تولید قارچ خوراکی
فهرست مطالب
مقدمه 1
مرفولوژی یا شکل قارچ 1
مشخصه معروف قارچ ها 2
تقسیم بندی قارچ 2
مسمومیت های ناشی از قارچ های سمی 4
تاریخچه قارچ صدفی 6
آشنایی با قارچ صدفی 6
مشکلاتی در زمینه پرورش قارچ صدفی 7
انواع قارچ های صدفی 8
سالن کشت و پرورش 12
ضدعفونی سالن کشت 14
مراحل کشت قارچ صدفی 16
7- بذر یا اسپاون 18
روشهای کشت 19
مرحله کاشت: 24
مرحله ی داشت 26
چند توصیه: 28
1-پژمردگی پین ها 28
2- عدم ورود قارچ از فاز رویشی به فاز زایشی 28
3-بلند شدن پایه ها و فنجانی شدن کلاهک 29
4-زردی لبه ها و پراکندگی گرد سفید بر روی بستر کشت 29
5-خشکی بستر 29
6-بلند شدن پایه ها 30
برداشت 30
بسته بندی و انبار داری 31
قارچ دکمه ایی 32
آشنایی با تاریخچه ی پرورش قارچ دکمه ایی 32
آشنایی با مفهوم سویه یا استرین 33
مواد مورد نیاز قارچ دکمه ایی: 33
تهیه بذر و شناسایی اصول تهیه بذر قارچ با استفاده از بذر غلات 34
تعریف کود کمپوست: 35
انواع کمپوست: 1- طبیعی 2- مصنوعی 35
فرمول دوم ایرانی تهیه کمپوست پیشنهاد جهاد دانشکده ی فنی مشهد: 37
روش طولانی مدت تهیه کمپوست 38
روش های کوتاه مدت تهیه کمپوست (Short method) 40
نکاتی در مورد تهیه کمپوست 42
ضدعفونی کردن کمپوست 45
نکاتی چند در مورد پاستوریزاسیون: 46
آشنایی با روشهای آماده سازی بستر 47
انواع مایه زنی و تعریف آن 50
آشنایی با خاک پوششی: 53
خصوصیات خاک پوششی: 53
ضد عفونی خاک پوششی در چند روش 54
خاک دهی بوسیله خاک پوششی 55
مناسبترین نوع خاک پوششی: 56
شناسایی اصول خاک پوششی 57
وارد کردن شوک برای تبدیل فاز رویش به زایش 57
مرحله ی برداشت: 58
شناسایی اصول برداشت محصول 59
بسته بندی محصول و طبقه بندی آن 59
درجه بندی قارچها 60
تبدیل و نگهداری قارچهای خوراکی 62
1-خشک کردن قارچهای خوراکی 62
2- منجمد کردن 66
3- کنسرو کردن: 66
4- قارچهای شور 67
5- قارچهای تخمیر شده 67
6- قارچ ترشی 68
7- قارچ بلنچ شده 68
بیماریهای قارچ خوراکی 69
آفات 69
بیماری ها 70
1-کپک زیتونی: 70
2- کپک سیاه (سیاه شدگی کمپوست): 70
3- بیماری فوزاریم 71
4- مومی شدن 71
5- بلاچ باکتریایی یا بیماری باکتریایی 71
6- تیغه های اشک ریز 72
7- کپک سبز 72
دیگر بیماریهای قارچهای خوراکی 72
1-بیماری ورتیسلیوم (پوسیدگی خشک) 72
2- بیماری دنبلان کاذب 75
3- بیماری تار عنکبوتی 76
4- قارچهای هرز کلاهدار 77
5- بیماری بلاچ تند 78
6- بیماری حفره دار شدن کلاهک 78
بیماری های ویروسی 78
نکات از قلم افتاده 80
منابع 84
مقدمه
قارچ چیست؟ قارچ جانداری است که جزء گیاهان و حیوانات نیست بلکه جزء دیسه داران است. قدمتش از گیاهان و جانوران بیشتر است. چون کلروفیل ندارد نمی تواند مانند گیاهان سبز عمل فتوسنتز را انجام دهد و از کربن هوا استفاده می نماید. به همین دلیل قارچ ها مجبورند برای رشد و حیات از کربن آماده شده توسط گیاهان سبز اسفتاده کنند.
منابع کربن مورد اسفتاده قارچ کاه و کلش و کود حیوانی است چون فتوسنتز انجام نمی دهد پس به نور نیازی ندارد و در تاریکی رشد می کند.
مرفولوژی یا شکل قارچ
1- ریسه 2- پایه 3 – لامل 4- کلاهک
قارچ بجای ریشه ریسه دارد که به آن ها هیف می گویند. که بعد از اینکه ریسه ها از بستر قارچ بیرون بیایند به آنها میسلیوم می گویند.
لامل به تیغه های زیر کلاهک که معمولا تیره رنگ هستند گفته می شود که به مجموعه لاملها گیل می گویند.
کلاهک قارچها هم بسته به نوع و گونه قارچ اشکال مختلف دارند.
مشخصه معروف قارچ ها
1- دارای کمپوست یا بستر
2- بو و مزه ی خوب
3- دارای مواد معدنی و آنزیم (لیستین کاهنده قند و کلسترل)
4- آهن و سدیم (فشار خون را پائین می آورد)
5- بیش از سبزیجات پروتئین دارند بجز کلم بروکلی
قارچ به دلیل طعم و بوی خاص غذای ثروتمندان مصر بوده و در آفریقا به علت کمبود گوشت قارچ می خورند و در کشورهایی مثل آلمان ، فرانسه و سوئیس هم تولید کننده و هم مصرف کننده های خوبی هستند و در کشور ما نیز جایگاه خود را در سبد غذایی پیدا کرده است.
تقسیم بندی قارچ
قارچ به سه گروه تقسیم می شود.
1- قارچ های خوراکی
2- قارچ های سمی
3- قارچ های داروئی
که این طبقه بندی بدون در نظر گرفتن رابطه علمی و گونه های مختلف قارچ ها دسته بندی شده است وتنها بر اساس ارزش مصرفی آن است.
1- قارچ خوراکی : از مهمترین قارچهای خوراکی می توان قارچ دکمه ای و انواع صدفی – والواریا (چینی) ، مورالها، قارچ مرغوب چوب یا رقص پروانه ای، کوپرینوس یا مرد پشمالو، گوش چوب و قارچ خوراکی شی تاکه یا قارچ جنگل و ………. می توان اشاره کرد که این قارچ ها را می توان در محیط مصنوعی پرورش داد و جزء قارچهای زراعی باشند. تعدادی از قارچها نیز غیر زراعی بوده که به صورت وحشی در مراتع و مزارع دیده می شوند.
2- قارچ های دارویی: استفاده از قارچ ها بعنوان دارو از زمانهای دور مرسوم بوده بطوری که آزتکها از قارچ بعنوان مواد توهم زا در فالگیری استفاده می کردند. یکی از مهمترین آنتی بیوتیکها که در مبارزه با بیماری های عفونی کاربرد دارد پنی سیلین می باشد. رتین یکی از ترکیبات ضد سرطانی است که وجود آن در قارچ خوراکی A.campestris گزارش شده است و دیگر نیتروفرون که از عصاره آن استفاده می کنند.
3- قارچ سمی : از گذشته های دور قارچ ها به خصوص انواع وحشی سمی آن موجب ترس و وحشت مردم می شوند و راجع به سمی بودن قارچ ها افسانه و داستانهای زیادی نقل شده است.
قارچ های سمی به دو شاخه مرکب ( comrinus) و مورالها (Morchella) تقسیم می شوند که برخی از قارچ ها اگر همراه با الکل مصرف شوند سمی و کشنده اند ولی مصرف آنها به تنهایی هیچ اثر سوئی ندارند.
مسمومیت های ناشی از قارچ های سمی
1- قارچ هایی که بر روی سیستم عصبی اثر می گذارند: قارچهایی هستند که حساسیت به الکل ایجاد می کنند که سیستم عصبی را به هم می زنند، توهم زا و روان گردان هستند و کار مواد مخدر را انجام می دهند. به طوریکه قارچهای مخدر از جمله قارچ هایی هستند که شخص با مصرف آن صداها و مناظری که وجود ندارد حس می کند و دچار اوهام می گردد که آمانیت قرمز یا زرد یکی از قارچهای مخدر است که باعث مرگ نمی شود ولی مسمومیت شدید دارد. آمانیت ها، فالاتوکسین و آماتوکسین (زرد و قرمز) را تولید می کنند که از مهمترین آنها آمانیتاموسکاریکا است.
2- قارچهایی که بر روی دستگاه گوارش اثر دارند که این نوع قارچ ها گوارش را به هم زده و باعث اسهال و مسمومیت می شود.
3- قارچهایی که مصرف آنها موجب از بین رفتن سلول ها می شوند. آنها سلول های بدن را از بین می برند و این قارچ ها توسط آمانیتهای فالوئید با ترشح هورمون و سم همولتیک باعث نابودی گلبول قرمز خون شده و شخص را دچار بیماری شدید می کنند.
قارچ های صدفی
تاریخچه قارچ صدفی
کشت و پرورش قارچ صدفی در ایران برای اولین بار در سال 1365 توسط دکتر مصطفوی کارشناس دفع آفات و زراعت کشاورزی در سازمان تحقیقات کشاورزی در اوین شروع شد. قارچ صدفی پلوروتوس استراتوس در سال 1900 میلادی برای اولین بار در چهان مورد کشت و پرورش قرار گرفت.
آشنایی با قارچ صدفی
قارچ صدفی تجزیه کننده اولیه است یعنی قادر است که سلولز و لیگنین گیاهان را تجزیه کرده و برای رشد خود مورد اسفاده قرار می دهد. این قارچ احتیاج به واسطه ندارد و خودش مواد غذایی خود را تهیه ورشد می کند. همچنین مستقیما روی کاه و کلش رشد کرده و قدرت میسلیومی بسیار بالایی دارد و قادر است از همین مواد ساده ، پروتئین مورد نیاز ما را تامین کنند. پرورش این قارچ در محیط های ساده ، بدون نیاز به دستگاههای پیشرفته امکان پذیر است . کشت و پرورش این قارچ در مقایسه با قارچ های دیگر بسیار ارزان و کم هزینه است و می توان در مقیاس کوچک و کارگاهی به کشت آن پرداخت. قارچ ارزش غذایی بالا دارد ولی قارچ صدفی از مهمترین نوع قارچ خوراکی است که املاح (سدیم و پتاسیم و آهن) و ویتامین C و B و پروتئین و 2% چربی که 4/1 املاحم معدنی بدن برای یک هفته تامین می کند. از مشخصه های این قارچ این است که
1- تجزیه کننده اولیه است
2- حرارت بالا را تحمل می کند. به این قارچ اصطلاح پوست کلفت داده می شود چون تحمل شرایط شرایط سخت را می تواند داشته باشد. یعنی رنج دمای آن 30-20 درجه سانتی گراد است. حتی این قارچ در دمای 19 درجه هم می تواند رشد کند.
3- کشت آن در هر جایی ممکن است
4- رشد در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری
قارچ صدفی از خانواده پلوره تاسه است. راندمان کاری و عملی بالایی دارد . محصول زیادی می دهد . راندمان بیولوژیکی در مورد قارچ صدفی اغلب 100 درصد است که از نظر تولید قارچ در دنیا حداکثر میزان محصول را به خود اختصاص داده است و مزیت دیگر آن این است که بسته آن را دور نمی اندازیم که برای خوراک دام و خاک گلدان مناسب است زیرا سرشار از املاح و مواد معدنی است.
مشکلاتی در زمینه پرورش قارچ صدفی
1- این قارچ خیلی زود فاسد می شود و باید از تولید بازاریابی را انجام داد و چون فقط چند روز می توان آن را در فروشگاهی نگهداری کرد.
2- در محیط قارچ صدفی اسپور(هاگ) در هوا پراکنده است و برای سلامت کارگرانی که به اسپور حساسیت دارند خطرناک است که حتما باید ماسک زد.
3- در محیط این قارچ 100 درصد حشره دارد که این خود آفت است و عامل بروز انواع بیماری های قارچی و باکتریایی می شود که باید در و پنجره های محیط کشت را با توری بپوشانیم. البته این قارچ آفت نماتود که یک نوع حشره است را از بین می برد و احتیاج به سم برای از بین بدرن نماتد که حشره ای خیلی ریز و سفید رنگ است نمی باشد.
4- PH محیط باید بین 5/6 تا 5/5 باشد
قارچ های صدفی به رنگ های سفید ، خاکستری، آبی، طلایی، صورتی ، کرم ، زرد و… دیده می شود.
انواع قارچ های صدفی
1- پلوروتوس فلوریدا
اولین بار در مناطق گرمسیری فلوریدای آمریکا کشت داده شد که به این نام معروف شده شبیه بلوروتوس استراتوس است ولی انداز آن کوچکتر است و تفاوت دیگه اینکه نیاز حرارتی آن برای اندام زایی است. نوع مقاومی است ، حرارت بالا را تحمل می کند، پر محصول است فلوریدا حرارت بین 24-18 درجه سانتی گراد و حتی 26-25 درجه را هم تحمل می کند. زمان ندارد و در همه جا رشد می کند.
2- پلوروتوس استراتوس
بیشتر قارچ صدفی را به این گونه می شناسند. در منابع علمی به نام صدف درخت ثبت شده است ولی نام های دیگر آن قارچ صدفی و یا تپه صدفی و قارچ حصیری است. بیشتر نواحی دشتی و مسطح رشد می کند. کلاهک این قارچ 20-5 سانتی متر است. شکل کلاهک محدب است ولی به مرور از تحدب آن کم می شود بطوریکه قارچ بالغ کلاهک پهن دارد. رنگ آن سفید است ولی به مرور تغییر رنگ می دهد.
رنگ : سفید -> زرد کمرنگ -> زرد پررنگ -> قهوه ای سوخته (بالغ)
این قارچ مقداری هورمون لواستاتین تولید کرده که از سوی FDA به عنوان داروی کنترل کلسترول خون معرفی گردید. این قارچ دمای 25 تا 18 درجه رشد کرده ولی در دمای 16 درجه بار می دهد. خیلی پر محصول و پربازده است. در محیط این قارچ اسپور در هوا زیاد پراکنده است که باعث تنگی نفس و آلرژی می شود که این حالت در مردان بیشتر از زنان است.
3- قارچ صدفی خرمایی
شبیه دو قارچ قبلیاست تنها عیب آن محصول دهی کم و پایین است. به قارچ هندی هم معروف است کلاهک آن در ابتدا محدب بعد از رشد پهن و گسترده می شود. اندازه قطر کلاهک 20-5 سانتی متر است. رنگ آن سفید مایل به خاکستری است. پروتئین خام 27-14 در صده چربی 2 درصد و کربوهیدرات 51 درصد وزن خشک.
