حوادث طبیعی زلزله

به نام خدا

عنوان پژوهش: حوادث طبیعی (زلزله)
نام پژوهشگران:

استاد راهنما:

چکیده
موضوع و هدف: زلزله یکی از مهم ترین مسائل جهان است.و بررسى میزان آسیب پذیرى لرزه اى و ارائه راهکارهاى کاهش آسیب پذیرى از موضوعات مهم روز است.ازاین رو این پژوهش با اهداف کاهش تلفات و خسارات در زلزله احتمالى، شناخت آسیب پذیرى مناطق، شناسایى نقاط امن و خطر ناک مناطق و آشنایی بیشتر با وقوع زلزله تدوین شده است.

روش: روش به کار رفته در این پژوهش، روش توصیفى- تحلیلى از نوع پیمایشى مى باشد. در ابتدا، نیاز به جمع آورى منابع اطلاعاتى مورد نیازمی باشد.برای جمع آوری داده ها از شیوه های مختلفی استفاده شده است . براى آسیب شناسى و آسیب نگارى نیز از نقشه هاى مربوطه،استفاده شده است. به منابع کتابخانه اى اعم از مقالات، کتب، گزارشات، اسناد مکتوب و سایت های الکترونی معتبر ، مراجعه شده است.

نتیجه گیرى: نصب آژیرهاى هشدار حریق، کپسول هاى آتشنشانى، تابلوها و علائم تخلیه در مسیرهاى عبورى، تابلوهاى نشان دهنده مکان هاى امن وخطرناک، مقاوم سازى دیوارها و تیغه ها، مستحکم نمودن اتصالات در مبلمان شهرى، کاهش سطوح شیشه اى در حد امکان در جداره هاى بنا و استفاده از لایه هاى پلاستیک و لمینیت براى جلوگیرى از فروریزش و خرد شدن شیشه ها، در کنار توجه به راهکارهاى مدیریتى، میزان صدمات و خسارات را به حداقل می رساند.

واژگان کلیدى: زلزله، کاهش آسیب پذیرى،پژوهش ، خسارت، خطرناک

فهرست مطالب
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………..1
اهداف………………………………………………………………………………………………………….2
فرضیه ها……………………………………………………………………………………………………….2
سوال ها………………………………………………………………………………………………………..2
جمع آوری اطلاعات………………………………………………………………………………………….3
زلزله چیست…………………………………………………………………………………………………..4
کانون ژرفی وگسل…………………………………………………………………………………………….4
پیش لرزه و پس لرزه………………………………………………………………………………………….5
سونامی…………………………………………………………………………………………………………5
ارتعاشات زمین………………………………………………………………………………………………..6
مرزهای پوسته…………………………………………………………………………………. 6
علت زمین لرزه………………………………………………………………………………………………..7
انواع زمین لرزه………………………………………………………………………………………………..8
نور های زمین…………………………………………………………………………………………………9
هنگام وقوع زلزله چه باید کرد……………………………………………………………………………10
پس از وقوع زلزله چه باید کرد……………………………………………………………………………..11
کاهش آسیب پذیری…………………………………………………………………………………….. 12
نقاط امن و خطرناک کشور………………………………………………………………………………….14
گسل های خطرناک ایران……………………………………………………………………………………16
نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………..18
پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………..19
فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………20

