی و قانون محاسبات عمومی (در زمینه نحوه برگزاری مناقصه و نحوه پرداختها) وضع می شود. برای تامین کیفیت طرحهای عمرانی ضروری است که مسایل ومشکلات عمده این طرحها در چارچوب نظام فنی و اجرایی (که شامل مراحل مطالعات بنیادی ،تهیه طرح ، اجرای طرح و ارزشیابی طرح است ) مورد بررسی قرار گیرد که در ادامه به آن اشاره می شود:
تعریف طرح . انگیزه تعریف طرح در سالهای اخیر عمدتا مسایل سیاسی و دیدگاه بخشی حاکم بر مسئولان و نمایندگان مجلس بوده است که باعث عدم توازن بین اعتبارات عمرانی و حجم قراردادهای منعقده با پیمانکاران و مشاوران می شود.
تهیه طرح . طرحهای عمرانی بدون مطالعات توجیهی فنی ـ اقتصادی و زیست محیطی شروع می شوند. فقدان این مطالعات که قاعدتا باید ناظربر اجرا یا عدم اجرای طرح ، بررسی گزینه های مناسبتر و نهایتا تعیین مشخصات نسبتا دقیق طرح باشد موجب می شود که به کیفیت طرحهای عمرانی لطمه های فراوانی وارد شود. صرف زمان کافی برای مطالعات موسوم به فاز صفر و حصول اطمینان از مطالعات دقیق ، صرفه جویی در زمان ،هزینه و کیفیت انجام طرحها به دنبال خواهدداشت .
اجرای طرح . عدم وجود اعتبارات لازم برای شروع طرح منجر به این می شود که حجم محدوداعتبارات در تعداد کثیری از طرحها به طورنامتناسب توزیع شود.
سایر مسایل و مشکلات طرحهای عمرانی را می توان در کارا نبودن نام حقوقی (عدم تامین حقوق افراد و وجود شفافیت مرزهای اختیارو مسئولیت ) نبود سیاستهای روشن کلان اقتصادی (توجه به ضرورت اهمیت تقویت بخش خصوصی ، تاثیر بارز کنترل تورم در عدم تغییرفاحش شرایط اقتصادی قرارداد) عدم تدوین معیارها، استانداردها و ضوابط مناسب اجرای
طرح ، فقدان نظام انگیزشی و ارزشیابی مناسب خلاصه کرد.
مقادیر بایداز مهندس مشاور جریمه دریافت کرد. سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور از کارفرمابخواهد پیشنهادهای اساسی که از بررسی مسایل ومشکلات عمده در این مقاله استنتاج می شودهمان مفاد مواد مندرج در قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی 34 است که محصول خرد جمعی کارشناسان و مسئولان دستگاه برنامه ریزی کشور (سازمان مدیریت وبرنامه ریزی کشور) است و باید به آن به عنوان میثاق ملی در کلیه سطوح تصمیم گیری توجه جدی شود.
بدیهی است اصول زیر باید راهنمای اجرای پیشنهادها باشد.
1.استفاده از نهادهای ذیصلاح داخلی و حتی مشاوران خارجی برای مطالعات بنیادی ،انتخاب طرحهای موجه از درون مطالعات جامع بخشی در ارتباط با نظام برنامه ریزی وهماهنگ با منابع مادی و غیر مادی جامعه صورت بگیرد.
2.بررسی روشهای مختلف اجرا بر حسب شناخت طبیعت و پیچیدگی پروژه ها.
3.مشروط کردن عقد قرارداد و اجرای طرحها به تامین منابع ، زمین ، جواز، ساختمان ، آب ، برق و مانند آنها.
4.پیش بینی تضمینهای لازم برای انجام تکالیف طرفین قرارداد و در نظر گرفتن خسارتهای ناشی از عدم انجام به موقع تکالیف .
5.تضمین پرداخت صورت وضعیتهای طرحهای عمرانی توسط موسسات مالی اعتباری وبیمه .البته تحقق چنین امری منوط به توسعه کافی بازارهای سرمایه در کشور است .
6.توجه به ضرورت ارزشیابی مستمر پروژه ها
7.توجه به اهرمهای قانونی تشویق و تنبیه
8 .ضرورت مستندسازی تجربه غنی تهیه واجرای طرحهای عمرانی در کشور
9.توجه اساسی به تحولات فناوری حرفه وبه هنگام سازی اطلاعاتی عوامل دست اندرکارطرحهای عمرانی .
یادآوری دو نکته مهم در این مورد حائزاهمیت فراوان است . اول اینکه در شرایطی که بارشد همه جانبه و فراگیر سازمانهای غیردولتی (NGOs) در جهان جهت مشارکت بیشتر درتصمیم سازی مواجه هستیم ، به نقش سازمانهای حرفه ای ـ تخصصی مهندسان مشاور و پیمانکاری در تدوین مقررات و قوانین کشور و رفتار یکسان با بخش دولتی و خصوصی در طرحهای عمرانی باید بها داده شود. مصوباتی از جمله حذف بند ب تبصره 24 قانون بودجه سال 1379 که براساس آن شرکتهای دولتی موظف بودند برای عقدقرارداد، در مناقصه های مربوط به طرحهای ملی واستانی در شرایط رقابتی ، رفتار یکسانی با بخش خصوصی داشته باشند، فضای همکاری صمیمانه و فعال بخشهای دولتی و خصوصی را تیره و مبهم می سازد. دوم به مفاد این قانون به نوعی در قانون برنامه دوم توسعه نیز اشاره شده بود. اما در عمل با عدم اجرای آنها مواجه شدیم . آنچه لازم است به عنوان یک اصل به آن توجه جدی شود، التزام به برنامه و تدقیق جایگاه قانونی سازمان مدیریت وبرنامه ریزی کشور به عنوان سازمان حرفه ای ـتخصصی در سطح جامعه است که ضروری است در جهت ارتقای کیفی و روشن شدن جایگاه قانونی آن گامهای اساسی برداشته شود.
65