4- قارچ صدفی صورتی
این گونه شامل مخلوطی از قارچهای صدفی صورتی رنگ است که به نام های سالمون – توت فرنگی – فلامنیگو و ژاپنی نیز نامیده می شود.
بازدهی کم دارد و طعم و مزه خوبی هم ندارد که از معایب آن است. فقط به خاطر رنگش بازار پسند است. در دمای 25-18 درجه رشد می کند.
5- قارچ صدفی طلایی
این قارچ به رنگ زرد و درخشان لیمویی است . بسیار ترد و شکننده است و زود تغییر رنگ می دهد بنابر این حمل و نقل آن مشکل است. خام آن طعم تلخ و تند دارد که بعد از پخت طعم گردویی دارد. این قارچ برعکس قارچ های دیگر همیشه محدب است و روی کلاهک فرورفته است. شبیه گل نیلوفراندازه کلاهک 5-2 سانت است. این قارچ گرمادوست است . دمای حدود 29-24 درجه را تحمل می کندولی اگر دما به 18-16 درجه برسد اندام باردهی ظاهر نشده و فقط یک بار می توان از آن کرد.
6- پلوروتوس ارینجی یا شاه صدف
بهترین نوع قارچ صدفی است چون بوی دلپذیر و خوش طعم و پخت است . اندازه کلاهک ابتدا 12-2 سانت است که به تدریج قیفی و در نهایت مسطح می شود . دمای 20-15 درجه رشد می کند که بهتر است 15 درجه باشد تا بارور شود.
7- پلوروتوس ساجر کاجو
اولین کشت آن در هندوستان بوده بین 28-22 درجه بارور می شود. شکل ظاهری آن زیباست . در هوای گرم سفید و در هوای سرد خاکستری است. رو دست قارچ دکمه ای است . مزه خوب و باردهی عالی و رشد و پرورش آسان دارد که مزیت آن است. ابتدا کلاهک محدب سپس مسطح می شود.
سالن کشت و پرورش
برای پرورش قارچ صدفی به محیط های سرپوشیده ای که امکان هوادهی خوب در آن وجود داشته باشد و همچنین رطوبت را درخود نگه دارد نیاز است. درمناطق گرمسیر بهتر است سقف و دیوارهای سالن بوسیله نایلون بپوشانیم تا از تبخیر رطوبت جلوگیری نمائیم. این قارچ را در هر محلی اعم از زیرزمین ، گلخانه ، آغل و یا ساختمان های مخصوص پرورش قارچ می توان کشت نمود.
شرایط استاندارد سوله های کشت قارچ
1- دیواره ها: دیواره ها باید عایق گرما و سرما و رطوبت باشد. می توان مابین دیوارها پشم شیشه قرار داد. می تواند بتونی، پلاستیکی و یا آجری باشد در هر صورت باید قابلیت شستشو داشته باشد.
2- کف سالن: شیب کف سالن باید به نحوی باشد که اولا آب اضافی از سالن خارج شود ثانیا حرکت هوا داخل سان بخوبی انجام گیرد به نحوی که شیب آن 1 متر به 60 متر در نظر می گیرند تا هوای گرم از یک طرف به بالا حرکت کند. در سالنی که هوا بصورت ساکن می باشد با نصب پنکه هوا را به جریان اندازیم بخصوص اینکه کف سالن شیب نداشته باشد.
3- سقف : می بایست دو جداره و عایق بندی شده باشد و ارتفاع سقف بیش از 3 متر نباشد تا تبادل حرارتی و رطوبتی با محیط بیرون به حداقل برسد.
4- روشنایی: سیستم روشنایی باید عایق بندی و با کابل های مخصوص سیم کشی شده باشد تا در مواقع سم پاشی و استفاده از دستگاه رطوبت ساز اتصالی بوجود نیاید.
5- آب مصرفی در کارگاه های بزرگ لوله کشی داخل سالن به جهت انژکتورهایی که متصل است می توان آب را بصورت گرد در سالن پخش نماید . به نسبت وسعت سالن تعداد شیرهای آب متغیر است.
ضدعفونی سالن کشت
ایجاد یک حوضچه کوچک آب آهک در مدخل ورودی سالن بسیار مهم می باشد تا کلیه افرادی که از خارج وارد سالن می شوند کف کفش های خود را درون آب آهک ضد عفونی نمایند. بهتر است همراه آب آهک از قارچ کش های رایج مثل بنومیل ، کاپتان، سولفات مس و … نیز استفاده نمود. برای سمپاشی محیط داخلی سالن از چند روش استفاده می شود:
1- سم پاشی با مواد ضد عفونی کننده
2- بخار ضد عفونی کننده
3- سموم قارچ کش
فرمالدئید ( به نام تجاری فرمالین)
خاصیت ضد باکتری ، حشره کشی و ضد قارچ دارد. فرمالین مایع را بصورت 10 تا 15 درصد با آب ترکیب و در محیط به صورت یکنواخت بپاشید و یا 40 سی سی فرمالین + 20 گرم پرمنگنات را بصورت محلول در آورده و از تولید گاز حاصل برای ضد عفونی 3 متر مکعب فضا استفاده می کنیم و به مدت 24 ساعت در های سالن را بسته نگاه می دارند تا گاز اثر نماید. باید از ماسک استفاده شود و سریع خارج شویم چون عوارض عقیم کننده دارد. دمای سالن هم باید 20 درجه باشد تا بهتر اثر کند.
فرمالین جامد یا پیرافرم
بصورت بلوک های آجری قرمز رنگ است و با آتش روشن می شود و تولید گاز می کند. هر قالب برای 500 متر مکعب فضا کافی است.
سولفات مس
یک قارچ کش قوی است. خاصیت حشره کشی و میکروب کشی ندارد. برای ضدعفونی لوازم و کف محوطه 5 کیلو سولفات مس را در 1000 لیتر آب حل می نمایند و در سالن استفاده می نمایند. همچنین از سموم قارچ کش مثل بنومیل، زینب، اکسید کلرور مس هم می توان استفاده کرد.
نکته: برای رسیدن به نتیجه بهتر باید قارچ کش را با حشره کش هایی مثل مالاتیون و دیازینون و یا موسپیلان مخلوط نمایید. در کنار این موارد می توان از سفید کننده 30 درصد استفاده کنیم. بالای 30 درصد باعث سوختگی بستر و قارچها می شود.
مراحل کشت قارچ صدفی
مقدمه ی کلی: آب مصرفی در سالن باید بدون کلر باشد که می توان از آب چاه استفاده کرد و یا در ظرفهای بزرگ آب را نگهداری کرد وقتی آنرا خالی می کنیم ته ظف را دور بریزیم تا رسوبات دور ریخته شود. چون اگر آب ، کلر داشته باشد بیماری زنگ باکتریا تولید می شود.
لباس کار و دستکش و ماسک و میز کار را با الکل 50 درصد ضد عفونی کنیم برای ضد عفونی محیط هم از سفید کننده 30 درصد (واتیکس) استفاده می کنیم محیط را کاملاً سم پاشی کرده و ضد عفونی می کنیم کوچکترین میکروب محصول را از بین می برد. ضد عفونی را باید در تمام مراحل تهیه بسته و بذر انجام داد
1-وسیله تهویه مناسب 2- وسایل گرمایش و سرمایش 3- نور (که در سه روز اول احتیاج نیست) 4- مواد ضد عفونی کننده 5- آب بدون کلر
6- بستر: کاه و کلش منبع کربن این بستر است که از گندم – برنج- جو- ذرت- چاودار- ارزن و در کشورهای اروپایی از خاک اره استفاده می کنند که بهتر است گندم استفاده کنیم چون مرغوب تر است و ارزش غذایی بیشتری دارد. می توان از چوب – کاغذ- تفاله ی چای و قهوه- پوشال هم می شود استفاده کرد.
کاه و کلش باید تمیز و باران ندیده باشد چون باران حالت اسیدی دارد و دوره ی رشد را طولانی می کند.
الف) کاه و کلش را حدود 7-5 سانتی متر خرد می کنیم که این کار را در توناژ بالا با چاپر و در توناژ کم با کاتر انجام می دهیم. درشت نباشد چون محصول دهی عقب می افتد و خیلی هم ریز باشد چون به هم می چسبد و عامل بیماری و خفگی ریسه ها می شود.
ب) خیساندن به دو روش است می شود کاه و کلش را در گونی کنفی سوراخ سوراخ شده ریخت و 12 ساعت خیس کرده که این کار 70 درصد رشد را افزایش می دهد . و یا بطور آزاد در ظرف ریخته و 12 ساعت خیس کنیم و بعد در سبد بگذاریم تا آبش برود. و اگر گونی بود آویزان کنیم تا آبش برود. اگر بیش از 12 ساعت شود باعث لزجی و گندیدگی می شود.
ج) کاه و کلشها را با گونی می جوشانیم حدود یک تا دو ساعت بعد می گذاریم آبش برود (آویزان یا آبکش ضد عفونی شده) به طوری که وقتی فشار دهیم بیش از 3 قطره نباید آب بچکد.
یک کیلو کاه و کلش باید 3 کیلو شود یعنی 3 برابر می گذاریم خنک شود که دست گرم نشود و نسوزد بعد از هر بار جوشاندن باید آب ظرف را خالی کنیم تا آلودگی PH باید 5/6 تا 5/5 باشد.
برای رشد سریع از سویای آسیاب شده – سبوس گندم یا برنج – پودر یونجه – تفاله چای می توان به عنوان مکمل استفاده کرد تا 30 درصد راندمان کار را بالا برد.
اگر کاه و کلش در گونی بود این مکملها را باید قبل از خیساندن اضافه شود و اگر در روش غیر گونی بود موقع جوشاندن مخلوط می کنیم.
در ازای هر یک کیلو 100 گرم مکمل اضافه می کنیم.
7- بذر یا اسپاون
روش اول: به هر بار برداشت محصول فلش می گویند که بهتر است از Flash دوم جهت تهیه بذر استفاده کنیم.
وقتی قطر کلاهک 7-5 سانت رسید ساقه را میبریم کلاهک را روی دستمال تمیز و تیره گذاشته و درپوش شیشه ای روی آن گذاشته بطوریکه یک دستمال چهار گوش زیر شیشه می گذاریم تا هوا رد و بدل شود اگر درپوش پلاستیکی بود چند سوراخ ایجاد می کنیم.
7-6 ساعت که ماند درپوش و کلاهک را برداشته و داسپور را می بینیم.
برای تهیه نیم کیلو بذر: 2 تا 3 غلاف لوبیا سبز را در مخلوط کن ریخته آنقدر زده شود تا به دست نچسبد و غلیظ شود. این ماده را در ظرف پتری (Dish petry) می ریزیم تا خودش را ببندد. بعد حدود 3 گرم آگار که یک نوع جلبک است که سر خیس می گیرند اضافه نموده و هاگهایی را هم درست کردیم روی آن ریخته این مواد را 12-10 روز در دستگاه انکوباتور 25-20 درجه کشت می دهیم بعد از این مدت این بذرها را 15-30 روز می توان در یخچال نگهداری کرد. البته این کار در قارچ دکمه ای انجام می شود ولی در قارچ صدفی هم می توان استفاده کرد.
روش دوم بذر گیری:
مقداری گندم را 24 ساعت خیس می کنیم( چون گندم سخت است نشاسته و سلولز بالا دارد.) آب آنرا خالی می کنیم و دوباره آب ریخته و حدود 45 دقیقه تا یکساعت می جوشانیم آنرا آبکش کرده بذر را روی توری یا پارچه ی نرم پهن کرده تا آبش تبخیر شود. حدود 2 درصد پودر سنگ گچ معدن (کربنات کلسیم) که حدود 10 تا 5 گرم است با گندمها مخلوط کرده و در شیشه یا ظرفهای پلاستیکی (پروپیلن) می ریزیم بهتر است شیشه باشد چون اشعه ی U.V از آن عبور نمی کند.
2/3 شیشه را گندم ریخته در ظرف را سوراخ کرده و با پنبه یک لایه نازک پوشانده بعد در دستگاه انکوباتور با دمای 26-24 درجه به مدت 12-10 روز نگهداری می کنیم برای تنظیم PH که باید بین 5/6 تا 5/5 باشد از کربنات کلسیم استفاده می کنیم تا تنظیم شود و بعد در یخچال نگهداری می کنیم . برای 10 کیلوگرم بسته 2 تا 5 درصد بذر لازم است یعنی حدود 200 تا 500 گرم ولی نرمال آن 350 گرم است.
روشهای کشت
1-کشت با استفاده از توری پلاستیکی:
با توجه به این نکته کشت در کیسه پلاستیکی و توری پلاستیکی تفاوت چندانی با هم ندارند برای اختصار مطلب کشت با استفاده از توری پلاستیکی که روش ایده آلی است توضیح می دهیم.
بعد از خنک شدن کاه پاستوریزه شده یک میز کار را در اتاقک کشت قرار می دهیم. با الکل 50 درصد میز کار را ضد عفونی می کنیم.
یک کیسه توری پلاستیکی (کیسه که امروزه برای حمل و نقل پیاز استفاده می شود) را باز کرده و یک لایه کاه و کلش را به ضخامت تقریبی 12 سانتی متر می ریزیم و بعد با دست سطح تازه ریخته شده را صاف می کنیم و بعد مقداری از بذر قارچ را روی سطح کاه و کلش بصورت یکنواخت می ریزیم و بعد دوباره 12 سانتی متر کاه و کلش ریخته و مانند دفعه قبل بذر را اضافه می کنیم این عمل را تا آنجا ادامه می دهیم که کیسه پر شود . مقدار مواد در حدی باید باشد که حرارت درون توده بستر از 30 درجه سانتیگراد تجاوز نکند.
محصول ما تابعی از مقدار کاه و کلش استفاده شده است به ازای هر کیلوگرم کاه و کلش خشک ما در حدود 900-800 گرم قارچ خواهیم داشت.
بعد از اینکه کیسه ها پر شد دهانه آن را با نخ نایلونی که ضد عفونی گردیده می بندیم و آن را از قلابی که در سقف محل کشت کار گذاشتیم آویزان می کنیم و بعد کیسه توری را داخل یک کیسه نایلونی قرار می دهیم و دهانه آن را از بالاترین قسمت محکم می بندیم. بعد از آویزان نمودن کیسه ها در محیط کشت در اطراف کیسه های نایلونی تعدادی سوراخ به صورت پراکنده ایجاد می کنیم. تعداد سوراخها بستگی به اندازه کیسه ها دارد. سوراخهای ایجاد شده را با پنبه ای که محلول مالاتیون و الکل آغشته کردیم می بندیم. عمل این سوراخها از دو نظر حائز اهمیت است: اول اینکه از افزایش دی اکسید کربن که بازدارنده رشد میسیلیوم است جلوگیری می شود دوم اینکه از افزایش درجه حرارت داخل بستر جلوگیری می شود. این روش ارزان ترین و بالاترین کارایی را دارد. بذر باید در حاشیه ها بیشتر باشد.