مقدمه
با توجه به وقوع زلزله هاى متعدد ویرانگر، فلات ایران یکى از مناطق فعال از نظر لرزه خیزى به شمار مى رود. ایران بخشى از کمربند لرزه خیز آلپ- هیمالیا است. بنابراین مطالعه و بررسى آسیب پذیرى مناطق مختلف ایران بخصوص زون البرز که زلزله هاى مخربى را تجربه کرده لازم و بدیهى به نظر مى رسد. منطقه تهران هم در زون البرز واقع شده است که یکى از فعال ترین زون هاى ایران به شمار می رود.
زلزله، یکى از مخاطرات طبیعى بوده که در طول تاریخ زندگى بشر، همواره خسارات و تلفات گسترده اى را بر انسان تحمیل کرده و گاه حتى باعث نابودى تمدن ها شده است. در صد سال گذشته، بیش از هزار زلزله مخرب در هفتاد کشور جهان به وقوع پیوسته و جان صدها هزار نفر را گرفته و خسارات مادى بسیارى به بار آورده است. 80درصد از تلفات ناشی از این زلزله ها در 6 کشور جهان بوده که متاسفانه ایران یکی از این 6 کشور می باشد و از هر153 زلزله مخربی که در دنیا اتفاق افتاده 5/17 درصد آن مربوط به ایران بوده که این رقم حتی از کشور های چین وژاپن بیشتر بوده است. از این رو، ایران از نظر وقوع زلزله، یکى از فعال ترین مناطق جهان است و هراز چند گاه زلزله ای مخرب و مصیبت بار با آسیب های جانی و مالی وسیع بوقوع می پیوندد.که برای مثال میتوان به زلزله های سلماس،درود،بوئین زهرا، طبس،رود بار- منجیل،بم و ورزقان و کرمانشاه اشاره نمود.
شهرهای ایران در مواجه با این مخاطره طبیعی،تا کنون آسیب های فراوان دیده اند.
تهران به عنوان کلان شهر اول کشور و به عنوان پایتخت، نه تنها از این قاعده و بحران مستثنی نیست، بلکه با توجه به وجود گسل های متعدد،بافت های فرسوده، تراکم سازه ای،امکانات محدود امداد و نجات،ضعف سازه ای ساختمان و توسعه فیزیکی نامناسب،با خطر جدی مواجه است.(1394 کریمی کرد آبادی و نجفی)

1
اهداف
هدف ما از انجام این پژوهش آشنایی بیشتر با زلزله، کاهش خسارات در زلزله احتمالی ، شناخت آسیب پذیرى مناطق،آشنایی با راه های پیشگیری در برابر زلزله و آشنا شدن با نقاط امن و خطرناک میباشد.
فرضیه
ایران از گذشته و اکنون یکی از منابع خطر برای زیستگاه های انسان در بیشتر نقاط فلات ایران بوده است و گسل های مشخصی در راستای رشته کوه های زاگرس در جنوب و جنوب باختری ایران ، کپه داغ _ قفقاز در شمال شرق- شمال ایران ،رشته کوه های البرز و شمال لوت و همچنین در شرق ایران با تمرکز زلزله های تاریخی و دستگاهی وجود دارند . لرزه خیزی فلات ایران نسبت به سر زمین های مجاور ( آسیای میانه و شبه جزیره عربی ) بیشتر است.
سوال ها
زلزله چه ارتباطی با سونامی دریا و فوران شدن مواد کوه آتشفشان دارد؟
قدم های اولیه برای امادگی در برابر زلزله کدام اند؟
کدام مناطق زلزله خیزاند؟

2
روش جمع آوری اطلاعات
برای جمع آوری داده ها از شیوه های مختلفی استفاده شده است.
براى آسیب شناسى و آسیب نگارى نیز از نقشه هاى مربوطه،استفاده شده است. منابع کتابخانه اى اعم از مقالات، کتب، گزارشات، اسناد مکتوب و سایت های الکترونی معتبر ، مراجعه شده است .

3
زلزله چیست؟
زمین برای ما ،یک محیط زیست همیشه زنده است و زلزله، شکستگی های ناشی از یک سری حوادث طبیعی مربوط به این سیاره است .
تصور ما براین است که زمین لرزه ها حوادث ناگهانی هستند،در حالی که رویداد زمین لرزه ناشی از افزایش انرژی هایی است که در طول ده ها یا صد ها سال زیرپوسته ی آن انباشته می شود. این انرژی به دلیل جریان همرفتی در اثر گرمای هسته ی مذاب، درون کره ی زمین و زیر پوسته ایجاد شده و با خارج شدن آن از محل های سست پوسته به شکل زمین لرزه بروز می کند.
زلزله لرزش ناگهانی پوسته جامد زمین است که هر از چند گاهی در نواحی که برروی بند زلزله خیز قرار دارند رخ می دهد. این پدیده طبیعی دارای خصوصیات و وی‍ژگیهای منحصر به فردی است، که آگاهی از پدیده های همراه زلزله، شناخت گسل ها و انواع آن در تعیین الگوی لرزه زمین ساخت و رژیم لرزه خیزی مناطق مختلف دارای اهمیت است.
دلیل اصلی وقوع زلزله را می توان افزایش فشار بیش از حد داخل سنگها و طبقات درونی زمین بیان نمود. این فشار به حدی است که در سنگ گسستگی بوجود می آید و دو قطعه سنگ در امتداد سطح شکستگی نسبت به یکدیگر حرکت می کنند.

