بروشور قالی بافی

موضوع:قالی بافی

بهار 89
قالی یا قالین الگو:فرش، نوعی گستردنی بافته شده از الیاف پنبه، پشم و در بعضی موارد ابریشم است که معمولاً برای پوشش زمین به کار می رود. از آنجا که قالی و فرش همیشه نقش های زیبا بر خود داشته اند، امروزه به جنبه ٔ تزئینی آن نیز توجه می شود.
ریشه شناسی واژه های مربوط به گستردنی ها ==
در زبان پهلوی واژه های گوناگونی برای اشاره به انواع گستردنی ها به کار برده می شد: برای قالی نفیس از بَت یا بوپ، برای نمد و فرش از نمت استفاده می شود و برای فرش و بستر از ویستَرْگ که از ویستردن (wistardan) گرفته شده که در فارسی امروز، گستردن گفته می شود.
اما واژه ی قالی از نام شهری به نام قالین در ارمنستان(بخشی از ایران باستان) گرفته شده است. این واژه با معنی جدید از ترکی به فارسی راه یافته است.[۱].

معنای "بوب" در لغتنامه دهخدا چنین آمده است:
فرش و بساط خانه… فرشی که آن را انبوب نیز گویند… در ارمنی، بوب و پهلوی، بوپ. در تاریخ طبری از ابوجعفر محمد بن جریر طبری (حدود ۲۶۶ – ۳۱۰) و ترجمه و تالیف ابو علی محمد بلعمی (۳۲۵) واژه "بساط" مترادف فرش آمده است و آنجا که از "فرش بهارستان" سخن می رود که در حملهٔ اعراب به ایران از کاخ تیسفون بدست آمده است در معجم البلدان از یاقوت حموی (اوایل سده هفتم هجری قمری) چنین می آید: "بساطی یافتند از دیبا، شصت ارش اندر شصت ارش". در نُزهَه القُلوب حمدالله مستوفی (۷۵۰) از قول ابوعون صاحب کتاب الذیج چنین آمده است: "در قالی قلا فرشی بافته می شود که آن را قالی نامند و قالی نسبت اختصاری است به شهر قالی قلا و قالی قلا شهری است در ارمنستان کبیر… از عهد انوشیروان، هنوز ارمنستان بدست ایرانیان بود تا اسلام آمد…"ارمینیاغس" یکی از مردم ارمنستان زمام حکومت… را در دست گرفت. پس از وی زنی به حکومت رسید بنام "قالی" و شهری ساخت و آن را"قالی قاله" نامید که به معنای احسان است."
پیشینهٔ قالی
تاریخچهٔ بافت قالی (یا فرش) تا آنجا که دانسته شده است به هزارهٔ پنجم و ششم پیش از میلاد در آسیای مرکزی برمی گردد. قالی ایرانی پازیریک، قدیمی ترین قالی یافته شده جهان است که در سیبری کشف شده و بافت ایران در دوران هخامنشیان است. قالی بافی در سده ۱۰ میلادی به وسیلهٔ مورها به اسپانیا شناسانده شد. جنگ های صلیبی باعث شد تا قالی های ترکی به اروپا برود که در آنجا بیشتر از دیوار آویزان می شد و یا بر روی میزها قرار می گرفت. بنابراین، از آغاز آشنایی اروپاییان با قالی، آنها به آن به دیدهٔ یک اثر هنری و نه یک زیرانداز می نگریستند. پس از گسترش تجارت در سده ۱۷، قالی های ایرانی به شکل چشمگیری به اروپای غربی شناسانده شد.
.دارهای قالیبافی

دار قالیبافی نیز از عوامل اصلی بافت یک فرش است که بدون آن ، بافتن فرش و هرنوع زیر انداز و کف پوش سنتی غیرممکن است . دارهای قالیبافی ممکن است ابعاد مختلفی داشته باشند، اما از نظر کارایی تفاوتهای اندکی دارند. از آنجایی که بافت قالی گره دار، مرحله ای پیشرفته تر از سایر دستبافت های بی گره است ، لذا در ساخت بسیاری از ابزارهای بافندگی آن، از ابزارها و وسایل بافت سایر دستبافت ها استفاده شده است . به همین منظور دارهای قالیبافی نیز تفاوت چندانی با دارهای بافندگی گلیم ، جاجیم و… نداشته اند. اما به مرور تا حدودی پیشرفته تر و کامل تر گردیدند.