2- روش استفاده از جعبه پلاستیکی:
می توان از انواع مختلف جعبه های پلاستیکی مانند جعبه های شیر ، میوه و … استفاده کرد. جعبه را با محلول فرمالین 5% ضد عفونی می کنیم اگر فرمالین در دسترس نبود از آب گرم یا وایتکس جعبه ها را ضد عفونی کرده و بعد دو ورق بزرگ نایلونی بزرگ به اندازه داخل جعبه به صورت ضربدر داخل جعبه قرار می دهیم و بعد به صورت بذر زنی لایه به لایه را ادامه می دهیم تا زمانی که جعبه پر شود. بعد نایلونها را روی یکدیگر می آوریم و روی توده را با نایلون می پوشانیم. چند سوراخ در روی نایلون ایجاد کرده و برای جلوگیری از ورود حشره، سوراخها را با پنبه های آغشته به محلول الکل و مالاتیون می بندیم. این روش خوب و کم هزینه است.
3- روش استفاده از قفسه:
با استفاده از چوب و توری مرغی قفسه را درست می کنیم به این ترتیب که در هر قفسه 5- 3 طبقه درست کرده بطوریکه طبقه اول در 25 سانتی متری زمین قرار دارد. طبقه دوم در 70 سانتیمتری طبقه اول و تا آخر به این ترتیب قفسه را تهیه می کنیم. سپس در طبقات یک لایه کاه ضدعفونی شده ریخته و یک لایه اسپاون روی آن می ریزیم این کار را تا چند لایه ادامه می دهیم و روی آن نایلون می کشیم بطوریکه ارتفاع آن از 45 سانتیمتر بیشتر نشود.
در موقع آبیاری باید دقت کرد که ابتدا قفسه اول را آبیاری کرده و سپس قفسه دوم و به همین ترتیب آبیاری را انجام می دهیم. برای اینکه مگس و حشرات دیگر به بستر کشت دسترسی نداشته باشند دور تا دور قفسه را توری می کشیم . برای تامین رطوبت محیط کشت می توان گونی های خیس شده از دیوار و سقف محل کشت آویزان نمود یا با استفاده از آب پاشی به کف و دیوارها رطوبت را تامین کرد. این روش پرهزینه ولی متداول تر و بهتر است.
4- روش استفاده از تنه درخت برای کشت:
در این روش می توان از تنه انواع درختان به استثنای در استثنای درختانی که دارای صمغ هستند، برای پرورش قارچ استفاده کرد. از درختان صمغ دار می توان به کاج ، گردو، سرو و فندق اشاره کرد. همچنین از درختان مرکبات برای پرورش قارچ نمی توان استفاده کرد. چون درختان مرکبات دارای ماده ای به نام Lemon هستند که باعث آلودگی سریع تنه درختان به آسپرژیلوس می گردد.
تنه درختی را که برای پرورش قارچ انتخاب می کنیم باید کاملاً خشک باشد. بعد از تهیه تنه درخت ، در روی آن سوراخ هایی را به قطر 3 سانتیمتر با زاویه 45 درجه ایجاد می کنیم و به مدت 2 روز تنها درخت را داخل آب قرار می دهیم تا خیس شود. بعد از 2 روز مثل کاه و کلش پاستوریزه می کنیم. (جوشانیدن 45 الی 60 دقیقه) . سپس درون حفره ها را اسپاون می ریزیم . بعد از این که حفره ها را از اسپاون پر کردیم، دهانه حفره ها را با کاه ضد عفونی شده ، می پوشانیم و تنه درخت را داخل کیسه نایلونی قرار داده و اطراف درخت را با کاه و کلش می پوشانیم. به این ترتیب که در اطراف تنه درخت یک لایه کاه و کلش ریخته و یک لایه از اسپاون می ریزیم. این عمل را آنقدر ادامه می دهیم تا نایلون پر گردد. اگر منطقه کشت ما گرم باشد این کسیه ها را بر روی هم انباشته می کنیم و می گذاریم تا میسلیوم رشد کند. ولی در مناطق خشک آنها را درون طشت آب قرار می دهیم. وقتی که تنه درخت در اثر رشد میسلیوم پنبه ای شد، پوشش نایلونی را برداشته و شروع به آب پاشی می کنیم.
5- روش گسترده در زمین:
این روش در محل هایی که از امکانات لازم برخوردارند صورت می گیرد . بدین نحو که در گوشه ای کاه و کلش ضد عفونی شده را بر روی زمین ریخته و بر روی آن یک لایه اسپاوهن می ریزیم و بعد روی آن لایه دیگری از کاه و کلش می ریزیم و همینطور ادامه می دهیم. در این روش ارتفاع بستر را تا یک متر می توانیم بالا ببریم و سپس بر روی آن نایلون بکشیم و چند سوراخ در نایلون ایجاد کرده و سوراخ را با پنبه آغشته به الکل و مالاتیون می بندیم.
مرحله کاشت:
نکته: به مخلوط کردن بذر و بستر مایه زنی می گویند و به کسی که این کار را انجام می دهد مایه زن می گویند.
بستر را به سه طریق می توان استرلیزه کرد:
1- جوشاندن که کامل توضیح داده شد
2- مواد شیمیایی (فرمالین) که زیاد مناسب نیست زیرا بذرها را از بین می برد
3- ضد عفونی با بخار آب داغ
برای تامین رطوبت: در روش سنتی که کم هزینه است در و دیوار را خیس کرده و گونی آویزان کرده و کف سالن را هم آبپاشی می کنیم
و روش مکانیزه: از بخار آب که با یک لوله از دیگ خارج سالن به فضای سالن منتقل می شود و یا از رطوبت ساز استفاده می کنیم که هزینه بالا دارد ولی کارایی عالی. می توان از دستگاه بخور هم استفاده کرد.
در حالت سم پاشی و یا افشانه از آب بدون کلر استفاده کنیم.
در زمان پنجه زنی یا ریسه زنی و وقتی مسیلیوم ها رشد می کنند (حدود 14 روز اول) در منابع علمی آمده که رطوبت 80 تا 70 درصد باشد دما 30 – 20 درجه و غلظت دی اکسید کربن 38 درصد گردد ولی تجربه ثابت کرده دی اکسید کربن بین 28-2 درصد باید باشد بالای 5/37 درصد رشد میسلیوم متوقف می گردد. و دمای 24 درجه مناسبات . اگر در سالن نم و رطوبت را نتوان تحمل کرد و تنفس سخت شد حتماً غلظت دی اکسید بالا رفته است. تا 14 روز احتیاج به نور نیست.
مرحله ی داشت
1-تاسه روز اول: به هیچ وجه نور نبیند حتی نور مهتابی. دما 24 درجه سانتیگراد باشد رطوبت نزدیک 80 درصد ، کمتر از 70 درصد نباشد. اگر به بستر دست زدیم خشک بود کف سالن را آبپاشی می کنیم با اسپری بستر را خیس کرده اگر در کیسه ها آب جمع شده بود با تیغ ضد عفونی شده سوراخ کرده تا آب اضافی خارج شود.
برای خیس کردن محیط دمای آب 30 تا 25 درجه باشد تا زمانی که پین زده آبپاشی مستقیم می کنیم وقتی کلاهک رشد کرد آبپاشی غیر مستقیم و محیط مرطوب داشته باشیم. از سوراخهایی که پنبه گذاشتیم آب پاشی می کنیم . تهویه لازم نیست.
2- 3 تا 8 روز بعد از مایه زنی
رطوبت 80 درصد کمتر از 80 درصد نشود. نور لازم نیست تهویه حدود ساعت 3 یا 2 بعد از ظهر که هوا گرمتر است 1 ساعت روشن می کنیم.
3-14 تا 8 روز یا 10 تا 8 روز
70 درصد میسلویم بستر رشد کرده در این مرحله غلظت دی اکسید کربن 5/37 درصد شود رشد میسلیوم متوقف می گردد باید 28-2 درصد باشد.
رطوبت 85 درصد و تهویه در مدت 8 تا 14 روز که مرحله ی پنجه زنی است حدود یک ساعت و نیم روشن شود.
4-14 تا 21 روز (17 تا 21 روز یا 14 تا 26،27 روز متغیر است) رطوبت 90 درصد باشد ولی اگر بیشتر شد.
قارچ پنی سیلسیوم قارچها را از بین می برد. در این مرحله اندامهای گره مانندی در بستر ایجاد می شود که به آن Pin head می گویند که همان حالت ته سنجاقی است یا مرحله جوانه زنی هم می گویند.
در این مرحله احیتاج به شوک نورانی داریم . که ورود مرحله ی رویش به زایشی است . از یک نوار یا دستگاهی به نام لوکس متر استفاده می کنیم. که باید حدود 2500 لوکس باشد نور باید در حد دیدن باشد مثل نور اتاق مطالعه 160 ساعت در 24 ساعت نور می دهیم که از لامپهای مهتابی یا فلوئورسنت باشد بخصوص نور آبی نور ماوراء بنفش هم خوب است. دما حدود 26 تا 22 درجه باشد. اگر تا 30 روز قارچ ظاهر نشد. شوک سرما می دهیم دما را 20 درجه کرده و نگه می داریم نایلونهایی را که کشیده ایم باز کرده ولی نوارهایی را که بسته ایم باز نمی کنیم اگر آب روی پین بریزید لکه های قهوه ای بوجود می آید. که صد در صد بیماری قارچی می زند به همین خاطر از آبپاشی دیوار و کف از رطوبت ساز استفاده می کنیم. بعد از 21 روز قارچ رشد کرده اندازه ی کلاهک 5-7 سانت می شود ولی اگر 8 تا 12 سانتی متر گردد زیباتر است اگر لبه های قارچ را برداشت نمی کنیم بهتر است 3 فلش برداشت کنیم.
فلش اول 21 روز بعد از مایه زنی
فلش دوم 10-7 روز بعد از فلش یک با حدوداً 31-28 روز بعد از مایه زنی
فلش سوم 10 روز بعد از فلش 2 یا 41 روز بعد از مایه زنی.
چند توصیه:
در هنگام رشد زایشی قارچ ممکن است مواردی را مشاهده نمایید که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
1-پژمردگی پین ها
پس از تشکیل پین ممکن است تعدادی از آنها پژمرده شوند و از بین بروند که این امر مربوط به کمی رطوبت محیط ، ضعیف بودن بستر کشت و یا ضعیف بودن بذر انتخابی است.
2- عدم ورود قارچ از فاز رویشی به فاز زایشی
در سالن های تولید برای وادار نمودن قارچ به تشکیل پین گاهی نیاز به شوک می باشد. روشن نمودن لامپ های فلورسنت به صورت 24 ساعته در سالن و یا شوک سرمایی به صورتی که برای مدت 24 الی 48 ساعت کاهش دما به حدود 8 تا 10 درجه این شوک تامین می گردد. البته این شوک را زمانی انجام می دهیم که مدت فاز رویشی طولانی شود (حدود 25 تا 30 روز).
3-بلند شدن پایه ها و فنجانی شدن کلاهک
عدم تهویه مناسب در سالن و کمبود اکسیژن منجر به تشکیل گازهای سمی به خصوص دی اکسید کربن در دور کلاهک شده و کلاهک قارچ را به شکل فنجانی با پایه های بلند در می آورد که بازارپسندی محصول می کاهد.
4-زردی لبه ها و پراکندگی گرد سفید بر روی بستر کشت
به دلیل کمبود رطوبت لبه های کلاهک قارچ زرد و رو به خشک شدن می گذارد. در این هنگام باید رطوبت سالن را به سرعت افزایش داد و قارچ های زرد شده را چید در غیر اینصورت قارچ های زرد شده به پلاسیدگی می گراید. توجه داشته باشید که قارچ هایی که لبه های آنها زرد شده را نمی توان به حالت عادی و سفید برگرداند و باید قارچ را برداشت کنیم. کمی رطوبت و وجود اسپور در محیط باعث ایجاد سفیده هایی در بستر می شود.
5-خشکی بستر
سردی بیش از اندازه آب ممکن است رشد قارچ را متوقف کند. اسپری آب به صورت پودری مناسب تر از آبیاری مستقیم است. و یا گونی خیس دور بستر می گذاریم البته نباید با بستر تماس داشته باشد.
6-بلند شدن پایه ها
بر اثر سرما و یا تابش مستقیم نور خورشید بر روی قارچ ها ممکن است پایه های قارچ به شدت بلند شود. البته در اینصورت کلاهک قارچ هیچ گونه تغییر شکلی نمی کند و نباید آن را با فنجانی شدن اشتباه گرفت.
برداشت
برای چیدن با دست کمی به چپ و راست می چرخانیم و ساقه را می گیریم از بستر نمی کشیم چون فلش بعدی نمی دهد. اگر ساقه به بستر ماند آنرا با قیچی ضدعفونی شده با الکل می بریم اگر با چاقو قارچها را ببریم در قارچ صدفی ماده ای است که وقتی با استیل تماس داشته باشد قهوه ای می شود (لبه ساقه) و بازارپسندی را کم می کند بنابراین قارچ را باید چسبید.
از هر یک کیلو ماده خشک 3 کیلو بسته تهیه می شود که 800 تا 900 گرم و گاه یک کیلو قارچ می دهد. اگر خوشه ای چیدیم به همان صورت انبار می کنیم ولی برای بسته بندی جدا کرده و کنار هم می گذاریم. 24 ساعت قبل از برداشت قارچ نباید آبیاری کنیم (کپک می زند) تا یک هفته قابل نگهداری است تا 48 ساعت آبیاری قطع شود تا 15 روز بعد از چیدن قابل نگهداری است البته رطوبت باید 90 درصد ثابت بماند.
بسته بندی و انبار داری
چون قارچها ترد و شکننده هستند باید مواظب بود که نشکنند و در جایی که رطوبت هست نگذاریم . در ظرفهای یک بار مصرف 250- 500- 1000 گرمی بسته بندی کرده و روی آن سلفون کشیده و چند سوراخ ریز ایجاد می کنیم تا رطوبت خارج و سیاه نشود.
برای بازارپسندی روی آن دستور پخت غذا – مربا- ترشی با شور می چسبانیم بعد از بسته بندی 48 ساعت می شود در یخچال نگهداری کرد ولی بهتر است فوراً به بازار مصرف برسانیم. قارچها بیشتر بمانند مقداری آب نمک غلیظ درست کرده قارچها را درون آن ریخته بعد روی پارچه تمیز پهن می کنیم تا آب آن تبخیر شود. سپس تا یک هفته قابل نگهداری است.