کانون ژرفی و گسل
محلّی که منشا زمین لرزه است و انرژی از آنجا خارج می شود را کانون ژرفی، و نقطه ی بالای کانون در سطح زمین را مرکز سطحی زمین لرزه می گویند.
بر اساس نظریه ی زمین ساخت ورقه ای، پوسته ی زمین از هفت یا هشت قطعه ی بزرگ و تعداد زیادی قطعه های کوچک تشکیل شده است. بین این قطعات،به خصوص در مرز های سست آن ها جداشدگی هایی وجود دارد، که به آن ها گسل می گویند.
4
پیش لرزه و پس لرزه
وقتی که سنگ شکسته می شود، مقدار انرژی که در زمان طولانی در برابر شکستگی حالتهای مختلفی را برای آزادسازی انر‍ژی نهفته شده بوجود می آورد. بطوری که در ابتدا فشار و نیروهای درونی ممکن است باعث ایجاد یکسری لرزه های خفیف و کوچک در سنگها شود که پیش لرزه نامیده می شود. بعد از اینکه فشار درونی بر مقاومت سنگها غلبه کرد انرژی نهفته آزاد می گردد و زمین لرزه اصلی رخ می دهد، البته نباید از اثر لرزش های کوچکی که بعد از زمین لرزه اصلی نیز اتفاق می افتد و به نام پس لرزه معروف هستند، چشم پوشی کرد.که با فاصله ی زمانی گوناگون میان چند دقیقه تا چند ماه رخ می دهند. لرزه، پیش لرزه، لرزه اصلی و پس لرزه مجموعا یک زمین لرزه را نشان می دهند زمین لرزه نتیجه ی رهایی ناگهانی انرژی از داخل پوسته زمین است که امواج ارتعاشی را ایجاد می کند.

سونامی
سونامی در اثر هر نوع آشفتگی و اختلالی که به سرعت توده ی بزرگی از آب را جابه جا کند، مثل زمین لرزه، فوران آتش فشانی، زمین لغزش یا برخورد شهاب سنگ ایجاد می شوند. هر چند رایج ترین علت آن، زمین لرزه ی زیر دریایی است ، که در صورت تغییر شکل زیاد و سریع بستر دریا باعث ایجاد سونامی می شود که معمولاً در زلزله های بزرگ تر ازبزرگی هشت ریشتر اتفاق می افتد.