اولین و قدیمی ترین دارهای قالیبافی بصورت زمینی (افقی) بوده اند. این نوع از دارها هم اکنون نیز در برخی از مناطق قالیبافی همچون چهارمحال و بختیاری ، سیستان و بلوچستان، کرمان و… مورد استفاده می باشند. دارهای زمینی بسیار ساده می باشند و از اجزای زیادی برخوردار نیستند. مهمترین ویژگی آنها آن است که برخلاف دارهای عمودی (ایستاده ) فاقد راست رو یا ستون هستند، و فقط متشکل از یک چوب در بالا به نام سَردار و چوب دیگری در بخش پایین به نام زیردار هستند، که توسط میخ های چوبی با طناب
به زمین مهارشده اند تا ثابت گردند. نخهای تار نیز دور سردار و زیردار چرخانده می شود و بافنده از ابتدای دار که بخش پایین آن است شروع به بافت می کند. در این نوع از دارها از آنجایی که بافنده بر روی دار می نشیند و به کار بافت می پردازد، برای جلوگیری ازفشار وزن او به تارهای فرش در زمین زیر تارها و هم سطح با آنها تخته ای چوبی قرارمی دهند که از دو طرف بر روی سنگ یا پایه ای دیگر قرار دارد. بنابر این وزن بافنده هیچ گونه فشار مستقیم به فرش و تارها وارد نمی کند. این نوع از دارها فاقد ستون های جانبی (که به راست رو شهرت دارند) هستند. در واقع عامل اصلی قرار گرفتن این دارها بر روی زمین ، نداشتن ستون است تا به جای آن قسمتهای بالا و پایین دار قالی به زمین مهار شوند. بدیهی است بسیاری از دارهای قالیبافی زمینی که امروزه در مناطق مختلف مشاهده می شوند و دارای ستونهای جانبی هستند، در واقع یک دار عمودی هستند. زیرا توانایی ایستادن را دارا هستند.
انواع فرش از نظر اندازه

تذکر: با توجه به دستبافت بودن این گونه فرش ها احتمال چند سانتی متر اختلاف را بایستی در اندازه آنها در نظر گرفت.
1- قالی:
به فرش هایی گفته می شود که مساحت آنها 6 متر مربع و یا از آن بیشتر باشند که معمولاً در ابعاد 3×2، 5/3×5/2، 4×3، 5×5/3، 6×4، 7×5، 10×6 متر و… باشند.
2- کلگی:
ابعاد این گونه فرش ها معمولاً 3×5/1، 3×70/1، 5/3×2 متر می باشد. بافت کلگی بیشتر در قدیم و در میان چادرنشینان و روستاییان معمول بوده است.
3- کناره:
از این نوع فرش ها در قدیم برای پوشاندن فضاهای خالی کناره فرش تا دیوار استفاده می شده است و لکین امروزه بوسیله آن معمولاً راهروها و راه پله ها را مفروش می نمایند و پهنای آنها عموماً از 70 تا 110 سانتی متر و طول آنها 5/2 الی 8 متر است.
– قالیچه:
قالیچه ها، فرش های کوچکی هستند که عموماً در ابعاد 20/2×40/1 متر بافته می شوند.
5- پرده ای
اندازه فرش های پرده ای معمولاً 5/2×5/1 متر می باشد. این نوع فرش ها در مدخل اتاق یا سالن ها نصب می گردد.
6- ذرع و نیم:
این نوع فرش ها عموماً در ابعاد 156×104 سانتی متر تهیه می شوند، بافت این نوع فرش ها بیشتر در مناطق فارسی باف رایج است لذا با توجه به اندازه ذرع فارسی که 104 سانتیمتر است و اضافه کردن نیم ذرع به آن (156 = 52+104) طول این نوع فرش ها 156 سانتی متر می گردد.
7- ذرع و چارک:
ابعاد این نوع فرش ها عموماً 130×80 سانتی متر می باشند و بافت آنها نیز بیشتر در مناطق فارسی باف رایج است.