قارچ دکمه ایی
آشنایی با تاریخچه ی پرورش قارچ دکمه ایی
کاشت قارچ دکمه ایی آگاریکوس بسپوروس در حومه پاریس به وسیله یک باغبان ناشناس فرانسوی صورت گرفت که پایه سنتی در گذشته و حال کوداسبی می باشد.
محیط کشت در هوای آزاد صورت گرفت و قبل از این که بتوان سالنهای بزرگ پرورش قارچ را با کنترل آب و هوا مجهز ساخت محل پرورش قارچ فقط در فصولی از سال که امکان کنترل آب و هوا وجود داشت صورت می گرفت.
آشنایی با مفهوم سویه یا استرین
گروهی از افراد یک گونه که از لحاظ ژنتیکی همگن باشند و سویه های مختلف یک گونه ممکن است از لحاظ شدت بیماری زایی، دامنه بیماری زایی و سازگاری جنسی یا برخی صفات دیگر با هم متفاوت باشند و در حالت کلی افراد یک سویه بیشترین شباهت را به هم دارند.
در ایران سویه های649، 91، 413، 1-u ، 20L- ، x-L ، 719 ، هیبریدا، 302 ،11s ، L8 ، 15-A ، 611 ، 608 ، 100، 56-F ، 20-W ، 765 ، 655-SB ،856 از کیفیت مناسبی برخوردارند.
مواد مورد نیاز قارچ دکمه ایی:
1-آب 2-منابع کربن که شامل کاه و کلش است که کاه و کلش گندم بهتر است ولی در مناطقی که برنج کاشت می شود مثل شمال کشور می توان از کاه و کلش برنج استفاده کرد. 3-رطوبت 4- منابع نیتروژن که از کود اوره و کود مرغ تهیه می شود. 5- مواد معدنی.
تعریف کمپوست: بستری که قارچ روی آن پرورش داده می شود کمپوست است و آن بستری است که قارچ نیاز دارد تا هم غذای خود را از آن تاُمین کند و هم در آن ریشه بدواند و باید برای قارچ این محیط را فراهم سازیم. در حقیقت کمپوست سازی یعنی تخمیر مواد آلی که زمینه را برای رشد قارچ فراهم شود. فرمول تهیه کمپوست: برای تولید کمپوست صدها فرمول وجود دارد که هر روز نیز بر تعداد فرمولهای ترکیب آن اضافه می شود و هر کس بسته به تجربه فرمول ترکیبی خاص خود را پیدا می کند. نکته طلایی که باید بدانیم این است که فرمول ایرانی به خوبی جواب می دهد.
تهیه بذر و شناسایی اصول تهیه بذر قارچ با استفاده از بذر غلات
برای این کار ابتدا kg5 غله که بهترین آن گندم است + litr8 آب مخلوط کرده حدود 6-4 ساعت خیس می کنیم بعد آب آن را خالی کرده با آب جدید حدود min15 می جوشانیم حدود10% مایع ظرفشویی اضافه کرده که باعث انقباض و مانع انبساط شود. این کار باعث وی شود که حباب روی گندم بوجود نیاید که باعث تجمع باکتریها و اسپورهای عوامل بیماری زا شود. بعد ای 15 دقیقه که جوشید حدود یک ربع به حالت سکون بماند تا گندمها نرم شود تا میسیلیومها بعداً بتوانند رشد کنند و گندم سفت نشود.بعد آبکش کرده و روی سطح تمیز ریخته می گذاریم تا آب آن تبخیر شود. + g15 کربنات کلسیم یا آهک اضافه می کنیم این ساده PH را تنظیم می کند. + g60 سولفات کلسیم هیدراته(گچ) ریخته تا از به هم چسبیدن دانه ها جلوگیری شود. این مواد را در شیشه ریخته درب شیشه را سوراخ کرده پنبه الکلی روی آن گذاشته در اتوت کلاو در حرارت c˚121 به مدت 2 ساعت استریل می کنیم. باید PH محیط 5/6 تا 7/6 باشد. بعد در درجه حرارت c˚22 تا c˚24 در انکوباتور گذاشته و 2 هفته در آن نگهداری می کنیم تا کشت داده شود از غلات دیگری مثل سورگوم که شبیه گندم است، جو، ارزن و غیره نیز می توان استفاده کرد.
تعریف کود کمپوست:
مرحله ایی که میکروارگانیسها مواد آلی را تجزیه و تخمیر می کنند را کمپوست سازی می گویند. چون قارچ دکمه ایی تجزیه کننده ی ثانویه است لذا باید بستر آن را با تمام مواد مصرفی قارچ تهیه کرد.
قارچ
1-ساپروفیت: مواد آلی را تجزیه می کنند
1-دکمه ایی(غیر مستقیم که عمل تخمیر یا کومپوست)
2-صدفی(مستقیم)
2-میکوریز: با درختان همزیستی دارند.
کمپوست یک لایه خارجی دارد که سرد است و لایه ی بعدی لایه ی گرم است که قارچهای گرنا دوست در آن است و میسلیومهای خاکستری تا سطح آن مشخص است. که همان میکروارگانیسمها هستند. لایه بعدی مغز کمپوست که تیره است. لایه بعدی حالت اسیدی دارد که قسمت مرکزی است.
انواع کمپوست: 1- طبیعی 2- مصنوعی
1-کمپوست طبیعی:کمپوستی است که از مخلوط کردن مواد مختلف و کود اسبی تهیه می شود. به این ترتیب که قسمتی از سالن را از کود اسبی انباشته و روی آن آب می ریزند و آن را مرتب با چنگال چهار شاخ هم می زنند و بعد از حدود 21 تا 20 روز با اضافه کردن کود از ته کمپوست تهیه می شد. از مضرات آن آلودگی و غیر بهداشتی بودن آن است. محصول کم هم از معایب آن است.
تهیه کمپوست به روش مصنوعی: چند مرحله را باید طی کرد تا به این کمپوست برسیم. پایه تمام بستر قارچها چه صدفی چه دکمه ایی کاه و کلش است.
1-کاه و کلش
کاه و کلش – منبع کربن است – دارای سلولز لیگنین و همی سلولز است.
اگر کاه و کلش گندم در دسترس نبود می توان از برنج، ذرت، باگاس نیشکر و یا جو استفاده کرد.
2-مکملهای غذایی:
مکملهای غذایی – کمپوست یا غنی می سازند – باعث محصول دهی بالا و کیفیت بهتر است. کود مرغی بهترین مکمل است که منبع نیتروژن می باشد. حدود 5% تا 1% میزان ازت موجود در این کود می باشد.
3- مواد کنسانتره:
مواد کنسانتره – شامل سبوس گندم/جو/برنج/سویا/ کنف
بین 12% تا 3% مقدار ازت موجود در این مواد متغیر است.
4- کودهای ازته:
برای تامین ازت می توان از سولفات آمونیوم، اوره، نیترات کلسیم، آمونیوم استفاده کرد.
5- املاح معدنی:
کودهای فسفات و مواد آهن دار- موریات پتاسیم و همچنین گچ و آهک که باعث می شوند چربیها خنثی شوند و موجب رسوب کلوئیدهای محلول در محیط می شود.که با این عمل از لزج شدن و به هم چسبیدن کمپوست جلوگیری می شود.
تهیه کمپوست به روش مصنوعی:
علت کیفیت کمپوست مصنوعی موادهی خود در آن است. نسبت کربن به نیتروژن در مرحله ی اولیه و خشک 1:25 = C:N وقتی عمل کمپوست سازی تکمیل شد نسبت آن 1:17 می شود.
هر چقدر کاه و کلش باشد 5/1 درصد آن کربن است.
فرمول دوم ایرانی تهیه کمپوست پیشنهاد جهاد دانشکده ی فنی مشهد:
کاه و کلش 75 کیلوگرم + کود مرغ 33 کیلوگرم + کود اوره 200/1 کیلوگرم + ملاس چغندر یک کیلو گرم + پودر سنگ گچ 4 کیلوگرم
هدف از انجام این کار عمل تخمیر است و تخمیز مواد اغلب به صورت کمپوسته شدن با زیر و رو کردن مکرر و در نهایت پاستوریزاسیون است.
فرمول کمپوست به روش ایرانی
کاه و کلش 75 کیلوگرم + کود مرغی 38-37 کیلوگرم + کود اوره 200/1 کیلوگرم + مکملهای غذایی و ملاس چغندر + سبوس برنج و مواد معدنی و کنساتره + آب
روش طولانی مدت تهیه کمپوست
این مراحل را در سالنی که کف سیمانی دارد انجام میدهیم باید کف سالن شیب داشته باشد که آب اضافی آن خارج شود. بعضی افراد آب خارج شده را دوباره روی مواد می ریزند که اقتصادی باشد و مواد مکمل از بین نرود ولی کار بهداشتی نیست زیرا این آب لزج و کشدار و سیاه است. آب بدون کلر هم نباشد مهم نیست فقط شهری نباشد که هزینه ی آن بالاست در ازای عر یک تن کاه 5000 لیتر آب نیاز است.
1-خرد کردن که حدود cm10-8 کاه و کلش را خرد می کنیم.
2- خیس کردن که کاه و کلش را در گوشه ای از سوله ایی سیمانی را ریخته به صورت لایه لایه و بعد از لایه آب به آن اضافه می کنیم تا جایی که کاه و کلش اشباع شود که رطوبت آن در این مرحله 75 تا 70 درصد می شود حدود سه تا چهار روز طول می کشد. بعد از این تازه روز اول کار محاسبه می شود.
3- مخلوط کردن همه ی مواد غذایی و مکملها به جز ژ یپس (پودر سنگ گچ) Caso4.2H2o آنها را با دو آهن در طرفین با دست یا تراکتور قالب می زنیم که به حالت انباشته و توده ای در بیاید. طول قالب مهم نیست ولی عرض و ارتفاع آن 5/1 و 1 متر باشد. اگر طول کمتر باشد حالت کم پشت می شود و تخمیر کند می شود که برای مناطق سردسیر مناسب نیست. در مناطق گرمسیر ارتفاع 1×1 متر می باشد.
عمل زیر و رو کردن و قالب زنی را هر چار روز یکبار انجام داده و آنرا آّب پاشی می کنیم نه آبیاری. اگر رطوبت زیاد باشد Co2 خوب آزاد نمی گردد در این مرحله تخمیر هوازی است ولی اگر غرقاب شود و آب مستقیم بدهیم تخمیر غیر هوازی می شود و بوی بد میدهد.
در روز دوازدهم کمی آب پاشی کرده ژیپس را اضافه نموده دوباره زیر و رو می کنیم و قالب می زنیم.
در روز بیستم آخرین مرحله ی قالب زنی و زیر و رو کردن است.
از روز 4 تا 14 یعنی دوره ی سوم قالب زنی درجه حرارت 74-70 درجه و رطوبت 75-70 درصد می شود و اگر دما افت کرد با زیر و رو کردن مانع آن می شویم.
بعد از روز بیستم 400 سی سی مالاتیون (یادیازنیون) و 20 لیتر آب را مخلوط کرده روی کمپوست ریخته و مخلوط می کنیم روز 24 کمپوست آماده است.
روش های کوتاه مدت تهیه کمپوست (Short method)
این روش دارای دو مرحله بوده مرحله اول مانند مراحل اولیه روش، بلند مدت است با این تفاوت که اولین مرحله بر گرداندن کمپوست در روز سوم و دومین مرحله برگرداندن در روز ششم و سومین مرحله آن در روز نهم یا دهم (پودر سنگ گچ نیز در همین روز اضافه می شود) صورت می گیرد.
مرحله دوم این روش مرحله پاستوریزاسیون کمپوست می باشد. این مرحله بعنوان فاز میکروبی تهیه کمپوست شناخته می شود، و هدف از این مرحله، یکی تامین شرایط مناسب برای فعال سازی میکرو ارگانیسمهای گرما دوست و هدف دیگر پاستوریزاسیون کمپوست می باشد. در این مرحله کمپوست و هوای اطراف آنرا حرارت می دهند بطوریکه حرارت آن به 60 درجه سانتیگراد برسد در اثر این عمل تمام عوامل بیماری زا از بین می رود.
روش کار بدین طریق است که بعد از طی شدن مرحله اول تهیه کمپوست آنرا داخل جعبه ها پر کرده و در اتاقی بعد فاصله 30 سانتیمتر از یکدیگر روی همدیگر می چینند بطوریکه هوا و بخار آب براحتی از میان آنها جریان یابد، در این موقع بعلت فعالیتهای میکروبی درون توده کمپوست درجه حرارت توده بتدریج افزایش می یابد برای افزایش درجه حرارت باید درهای اتاق را کاملا بسته و از خروج حرارت جلوگیری کرد.
درجه حرارت در تمامی قفسه ها و جعبه های حاوی کمپوست باید بطور یکنواخت ایجاد شود به مدت 2 تا 4 روز در درجه حرارت 52 تا 54 درجه سانتیگراد نگهداری می شود. بعد درجه حرارت آن بطور مصنوعی بوسیله بخار آب گرو به 59 تا 60 درجه سانتیگراد افزایش می یابد. پ از 8 ساعت بتدریج هر 2 ساعت، 2 تا 3 درجه سانتیگراد از جرارت کمپوست کاسته می شود تا حرارت کمپوست به 52 تا 54 درجه سانتیگراد برسد کمپوست بمدت 5 روز در این دما نگهداری می شود. تا آمونیاک موجود در کمپوست که در اثر تخمیر بوجود امده است کاملا از بین برود. بعد کمپوست را خنک می کنیم تا حرارت آن c˚30 موقع بذر زنی بعد از مایه زنی سریعا 25 تا 24 درجه می رسانیم.
بعد از مرحله اول تهیه کمپوست به روش کوتاه مدت را در تونل پاستوریزه انباشته می کنند. پس از اینکه تونل پاستوریزاسیون پر از کمپوست شد در و پنجره ها و هواکش ها ر بسته و از ورود هوای آزاد به آن جلوگیری می کنند سپس با وارد کردن بخار آب گرم حرارت هوای داخل تونل را به 57 تا 58 درجه سانتیگراد می رسانند. در این موقع درجه حرارت داخل توده کمپوست به 62 تا 63 درجه سانتیگراد خواهد رسید. پس از 4 تا 8 ساعت هوای تازه را وارد تونل می کنند بطوریکه درجه حرارت محیط به 46 تا 48 دره سانتیگراد کاهش می سابد. بمدت 4 تا 6 روز این درجه حرارت را در تونل پاستوریزاسیون ثابت نگه می دارند تا مرحله عمل آوری کمپوست کامل شود.سپس درجه حرارت تونل را به 24 تا 25 درجه سانتیگراد کاهش می دهند؛ در این مواقع کمپوست آماده بذر پاشی قارچ می باشد. کمپوست تهیه شده به این روش مخصوصا برای پرورش قارچ در کیسه های پلاستیکی و یا بستر های قفسه ای مناسب می باشد.