5

ارتعاشات زمین
ارتعاشات زمین باعث ریزش کوه و همین طور فعالیت های آتشفشانی می شوند.در حالت کلی کلمه زمین لرزه هر نوع ارتعاشی را در بر می گیرد – چه ارتعاش طبیعی چه مصنوعی توسط انسان – که موجب ایجاد امواج ارتعاشی می شود. زمین لرزه ها اغلب نتیجه حرکت گسل ها هستند، و همین طور می تواند حاصل فعالیت های آتشفشانی، ریزش کوه ها، انفجار معدن ها و آزمایش های هسته ای باشد. زلزله های تکتونیکی در هر جای زمین که در آن انرژی کرنشی کشسانی به میزان کافی برای گسترش شکستگی در امتداد صفحه ی گسل ذخیره شده باشد، رخ خواهند داد.
مرز های پوسته
در مرزهای صفحه های پوسته زمین که بزرگترین صفحه های گسل روی زمین را ایجاد می کنند، صفحات کنار یکدیگر حرکت یکنواخت و (aseismically) خواهند داشت اگر هیچ بی نظمی یا ناهمواری در امتداد مرزهای آنها که باعث افزایش مقاومت اصطکاکی می شود، وجود نداشته باشد. بیشتر مرزها دارای این ناهمواری ها هستند و این منجر به رفتار چوب – لغزشی (stick-slip behavior) می شود. هنگامی که مرزهای صفحه قفل شده باشد، ادامه ی حرکت نسبی بین صفحات منجر به افزایش تنش و در نتیجه افزایش انرژی انباشته شده در توده های نزدیک سطح گسل می شود. این افزایش ادامه می یابد تا زمانی که تنش افزایش یافته به اندازه ای کافی برسد و از طریق شکستن ناهمواری ها، ناگهان از بخش قفل شده ی گسل اجازه لغزش بیابد و انرژی ذخیره شده را آزاد کند. این انرژی به صورت امواج لرزه ای آزاد شده و تابیده شدن گرمای اصطکاکی سطح گسل، و شکستن سنگ آزاد می شود که در نتیجه باعث ایجاد زلزله می شود. این روند تدریجی ساخت تنش و کرنش که موجب شکست ناگهانی و تولید زلزله است به عنوان نگره ی بازگشت کشسان (elastic rebound theory) خوانده می شود. تخمین زده می شود که تنها 10 درصد یا کمتر، از کل انرژی زلزله به صورت انرژی لرزه ای آزاد می شود. بیشترین بخش انرژی زلزله صرف شکستگی سنگها یا تبدیل به حرارت تولید شده توسط اصطکاک می شود؛ بنابراین، زمین لرزه انرژی کرنشی نهفته ی کشسانی زمین نزدیک گسل را کاهش می دهد و درجه حرارت آن را افزایش می دهد، اگرچه این تغییرات نسبت به جریان همرفت و رسانایی گرمای خارج شده از اعماق زمین ناچیزاست.
6
علت زمین لرزه
کره ی زمین چهار لایه ی اصلی دارد؛ هسته ی داخلی، هسته ی بیرونی، گوشته و پوسته.
پوسته و لایه ی بالایی گوشته یک تکه نیستند و مانند پازل از بخش های متعددی تشکیل شده اند. اما این تکه های پازل مانند، ثابت نیستند و روی یکدیگر می لغزند و در برخی مواقع با یکدیگر برخورد می کنند. این تکه ها که به صفحه های تکتونیک معروف هستند، در لبه های خود ایجاد گسل می کنند و زلزله حول همین مناطق رخ می دهد. عموما صفحه ها به آرامی حرکت می کنند؛ درحالی که لبه های آن ها به یکدیگر قفل می شوند و جابه جا نمی شوند. زمانی که این صفحه ها به اندازه ی کافی حرکت کنند، ناگهان لبه ها نیز با سرعت بیشتر جابه جا می شوند که این موضوع منجر به ایجاد زلزله در اطراف گسل ها می شود. حرکت صفحه ها نسبت به یکدیگر در سه جهت مختلف رخ می دهد؛ از یکدیگر دور می شوند که در این حالت مواد بخش گوشته ی زمین به سطح زمین فوران می کند. به یکدیگر نزدیک می شوند که لایه ها روی هم قرار می گیرند و حرکت می کنند و در نهایت، لایه ها در کنار یکدیگر می لغزند.
.
تصویر1-تقسیم لایه های درونی زمین براساس حالت مواد تشکیلی
7

انواع زمین لرزه
1-زمین لرزه های تکنونیکی: حرکات صفحات تشکیل دهنده پوسته زمین، عامل ایجاد این زمین لرزه ها می باشد.زمین لرزه های تکنونیکی در برگیرنده تعداد بسیار زیادی از زلزله هایی هستند که سالانه در سطح جهان ثبت می شوند.
2-زلزله ای آتشفشانی: این زلزله ها فقط در نواحی فعال آتشفشانی اتفاق میافتد و به انفجارهای آتشفشانی نیز معروف است.
3-زمین لرزه های فروریختی: بر اثر فروریختن غارها و کانالهای زیر زمینی، لرزه های ایجاد می شود که به نام زمین لرزه های فروریختی موسومند. این تکانها بسیار کوچک بوده و فقط اهمیت محلی دارند.
4-زمین لرزه های القایی: بر اثر آبگیری یا تغییرات ناگهانی سطح آب دریاچه های پشت سد ها، تزریق آب یا سیالهای دیگر به داخل زمین ویا استخراج آنها، مخصوصا در جاهایی که گسلهای فعال وجود دارد زمین لرزه هایی ایجاد می شود. لرزه های ناشی از معادن نیز در این دسته قرار می گیرند.
5-زمین لرزه های ناشی از انفجارها: انفجار های نظامی و صنعتی، همچنین فعالیت ساختمانی، نیز لرزه هایی را ایجاد می کنند که شدت، زمان وقوع و محل آنها قابل پیش بینی است.

8
نور های زمین لرزه
هنگام رخداد زمین لرزه روشنایی های شگفت انگیز ودرخشانی توسط افرادی که شاهد این پدیده بوده اند، توصیف شده است. زمانی تصور می شد که این توصیفات افسانه است، اما امروزه چراغ های زمین لرزه یک پدیده ی واقعی شناخته شده است، هر چند هنوز علت آن مشخص نیست.
نور های زمین لرزه عموما قبل و در زمان وقوع و بعد از زلزله به شکل پلاسمای گازی آبی رنگ و سفیدرنگ هستند، یا به صورت طیف های در خشان دیده می شوند. این چراغ ها در برخی زمان ها به خصوص درشب شبیه به شفق شمالی هستند. گاهی به شکل توپ های آتشین شناور یا جرقه های آتشی که به آسمان شلیک شده، هستند.
برخی از پژوهش گران معتقدند این نور های زلزله نتیجه ی انتشار گاز های قابل اشتعال از بسته های گازطبیعی زیرزمین است. از طرف دیگر، در برخی از تئوری ها این پدیده را به ویژگی های الکتریکی خود سنگ ها نسبت می دهند. در این تئوری، در اثر تنش های لرزه ای شدید و بار تولید شده، گاز ها یونیزه شده و در نتیجه نور های تابان تولید می شوند.

تصویر2- نور زمین لرزه در زمین تصویر3- نور زمین لرزه در آسمان

9
هنگام وقوع زلزله چه باید کرد؟
اگر هنگام وقوع زلزله در خانه هستید:
1-برای اینکه زلزله شما را زمین نزند، روی زانوهای خود بنشیند.
2- برای آنکه خودتان را در برابر اشیای پرتاب شده در فضای منزل، محافظت کنید؛ با بازوان خود، سر و گردنتان را بپوشانید.
3- از پنجره ها و کمدهای بلند که بدون مهار هستند و همچنین اشیایی که ممکن است بر روی شما سقوط کنند دور شوید.
4- در زیر میز ناهار خوری یا میز تحریر و یا تخت خواب پناه بگیرید و چنانچه در اثر زلزله حرکت کردند پایه های آنها را با دستانتان محکم بگیرید.
5- همان جا که پناه گرفته اید، بمانید تا لرزه ها تمام شود. به هیچ وجه جا به جا نشوید.
6- اگر هنگام وقوع زلزله، در رختخواب هستید ، همان جا بمانید و بالش را روی سر خود قرار دهید . اما اگر رختخواب زیر اشیائی مانند لوستر قرار دارد، فوراً جا به جا شوید و به نزدیکترین محل امن پناه ببرید.
7-از پله ها یا آسانسور استفاده نکنید.
8- اگر محل ایمن وجود ندارد و شما در کریدور هستید به کنار دیوار رفته و در حالی که نشسته اید سر خود را بر روی زانوهایتان خم نموده و ضمن اینکه با کف دستهایتان پشت سر خود را گرفته اید با بازوانتان سر خود را محافظت کنید.
9-اگر در داخل خودرو در حال حرکت هستید :هر چه سریع تر در مکانی امن توقف کنید (از توقف در مجاورت ساختمان ها ، درختان، پل ها و تیرک های برق، تلفن و مانند آن خودداری کنید). بعد از توقف، در داخل خودرو بمانید. زمانی که زلزله پایان یافت ، با احتیاط به راه خود ادامه دهید، اما از پل ها و جاده های آسیب دید ه دوری کنید.

10
پس از وقوع زلزله چه باید کرد؟
1-خونسردی و آرامش خود را حفظ کنید.
2-وقتی لرزه ها پایان یافت؛ اطراف را نگاه کنید. اگر ساختمان صدمه دیده و مسیر باز و امنی برای خروج وجود دارد ، ساختمان را با احتیاط ترک کنید و به فضای باز و دور از نواحی آسیب دیده بروید.
3-از طریق رادیو یا تلویزیون یا شبکه های اجتماعی رسمی و معتبر، اخبار و اطلاعات موثق و دستورالعمل های مربوط به اقدامات اضطراری را کسب کنید.
4-به محض استشمام بوی گاز در صورت امکان فلکه اصلی را قطع کنید و اگر نتوانستید، فوراً محل را ترک کنید.
5-مکانی امن را جهت استراحت و ذخیره مواد دارویی و غذایی آماده کنید.
6-در موارد بسیار ضروری، از تلفن استفاده کنید.
7-اگر فرد مصدومی در اطراف شما هست و شما دوره کمک های اولیه را گذرانده اید، با رعایت اصول ایمنی، به او کمک کنید.
8-از وارد شدن به محل های نیمه تخریب بپرهیزید. و…