نکاتی در مورد تهیه کمپوست
باید دقت کرد که بعد از افزودن هر لایه مواد را آبیاری کنید ولی نباید آب زیر کمپوست جاری شود. آنها را با چنگال چهار شاخ زیر و رو می کنیم ولی روی آن راه نمی رویم تا فشرده و یا آلوده شود.
1-اسید خنثی شود 2-PH بین 8-7 قرار گیرد.
اب را با آبپاش به مواد می دهیم در این مرحله به روش دستی امتحان می کنیم که رطوبت را بسنجیم به این ترتیب که کمپوست را با دست فشار می دهیم اگر آب کمپوست از لای انگشتان دست بیرون زد رطوبت کافی است. کم شدن آب باعث بع تاخیر افتادن تخمیر می شود و زیاد آب دادن هم محیط تخمیر را ترش . مواد غذایی همراه با آب اضافی از بین می رود. ملاک روز بر گرداندن و هم زدن و تعداد دفعات آن به بالا رفتن دمای کمپوست بستگی دارد. به محض کم شدن دما وقت هم زدن و برگرداندن است.
کاه هایی که الیاف بلندتر دارند بیشتر آب جذب می کنند. اگر کمپوست هنوز بوی آمونیاک می دهد می شود کاه خیس را تا حدودی به این توده اضافه کرد و اگر کمپوست کم پشت باشد کمتر پرم و کمتر تخمیر می شود.
تجزیه مواد غذایی در مراحل کمپوست سازی توسط میکروارگانیسمها انجام می شود. گروهی از آنها دمای c˚45 را هم تحمل می کنند. گروهی c˚50-c˚45 را هم تحمل می کنند. باید چندین بار آنها را هم بزنیم. مخلوط شدن و خیس شدن مواد کمپوست تولید حرارت و بخار می کند. حرارت داخل کمپوست تا روز سوم و چهارم به c˚75-c˚65 می رسد. و بعد به تدریج کم می شود. کمپوست بخار تولید می کند و کاه نرم شده و تغییر فرم می دهد. باید زیر و رو کرد وقتی دما کم می شود و افت می کند زمان هم زدن و زیر و رو کردن و قالب زنی است. اگر دما زیاد باشد باعث سوخته شدن کمپوست می گردد. این کار را تا 20 روز ادامه می دهیم و هم می زنیم دفعات بعد حرارت به 65 درجه سانتیگراد نمی رسد و نقطه ی اوج پائین تر مثلا 45 درجه سانتیگراد است.
باید دقت کرد که در روزهای چهارم تا چهاردهم حرارت کمپوست بالا می رود و از روز پانزدهم حرارت افت می کند. همچنین مقدار گاز آمونیاک هم به تدریج کمتر می شود و روز 20 تا 24 حرارت به 30 درجه سانتیگراد می رسد. در زیر و رو کردن کمپوست که به نوع روش آن بستگی دارد باید شرایط لازم فراهم شود.
1-رطوبت 75% باشد. 2- 8تا5/7=PH 3- کاه از رنگ زرد به رنگ قهوه ایی تغییر رنگ می دهد. 4- بوی آمونیاک از بین رفته و بوی علف شیرین درو کرده ی تازه و یا یونجه ی تازه بوجود می آید.
دمای داخل کمپوست را می توان دماسنج میله ای آزمایشگاهی را داخل لوله ی آهنی ته سوراخ دار گذاشت و اندازه گیری کرد. در این مرحله باید رشته های کاه و کلش کاملا تخمیر شده باشند بطوری که با دست فشار دهیم یک یا دو قطره آب از آن خارج شود. اگر رطوبت کم بود روی آن آب می پاشیم و اگر رطوبت زیاد بود کمی هوا می دهیم تا خشک تر شود.
ضدعفونی کردن کمپوست
اصولا می توان کمپوست را با حرارت دهی یا مواد شیمیایی ضدعفونی کنیم. کمپوستها را در جعبه با فاصله 20 سانتی متری گذاشته و در اتاق مسقف قرار می دهیم و به مدت یک ساعت با بخار آب گرم می کنیم.
به سه صورت می شود بخار داد: 1- سه ساعت بخار با دمای 60 درجه سانتیگراد 2- شش ساعت بخار با دمای 75 درجه سانتیگراد 3- 10 ساعت بخار با دمای 55 درجه سانتیگراد دما ولی حرارت از 60 درجه سانتیگراد نباید بالاتر برود و زمان رعایت شود. بهترین دمای پاستوریزاسیون با اتاق بخار شصت درجه به مدت سه ساعت است بخار آب باید رطوبت 85% تا 90% داشته باشد. در گذشته برای اینکه بوی آمونیاک برود آنقدر صبر می کردند تا بوی آمونیاک حذف شود. امروزه سعی می شود این زمان کم شود و بعد از پاستوریزاسیون مورد استفاده قرار گیرد.
اگر اتاق مسقف و سیمانی نداریم می توانیم کمپوستها را داخل چادر پلاستیکی بگذاریم و با قرصهای فتوسکین یا فتل یا محلول فرمالین به صورت شیمیایی ضدعفونی کرد. به طوری که گاز در تمام اجزای کمپوست نفوذ کمد و تمام میکروبها را از بین ببرد. در اثنی پاستوریزاسیون با پنکه هوا را یکنواخت کنیم بعد از اتمام کار برای خنک کردن با فواصل زمانی منظم های تازه وارد ساکن کنیم که توسط ترموستات انجام می دهیم. باید در نظر داشت که عمل پاستوریزاسیون ادامه ی عمل تخمیر است که کمپوست را عاری از پاتوژن و آلودگی می کند. و وقتی زیاد طولانی شود تغییر شکل آمونیاک و پروتئین و قابل جذب کردن میکروارگانیسمهای داخل کمپوست می کند.
نکاتی چند در مورد پاستوریزاسیون:
عمده کار پاستوریزاسیون این است که از رشد و نمو قارچهای رقیب جلوگیری شود و برای از بین بردن تخم لارو و آفات و عوامل بیماری زا و پاتوژن ها دمای 58 درجه سانتیگراد کفایت می کند و چند ساعت پایدار باشد. ادامه ی تجزیه ی مواد فقط توسط میکروارگانیسمهای گرمادرست که در دمای c˚58-c˚52 و در رطوبت کافی فعالند انجام می شود. اگر آمونیاک آزاد شده تثبیت شد باید دما را کم کرده و کمپوست را خنک کنیم تا از تجزیه بی مورد کربوهیدرات ها جلوگیری شود.
در این مرحله اگر کمپوست را در دست بگیریم و فشار دهیم و باز کنیم باید دوباره از هم جدا شوند و مرطوب نباشند. کودی آماده است که بد بو نیست و بوی آمونیک ندهد و به ریگ شکلاتی قهوه ایی تیره است و یکنواخت می باشد بافت کود نرم و تو خالی است و چسبندگی ندارد و به اندازه ی کافی رطوبت دارد طوری که وقتی فشار میدهیم کف دست را خیس کرده ولی آب از آن نمی چکد.
کاه داخل کود باید نرم و قهوه ای باشد نباید چرب و گریسی باشد و به آسانی ترد و شکننده باشد 8-7= PHباشد.
مشکلاتی که در موقع کمپوست سازی ایجاد می شود به این شرح است.
اگر بیش از حد تخمیر شود حرارت از دست می دهد. کاه طوری تخمیر می شود که بافت جسبنده و فشرده است و هوا را کاملا از خود خارج می کند. حجم کود به نصف اندازه ی قبل می رسد. محصولی که از این کود برداشت می شود خیلی ریز و غیر قابل بر داشت است. کودی که زیاد تخمیر شده وقتی داخل جعبه ی کشت قرار گیرد هیچ گونه علائمی از گرم شدن محیط کشت دیده نمی شود. و در پرورش قارچ اشکالاتی رابوجود می آورد.
کود نارس هم کودی است که بوی قوی آمونیاک از آن به مشام می رسد. بافت کود حالت فنری ندارد و کاه زرد است و چسبنده نیست وقتی در جعبه می ریزیم حرارت بالا می رود و مایه را می سوزاند. قارچ سبز زیتونی هم روی آن دیده می شود.
آشنایی با روشهای آماده سازی بستر
1-آماده سازی بستر به روش قفسه ای: در این روش، کشت قارچ در محلی ثابت و تا شش بستر روی هم انجام می گیرد این روش برای اولین بار در آمریکا ارائه شد. سالنهای پرورش با قفسه های متعدد قفسه بندی می شوند. چهارچوب را معمولا از چوب یا آهن گالوانیزه می سازند. صفحه های بین آنها چوبی یا توری است. راهرو اصلی پرورش باید 1 متر باشد و سایر راه روها که رفت و آمد صورت نمیگیرد دارای عرض 60 سانتیمتر خواهد بود. علاوه بر آن 20 سانتی متر هم برای عبود دادن لوله های آب گرم در نظر گرفته می شود. سیستم طبقه ای بطور آزاد در سالن قرار دارد طوری که از دو طرف قابل کار کردن باشد. با در نظر گرفتن اینکه اندازه بازوی انسان 70 سانتی متر باشد قفسه ها را به عرض 4/1 متر می سازند. فاصله سطح بستر یک طبقه تا قسمت زیرین قسمت طبقه بعدی حداقل باید 40 سانتی متر باشد. ارتفاع دیواره ها ی جانبی قفسه ها بستگی به ضخامت پیش بینی شده لایه های کمپوست دارد و بین 15 تا 20 سانتی متر در نظر گرفته می شود.
2- آماده سازی بستر به روش جعبه ای:
در این روش جعبه های چوبی مخصوص با کمپوست پر می شود و بعد از عمل بذر پاشی در سالن روی هم چیده میشوند. و پس از رشد کامل میسلیومها سطح جعبه با خاک مناسب پوشیده شده و اتاق رشد منتقل می گردد. اندازه جعبه نباید زیاد بزرگ باشد جعبه ها به ابعاد 15% 50% 100% سانتیمتر برای این کار مناسب است. برای تهیه بهتر کمپوست و خروج آب اضافی آن باید در محل اتصال تخته ها در کف جعبه ها شکافی به عرض 1 تا 5/1 سانتی متر ایجاد شود و در چهار گوش جعبه پایه هایی قرار دهند که در حدود 25 تا 30 کیلوگرم است با وجود مشکلات بهداشتی تا به امروز هیچ .سیله دیگری نتوانسته جایگزین جعبه چوبی شود. به تازگی جعبه های آلومینیومی ساخته ولی این جعبه ها خیلی گران است در عوض سبکتر و بادوام تر بوده و به راحتی تمیز میشود.
3- آماده سازی بستر روش کیسه ای:
در این روش کیسه ای به جای جعبه از کیسه پلاستیکی استفاده می شود. این روش یکی از ساده ترین روشها است. ولی عیب آن در مقایسه با روشهای قفسه ای و جعبه ای این است که از فضای موجود در سالن کشت به طور کامل بهره برداری نمی شود. کیسه ای پلاستیکی معمولا عمق 45 سانتی متر و سطح تقریبی 1/0 متر مربع را دارند. ظرفیت کیسه بسته به کمپوست، متفاوت بوده و مقدار متوسط آن حدود 25 کیلو گرم می باشد. کیسه ها را به صورت قفسه ای در کف سالن کنار هم می چینند چیدن کیسه در کف مقرون به صرفه می باشد ولی در ساختمانهایی که هزینه دارد مقرون به صرفه نمی باشد. کیسه ها را طوری می چینند که بدنه کیسه ها با هم تماس پیدا نکنند این کار از ایجاد گرما در محل جلوگیری می کند. مقدار رطوبت کمپوست در این روش باید از روشهای دیگر کمتر باشد مقدار رطوبت در حدود 62 تا 65 درصد است.
انواع مایه زنی و تعریف آن
وارد سازی بذر قارچ یا اسپاون به کمپوست را مایه زنی می گویند، وقتی دمای کمپوست پاستوریزه شده به 30 درجه رسید باید فورا و بدون تاخیر مایه زنی کرد. رعایت بهداشت هنگام مایه زنی بسیار مهم است باید همه چیز را با الکل و مواد ضدعفونی کننده مانند وایتکس ضدعفونی کرد.
1-کشت یک لایه: که در ظرف مورد نظر یک لایه کمپوست بعد یک لایه بذر و یک لایه ی نازک دیگر کمپوست.
2-کشت دو لایه: اول کمپوست ریخته بعد بذر دوباره کمپوست و باز بذر و کمپوست.
3-کشت مخلوط: کمپوست با بذر مخلوط می شود.
4-کشت نقطه ایی: کل ظرف را کمپوست ریخته با فاصله ی 120-8 سانت و بذر (حدود 5 گرم) را در سوراخهایی به عمق 5/2 تا 5 سانت وارد میکنیم. به همین صورت کل ظرف را بذر پاشی می کنیم.
تولید قارچ یا مرحله ی داشت: بهترین روش تولید قارچ در ایران روش پلاستیک است و مزیتهای آن: 1- راحتی کنترل دی اکسید کربن 2- حفظ رطوبت 3- انتقال ساده و سری کیسه ی آلوده. کیسه بهتر است از پلاستیک آجیلی یا پلی اتیلن تهیه کرد برای خروج آب اضافی ته کیسه، انتهای کیسه را با تیغ بهداشتی سوراخ می کنیم و کیسه را با جوشاندن ضد عفونی می کنیم.
داخل هر کیسه را 10 کیلوگرم کمپوست ریخته حدود 200 تا 250 گرم بذر قارچ را به صورت لایه لایه می پاشیم مهمترین عامل در تولی قارچ میزان رطوبت کمپوست و بعد از این مرحله فقط می شود سطح بستر را با افشانه مرطوب کنیم.
اگر بیش از حد مرطوب است با پودر گچ رطوبت را کم کرده و نباید کاه خشک وارد کیسه کرد چون باعث تولید گرما شده و محصول را از بین می برد.