11
کاهش آسیب پذیری
پیرامون موضوع کاهش آسیب پذیرى در برابر زلزله، تاکنون مطالعاتى توسط فیما و همچنین پژوهشگران داخلى و خارجی انجام شده است و بویژه، راهکارهایى در خصوص ثابت نمودن اجزای غیرسازه اى ارائه شده است. یکى از دلایل اصلى که مى بایست به اجزاى غیرسازه اى توجه شود، اثرات مستقیم و غیرمستقیمى است که توسط آنها در اثر زلزله پدید مى آید. این اثرات به سه دسته آسیب های جانی، خسارات مالى و کاهش کارایى تقسیم مى شوند.آسیب پذیرى عبارت است از گرایش عناصر گوناگون به تخریب شدن در اثر وقوع سوانح. در تعریفى دیگر مجموعه اى از شرایط غالب و منتج از عوامل مختلف فیزیکى، اجتماعى، اقتصادى و سیاسى که برخلاف توانایى پاسخگویى به سانحه عمل مى کند را آسیب پذیرى مى نامند. آسیب پذیرى، بر اساس مقیاس صفر تا یک بسته به شدت سانحه، به عنوان میزان خسارت مورد انتظار بیان مى شود ( به عبارتى هزینه تعمیر یا تعویض). آسیب پذیرى مى تواند فیزیکى، اجتماعى، یا اقتصادى باشد و مى تواند به طور ابتدایى یا ثانوى باشد. استراتژى هاى کاهش آسیب پذیرى، خطر را نیز کاهش مى دهند(فلاحی ،81:1388).آسیب فیزیکى و کالبدى شهر معمولا در دوره بسیار کوتاه پس از وقوع زلزله نمود مى یابد. اما آسیب اجتماعى- اقتصادى در دوره طولانى ترى پس از وقوع زلزله نمود مى یابد. میزان آسیب فیزیکى و کالبدى شهرها به عوامل کالبدى شهر که به صورت اشکال اندازه ها و الگو هاى خاص عناصر و اجزا فرم شهرى مانند ساختمان ها، قطعات زمین، شبکه راه ها، مراکز، کاربرى زمین و زیر ساخت ها متبلور مى شود، بستگى دارد. بر اساس گزارش سازمان ملل، در سال 2003 میلادی، کشور ایران در بین کشورهای جهان رتبه نخست را در تعداد زلزله های با شدت بالای 5/5 ریشتر و یکی از بالاترین رتبه ها را در زمینه آسیب پذیری از زلزله و تعداد افراد کشته شده در اثر این سانحه داشته است (برنامه توسعه سازمان ملل، 2004: 12). اجسامى که ارتفاع آنها از عرض و عمقشان بیشتر است به راحتى سرنگون مى شوند و اجسامى که چرخ دارند به آسانى دچار لغزش مى شوند. براى مهار شیشه ها مى توان راه حل هایى از قبیل استفاده از شیشه هاى مقاوم و چندلایه با ورق محافظ، نصب فیلم ها و نوارهاى محافظتى و همچنین لمینیت کردن استفاده نمود. مهار نمودن نماى ساختمان ها و جان پناه ها هم بسیار مهم است که مطابق تصاویر 4 و 5 مى توان آنها را مهاربندى کرد. با بکارگیرى روش هاى ساده و کارامد مى توان اجزاى غیرسازه اى را در برابر خطرات ناشى از بروز سوانحى همانند زمین لرزه، مقاوم نمود. (فلاحى و جلالى، 1392 )
12

تصویر4-روش مهار کردن نما (فیما،2011) تصویر5-روش مهارکردن جان پناه(فیما،2004)

وجود زمینه های لرزه خیزی ناشی از موقعیت زمین شناسی، وجود گسل های فراوان در بطن و حاشیه شهرها و… همگام با عوامل انسانی متعدد نظیر جمعیت شهری، افزایش مسکن کم دوام شهری، شهرسازی نامناسب با بحران زلزله، همگی قابلیت آسیب پذیری شهرها را افزایش داده است. تا جایی که 90 درصد شهرهای کشور در برابر یک زلزله 5/5 ریشتری آسیب پذیر گشته اند.
مقاوم سازى دیوارها و تیغه ها، مستحکم نمودن اتصالات در مبلمان شهرى، کاهش سطوح شیشه اى در حد امکان و در کنار توجه به راهکارهاى مدیریتی ، می تواند کمک بزرگی برای کاهش آسیب پذیری و خسارت در برابر زلزله به ما کند.