اگر درجه حرارت محیط کشت مناسب باشد سطح کود شروع به سفید شدن می کند اگر زیاد سفید شود یعنی درجه حرارت بالا رفته و سطح کود خشک است.در ضمن بذرها را نباید دستمالی کنیم تا لایه ی سفید روی آن از بین برود و دانه ی غله معلوم شود بعد از مایه زنی درب کیسه ها را می بندیم به مدت 24 ساعت. تا دی اکسید کربن در آن افزایش یابد و عمل ریسه زنی سریعتر انجام شود. درصد کربن 2/0 تا 5/0 است غلظت دی اکسید کربن در دمای معمولی 3% است. بعد از 24 ساعت درب کیسه ها را باز کرده تا بذر قارچ شروع به رشد کردن کند. به رشد تارهای سفید در کمپوست ریسه زنی یا مسیلیوم رانی می گویند. آنقدر باید ریسه بزند تا تمام سطح کمپوست سفید شود. بعد از مایه زنی بستر را مستقیم آبپاشی نمی کنیم. بلکه کاغذ روزنامه را 15 دقیقه در آب جوشانده و بعد از خنک شدن روی بستر گذاشته و به روزنامه ها آب می پاشیم. اگر دما بالا رفت به کاغذ روزنامه ها آب می پاشیم. رطوبت محیط را هم با آبپاشی دیوارها و کونی های خیس افزایش می دهیم. با توجه به کنترل شرایط محیط (دما، رطوبت و تهویه مناسب) بعد از 9 تا 20 روز سطح بیشتر کمپوست بین 70% از ریسه های سفید پر می شود. اگر دما بالا رفت با تهویه آنرا پایین می آوریم در عین حال رطوبت خاک را هم کنترل می کنیم. اکنون وقت ریختن خاک پوششی است.
آشنایی با خاک پوششی:
این خاک، خاکی است که ماده غذایی ندارد و کاملا استرلیزه است و باعث نگهداشتن رطوبت می شود و نقش روزنامه را ایفا می کند. درعین حال ریسه ها و بافت قارچ به آن تکیه می کنند تا بتوانند بالا بیایند.
خصوصیات خاک پوششی:
1-فاقد هر نوع ماده ی غذایی است 2- فاقد هر گونه آلودگی است. 3-دارای بافت اسفنجی برای حفظ آب. 4- خاصیت قلیایی داشته باشد.
به طور کلی وقتی میسلیوم شروع به حرکت می کند علاقه مند است به منطقه ی سردتر برود و کمتر به دنبال مواد غذایی است. تجربه ثابت کرده که اگر زودتر یا دیرتر روی بستر لایه خاک پوششی کشیده شود به طور قابل ملاحظه ای از محصول کم می شود. می توان از خاک پیت هم استفاده کنیم. که بهترین نوع خاک پوشش است.که به جای خاک پیت می توان هفت قسمت ماسه ساختمانی را با سه قسمت گل باغبانی ترکیب و مرطوب و مخلوط نمود.
خاک پوششی نباید سله بسته باشد ( حالت ترک خوردگی) خاک رس هم مناسب نیست خاک لوم هم مناسب است که بین رس و شن می باشد.
خاک رس + خاک شن + کود گاو پوسیده یا خاک رس + لوم با خاک رس بیشتر فرمول 1-رسی-لوم(قسمت رسی بیشتر) 1قسمت + کود پوسیده گاوی یک قسمت فرمول 2 رسی- لوم 2 قسمت + کود پوسیده گاوی یک قسمت + 1 قسمت کمپوست پوسیده( کمپوست استفاده شده ی قبلی)
فرمول 3 گل باغبانی( از عمق زمین حدود 30تا 50 سانتی متر کنده سپس خاک بر می دارم)+ و ماسه که به صورت نصف نصف
فرمول 4 70% ماسه + 30% گل باغبانی که این به صورت تجربی است نباید این خاکها حالت کلوخه باشد باید نرم و الک شده استفاده کرد.
ضد عفونی خاک پوششی در چند روش
1-ضد عفونی با بخار آب: دمای محیط را به 60 درجه سانتیگراد می رسانیم 6 ساعت بخار آب می رسانیم ضخامت خا حدود 3 سانتیمتر باشد.
2-ضد عفونی با مواد شیمیایی: 1-فرمالین 4% 2- کلروپیکرین: روی زمین سیمانی با سرامیک پهن کرده یک لایه فرمالین 5 سانتی متر خاک تا چهار لایه تکرار می کنیم بعد روی آن را پلاستیک کشیده 2 تا 4 روز بماند البته خاک کلوخه نباشد برای ضد عفونی با فرمالین دما 14 تا 18 درجه سانتیگراد باشد.برای ضد عفونی کردن یک متر مکعب به حدود 600تا 700 میلی لیتر فرمالین 7/3% در 10لیتر آب نیاز است.
با کلر:خاک پوششی که در مزرعه مرطوب و قابل شخم می ریزیم. کرتهای 30 سانتیمتر درست کرده و تقسیم می کنیم(مربع) وسط مربع ها را میله گذاشته تا کرتها مشخص شود. روی هر کرت 3 شاخه منبع کلر را در هر کرت وارد کرده به عمق 10 سانتیمتر.
این نکته لازم به تذکر است که اطراف کیسه ها یا جعبه یا قفسه کمی خاک کمتر از وسط می ریزیم حدود 3 سانتی متر کناره ها و وسط چند میلیمتر بیشتر می شود.
رطوبت خاک پوششی وقتی مناسب است که وقتی فشار می دهیم آب نچکد.
نوع دیگر برای ضدعفونی شیمیایی خاک پوششی: لایه ایی 15 سانتی متری آن را روی سطحی تمیز پخش می کنیم و فرمالین 4 در صد روی آن می پاشیم. لایه بعد را هم همینطور و بعد روی همه ی لایه ها را با پلاستیک می پوشانیم. می گذاریم گاز فرمالین تمام زیر کیسه را بپوشاند و خاک را ضد عفونی کند. دو تا 3 روز به همین حالت بماند. برای ضد عفونی یک متر مکعب خاک پوششی 500 میلی لیتر فرمالین 37 درصد در 12 لیتر آب نیاز است.
خاک دهی بوسیله خاک پوششی
قطر خاک پوششی حدود 3 سانتی متر است بعد از 12 روز خاک پوششی سفید می شود. وقتی 70% بستر از ریسه های سفید پر شد وقت خاک دهی است بعد از دادن خاک پوششی دیگر نیاز به روزنامه نیست. اگر سطح بستر خشک بود روی آن به آرامی آب اسپری می کنیم"نکته مهمی که لازم به تذکر است این است که خاک کشاورزی که دارای مواد غذایی خوب و کامل است نمی تواند روکش خوبی برای بستر کمپوست باشد، بلکه قدرت قابلیت جذب آب و قدرت هوا دهی آن مهم ماست" تهویه هم از طریق همین خاک پوششی صورت می گیرد. باید خاصیت عبور هوا را داشته باشد.
مناسبترین نوع خاک پوششی:
باید به ذرات تشکیل دهنده ی آن دقت کنیم مثلا اگر خاکمان ذرات درشت دارد خاصیت چسبندگی ندارد و آب را به خود نمی گیرد. بیشتر آن شن باشد، ذرات خیلی ریز دارد و خاصیت چسبندگی ندارد و آب را به خود نمی گیرد. اگر ماسه داشته باشد ذرات بسیار ریز است و خاصیت چسبندگی دارد و خمیری می شود وقتی به آن آب می بدهیم، و موقعی که خشک شود وا می رود.
گل زراعتی ترکیبی از گل و ماسه و شن و مواد آلی است که ترد و دارای خلل و فرج است و آب را به خود می گیرد و در موقع خشک شدن هم سنگ نمی شود و در موقع مرطوب شدن چسبنده نمی شود.
در هر صورت برای خاک پوششی باید نسبت موادی که آب بیشتری به خود می گیرند بیشتر باشد این در صورتی است که خاک پیت پیدا نکنیم. خاکهای شن دار نمی توانند آب به خود بگیرند و اگر آب کمی هم بپاشیم آب به طرف کمپوست هدایت می شود و میسیلیوم قارچ را از بین می برد. و یک طبقه ی چسبنده ایی بین خاک پوششی و بستر ایجاد می شود و مانع عبور و رشد میسیلیوم ها می شود. راه علاج این است که کود را برگردانیم و خاک پوششی را برداریم. اگر فقط خاک شنی داشتیم و خاک دیگری در دسترسمان نبود می توان آب سطح آن را کم بدهیم.
شناسایی اصول خاک پوششی
درجه PH یا اسیدی ته خاک پوششی بین 5/7 تا 7 باشد هر چند قارچ در PH بین 8 تا 5/5 رشد می کند. اگرPH بیشتر از این باشد میتوان سولفات آمونیوم به خاک اضافه کرد. و اگر کمتر از عدد 7 باشد آهک اضافه می کنیم.
البته PH را در آزمایشگاه باید اندازه گرفت. خاک های سنگین و رسی که مواد آلی زیادی دارند می توان به آن آهک اضافه کرد زیرا علاوه بر اینکه PH را تعدیل می کند شرایط فیزیکی خاک را هم بهتر می کند.
کربنات کلسیم که آسیاب شده بهتر است اضافه شود و آهکهایی که درجه PH آنها خیلی بالاست نباید اضافه کنیم البته آهک ها را باید الک کنیم.
در حین کار با آهک باید از عینک و ماسک و دستکش کار را انجام دهیم.
وارد کردن شوک برای تبدیل فاز رویش به زایش
برای وارد شدن فاز رویشی به فاز زایشی باید شوک سرما بدهیم. معمولا در طبیعت هم بعد از باران و رعد و برق شدید قارچ سر می زند اما در سالن نباید جرقه ایی ایجاد کنیم چون در این مکان رطوبت زیاد است باعث اتصال برق و خطر آفرین است.
زمان القا شوک سرما 12 روز بعد از سر زدن است برای ایجاد شوک سرما از 25 درجه یا 16 درجه و تهویه و کولر و چیلر به مدت 24 ساعت الی 48 ساعت کافی است. از این به بعد هر 2 ساعت یک بار انجام می شود در این صورت دی اکسید کربن هوا به کمترین میزان خودش می رسد.
بعد از یک تا 2 شبانه بوز باید دمای 18 درجه حفظ شود رطوبت بالای 90% تنظیم شود. یک هفته بعد قارچها می رسند در موقع شوک سرما مستقیم روی قارچها آب نمی پاشیم.
اگر دما را از 18 درجه بالا تر ببریم قارچها زودتر می رسند اما کیفیت آنها به دلیل باز شدن سریع کلاهک افت می کند تا چهل روز بعد باید دما 18 درجه سانتیگراد ثابت بماند.از روز 14 تا 21 روز به مدت 16 ساعت در شبانه روز شوک نورانی می دهیم (بهتر است نور آبی باشد).
مرحله ی برداشت:
در مرحله ی برداشت هم باید تیغه های زیر کلاهک موقعی که کلاهک رشد کرد و هنوز باز نشده اند آن را بر داشت کنیم. یعنی موقع برداشت هنوز تیغه های زیر کلاهک معلوم نباشد. هنگام برداشت سطح کلاهک پهن می شود و قطر آن 5/2 تا 8 سانتیمتر می رسد.
اگر برداشت قارچ بعد از باز شدن کلاهک انجام شود کیفیت پایین و بازار پسندی کم و زودتر خراب می شوند.
شناسایی اصول برداشت محصول
برای چیدن قارچ اول کمی کلاهک را به طرف بستر کمی فشار می دهیم بعد آن را پیچانده و به طرف بالا می کشیم تا از خاک بیرون بیاید. اگر ذرات خاک یا ریسه به ساقه چسبیده بود با یک چاقوی تمیز آن را می بریم.قسمتی از ریشه که به آن پایه هم می گویند در زمین باقی می ماند و در خاک می پوسد و ترش می شود و پناهی می شود برای رشد انواع بسیاری از بیماریها باید آنرا با چاقوی تمیز و تیز خارج کنیم و جای آنرا با گل و آهک یعنی 10 قسمت گل و یک قسمت آهک یا 20 قسمت گل و یک قسمت آهک پر کنیم. قارچهای نا سالم را از زمین در آورده و در بسته هایی محبوس کرده و بعد می سوزانیم چون اسپور آن به سرعت تکثیر و پخش می شود. و به دست و لباس و وسایل کار می چسبد و جاهای دیگر را نیز آلوده می کند.
بسته بندی محصول و طبقه بندی آن
قارچهای چیده شده را باید فورا به بازار برد به هر بار برداشت اول معمولا خوب است. فلش دوم خیلی خوب است و فلش سوم کم و فلش چهارم کمتر از سوم است.و نباید به صورت انبوه جمع آوری کرد چون تحت فشار از کیفیتش کم می شود.
اگر بخواهیم کلاهک قارچها در روز برداشت یک اندازه باشد باید 1 روز یا 2 روز دما را 13 تا 14 درجه پائین آورد.
اصولا یک تن کاه و مکش 2500 کیلوگرم کمپوست می دهد که حدود 45 تا 400 کیلو قارچ می دهد ولی در منابع علمی هر 3 کیلو کمپوست یک کیلو قارچ میدهد.
اثر درجه حرارت روی رشد اندام بارد هی قارچ
1-هر چه دما بیشتر باشد قارچ کمتری رشد می کند.
2-هر چه دما بیشتر باشد قارچ بزرگتری رشد میکند(منظور اندازه است).
3-هر چه دما بیشتر باشد به همان اندازه موج بعدی سریعتر ظاهر می شود.
درجه بندی قارچها
1-قارچ درجه یک: کلاهک باز نشده پرده های لامل یا آنالوس کاملا به هم چسبیده و قطر کلاهک 3 تا 6 سانتیمتر و طول ساقه کمتر از 2 سانتی متر است.
2-قارچ درجه دو: پرده ی آنالوس کشیده ولی هنوز باز نشده، قطر کلاهک 5/2 تا 7 سانتیمتر است.
3-قارچ درجه سه: گرده ی آنالوس باز شده کلاهک پهن و قارچ حالت T دارد. قطر کلاهک 5 تا 7 سانتیمتر و طول ساقه 5/2 تا 3 سانت است در فلش آخر اندازه ی کلاهک کم می شود، در این مواقع با کم و زیاد کردن آبیاری و جمع آوری سریعتر قارچهای آماده و پوشاندن یک لایه نازک خاک و آهک در بستر می توان میزان بازدهی را بالا برد. بعد از یکی دو هفته بستر آبیاری می کنند تا بتوانند تعداد قارچهای تازه رشد کرده را بیشتر کنند.
تعداد کاشت و برداشت در هر سال در یک مزرعه پرورش قارچ بستگی به سه عامل اصلی:
1-مدت زمان که زیر کشت است 2- شرایط آب و هوا 3- هجوم عوامل بیماری زا و حشرات چون هزینه خنک کردن سالن ها زیاد است. سود دهی کم می شود در مناطق گرمسیری باید فصل تابستان را کنار گذاشت همینطور در فصل زمستان در مناطق سردسیر باید کشت نکنیم.
در ایران معمولا چهار مرتبه می توان قارچ پرورش داد.
ضدعفونی سالن ها
بعد از مراحل کاشت، داشت و برداشت باید سالن و تمام وسایل داخل آن و وسایل کار را باید تمیز شسته و ضد عفونی کرد سالن را برای کاشت بعدی آماده می کنیم.
به طور کلی اگر بهداشت رعایت شود می توان مطمئن بود تا محصول مناسب برداشت می کنیم.
تبدیل و نگهداری قارچهای خوراکی
1-خشک کردن قارچهای خوراکی
یکی از رایج ترین فرآوری قارچ پس از برداشت ، خشک کردن آن است . مزیت خشک کردن نسبت به روشهای دیگر این است که با خیس کردن می توان دوباره قارچ اولیه را داشت. البته اگر شکل ظاهری قارچ خوب نبود و شکسته شده بود می توان آنرا خشک و سپس پودر نمود.
در این روش رطوبت پایین می آید. ماندگاری بالا دارد. فساد پنیری کم شده به طوری که رطوبت 90 درصد به 10 درصد کاهش می یابد. قارچهایی که برای خشک کردن در نظر گرفته می شود باید سالم و تمیز باشد و نباید شسته شوند. می توان آنها را ورقه کرد. برای خشک کردن تعداد کم قارچ برای مصرف خانگی و در سطح محدود می توان آنها را در هوای آزاد خشک نمود. طوری که حدود یک کیلوگرم قارچ را در یک کیسه توری قرار داده و در محل آفتابی که در آنجا هوا جریان دارد آویزان نمود و گاهی در سایه آورد و جلوی پنکه بگذاریم.
از 10 تا 12 کیلوگرم قارچ تازه در حدود یک کیلوگرم قارچ خشک به دست می آید که اگر محیط بیرون رطوبت نگیرد می توان آن را تا مدت نامحدودی نگهداری کرد. قارچهای خشک شده را میتوان در هنگام تهیه غذا به آن اضافه کرد.
علل اصلی خشک کردن و مزیت آن
1-حفظ و نگهداری مواد غذایی در مقابل فعالیت های بیولوژیکی از قبیل میکروبی و آنزیمی که باعث خرابی می شود.
2- کاهش سرعت فعل و انفعالات شیمیایی مضر در ماده ی غذایی که منجر به تغییرات نامطلوب می گردد.
3- کاهش وزن و حجم جهت سهولت در بسته بندی ، حمل و نقل و ذخیره سازی و انبار داری
4- تولید محصول سهل المصرف مثل سوپ – قهوه فوری و پودر سیب زمینی و….
5- نگهداری و حفظ مواد غذایی در فصول کمیابی قارچ.
الف) خشک کن های با جابجایی هوا و این عمل تجاری است مثل استفاده از مایکروویو.
در این نوع خشک کن ها تماس هوای داغ با مواد غذایی منجر به تبخیر رطوبت آن می شود. معمولاً در تمام خشک کن ها که با جابجایی هوا کار خشک کردن را انجام می دهند، یک محفظه بسته عایق بندی شده وجود دارد که به سیستم سرعت بخشیدن به جریان هوا و سیستم گرم کن مجهز می باشند. همچنین وسایلی مانند جمع کننده محصول، کاهنده رطوبت نسبی نیز در این سیستم های خشک کننده تعبیه گردیده است.
ب) خشک کن های سطح حرارت دیده انرژی کمتری مصرف می کنند ولی طول مدت خشک شدن بیشتر است.
این روش در مقایسه با روش خشک کردن در هوای داغ از مزیت بیشتری برخوردار است. زیرا در این روش قبل از عملیات خشک کردن، نیازی به صرف انرژی برای گرم کردن هوا نیست و از نظر حرارتی دارای کارایی بالایی می باشد. همچنین در این روش ممکن است عمل خشک کردن در نبود اکسیژن صورت گیرد و ترکیبات غذا را نسبت به اکسیده شدن، محافظت کند، ولی این روش برای محصولاتی که قدرت انتقال حرارتی کم دارند، کمتر استفاده می شود. چون تماس محصول با سطح داغ موجب وارد آمدن خسارت به محصول می شود. اگر اکسیژن نباشد محصول اکسید نمی شود و فاسد نمی شود.
ج) خشک کن های تحت خلاء
با استفاده از این روش می توان مرغوب ترین مواد غذایی خشک را تولید کرد. اما هزینه این روش در مقایسه با روشهای دیگر زیاد می باشد. در خشک کن های تحت خلاء، درجه حرارت ماده غذایی و میزان آب جدا شده از آن به کمک درجه خلاء و شدت حرارت ورودی تنظیم می گردد.
انواع مختلفی از خشک کن های تحت خلاء وجود دارد که عبارتند از : خشک کن های قفسه ای تحت خلاء، خشک کن های نواری تحت خلاء و خشک کن مداوم.
پرکاربردترین آنها خشک کن مداوم می باشد که در آن عمل خشک کردن در اتاق خلاء و روی تسمه متحرک انجام می پذیرد.
د) خشک کن های انجمادی
این روش خشک کردن، روش پرهزینه ای می باشد که در آن رطوبت مواد غذایی بوسیله خشک کردن در انجماد از آنها گرفته می شود. در این روش آب بوسیله تصعید از حالت یخ زده مستقیماً به بخار تبدیل می شود. جنبه مثبت این روش، عدم نیاز به درجه حرارت بالا می باشد. کیفیت از روش سوم پایین تر ولی از 2 روش اول بهتر است.
2- منجمد کردن
یکی دیگر از راههای نگهداری قارچ منجمد کردن آن می باشد که با این کار فعالیتهای حیاتی بافتهای قارچ محدود شده و از فساد و خراب شدن جلوگیری به عمل می آید.
انجماد قارچ در دمای 40- تا 30- درجه سانتی گراد صورت می گیرد. برای این منظور قارچها را بعد از برداشت در ازت مایع (196- درجه سانتی گراد) غوطه ور می سازند یا بطور معمول در 40- درجه سانتی گراد سریعاً منجمد می کنند . در هر صورت باید درجه حرارت را خیلی سریع کاهش داد، تا از تشکیل بلورهای بزرگ یخ در سلولها جلوگیری شود.
قارچها را نیز مانند سایر مواد غذایی می توان به صورت تازه یا منجمد شده به بازار عرضه گردد.
3- کنسرو کردن: این روش موفق ترین روش نگهداری قارچ در سطح تجاری است که اولین بار توسط آپرت در سال 1780 در فرانسه اجرا شد از این روبه اپرتیزاسیون (Appertisation) معروف است. در این روش قارچها را ورقه ای بریده و می شوئیم سپس به مدت 5 تا 7 دقیقه آنها را در آب جوش که در آن نمک طعام (3گرم در لیتر) و جوهر لیمو (5/0 – 1 گرم در لیتر) اضافه کرده و با اضافه کردن سولفیت سدیم هم از تغییر رنگ قارچ جلوگیری می شود.
بهتر است در این مرحله در دستگاه خلاء وارد کنیم.
البته آب و 1 درصد نمک را مخلوط کرده درون ظرف در اتوکلا و در دمای 115 تا 123 درجه سانتی گراد می گذاریم حدود 10 تا 15 دقیقه بماند استفاده می کنیم.
می توان به جای سولفیت سدیم از اسید سیتریک یا آبلیمو استفاده کرده که در این مرحله 10 درصد وزن قارچ کم شده . که بعضی ها وقتی در دستگاه خلاء یا حلزونی وارد کردند دوباره سولفیت سدیم اضافه می کنند بعد از خارج کردن مواد ما داغ است سریعاً قارچها را شسته چون سرشار از نمک است که خودش باعث فساد می شود.
که 01/0 گرم در لیتر نمک باقی بماند. در این مرحله قارچ 30 تا 40 درصد وزن را از دست داده.
4- قارچهای شور
مقداری قارچ را شسته بعد روی آن نمک می پاشند تا آب جذب کرده و محلولی از آب نمک بوجود آید بعد 100 لیتر آب و 6 کیلو نمک و 900 گرم جوهر لیمو و 300 گرم سورباغت پتاسیم که شکل ظاهری قارچ حفظ شود مخلوط می کنیم. این نوع قارچ قبل از مصرف باید کاملاً شسته شود و بعد مصرف کرد. البته با این کار بسیاری از مواد معطر قارچ از بین می رود که باید مواد معطر بدست آمده از قارچ را به آن اضافه کرده تا این کمبود جبران شود.
5- قارچهای تخمیر شده
برای نگهداری قارچ می توان از تخمیر اسیدلاکتیک استفاده کرد. یک کیلو قارچ را در یک ظرف به صورت لایه ای قرار داده . 15 گرم نمک طعام +10 گرم شکر می پاشیم سپس یک فنجان شیر ترش شده جهت آغاز فعالیت اضافه می شود. روی ظرف را با یک پارچه پوشانده و وزنه ای روی آن قرار می دهیم تا محلول روی قارچ را بپوشاند می توان تا چند ماه این قارچها را نگهداری کنیم.
6- قارچ ترشی
پایه قارچ را تا حد کلاهک بریده و سپس می شوییم از ناحیه ی کلاهک به درون آب جوش حاوی نمک وارد کرده و آهسته می جوشانیم تا قارچها به ته ظرف بروند سپس آبکش می کنیم.
قارچ کامل کوچک 2 کیلو نمک 1/2 1 قاشق غذاخوری و 3/4 1 فنجان آب.
برای تهیه محلول ، آب جوش را با دانه های فلفل و برگ بو به مدت 30 دقیقه بجوشانیم نمک و شکر را در صورت تمایل و زمانیکه به حالت جوش رسید در شیشه های حاوی قارچ آبکش شده پر کنید. درب شیشه را سریعاً بسته و تا زمان مصرف در یخچال نگهداری کنیم.
محلول: دانه ی فلفل 15 عدد نمک 1/2 2 قاشق غذاخوری سرکه3/4 فنجان برگ بو 2 عدد
در ترشی قارچ بسته به میل و ذائقه از روغن های گیاهی، آب لیمو، پیاز، سیر و انواع فلفل و خردل می توان استفاده کرد.
7- قارچ بلنچ شده
قهوه ایی شدن نامطلوب قارچ حاصل فعالیت آنزیم پلی فتل اکسید است که فعالیت آن پس از برداشت و خصوصاً در اثر تماس ، صدمه دیدن، قارچ افزایش می یابد. قارچها را تا رسیدن به دمای مرکزی 83-80 درجه با استفاده از آب داغ یا بخار حرارت داده جهت بهبود کیفیت رنگ محصول در این مرحله می توان از اسید سیتریک استفاده کرد این کار PH را جهت فعالیت آنزیم فوق محدود می سازد و با افزایش حرارت غیر فعال می شود.
در ضمن اسید سیتریک در بهبود طعم محصول کمک می کند. (به آب نمک در حال جوشیدن قارچ اضافه کرده 6 دقیقه می جوشانیم 100 لیتر آب + 6 کیلوگرم نمک)
بیماریهای قارچ خوراکی
آفات
1-نماتد: مهمترین آفتی است که به قارچ ها صدمه می زند ولی به قارچ صدفی نمی تواند آسیب برساند.
2- کنه: که از طریق کود مرغی ، خاک پوششی ، کلش آلوده و کمپوست غیر استاندارد وارد می شوند.
3- موشها و حلزونها
4- انواع حشرات: که یکی از آنها فریداسکارید است.
زنبور Phorid و مگس Scarid
که تشخیص آنها مشکل است و کلاً به آنها مگس سرکه می گویند.
یک مگس ماده حدود 300 تخم می گذارد. بعد تخمها به لارو تبدیل می شود که بیشترین خسارات را به محصول می زنند. بعد شفیرگی یا پورگی و سپس حشره ی بالغ تبدیل می شود.
بیماری ها
1-کپک زیتونی:
میسلیوم آن زیتونی است .
علائم آن: بسته را سیاه می کند در مرحله ی پین زدگی حمله کرده و محصول از بین می رود. علت آن دمای بالا است. دما باید 30-20 درجه باشد که در این موقع 60 درجه می رسد و حتماً کپک دیده می شود. ضد عفونی کرده و از قارچ کش استفاده کرده و دما را پایین آورده ولی معمولاً بی فایده است.
2- کپک سیاه (سیاه شدگی کمپوست):
این بیماری هم به بستر و هم قبل از بذر پاشی عمل می کند. اگر حمله به بستر و قبل از بذر پاشی باشد کلاً محصول تولید نمی شود. و اگر بعد از بذر پاشی باشد محصول کم می دهد.
برای جلوگیری باید رعایت بهداشت و پاستوریزاسیون را دقیق انجام دهیم.
3- بیماری فوزاریم
این بیماری دو رو است یعنی ظاهر قارچ سالم ولی در اصل بیمار است. نوع اول قارچ رشد می کند ولی حالت خشکیدگی دارد اگر ساقه را ببریم دانه های قهوه ای دیده می شود که به آن پی تیوم Pythium می گویند در حقیقت شبه قارچ است. یا یک طرف آن حالت خمیده دارد. برای مبارزه سولفات مس را با کربنات آمونیوم به نسبت مساوی( هر کدام 5/1 کیلوگرم ) که 3 کیلو است در هزار لیتر آب مخلوط کرده پنبه ها را در آورده به فضا و بسته سم پاشی می کنیم.
4- مومی شدن
کلاهک حالت خشکی و چرمی پیدا می کند محصول از بین نمی رود و کلاهک حالت کج می شود و هم به پین حمله می کند که رشد متوقف می شود
برای مبارزه با فرمالین 2 درصد یعنی 10 قسمتی 8 قسمت آب 2 قسمت فرمالین و سم پاشی می کنیم باید بهداشت رعایت شود قارچ بیمار را جدا کرده تا حالت اپیدمی پیدا نگردد.
5- بلاچ باکتریایی یا بیماری باکتریایی
بستر حالت لزج دارد از انتهای بستر شروع می شود و آب می اندازد محصول نامرغوب و کم می گردد. کلاهک بد فرم می شود و اگر بخواهیم کل بستر بیمار نشود قارچ را جدا کرده و زیر پلاستیک ها را سوراخ می کنیم. اول اکسی اتیلن و بعد هیپوکلریت سدیم به قارچها و بستر حالت افشانه می زنیم.
6- تیغه های اشک ریز
قارچ بالغ اسپور تولید می کند ولی با این بیماری در محل تولید اسپور ، گرده های سیاه رنگ تولید می شود.
باید با دیدن این حالت قارچ را کنده و سپس می سوزانیم تا اپیدمی نشود.
7- کپک سبز
حالت سبز و دانه های خشن ایجاد می گردد. باعث تولید لارو و حشره می شود. از قارچ کش نبومیل- مانب- زینب استفاده می کنیم این کپک روی بستر دیده می شود.
دیگر بیماریهای قارچهای خوراکی
1-بیماری ورتیسلیوم (پوسیدگی خشک)
از مهمترین بیماری های قارچی در سالنهای پرورش قارچ خوراکی در ایران می باشد. در اثر این بیماری، محصول تولیدی شدیداً خسارت خواهد دید. بطوریکه اگر بیماری ایجاد شده کنترل نگردد ظرف مدت 2 تا 3 هفته کل محصول قارچ از بین خواهد رفت.