13
نقاط امن و خطر ناک کشور
قرار گرفتن کشورمان روی کمربند زلزله علت وقوع زمین لرزه های متعدد است ،و بیشتر شهرهای کشور در مناطقی قرار دارند که خطر وقوع زلزله با قدرت بالا در آنها زیاد است.اما در پهنه جغرافیایی کشورمان مناطقی هم هستند که کم خطرتر از دیگر نقاط زلزله خیز محسوب می شوند و می توان از آنها به عنوان "مناطق سفید" زلزله نام برد؛ مناطقی که احتمال وقوع زلزله هایی با قدرت بالای ۶ ریشتر در آنها در بازه زمانی حتی هر سه هزار سال یک بار است و از این مناطق می توان به عنوان مناطقی برای سرمایه گذاری های صنعتی یا انتقال پایتخت و مراکز حساس کشور به آنها نام برد.

تصویر6-نقشه خطر لرزه ای ایران

14
مناطق کم خطر از نظر زلزله در کشورمان عمدتا مناطقی هستند که کسی در آنها زندگی نمی کند،منطقه کویر لوت یا کویر مرکزی ایران جزو مناطقی هستند که لرزه خیزی کمی دارند و کسی هم در آنجا زندگی نمی کند. اما نوار سنندج – سیرجان ناحیه ای است که شامل استان اصفهان، سنندج، اراک و همدان می شود که از لرزه خیزی پایینی برخوردار است، همچنین ناحیه جنوب اهواز به سمت آبادان و خرمشهر نیز همین وضعیت را دارد اما بقیه مناطق ایران جزو مناطق پرلرزه هستند.
در نقشه ایران، 78درصد شهرها را شهرهای "لرزان" با خطر نسبی بالا تشکیل می دهند که در مناطق با ریسک خطر زیاد هستند. با وجود این خطر زلزله در این شهرها هم متفاوت است؛ مثلا ممکن است در یک منطقه، زلزله 6ریشتری تعداد کشته و خرابی بالایی داشته باشد اما در منطقه دیگری زلزله هفت ریشتری تعداد کشته و خرابی کمتری به بار بیاورد .
تاب آوری شهرها در زمان وقوع زمین لرزه ها مشخص نیست و فقط شهرهای تهران، تبریز و مشهد در زمان وقوع زلزله ریسک و خطرپذیری بالاتری نسبت به دیگر شهرها دارند چرا که هم جمعیت بیشتر و هم لرزه خیزی بالاتری دارند. در عین حال اصفهان لرزه خیزی کمتری نسبت به این شهر دارد .
سلسله جبال البرز هم با توجه به سابقه لرزه های قبلی ازجمله زلزله منجیل و زلزله سال ۱۸۳۰شمیرانات و زلزله سال ۱۸۶۵البرز، محل فوق العاده خطرناک و لرزه خیزی است.

15
گسل های خطرناک ایران
120گسل خطرناک در کل ایران وجود دارند. همچنین چند سامانه گسلی در کشور داریم که یک سامانه گسلی از مرز ایران و عراق در مریوان آغاز می شود و تا شمال بندرعباس ادامه پیدا می کند که طولانی ترین سامانه گسلی کشورمان است. گسل بعدی گسل مکران است که در ساحل دریای عمان و در جنوب شرقی کشورمان واقع شده و زلزله های هشت ریشتری در آن اتفاق می افتد (7 آذر 1324وقوع زلزله8.2 ریشتری)که احتمال وقوع زلزله ای با شدت 9ریشتر هم در آن وجود دارد. گسل بعدی گسل قطر – کازرون است که دارای چند قطعه ازجمله گسل های برازجان، کنارتخته، کازرون و دناست که این گسل تغییراتی را در کف خلیج فارس ایجاد کرده است.

تصویر7-نقشه گسل های ایران
16
خطرناک ترین گسل های ایران
1-البرز – مشا، ایوانکی، کهریزک، پیشوا، رباط کریم
2-تبریز – شمال تبریز
3-گسل کوه خضر – از میان بخشی از شهر قم عبور می کند
4-گسل اصلی جوان زاگرس – از کنار شهر مریوان عبور می کند
5-گسل غربی فروافتادگی دریاچه ارومیه – از کنار شهر ارومیه عبور می کند
6-گسل بافران – از جنوب شهر نایین عبور می کند
7-گسل هیرمند – از نزدیکی شهر زاهدان عبور می کند
8- گسل مکران – از نزدیکی شهرهای جاسک و چابهار عبور می کند
9- گسل ساحلی بندرعباس – از شهر بندرعباس عبور می کند.

17
نتیجه گیری
وجود گسل ها و زلزله های متعدد در ایران نشان می دهد چون ایران بر روی کمر بند زلزله واقع شده وگسل های فراوانی در آن وجود دارد، بنابراین فعالیت گسل ها و وقوع زلزله در ایران اجتناب ناپذیر است. اکثرزلزله های ایران سطحی هستند واز قدرت تخریبی بالایی برخوردار می باشند ؛از ساخت شهر ها در کنار گسل ها باید پرهیز کرد و فاصله قانونی را رعایت نمود، زیرا فعالیت گسل ها موجب تخریب شهر ها می شود و توسعه این گونه شهر ها از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست. اکثر ساختمان های ایران قدیمی وغیرمقاوم هستند، بنابراین ساختمان ها باید در مقابل فعالیت گسل ها مقاوم وایمن باشند و از مصالح مخصوص ، سبک وضد زلزله در ساخت آنها استفاده شود.
معاون پژوهش و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله از امضای تفاهمنامه با ایتالیا درخصوص نصب و راه اندازی سیستم های هشدار سریع زلزله به همشهری خبر داد و گفت: این سیستم ها توانایی این را دارند که بسته به فاصله موقعیت مکانی زمین لرزه، از چند ثانیه قبل از وقوع زمین لرزه، با تعیین موقعیت و بزرگی، هشدار لازم را ارسال کنند. درصورت فاصله زیاد چشمه زمین لرزه از شهرها و مناطق مسکونی، زمین لرزه هایی که در مناطق اقیانوسی و مناطق زلزله خیز روی می دهند، امکان اطلاع رسانی به مردم از طریق به صدا درآوردن آژیر یا ارسال پیام هشدار روی تلفن های همراه نیز میسر است.این هشدار برای قطع بعضی از شریان های حیاتی چون سیستم گاز شهری، آب و برق،توقف قطارهای مترو، متوقف کردن فعالیت نیروگاه ها، پالایشگاه ها و سایر تاسیسات حساس، کلیدی و مهم موثر و بسیارکارآمد هستند و نقش بسیار زیادی در کاهش خسارات و تلفات جانی ناشی از وقوع زمین لرزه های بزرگ دارند.
زمین لرزه ها توسط دستگاه زلزله سنج یا لرزه نگار ثبت می شوند. مقدار بزرگی یک زلزله متناسب با انرژی آزاد شده زلزله است. زلزله های کوچک تر از بزرگی 3 ریشتر اغلب غیر محسوس و بزرگ تر از 6 ریشتر خسارت های جدی را به بار می آورند.

18
پیشنهاد ها
1-بهینه سازی ساختمانها و رعایت اصول ایمنی در ساخت و نظارت بر اجرا
2- آشنایی با علائم زلزله (حرکتهای غیر طبیعی حیوانات خانگی ،ایجاد بی دلیل حبابهای هوا بروی سطح آب در استخرها و حوض حیاط خانه، هیجان پرندگان به یکباره و سپس سکوت چند لحظه ای قبل از زلزله ، بالا آمدن آب یا شفافتر یا بشدت گل آلود شدن یا تغییر دمای محسوس آب چاهها و…)
3-حفظ آرامش در وقوع زلزله و توکل به خدا
4- پناه گرفتن در مکان امن (میز محکم فلزی یا نهار خوری، گوشه های دیوارهای اصلی و چهار چوب در و…)
5- آشنایی با جعبه امداد ونجات زلزله

19
فهرست منابع
مونی.مگی .1394ش .آیا آماده اید؟. زارع.مهدی و مهندس محسنی.عطیه .سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران
صمدی پور.عزت.1391ش. فوریت های پزشکی در بلایا. انتشارات اندیشه رفیع
اصلانی.فرشته.1397ش.مقاله تبیین،تحلیل و راهکارهای کاهش آسیب پذیری در برابر زلزله.

مراجعه به سایت های معتبر دانشیاری و ایسنا.

20