اگر درجه حرارت به حدود 30 درجه برسد این بیماری بوجود می آید. که باید درجه حرارت را تا 24 درجه کاهش داد. در مراحل اولیه کنترل نشود محصول صد در صد از بین می رود.
علایم بیماری ورتیسلیوم
در حالت کلی سه نوع علایم ظاهر می گردد که نوع علایم بستگی به زمان رشد مرحله آلودگی میزبان دارد.
الف- حباب خشک
علایم بصورت جوشها یا حبوبهای خشک کوچکی بصورت توده ای بی شکل یا پیازی شکل ایجاد می شود که در نهایت آب خود را از دست داده و خشک و چرمی می گردند. اندازه ی جوشها 5/0 تا 2 سانت است که اول حالت توپر است.
ب- لکه ها و زخمهای بافت مرده
در تمام مراحل رشد قارچ این علایم ظاهر می شوند. لکه ها بصورت نقاط آبسوخته و به رنگ قهوه ای مایل به خاکستری یا قهوه ای روشن با حالت نامنظم بر روی کلاهک دیده می شوند. از گره های اولیه- پین زده- دکمه ای شدن- و قارچ بالغ می شود بوجود آید. این بیماری سطحی است ولی از بازارپسندی کم می کند.
ج- ترکیدن و کنده شدن پوست پایه
علایم به صورت ایجاد شکاف در سطح کلاهک و پایه قارچ خوراکی و کنده شدن پوست پایه قارچ ظاهر می شود. در نهایت امر بیماری پوسیدگی خشک باعث از بین رفتن بافتها و چرمی شدن آنها می گردند که نباید با کمبود رطوبت اشتباه گرفت. در این حالت پایه شکاف برنداشته و در شکافهای کلاهک حالت زردی دارد. قطر پایه 10 سانت می شود قارچ ورم می کند. حالت چرمی و خشک می شود محصول داریم ولی بازار پسندی کم است.این بیماری را قارچ پنهان هم می گویند یعنی گاه سالم چیده می شود ولی در بسته بندی یا پس از فروش بروز می کند. عامل اصلی بیماری ورتیسیلویم دمای بالاست.
عوامل بروز این بیماری:
1-دمای بالا 2- رطوبت کم 3- تهویه کم 4- مرطوب بودن زیاد خاک پوششی 5- مرطوب بودن کلاهک (آبپاشی مستقیم در صدفی)
تمام اینها عدم مدیریت تولید کننده است.
کنترل و مبارزه با بیماری ورتیسلیوم
اگر احتمال داده شود که خاک پوششی باعث بروز این بیماری شده ، باید خاک پوششی ضد عفونی شود. برای این منظور 2 تا3 لیتر فرمالین 40 درصد در هر متر مربع خاک پوششی استفاده می کنیم. پس از مصرف فرمالین در خاک پوششی آنرا به مدت 2 روز با پلاستیک می پوشانیم و بعد از آن پلاستیک را برداشته و خاک را زیر و رو می کنیم تا فرمالین بخار شود.
برای مبارزه با این بیماری می توان از زینب بعنوان قارچکش استفاده کرد. که به طور یک در میان با پروکلراز منگنز استفاده می شود که قارچ ها به این مواد مقاوم نشوند. یا کلرو تالونیل را به بستر می زنیم.
2- بیماری دنبلان کاذب
عامل این بیماری از کپک ها بوده و به همین دلیل به این بیماری کپک گچی نیز گفته می شود . علت بروز افزایش رطوبت بسترها، حرارت بالاتر از 20 درجه سانتی گراد بعد از مصرف خاک پوششی ، تهویه کم همراه با رطوبت نسبی زیاد می باشد. همچنین PH بالاتر از 8-7 است گاه به 5/8 می رسد.
در مواقعی که بیماری شدید باشد خسارت محصول بیش از 75 درصد خواهد بود. افزایش دمای کمپوست در حدود 28-27 درجه سانتیگراد منجر به رشد سریع دنبلان می گردد و اگر کمپوستی را که به بیماری دنبلان کاذب آلوده گردیده ، در دمای 15 درجه سانتیگراد نگهداری کنیم، این بیماری از بین می رود.
علایم بیماری
میسلیوم قارچ بیماری دنبلان کاذب ، سفید رنگ با حاشیه کرم رنگ می باشد. این توده های پنبه ای شکل میسلیوم قارچ دنبلان کاذب ، به سرعت افزایش حجم داده و به رنگ صورتی متمایل به قهوه ای در می آیند و شکل اندام چروکیده و شبیه مغز گاو یا دنبلان را بخود می گیرند.
کنترل بیماری
مهمترین روش کنترل بیماری دنبلان کاذب پیشگیری است، که با رعایت بهداشت می توان از پیدایش این بیماری جلوگیری نمود. با کنترل دما و رطوبت و استدیل خاک پوششی که بهتر است با بخار باشد تا فرمالین.
3- بیماری تار عنکبوتی
عامل ای بیماری قارچی می باشد که بر روی کلاهک و خاک پوششی محیط کشت رشد می کند و شکل ظاهری آن شبیه تار عنکبوت می باشد و یکی از مهمترین بیماری های قارچ دکمه ای می باشد. منشا آن خاک پوششی است.
علائم
ابتلاء به این بیماری سبب نابودی کامل قارچ خوراکی می گردد. شعاع گسترش بیماری در روی بستر کشت را بین 10 تا 30 سانتیمتر گزارش کرده اند. علایم بیماری در روی خاک پوششی دیرتر ظهور خواهد کرد. اگر روی خاک پوششی ایجاد شود از فلش اول به بعد بروز می کند ولی اگر روی کلاهک ایجاد شود حدود 48 ساعت بعد علائم بیماری بروز کرده که بعد از 72 ساعت قارچ را پوشانده و از بین می برد.
کنترل و مبارزه با بیماری تار عنکبوتی
رعایت اصول بهداشتی و جلوگیری از ورود عامل بیماری به محیط های کشت و پرورش قارچ های خوراکی از مهمترین شیوه های کنترل بیماری به حساب می آید. یکی دیگر از روشها استفاده از سموم قارچ کش مانند بنومیل، زینت، کاپتان و …. می باشد. همچنین می توان محلهای آلوده را با فرمالین محلول پاشی نمود. (85 درصد آب و 15 درصد فرمالین ضد عفونی می کنیم)
4- قارچهای هرز کلاهدار
این قارچها معمولاً قبل از آغاز کشت محصول بر روی کمپوست ظاهر می شوند و بعد از ظهورشان فاسد و تجزیه گردیده و بصورت ماده لزج و سیاهرنگی بر روی کمپوست باقی می مانند . اکثر قارچهای هرز کلاهدار متعلق به جنس Coprinus هستند که نشانگر افزایش گاز نیتروژن در کمپوست هستند. علت آن:
1- تخمیر نشدن خوب که باعث آزار نشدن نیتروژن
2- مواد آلی و غذایی (کود مرغی) را خوب مخلوط نشده .
کنترل : کمپوست را با بخار و فرمالین 15 درصد ضد عفونی کرده بعد از یک روز مایه زنی می کنیم و در هوای 4-2 درجه نگهداری می کنیم 8 درجه هم می شود باشد. این بیماری بعد از مایه زنی معمولاً ظاهری نمی شوند.
5- بیماری بلاچ تند
در اثر ازدیاد رطوبت بیش از 90 درصد ظاهر می گردد و علائم آن بصورت رگه های کوچک قهوه ای مایل به زرد رنگ روی کلاهک های خیلی جوان می باشد. این بیماری شبیه به کپک قهوه ای می باشد.
6- بیماری حفره دار شدن کلاهک
از بیماری شایع بوده ولی بندرت باعث ایجاد خسارت شدید روی محصول می گردد. معمولاً در چین سوم یا دیر تر در بستر کشت دیده می شود.
اغلب بصورت حفرات چند میلیمتری و به تعداد 1 تا 10 عدد در روی هر کلاهک می باشد.
بیماری های ویروسی
1- قهوه ای شدن
2- ساقه ی آبکی
3- بیماری X
4- بیماری خشکیدگی
بیماری های ویروسی مثل بیماری پنهان است محصول شل شده دست بزنیم می افتد محصول دهی کم شده و فاصله ی فلشها
3-1 روز زیاد می شود. گاه 7 تا 10 روز هم اضافه می گردد. ساقه ها دراز شده و شل می شود کلاهک گرد و متورم است اگر جلوگیری نکنیم پیشرفت کرده تا جایی که قارچ قرمز سپس قهوه ای می شود.
قارچ دکمه ای مقاومتر از قارچ صدفی است . اگر دچار بیماری شدند صبر کرده تا قارچها رشد کنند برداشت کنیم ولی اگر زیاد شده باید دور ریخته و سالن را با فرمالین ضد عفونی می کنیم.
این بیماری راه مبارزه ندارد فقط باید کنترل شود.
در سالن قارچ صدفی دچار این بیماری شد کشت بعدی حتماً باید دکمه ای باشد ولی در دکمه ای این چنین نیست.
نکته مهم این است که اگر قارچ کرده ساقه پوک شده است علت آن فقر غذایی است یعنی کمپوست نیتروژن کمی داشته چاره ایی نداریم جز در فلشهای دوم ملاس چغندر (آب چغندر جوشیده) اضافه کنیم.
2- فلس مانند و حالت ترک خوردگی که عاملش کمبود رطوبت و دمای بالاست. اگر در مرحله ی زایشی کمبود آب داشتیم زیاد آب دهیم حالت پوسته ایجاد می شود و اندام باردهی از بین می رود.
نکات از قلم افتاده
نکته های مهم فرمول برای مقدار مصرف بذر
فرمول 1- برای یک متر مربع 250 تا 200 گرم بذر استفاده می شود برای یک جعبه 5/0 متر مربع خاک پوششی و 125 تا 100 گرم بذر لازم است.
فرمول 2- برای یک متر خاک پوششی 5/0 درصد وزن خاک پوششی بذر استفاده می کنیم مثلاً 10 کیلوگرم خاک پوششی داریم.
گرم بذر مورد نیاز 05/0= 5/10×10
جهت اجرای عملیات آبیاری نیاز به آبپاشهای مخصوص می باشد و این آبپاشها باید دارای 1000-750 سوراخ 01/0 اینچی باشد. به منظور یکنواختی در اجرای عملیات آبیاری و نیز افزودن آب به اندازه نیاز به بستر، معمولاً از شمارش اعداد استفاده می شود. به عنوان مثال با شمارش 3-2-1 از راست به چپ و به عکس.
شایان ذکر است تعیین زمان آبیاری آن نیاز به سالها تجربه و کار مستقیم در سالن داشته و به شکلی که در بعضی از منابع علمی معتبر از آبیاری به عنوان هنر آبیاری یاد شده است.
پس از اتمام دوره برداشت ، در روی بستر کشت انواع مختلفی بیماری قارچهای پوسیده به جا خواهد ماند . در صورتی که این سالنها بدون عملیات ضد عفونی تخلیه گردند، اسپور بیماریها در محیط سالن و پس از تمامی واحد تولید انتشار خواهد یافت که از نتیجه با این عمل خود باعث افزایش جمعیت بیماری تولیدی و به دنبال آن افزایش هزینه ها جهت کنترل بیماری ( خرید سموم) و کاهش کیفی محصول تولید شده و در شرایط نامطلوب تر، در صورت وجود بیماری ویروسی از جمله Die black (مرگ سیاه) ، اسپور حامل این ویروس در واحد تولیدی انتشار خواهد یافت که در نتیجه تمام واحد دچار آلودگی خواهد شد. به منظور پرهیز از این ضایعه قبل از تخلیه سالن ضمن مسدود کردن دربها و دریچه های اتاق کشت، با استفاده از بخار آب، سالن به مدت 12 ساعت در دمای C°70 نگهداری می شود. این عمل کوک اوت (Cook out) نامیده می شود. در نتیجه این عمل تمامی بیماری ها و حشرات و حتی قارچهای آلوده به ویروس به همراه اسپورهای آنها نابود خواهند شد. پس از اتمام عملیات Cook out اقدام به خنک کردن سالن و سپس تخلیه آن می نماییم . استفاده از بخار برای ضد عفونی سالنها بسیار مقرون به صرفه می باشد.
ضد عفونی از طریق مواد شیمیایی:
برای ضد عفونی اطاق کشت پس از اتمام دوره برداشت از سموم شیمیایی چون گاز متیل بروماید می توان استفاده نمود ولی به دلیل خطرات بسیار زیاد آن برای انسان و نیز هزینه ها، کمتر از این مواد استفاده می گردد.
نکته: تامین رطوبت: قبل از دکمه زدن (رشد رویش)
مناسبترین رطوبت برای پرورش قارچ تا قبل از تشکیل پین (Pin) 95-90 درصد می باشد. این عمل با خیس کردن متوالی دیوارها و کف سالن پرورش و با وارد کردن هوای تازه حاوی رطوبت به سالن پرورش صورت می گیرد. تعداد دفعات خیس کردن دیوارها و کف سالن با توجه به شرایط فصلی متغیر می باشد. در فصل تابستان این عمل بین 6-3 مرتبه در روز و در فصل زمستان 2-1 مرتبه در روز صورت می گیرد.
سمپاشی برای از بین بردن حشرات:
نظر به شرایط بسیار مطلوب در سالنهای پرورش ، و محیطی مناسب باری رشد و پرورش حشرات مضر از جمله فورید فلای (Forid fly) و سیارید فلای (Ciarid fly) خواهد بود. در صورتیکه جمعیت این حشرات در سالن پرورش و یا در راهرو واحد تولید افزایش بافت با استفاده از حشره کش های شیمیایی چون دیازینون و یا دیس و یا سایر حشره کشهای تمامی ( با نسبت 2 تا 3 هزار) اقدام به مبارزه با حشرات و کنترل جمعیت آنان می نمائیم . لازم به ذکر است ، پس از پوشاندن سطح بستر توسط کاغذ روزنامه به منظور حصول اطمینان از عدم انتقال آلودگی توسط روزنامه به بستر کشت، برای اولین آبیاری و مرطوب کردن روزنامه از محلول 2 درصد فرمالین استفاده می گردد.
مراحل عمده در پرورش شامل ساخت کمپوست، کشت و خاکدهی- برداشت می باشد.
این نوشتار اگر بتواند به اندازه سر سوزنی در آموزش کشت و پرورش قارچ مفید واقع شود من این حاصل را مدیون تشویق فراوان همراه زندگیم جناب آقای سید مرتضی قاسمی می دانم.
با سپاس از ایشان و دیگر دوستانی که صمیمانه کمکم کردند.
منابع
1- گردآوری از جزوات و سی دی های آموزشی شرکت مهندسی و خدمات کشاورزی آریان مهر سبز
2- برگرفته از کلاسهای آموزشی خانم مهندس میترا عابدی
3- تحقیق از منابع اینترنتی
1